Średniowiecze Pojęcia: Teocentrycyzm pogląd sprowadzający wszystkie sprawy ludzkie do Boga oraz podporządkowujący celom pozaziemskim wszystkie sfery kultury; Uniwersalizm jednolitośd, gdziekolwiek docierały idee chrześcijaostwa, kultura przybierała podobną formę, a filozofia, sztuka i literatura podejmowały te same problemy i motywy; Deesis prośba, modlitwa ; charakterystyczna dla sztuki średniowiecza kompozycja przedstawiająca trzy postaci: Chrystusa sędziego na tronie, Maryję i Jana Chrzciciela; Archaizm element językowy, który stał się przestarzały; Plankt gatunek średniowiecznej poezji, który obejmuje utwory wyrażające żal po zmarłym; Misteria forma teatru średniowiecznego oparte na faktach biblijnych, szczególnie śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Apokryf uzupełnienia opowieści biblijnych, mające pozory autentycznych; Pieta przedstawienie Matki Boskiej rozpaczającej nad ciałem Chrystusa; Scholastyka metoda filozoficzna polegająca na podporządkowaniu wiedzy zasobom wiary oraz oparciu wiedzy na zhierarchizowanych autorytetach; Litania rodzaj modlitwy składający się z paralelnie zbudowanych zwrotów do Boga lub jakiejś świętej osoby i powtarzających się próśb; Hagiografia utwory opisujące życie i czyny świętych; Asceza dobrowolne wyrzeczenie się rozkoszy i przyjemności życia; Trubadur wędrowni śpiewacy uprawiający poezje miłosną; Krucjata wyprawa krzyżowa organizowana przez papieża w celu szerzenia chrześcijaostwa i nawracania pogan; Chansons de gueste pieśni o czynach utwory opisujące doskonałych rycerzy i władców; Danse macabre taniec śmierci Alegoria symboliczny motyw poddający się jednoznacznemu przekładowi; Groteska specyficzna konstrukcja świata przedstawionego w niektórych dziełach sztuki czy literatury, charakterystyczna jest dla niej kapryśna, absurdalna fantastyka, skłonnośd do deformacji i wyolbrzymiania zjawisk; Uniwersytet szkoły wyższe, w których nauczano sztuk wyzwolonych, prawa, medycyny i teologii; 1 S t r o n a
Sztuki wyzwolone- stanowiły podstawę średniowiecznego nauczania, dzielono go na dwa stopnie pierwszy (gramatyka, retoryka, dialektyka), drugi (arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka); Bard średniowieczny galijski lub celtycki śpiewak; Sztuka gotycka i sztuka romaoska Sztuka romaoska zamek Tower w Londynie - grube mury - małe okna - okrągłe łuki - wznoszone na planie krzyża lub koła - sklepienie krzyżowo- żebrowe - mała ilośd ozdób zewnętrznych Sztuka gotycka (zamek krzyżacki w Malborku) - strzelistośd - dekoracyjnośd -smukłośd - ostre łuki - przemyślane planowanie kościołów - sklepienie gwieździste Najstarsze zabytki języka polskiego Bula gnieźnieoska 1136 r. Bogurodzica XIII w. Kazania Świętokszystkie XIV w. Przekłady Biblii : Psałterz floriaoski, Biblia królowej Zofii, Psałterz puławski XIV XVI w. Posłuchajcie, bracia miła XV w. Legenda o św. Aleksym XV w. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią XV/XVI w. Księga henrykowska XIII w. 2 S t r o n a
Daj, ad ja pobruszę, a ty poczuwaj Daj niech ja pomielę a ty odpocznij. Śmierd Rolanda zestawiona ze śmiercią Chrystusa: Śmierd Rolanda Umiera na wzgórzu Umiera pod sosną Modlitwa przed śmiercią Prosi o przebaczenie Swoich grzechów Wniebowzięcie Umiera za Boga i króla Opłakiwany przez Karola Wielkiego Ofiarowuje Bogu swoją rękawicę Roland żegna się z rynsztunkiem Mimo, że umiera Frankowie zwyciężają Saracenów Śmierd Chrystusa Umiera na górze Golgocie Umiera na drzewie krzyża Modlitwa przed śmiercią Prosi o wybaczenie grzechów ludziom Wniebowstąpienie Umiera za ludzkośd Opłakiwany przez Maryję Panie w Twoje ręce oddaję ducha