prawo dotyczące osób opieka i jej funkcja t u t e l a curatela pozycja prawna kobiet Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego WPiA UW
Tutela
Tutela
Tutela D. 26.1.1. pr. Paulus 38 ad Ed.: Tutela est, ut Servius definit vis ac potestas in capite libero ad tuendum eum, qui propter aetatem sua sponte sexumve sua sponde se defendere nequit, iure civili data ac permissa. Jak definiuje Servius, opieka to siła i władza wobec osoby wolnej, dana i przyzwolona prawem cywilnym, by opiekować tym, kto z uwagi na wiek lub płeć nie może się sam bronić.
Tutela D. 26.1.1. pr. Paulus 38 ad Ed.: Tutela est, ut Servius definit vis ac potestas in capite libero ad tuendum eum, qui propter aetatem sua sponte sexumve sua sponde se defendere nequit, iure civili data ac permissa. Jak definiuje Servius, opieka to siła i władza wobec osoby wolnej, dana i przyzwolona prawem cywilnym, by opiekować tym, kto z uwagi na wiek lub płeć nie może się sam bronić. Tutela impuberum
Tutela D. 26.1.1. pr. Paulus 38 ad Ed.: Tutela est, ut Servius definit vis ac potestas in capite libero ad tuendum eum, qui propter aetatem sua sponte sexumve sua sponde se defendere nequit, iure civili data ac permissa. Jak definiuje Servius, opieka to siła i władza wobec osoby wolnej, dana i przyzwolona prawem cywilnym, by opiekować tym, kto z uwagi na wiek lub płeć nie może się sam bronić. Tutela impuberum Tutela mulierum
Tutela impuberum pupillus = impuber Prokulejanie: 12 i 14 lat (kobiety, mężczyźni) Sabinianie: inspectio corporis
Tutela impuberum tutela legitima (na podstawie Ustawy XII Tab.) tutela testamentaria najbliższy agnat: brak możności ekskuzacji. Titius tutor fili mei Auli esto! tutela dativa/decretalis: lex Atilia (plebiscyt, przed 186 p.n.e.), praetor urbanus, potem konsulowie, wreszcie praetor tutelarius, także duowirowie lex Iulia et Titia (31 pne): namiestnicy w prowincjach brak możliwości ekskuzacji.
Tutela impuberum uprawnienia tutora: auctoritas tutoris akty rozporządzające/zobowiązujące: konieczność zatwierdzenia akty przysparzające: konieczność tylko przy pupilach młodszych niż 7 lat. obowiązki (obciażenia)
Tutela impuberum: kontrola tutora
Tutela impuberum: kontrola tutora
Tutela impuberum: kontrola tutora cautio rem pupili salvam fore
Tutela impuberum: kontrola tutora cautio rem pupili salvam fore accusatio suspecti tutoris
Tutela impuberum: kontrola tutora cautio rem pupili salvam fore accusatio suspecti tutoris actio rationibus distrahendis
Tutela impuberum: kontrola tutora cautio rem pupili salvam fore accusatio suspecti tutoris actio rationibus distrahendis actio tutelae directa (ale też contratria)
Tutela impuberum: kontrola tutora cautio rem pupili salvam fore accusatio suspecti tutoris actio rationibus distrahendis actio tutelae directa (ale też contratria) odwołanie tutora: możliwe tylko przy dativa i testamentaria, tutor legittimus mógł być ograniczony przez powołanie tutor adiunctus albo curator impuberum
Cautio Niewolnik pupila: Rem pupili salvam fore spondes? Tutor: Spondeo!
Actio tutelae: P. Babatha 29 (I/II n.e)
Formula actionis tutelae m2e1t2a2já toë de now[toë] d[e now n2ka2loëntow ka toë2 [de now g]- kaloum nou m xri (dhnarίou] [/B]f4 jen2o2 ίtai stvsan pe1[ ] ı2 de na toë de now Ù2rfa2noË 1pt2[r]o2[p]Ø2[n] xeἰr4[i]s2en, per oapple prãg4m2[at]o2w êgetai, tan diå toëto tú p2r4çgma2 tún de na t de ni doënai poi 2- sai d k kal w pίstev2w2, toêtou ofl jenokrίtai tún d2[e ]n2a2 t de ni m xre2i dhn(arίvn) /Bf katakreinãtvsan, ån d2[ m]ø faίnhtai, épolu2sãtvs2a2[n].
