WIELKA BRYTANIA 1940

STORYCZNE BITWlY 1 WACŁAW KRÓL WIELKA BRYTANIA 1940 Wydawnictwo Bellona Warszawa 1996

SŁOWO WSTĘPNE Mija pół wieku od słynnej bitwy powietrznej rozegranej nad Wyspami Brytyjskimi w okresie od 10 lipca do 31 października 1940 roku. Bitwę tę historycy brytyjscy nazwali Battle of Great Britain" bitwą o Wielką Brytanię. Klęska Francji, przypieczętowana podpisaniem armistice" 22 czerwca 1940 roku w Rethondes przez Francję i Trzecią Rzeszę, nie spowodowała załamania się ducha Brytyjczyków. Rząd Jego Królewskiej Mości Jerzego VI, z premierem Sir Winstonem Churchillem na czele, nie poszedł w ślady wojennej sojuszniczki Francji, lecz postanowił kontynuować wojnę z hitlerowskimi Niemcami aż do zwycięskiego końca. Wszelkie próby przywódcy Rzeszy, fiihrera Adolfa Hitlera, o wszczęcie negocjacji na temat zakończenia wojny zostały stanowczo odrzucone. Nazistowskie Niemcy, wspomagane od 10 czerwca 1940 roku przez faszystowskie Włochy po aneksji Austrii i Czechosłowacji, po zbrojnym pokonaniu Polski, Danii, Norwegii, Holandii, Belgii, Luksemburga i Francji zdobyły panowanie nad Środkową i Zachodnią Europą. Hiszpania i Finlandia sprzyjały Niemcom, Portugalia i Szwecja zachowały neutralność, kraje bałkańskie zabiegały o dobre stosunki z Niemcami, a ze Związkiem Radzieckim Niemcy miały akt o nieagresji, podpisany 23 sierpnia 1939 roku. Jedynym przeciwnikiem do pokonania pozostała teraz Wielka Brytania. Zdawało się, że nie ma ona żadnej szansy na uratowanie się przed inwazją silnych i agresywnych Niemiec. Hitler, urażony w swej marsowej dumie, postanowił siłą zmusić Anglię do uległości. Chciał