mego Jezus żegna się z bliskimi Mimo, że umiera na krzyżu chrześcijaostwo zwycięża Archaizmy: Leksykalne (słownikowe) Wyrazy te wyszły całkowicie z użycia, w ich miejsce funkcjonują dzisiaj inne; Np.: słysz, jegoż, boży cze, Przymiotniki, rzeczowniki Fonetyczne Fleksyjne Słowotwórcze Znaczeniowe Składniowe Wyraz współczesny różni się od archaizmu tylko jedną głoską; Np.: Krzciciel - Chrzciciel Czasowniki trybu rozkazującego różnią się koocówkami fleksyjnymi i, y Np.: pyszczy, spuści, raczy Składa się z dwóch wyrazów Bogurodzica (Bóg, rodzicielka) Wyrazy występują współcześnie ale zmieniło się ich znaczenie; Np.: błędny rycerz (współcześnie bujający w obłokach, archaiczniebłędny, poszukujący rycerz Don Kichot) Składa się przynajmniej z wyrazów, których zestawienie jest inne niż w języku współczesnym Np.: Bogiem sławiena Tło historyczne średniowiecza: Średniowiecze zostało zapoczątkowane po upadku cesarstwa rzymskiego. Jest to okres politycznej dominacji Kościoła, okres krucjat. Przez to dochodzi do konfliktu między Grzegorzem VII papieżem i cesarzem Henrykiem IV. Spór kooczy się umocnieniem władzy papieskiej, stopniowo jednak następuje uniezależnianie się władzy świeckiej od duchownej. Początek upadek starożytnego Rzymu (476), koniec- zdobycie Konstantynopola przez Turków (1453). Tło kulturowe średniowiecza: 3 S t r o n a
Uniwersytety: Bolonia, Padwa (Włochy), Cambridge, Oksford (Anglia), Paryż (Francja), Praga (Czechy), Akademia Krakowska; Hierarchia i Pośrednictwo: Maryja i Jan Chrzciciel są pośrednikami między ludem a Bogiem. Maryja w Bogurodzicy Istota doskonała, odległa od ludzkich cierpieo i problemów, istota boska Maryja w Lamencie Świętokszystkim Ludzka matka, cierpiąca po stracie syna Nauka św. Augustyna Nawiązał do filozofii Platona Świat dzielił na dwie strefy: materialną i duchowa Wszystko co istnieje, powstało dzięki miłości Bożej Poznajemy przez miłośd oraz intuicję Wszystko co stworzył Bóg jest dobre, zło nie istnieje jest nicością Dzieje ludzkie to walka Paostwa Bożego i Paostwa Ziemskiego (diabelskiego) Nauka św. Tomasza Nawiązał do filozofii Arystotelesa Wszystko co jest składa się z materii i formy Człowiek poznaje dzięki rozumowi lub przez wiarę Wszystko co istnieje jest hierarchiczne i uporządkowane Nauka św. Franciszka Asceta, umartwienie ciała dobrowolne wyrzekanie się przyjemności Schemat życia świętego: Cudowne narodziny, grzeszna młodośd, asceza, śmierd, której towarzyszyły cudowne wydarzenia; Model ascezy wg św. Aleksego i św. Franciszka Św. Aleksego Wyrzeknięcie się przyjemności, zasady surowsze niż w ascezie św. Franciszka, oddawanie wszystkiego co posiadał biednym Św. Franciszka Człowiek prosty, radujący się z życia, głęboko religijny, pochwała prostego stosunku do świata Wzorce parenetyczne: Idealny władca (Karol Wielki) Idealny rycerz (Roland) 4 S t r o n a
Idealny kochanek (Tristan) Idealny asceta (św. Franciszek) Topos Ubi sunt (Gdzie oni są) Wspominanie ludzi którzy niegdyś rządzili światem a teraz odeszli. W Wielkim Testamencie widzimy wspomnienie kobiet, które w przeszłości miały znaczenie na ziemi, były wysoko postawione a teraz ich nie ma. Budowa Boskiej komedii Boska komedia Niebo 33 pieśni- liczba doskonała Czyściec 33 pieśni- liczba doskonała Piekło 34 pieśni RAZEM: 100 liczba doskonała Tercyna (strofa trój wersowa) Tercyna (strofa trój wersowa) Tercyna (strofa trój wersowa) 9 nieb raju (Empireum- 9 niebo, w którym przebywa Bóg) 9 tarasów czyścca 9 kręgów piekła (w 9 kręgu znajdują się najwięksi zdrajcy ludzkości na czele z Lucyferem) Oprowadza Beatrycze Oprowadza Wergiliusz Oprowadza Wergiliusz 5 S t r o n a