Formula actionis tutelae Inter illum actorem et illum reum dumtaxat denarium MMD recuperatores sunto. Quod ille illius pupilli tutelam gessit, qua de re agitur, quidquid ob eam rem illum illi dare facere oportet ex bona fide, eius recuperatores illum illi dumtaxat denarium MMD condemanto; si non paret absolvunto.
Tutela mulierum powody wprowadzenia (infirmitas sexus; laevitas animi?!) ochrona majątku rodowego: TUTELA AGNATÓW
Tutela mulierum: od rzeczywistego uprawnienia do czystej formalności optio tutoris w testamentach coëmptio fiduciae causa prawo pretorskie: rozpoznanie ważności testamentu ius trium liberorum
Do czego potrzeby jest tutor? Tit. ex corpore Ulpiani: 11.27. Auctoritas tutoris trzeba kobietom w tych sprawach: jeśli prowadzą postępowanie sądowe na podstawie ustawy lub powództwa ustawowego, jeśli się zobowiązują, jeśli dokonują czynności ius civile,jeśli pozwalają pozostawać swojej wyzwolenicy pozostać w contubernium z niewolnikiem należącym do innego, jeśli pozbywają się rzeczy mancypowalnej. A pupil jeszcze bardziej: bo musi mieć auctoritas tutoris przy alienacji res nec mancipi.
Rola kobiet w prawie Titinius, Iuris perita (III w. p.n.e.) Carfania: adwokata? (I w. p.n.e)
rzeczywiste ograniczenia? Dig.1.5.9 Papinianus 31 quaest. In multis iuris nostri articulis deterior est condicio feminarum quam masculorum. SC Velleianum
Tutela mulierum tutela legitima (na podstawie Ustawy XII Tab.) tutela testamentaria zniesiona przez Claudiusza. optio tutoris tutela dativa/decretalis: lex Atilia (plebiscyt, przed 186 p.n.e.), praetor urbanus, potem konsulowie, wreszcie praetor tutelarius, także duowirowie lex Iulia et Titia (31 pne): namiestnicy w prowincjach
Curatela
Cura furiosi/prodigi przyczyny wprowadzenia: Ustawa XII Tablic, agnatus proximus uprawnienia rozliczenie: actio negotiorum gestorum directa/ contraria?
Cura minorum cel wprowadzenia: Lex Laetoria de circumscriptione adulentium actio legis Laetoriae (karna, może nawet popularna, przeciwko temu, kto oszukałby minora pretorskie: exceptio legis Laetoriae/restitutio in integrum udzielane minor XXV annos zatwierdzenie czynności prawnej minora przez kuratora odsuwa te niebezpieczeństwa rozliczenie: actio negotiorum gestorum directa/contraria?
Plautus, Pseudolus 300 CAL. Nimis miser sum, nummum nusquam reperire argenti queo; ita miser et amore pereo et inopia argentaria. BAL. Eme die caeca hercle olivom, id vendito oculata die: iam Hercle vel ducentae fieri possunt praesentes minae. CAL. Perii, annorum lex me perdit quinavicenaria. metuont credere omnes.
Plautus, Pseudolus CAL. Jakże jestem biedny, ni jednego srebrnego pieniążka znaleźć nie mogę; biedny, ja biedny, niszczy mnie miłość i brak srebra! BAL. Dalibóg, kup olej na kredyt, sprzedaj za brzęczącą monetę. CAL. No to zginąłem. Ustawa lat dwudziestu pięciu mnie gnębi: wszyscy boją się mi pożyczać BAL. Ta i moją jest ustawą: obawiam się pożyczyć!