6 7 zakończyć wojnę na zachodzie, bo już wtedy planował atak na Związek Radziecki... Naród niemieckich Ubermenschów musi zapanować nad światem! Hitler zdawał sobie sprawę z tego, że brytyjska armia lądowa po klęsce pod Dunkierką i dramatycznej ewakuacji z Francji do Anglii na przełomie maja i czerwca nie przedstawia dużej wartości bojowej. Ale wiedział, że brytyjska flota wojenna Royal Navy znacznie przewyższa możliwości floty niemieckiej Kriegsmarine. Mogłaby ona pokrzyżować realizację operacji inwazyjnej na Anglię, oznaczonej kryptonimem,,seelówe". Wiedział też, że lotnictwo myśliwskie Royal Air Force (RAF), które zapewne stawi czoło niezwyciężonej dotąd Luftwaffe, jest stosunkowo słabe. Będzie łatwe do pokonania. Rozkazał więc dowódcy Luftwaffe, marszałkowi Hermannowi Góringowi, aby podjął niezwłocznie ofensywę powietrzną przeciwko Anglii w celu zniszczenia brytyjskiego lotnictwa myśliwskiego w powietrzu i na lotniskach oraz zniszczenia baz zaopatrzenia RAF (wytwórni sprzętu lotniczego, zakładów remontowych, a także fabryk broni przeciwlotniczej). Po wykonaniu tego zadania i uzyskaniu panowania w powietrzu nad południowo-wschodnią Anglią Luftwaffe zaatakuje bombami flotę brytyjską w portach i na kanale La Manche, składy sprzętu wojennego, paliw i magazyny żywności. Butny i pyszałkowaty Góring zapewnił swojego fiihrera, że postawione mu zadanie zostanie wkrótce wykonane i że podległe mu lotnictwo będzie w stanie samo wybombardować" Anglię z wojny. Rozpoczęcie operacji Seelowe" ustalono na 15 września. Już 10 lipca lotnictwo niemieckie rozpoczęło pierwsze naloty bombowe na brytyjskie konwoje idące po kanale La Manche i Morzu Północnym. Z dnia na dzień przybierały one na sile, rozszerzając dzieło zniszczenia i na nadbrzeżne miasta. 8 sierpnia rozpoczął się zmasowany bombowy atak Luftwaffe na cele w południowej i środkowej Anglii, na Londyn oraz na inne miasta i miasteczka. Naloty trwały w dzień i w nocy przez 84 kolejne dni. Zginęło tysiące cywilnych osób, drugie tyle było ciężko rannych, tysiące domów legło w gruzach. Niezawodnie doszłoby do jeszcze bardziej tragicznych strat, gdyby nie piloci dywizjonów Hurricanów" i Spitfirów", zwalczających napastników z wielką determinacją i bohaterstwem w dzień i w nocy. Opis przebiegu bitwy powietrznej nad Wyspami Brytyjskimi jest treścią niniejszej pracy. Bitwa ta była jedną z najbardziej doniosłych i znaczących w czasie drugiej wojny światowej.' Wygrało ją lotnictwo brytyjskie, wspomagane dzielnie przez pttótów myśliwskich innych narodów, w tym także przez Polaków (w liczbie 143 pilotów myśliwskich), Czechosłowaków (87 pilotów), Belgów (27), Francuzów (13), Irlandczyków (10) i Amerykanów (7)./ Zwycięski wynik bitwy miał doniosłe znaczenie dla Wielkiej Brytanii uniknęła niemieckiej inwazji i tragicznych dni okupacji. Nie wiadomo, jak potoczyłyby się losy wojny i czy armie niemieckie nie spotkałyby się z armiami japońskimi gdzieś na terenie Indii. W Anglii żywa jest pamięć o tamtych tragicznych dniach, o wyciu syren alarmowych, o zatłoczonych kobietami, dziećmi i starcami tunelach kolejki podziemnej Londynu, o huku rozrywających się bomb i o powietrznych walkach na pokreślonym białymi smugami błękicie nieba. Głęboka jest w społeczeństwie brytyjskim pamięć o tych z angielska nazywanych The Few" którym tak wiele zawdzięczała Wielka Brytania. Była ich mała garstka, licząca niespełna trzy tysiące nieustraszonych, bohaterskich lotników. 15 września każdego roku, w dniu święta Royal Air Force, groby tych The Few" są tłumnie odwiedzane i pokrywają się świeżymi kwiatami.

PO KLĘSCE FRANCJI 22 czerwca 1940 roku nowy rząd Francji z premierem, marszałkiem z pierwszej wojny światowej, Phillippem Petainem na czele zgodził się na kapitulację wobec Niemiec. Jeden z brytyjskich historyków stwierdza w swoim dziele, że pokonanie Francji, przypieczętowane podpisaniem zawieszenia broni w Rethondes w Villi Incisa, nie wywarło zmiany na postanowieniu narodu brytyjskiego i jego rządu koalicyjnego w decyzji dalszego kontynuowania wojny do końca... Brytyjczycy nie myśleli o niczym innym, jak o kontynuowaniu oporu i o zwycięskim końcu. Nie widziano przyczyn, aby wątpić, że nazistowskie Niemcy i faszystowskie Włochy nie zostaną pokonane" '. Sytuacja polityczno-militarna Wielkiej Brytanii była skomplikowana, a ponadto była ona w swoich postanowieniach osamotniona i bardzo osłabiona. Premier rządu i minister obrony Wielkiej Brytanii, Sir Winston Churchill, zwany mężem wojny, przemawiając w parlamencie brytyjskim na temat wytworzonej sytuacji po klęsce Francji, stwierdził: Wojna o Francję skończyła się, niebawem rozpocznie się bitwa o Brytanię". Wielka Brytania pozostała jedynym na placu boju przeciwnikiem Rzeszy i nie była skłonna do nawiązania negocjacji 1 RBauerJte History of World War II, London 1985, s. 105.

10 11

12 13

14 STAN OBRONY POWIETRZNEJ WIELKIEJ BRYTANII

16 17 2 Wielka Brytania 1940

18 19 Jednym z najważniejszych elementów w systemie obrony Lowietrznej Wysp Brytyjskich było zastosowanie po raz pierwszy radiolokacji. Radarowe stacje wykrywania celów powietrznych o zasięgu 130 km pojawiły się na wyposażeniu wojsk K)brony Powietrznej Kraju pod koniec 1939 roku. Stacje kyykrywały cele niezależnie od warunków atmosferycznych. ky zależności od wysokości lecącego celu mógł on być wykryty z dalszej odległości 200 i 300 km. Sieć stacji tadarowych podlegała Królewskiemu Korpusowi Obserwacyjnemu (Royal Observer Corps), który dysponował oprócz stacji radarowych także ponad tysiącem posterunków obserwacyjnych, rozstawionych w odległości 12-13 km jeden od drugiego. Posterunki wyposażone były w aparaty podsłuchowe, silne lornety, dysponowały dobrze rozbudowaną siecią łączności. Dowódcą posterunku był oficer i podlegał rejono- Iwemu centrum. Korpus liczył ponad 50 tys. osób. Radiolokacja była bardzo pomocna w zwalczaniu celów powietrznych przez artylerię przeciwlotniczą, która dzięki niej mogła skutecznie prowadzić ogień zarówno w dzień, jak i w nocy [niezależnie od warunków atmosferycznych. Dowodzenie dywizjonami myśliwskimi w powietrzu prowadziły drogą radiową z ziemi stanowiska dowodzenia grup [ lotniczych Operations Rooms. Dowódca stanowiska dowodzenia śledził sytuację w powietrzu, mając na bieżąco naniesioną na sytuacyjnym stole operacyjnym w dużym pomieszczeniu często podziemnym obsługiwanym przez licznych planszecistów, uaktualniających sytuację na bieżąco. Lotnictwo brytyjskie miało własną sieć telefoniczną. Na głównych szlakach z Ministerstwem Lotnictwa, z dowódcami grup lotniczych, stanowiskami dowodzenia i stacjami lotniczymi, gdzie w pogotowiu czuwały dywizjony myśliwskie były to kable podziemne. W Operations Rooms grupy zbiegały się połączenia telefoniczne z podległymi jej lotniskami, myśliwskimi punktami naprowadzania Group Control Interception Points oraz

20 21

23 wych kalibru 7,69 mm, i mogły utrzymać się w powietrzu ponad półtorej godziny. Perspektywa walk obronnych nad własnym terenem była dodatkowym atutem podnoszącym morale brytyjskich myśliwców. Fighter Command szykowało się do obrony przed nalotami bombowymi, a nie do lotów ekspansywnych poza kanał La Manche. Również fakt, że walka będzie się rozgrywać na oczach obywateli brytyjskich pod niebem Anglii, a tym samym i na oczach rodzin bohaterskich lotników mobilizował pilotów do zaciętej, upartej postawy w walce. /Brytyjski przemysł lotniczy pracował na pełnej mocy, dostarczał coraz to nowe partie szybkich maszyn w czerwcu 446, w lipcu 496, w sierpniu 476, we wrześniu 467 i w październiku 469. Lotnicze zakłady remontowe również nie pozostawały w tyle, pracowały pełnym całodobowym wysiłkiem. Problemem stało się uzupełnianie strat pilotów w walkach powietrznych. Sięgnięto po zasoby lotników z innych dowództw lotniczych, do wykorzystania myśliwców innych narodowości Polaków, Czechów, Norwegów i wolnych Francuzów^ Dotąd dowódca Fighter Command, Air Marshal Dowding, był przeciwny tym propozycjom, ale w obliczu nagłej potrzeby bojowej zmienił swój nieprzychylny stosunek do obcokrajowców, których uważał za mało przydatnych do obrony zagrożonego Albionu na wysokiej klasy maszynach, którymi RAF bardzo się szczycił. Należy nadmienić, że cała Anglia sposobiła się do odparcia niemieckiego ataku z powietrza i z morza. Na plażach zbudowano zasieki, stawiano pola minowe, blokowano drogi dojazdowe, z betonowych bunkrów sterczały lufy armatnie skierowane na kanał. W miejscach zamieszkanych budowano betonowe schrony, kopano rowy przeciwlotnicze. Dla londyńczyków przygotowano największy schron przeciwlotniczy tunele kolei podziemnej, na peronach ustawiano prycze, organizowano punkty żywienia i sanitarne, instalowano kuchnie polowe. Również straż pożarna przeżywała dni pełne przygotowań