Inne przypadki curateli curator ventris curator impuberis curator absentis
zdolność prawna wolni obywatele autonomiczni wiek - płeć - stan umysłowy - marnotrawstwo zdolność do czynności prawnych
Pater Familias pierwotnie zdolność prawna i zdolność do czynności jest ze sobą nieodłącznie złączona punkt wyjścia dla rozdziału: ograniczenia w dysponowaniu rzeczami pod władzą: kobiety, pupilowie, marnotrawcy, szaleńcy. celem ochrona stanu władztwa rodu - gens
warunkowa zdolność do czynności osób nie posiadających autonomii actiones adiecticiae qualitatis szczególna pozycja filius familias
czynności prawne: elementy ogólnej teorii
Zdarzenia... Zdarzenia:brak skutków prawnych Zdarzenia prawne:mają skutki prawne Działania Działania dozwolone Czynności prawne
Oświadczenie woli oświadczenie woli, a czynność prawna problem rozbieżności między wolą zewnątrzną (verba) i wewnętrzną (voluntas): intepretacja Causa Curiana: 93 r. p.n.e.: Quintus Mucius vs. Lucius Crassus (adwokat Maniusa Curiusa) problem wpływu wad oświadczenia woli dla ważność czynności prawnej.
czynności prawne ważne nieważne skuteczne nieskuteczne wzruszalne D.1.3.29 Paulus Sprzecznie z ustawą postępuje ten, kto czyni coś czego ustawa zabrania, omija ją zaś ten, kto zachowując literalnie rozumienie słów ustawy przechytrza jej postanowienia. G.1.46 bo też jeśliby wolność była dana testamentem niewolnikom wymienionym przez wpisanie imion w obwód koła, to ponieważ nie można znaleźć żadnej kolejności wyzwolenia, żaden z nich nie będzie wolny, ponieważ ustawa Fufia Caninia unieważnia to co by dokonano w celu jej obejścia. Są też osobne uchwały senatu, którymi unieważnia się to wszystko co zostało wymyślone dla obejścia tej ustawy.
czynności prawne jednostronne dwustronne
czynności prawne jednostronne dwustronne testament, darowizna kupno-sprzedaż
czynności prawne
czynności prawne inter vivos mortis causa kupno-sprzedaż testament
czynności prawne
czynności prawne odpłatne nieodpłatne darowizna kupno
czynności prawne
czynności prawne rozporządzające/zobowiązujące przysparzające
czynności prawne
czynności prawne formalne nieformalne
czynności prawne formalne abstrakcyjne nieformalne kauzalne
stypulacja: abstrakcyjne G. 3.92: Zobowiązanie ze słów powstaje z zapytania i odpowiedzi, na przykład: DARI SPONDES? SPONDEO!; DABIS? DABO!; PROMITTIS? PROMITTO!; FIDEPROMITTIS? FIDE PROMITTO!; FIDEIUBES? FIDEIUBEO!; FACIES? FACIAM! (...) I choćby zostały wypowiedziane po grecku, na przykład tak: Δώσέις. δώσω. ὁμολογεῖς. ὁμολογῶ. πίστει κελεύεις. πίστει κελεύω. ποιήσεις. ποιήσω. są skuteczne także między rzymskimi, jeśli tylko posiadają zrozumienie mowy greckiej.
Mancipatio in iure cessio
Kauzalne Traditio: wręczenie rzeczy drugiej stronie w celu przeniesienia własności. dla ważności potrzebna przyczyna: causa donandi causa obligandi/acquirendi causa solvendi
wady oświadczenia woli reservatio mentalis simulatio error metus dolus
Reservatio mentalis brak wpływu na ważność czynności prawnej
Symulacja czynność symulowana: nieważna czynność dyssymulowana: ważna, o ile zgoda z prawem casus Maecenasa i Terentii: fikcyjny rozwód, w celu obejścia zakazu darowizn ukrycie posagu jako depozytu,
Symulacja BGU I 114= P. Catt. recto I 5-13 (ca. 144 Antinoopolis albo Aleksandria): zbiór decyzji prejudycialnych dotyczących żołnierzy. W dwudziestym roku Boskiego Hadriana (137 n.e.), 20 dnia miesiąca Tybi. Ponieważ Lucia Makrina za pośrednictwem adwokata Phaniosa pozwała ze spadku zmarłego Antoniosa Germanosa, żołnierza, o pieniądze u niego zdeponowane, Lupus powiedział: Wiemy, że pieniądze tak zdeponowane naprawdę są posagami. Nie udzielę skargi z tego powodu, bo żołnierzom nie wolno zawierać małżeństw. Dam jednak skargę, jeśli pozwiesz o zwrot posagu, ale muszę być przekonanym, że było to prawne małżeństwo.