I 'Od chwili napaści na Polskę 1 września 1939 roku armie liemieckie odnosiły same sukcesy. Siły Wehrmachtu przeorały ftalowymi gąsienicami czołgów i przemaszerowały przez kraje Europy Środkowej i Zachodniej w zwycięskim pochodzie p opanowanie świata i zaprowadzenie nowego, sprawiedliwego" porządku. Hitlerowska Luftwaffe nie napotykała w powietrzu [większego oporu ze strony napadniętych krajów, zwyciężała I wszechwładnie opanowywała powietrzne szlaki. /Jedynie Kriegsmarine nie nadążała za wzrostem znaczenia wojsk [lądowych i Luftwaffe, ale przemysł zbrojeniowy Trzeciej Rzeszy, rood naciskiem kierownictwa wojny, zwrócił na ten aspekt uwagę i co pewien czas oddawał niemieckiej flocie wojennej nowe okręty bojowe, w tym wiele okrętów podwodnych U-bootów. Od początku działań wojennych Niemcy poważnie zwiększyły swój potencjał ekonomiczno-wojskowy. Wielkie koncerny niemieckie wchłonęły metalurgiczne zakłady Alzacji i Lotaryngii oraz Luksemburga. Po opanowaniu Czechosłowacji, Polski, Belgii, Holandii i Francji wzrosła niepomiernie moc produkcyjna hitlerowskiego przemysłu zwiększyła się liczba robotników obcych narodowości i jeńców zatrudnionych w zakładach przemysłowych. Mimo wzrostu produkcji wojennej w pierwszym roku zwycięskiego pochodu hitlerowskie siły powietrzne i marynarki

26 27

28 29

30 31

32 PRELUDIUM

34 35 54 Spitfire" lotnisko Rocheford; lotów na cele w południowej Anglii, i dla wyznaczonych Sektor Biggin Hill i podległe dywizjony: iednostek, prowadzenie rozpoznania powietrznego brzegów 79 Hurricane" lotnisko Hawkinge, Francji i Belgii na okoliczność ruchów nieprzyjaciela na 32 Hurricane" lotnisko Biggin Hill, ladzie i w strefie przybrzeżnej kanału La Manche. 610 Spitfire" lotnisko Biggin Hill, Do 2 lipca działania Luftwaffe były ograniczone do spora- 600 Blenheim" lotnisko Biggin Hill, Idycznych przelotów nad brzegiem Anglii pojedynczych samolotów rozpoznawczych. Były to akcje krótkotrwałe, do walk 604 Blenheim" lotnisko Gravesend; Sektor Kenley z dywizjonami: towietrznych nie dochodziło. Starty brytyjskich myśliwców 64 Spitfire" lotnisko Kenley, trafiały w próżnię. 111 Hurricane" lotnisko Croydon, 3 lipca małe grupki hitlerowskich bombowców, osłaniane 615 Hurricane" lotnisko Kenley; Lrzez myśliwce Me-109, wyszukiwały brytyjskie statki przybrzeżne i atakowały bombami. Strat poważnych nie było, do Sektor Northolt i podległe dywizjony: 1 Hurricane" lotnisko Northolt, Iwalk powietrznych również nie doszło. W porze południowej 257 Hurricane" lotnisko Northolt; tego dnia pojedynczy bombowiec Do-17 niespodziewanie Sektor Tangmere i dywizjony: [wypadł z chmur i zaatakował bombami i z karabinów maszynowych lotnisko w Maidenhead, należące do 13 Elementary 43 Hurricane" lotnisko Tangmere, 145 Hurricane" lotnisko Tangmere, [Flying Training School (podstawowa szkoła lotnicza). Zginął 601 Hurricane" lotnisko Tangmere; heden żołnierz, a sześciu było rannych. 6 samolotów szkolmych typu Tiger Moth zostało zniszczonych i 25 uszkodzo Sektor Filton z dywizjonami: 87 Hurricane" lotnisko Exeter, nych. Interwencja brytyjskich myśliwców była za późna. 213 Hurricane" lotnisko Exeter, 4 lipca, przy słonecznej pogodzie, 20 niemieckich bombowców Ju-88 zbombardowało urządzenia portowe w Portland 92 Spitfire" lotnisko Pembrey, 234 Spitfire" lotniska St. Eval i Hullavington; '(hrabstwo Dorset), a dwa inne pojawiły się nad Bristolem Sektor Middle Wallop ' i podległe dywizjony: jeden z nich został zestrzelony przez pilota z 92 dywizjonu 501 Hurricane" lotnisko Middle Wallop, Spitfirów" z Pembrey. 328 Hurricane" lotnisko Middle Wallop, W następnych dniach do walk powietrznych nie doszło. 609 Spitfire" lotnisko Warmwell. Dopiero 7 lipca pilot z dywizjonu 601 zestrzelił Do-17. Dywizjony myśliwskie Spitfirów" i Hurricanów" post! W trakcie ataku, na odległości około stu metrów, z pokładu wionę zostały w stan podwyższonej gotowości bojowej, pilol ibombowca zostało wyrzuconych 20 metalowych pudełek 0 pełnili dyżur od świtu do zmierzchu na pół godziny przi rozmiarach 50 x 50 cm ze zwisającymi drutami. Hurricane" zderzył się z jednym z nich, ale szczęśliwie wylądo wschodem słońca, a kończąc pół godziny po zachodzie Zadaniem myśliwców było odpieranie nieprzyjacielskich ni wał na lotnisku startu w Tangmere. 1 Początkowe akcje lotnicze Luftwaffe udowodniły, że radarowa sieć przybrzeżna nie bardzo dawała sobie radę z urucho- Sektory Filton i Middle Wallop zostały od 18 lipca podporządkował operacyjnie pod 10 Grupę Myśliwską, usytuowaną w m. Box w hrabstw! m Wilts. ieniem na czas obrony myśliwskiej. Dlatego zarządzono,

36 PIERWSZA FAZA POWIETRZNEJ BITWY O WIELKĄ BRYTANIĘ 1 10 lipca 7 sierpnia 1940 roku 10 lipca od rana pogoda była pochmurna, padały przelotne deszcze nad południowo-wschodnią Anglią i nad kanałem. Niemieckie samoloty przejawiały jednak aktywność pojedyncze samoloty kręciły się nad południowymi brzegami Anglii od Atlantyku po Dover i Tamizę, dokonując rozpoznania warunków atmosferycznych. Na ich zwalczanie startowały sekcje Spitfirów" i Hurricanów"', ale do wymiany ognia nie dochodziło chmury i zamglenia uniemożliwiały wzrokowy kontakt. W południe pogoda poprawiła się znacznie. Około godziny 13.30 stacje radarowe wykryły, że nad Calais zbiera się niemiecka wyprawa kilkudziesięciu samolotów. W tym czasie, naprzeciwko Dovru, płynął na zachód konwój składający się z kilkunastu statków, osłanianych przez niszczyciele i sześć Hurricanów" z dywizjonu 111 z lotniska Biggin Hill. Po pół godzinie dwadzieścia bombowców Do-17 w osłonie trzydziestu Messerschmittów Me-110 i dwudziestu Me-109 nadleciało nad konwój załogi Dornierów zrzuciły bomby na statki i skręciły na południe do Francji. Na pomoc eskadrze Historycy brytyjscy długo dyskutowali nad tym, aby ustalić liczbę Podokresów dla słynnej bitwy o Wielką Brytanię. Początkowo dzielono całą bitwę na cztery fazy, ale od połowy lat sześćdziesiątych przyjęto, że było ich Pięć.