Error błąd ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet Error iuris: wyłączenia kobiety (laevitas animi) rustici żołnierze minorzy (ale bez asystencji kuratora)
Error: wyłączenia restitutio in integrum (przywrócenie do stanu początkowego) minorzy: actio legis Laetoriae (skarga karna) exceptiones (zarzuty procesowe): exceptio legis Laetoriae (minorzy) exceptio senatusconsulti Velleiani (kobiety przy intercesji)
Wyłączenie error iuris niedoświadczenie prawne beneficjenta ale nie wtedy, gdy pretor podweźmie przekonanie, że beneficjent wbrew ogólnemu przekonaniu był doświadczony w prawie: SC Velleianum: D. 16.1.21 pr. Callistratus: jeśli kobieta dokonała intercesji dla kogoś, lecz z tej rzeczy, to co otrzymano było dlań z zyskiem, zarzut na podstawie senatusconsultum nie ma miejsca, ponieważ nie stała się biedniejsza. D. 16.1.30 pr. Paulus: Jeśli kobieta dokonała intercesji z z zamiarem oszukania, albo wiedząc, że nie będzie zobowiązana, nie będzie dany zarzut. Najznaczniejszy stan nie wyłączył (udzielenia) skargi, która jest możliwa w przypadku podstępu kobiety.
error facti wpływa na niemożliwość porozumienia: brak consensusu: D.45.1.137.1 (Venuleius, 1 stipulationum): Jeśli przyrzekłeś mi niewolnika i ja myślałem o innym, a ty o innym, nic nie zostało zdziałane, gdyż stypulacja dochodzi do skutku za zgodą stron. D. 45.1.83.1 (Paulus, ks. 72 komentarza do Edytku) Nie dojdzie zawarcia czynności prawnej, jeśli przyrzekniesz mi stypulacyjnie Stichusa, w sytuacji gdy ja myślę o jednym, a ty o innym Stichusie.
metus & dolus czynności abstrakcyjne prawa cywilnego, ius strictum pierwotnie: brak wpływu od wydania edictum de dolo oraz edictum de metu pretor udziela zarzutu procesowego, jeśli oszukany był pozywany. od końca Republiki: możliwość odzyskania korzyści świadczonych na skutek podstępu lub groźby: actio quod metus causa, actio doli. czynności kauzalne, oparte na dobrej wierze: nieskuteczne.
Formułka: exceptio quod metus causa
Formułka: exceptio quod metus causa Caius Aquilius niech będzie sędzią.
Formułka: exceptio quod metus causa Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać (na podstawie prawa Kwirytów) 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór,
Formułka: exceptio quod metus causa Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać (na podstawie prawa Kwirytów) 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa 10 tysięcy sesterców. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.
Formułka: exceptio quod metus causa Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać (na podstawie prawa Kwirytów) 10 tysięcy sesterców Aulusowi Ageriusowi, o co toczy się ten spór, i o ile Numerius Negidius nie działał pod wpływem groźby, niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa 10 tysięcy sesterców. Jeśli się nie okaże, niech uwolni.
Elementy czynności prawnej necessaria negoti: elementy konieczne, bez nich czynność prawna nie jest dokonana naturalia negoti: elementy czynności prawnej dorozumiane accidentalia negoti: dodatkowe postanowienia dies: termin condictio: warunek modus: polecenie