38 39

40 41 Lf nche. W walce koło Wight zginął w kanale P/O D. Hewit L 501 dywizjonu. W nocy Luftwaffe bombardowała Bristol i południową RValię- Niemieckie straty w tym dniu wyniosły 8 zestrzelonych Lamolotów. Fighter Command wykonało 670 lotów bojowych r_ inęło 3 pilotów, 3 samoloty zostały zniszczone i 4 uszkodzone. ze Dla wzmocnienia sil 11 Grupy Myśliwskiej Air Marshal howding wydał polecenie, aby 152 dywizjon Spitfirów" V lotniska Acklington (13 Grupa Myśliwska) przeniósł się na lotnisko w Middle Wallop. Polecenie zostało wykonane tego karnego dnia. 13 lipca do południa na południu Anglii było mglisto, botem pogoda słoneczna. Niemieckie wyprawy atakowały brytyjską żeglugę koło Dovru i Portland. W nocy samoloty hitlerowskie minowały ujście Tamizy. Gwałtowne walki odbyły się nad konwojem na południe od Dover o godzinie 11.30, a następnie po południu około godziny 17. Anglicy Utracili dwóch pilotów z 56 dywizjonu Sgt J. Whitfielda h Sgt J. Cowsilla, jeden pilot był ranny, ale szczęśliwie bowrócił do Anglii. Poza tym 4 Hurricany" zostały uszkodzone. Około godziny 18 nad kanałem stoczył walkę F/Lt u. Kennedy z dywizjonu 238. był ranny, podczas lądowania miał wypadek i poniósł śmierć. Luftwaffe straciła 7 samolotów. 14 lipca w niedzielę było słonecznie. Niemcy przeprowadzili ataki powietrzne na brytyjską żeglugę przybrzeżną w strefach Dovru i Swanage; w nocy pojedyncze naloty bombowe na Bristol, wyspę Wight, hrabstwa Kent i Suffolk. Zostały uszkodzone dwa statki, atak na brytyjski okręt wojenny na kanale naprzeciwko Swanage był nieudany. Zginął nad kanałem P/O M. Mudie z 615 dywizjonu. Niemcy stracili 2 samoloty. Do dywizjonów myśliwskich nadszedł rozkaz, aby nie oszczędzać niemieckich wodnosamolotów ze znakami Czer-

42 43

44 45 samolot, sześć kilometrów na południe od Poole! Kontro! z OPS nie zrozumiał, więc musiałem powtórzyć na konil życzyłem mu miłego wieczoru i wyskoczyłem z kabiny... I Spadając przypomniałem sobie, że należy wyciągnąć linj stalową dla uruchomienia spadochronu, co szybko wykonl łem. Zrobiło się nagle wokół mnie cicho, jak w kościele. Pol mną wspaniały widok, połyskujące w promieniach słoneł nych spokojne morze, z boku o trzy kilometry płynęły tri statki, na pewno marynarze mnie zauważyli, perspektyw wyratowania była murowana. W dłoni wciąż trzymałem stał wą linkę spadochronową odrzuciłem ją, pozbyłem się taki hełmofonu i butów lotniczych, pozostawiając tylko okułaj Nadmuchałem następnie May Westkę. Woda zbliżała się tern szybko, niebawem wpadłem do morza i znurkowałem. Szybfl wydostałem się na powierzchnię i odpiąłem pasy spadochri nowe. Crawlem skierowałem się w stronę Bournemouth, spieszno mi było stanąć na plaży przy... jakimś barze z bum kami brandy i piwem. Po kilku minutach podpłynęła do mm łódź ratunkowa i wciągnięto mnie na pokład. Byłem chyb sfatygowany, bo marynarze poczęstowali mnie szklanicą pj ną whisky" 3. W tym okresie Anglicy utworzyli specjalną lotniczą jedj stkę rozpoznawczą, liczącą kilkanaście Spitfirów" bez uzbnl jenia i radiostacji pokładowych, ale za to wyposażony* w wysokościowe silniki Photographic Reconnaissance Unł bazującą na lotnisku w Heston na zachodnich przedmieścia^ Londynu. Piloci przeszli odpowiednie przygotowanie w dokj nywaniu zdjęć fotograficznych, aparatami zamontowanymi ro stałe w samolotach. Swoim zasięgiem jednostka ta objęła strefy od Hiszpanii po północną Norwegię. Była to bardł ofiarna i wysoce pożyteczna eskadra; w okresie trwania bitw o Wielką Brytanię wykonano ponad 600 lotów rozpoznaw czych straty eskadry wyniosły 7 pilotów i 7 Spitfirów"! 3 Wood, D e m p s t e r, op. cit., s. 136. 19 lipca było pogodnie i ciepło. O godzinie 12.15 141 wizion Defiantów", niedawno ściągnięty na lotnisko Haws ze Szkocji, wystartował na swój pierwszy patrol w rejon południe od Falkestone. Po kilku minutach patrolowania adlecialo około 20 Me-109 i od strony słońca zaatakowało brytyjskie Defianty". Wywiązała się tragiczna walka dla Anelików sześć Defiantów" zostało zestrzelonych do morza, siódmy był poważnie uszkodzony pilot był ranny, ale wylądował koło Dover, umieszczono go w szpitalu. Nawigator ratował się ze spadochronem, wpadł do morza, szczęśliwie został wyratowany. Tylko 2 Defianty" uszły zagładzie, a to dzięki włączeniu się do walki 111 dywizjonu Hurricanów". Po południu zanotowano dużą aktywność Luftwaffe nad kanałem naprzeciwko Dovru. Na przychwycenia startowały kolejno dywizjony 32, 64 i 74. Dywizjony Fighter Command wykonały 701 lotów bojowych, straciły aż 8 samolotów z załogami. Zestrzelono dwa niemieckie samoloty rozpoznawcze Do-17 i He-111. 141 dywizjon Defiantów" wycofano do Szkocji na lotnisko Prestwick, drugi 264 dywizjon Defiantów" przebywał na lotnisku w Kirton in Lindsey, a potem w Hornchurch w 11 Grupie Myśliwskiej. W nocy stwierdzono sporadyczne naloty bombowe na Plymouth, wyspę Wight i Harwich, większych szkód nie odnotowano. Tego dnia w Reichstagu w Berlinie przemawiał Adolf Hitler, kierując ostatni pokojowy apel" do Winstona Churchilla. 20 lipca rano Niemcy rozpoczęli naloty na brytyjską żeglugę w Piekielnym Rogu" jak zaczęto nazywać strefę kanału koło Dover. Zaangażowanie w walkach dywizjonów 11 Grupy Myśliwskiej w obronie konwojów było znaczne, ale i straty większe zginęło 6 myśliwców, załoga Blenheima", jeden myśliwiec został ranny. Na straty bojowe

46 47 spisano 5 Hurricanów", Spitfira" i Blenheima", 3 Hu Ik nie doszło. Inny, 246 dywizjon, również latający na ricany" były uszkodzone, lecz nadawały się do remontu. D, I Gladiatorach", bazował od tygodnia na lotnisku w Robooueh w Kornwalii, wykonywał loty w składzie dywizjonów listy zwycięstw dopisano 9 zestrzelonych niemieckich sarni lotów. 10 Grupy Myśliwskiej. Gladiator" był już wtedy przestarzałym typem myśliwca dwupłat o stałym podwoziu, rozwijał W powojennych dokumentach Luftwaffe zachowało Ą rozliczenie samolotów bojowych trzech Flot Powietrzny! maksymalną prędkość 470 km/h, był uzbrojony w cztery 2, 3 i 5 na dzień 20 lipca 1940 roku. Oto ono: 21, 22 i 23 lipca zachmurzenie na południu Anglii i nad kanałem było zmienne. Niemcy w dalszym ciągu atakował żeglugę brytyjską przy wybrzeżach wschodnich i południa wych. Interweniowały naturalnie dywizjony myśliwskie Hurricanów" i Spitfirów", w kolejnych dniach wykonały 57i 619 i 470 lotów bojowych, zameldowano o zestrzeleniu 10 niemieckich maszyn. Stracono jednego Hurricana" z 43 dywizjonu P/O R. De Mancha zginął. Pilot innego Spitfira" uratował się ze spadochronem, wpadł do morza, ale został wyciągnięty przez niszczyciela, dwa inne Hurricany" zostały uszkodzone nadawały się do remontu. Po raz pierwszy 22 lipca wykonał loty bojowe morski! 804 dywizjon myśliwski wyposażony w samoloty Gladiatol ry", bazujący na lotnisku w Wiek w północnej Szkocji. Dfl I karabiny maszynowe. W kolejnych nocach Luftwaffe kontynuowała ograniczone naloty na minowanie wybrzeży południowych i wschodnich. 24 lipca było pochmurno i deszczowo. O godzinie 8.00 w rejonie Dovru nagle przejaśniło się. Znajdował się tam brytyjski konwój składający się z kilkunastu statków. Stanowisko dowodzenia 11 Grupy poderwało w trybie alarmowym 54 dywizjon Spitfirów". Dowodził nim F/Lt A. Deere, Nowozelandczyk, uczestnik walk powietrznych nad Francją i Dunkierką, autor kilku zestrzałów niemieckich samolotów, odznaczony w czerwcu Zaszczytnym Krzyżem Lotniczym (Distinguished Flying Cross) przez Króla Wielkiej Brytanii Jerzego VI. Deere wspomina: Kiedy osiągnęliśmy wysokość 6 tys. metrów, zauważyłem największą ze spotykanych dotąd wypraw, składającą się z 18 Dornierów i dywizjonu ponad 30 Me-109, rozproszonego grupkami wokół bombowców. Zameldowałem o tym do OPS i poprosiłem o posiłki. Dwa inne dywizjony były już w powietrzu i zbliżały się do niemieckiej wyprawy" 4. Stoczono zaciętą walkę, ale Niemcy byli bardzo czujni, zginął wtedy F/O J. Allen, a Sgt R. Collett został ranny, obaj z 54 dywizjonu. Stracono 2 Spitfiry", a 3 były uszkodzone. Doszło też do kilku walk nad innymi miejscowościami nadbrzeżnymi. Fighter Command wykonało 561 lotów bojowych, do listy zwycięstw dopisano 8 zestrzelonych samolotów Ibidem, s. 141. A. Deere przeżył wojnę, dosłużył się stopnia Air Commodera (generała), zestrzelił 22 nieprzyjacielskie samoloty, był odznaczony Zaszczytnym Orderem za Służbę (Distinguished Service Order) 1 Zaszczytnym Krzyżem Lotniczym (Distinguished Flying Cross).

48 Luftwaffe. Noc była spokojna, nad Anglią nie pojawił się J jeden niemiecki bombowiec. 25 lipca pogoda sprzyjała działaniom bojowym, toteż aktjb ność hitlerowskiego lotnictwa w dalszym ciągu przeciw! brytyjskiej żegludze była duża. Niemcy zatopili 4 stafl i kilka uszkodzili. Dostało się też brytyjskim niszczycieli jeden został poważnie uszkodzony. Dywizjony myśliwslj wykonały 641 lotów bojowych, zestrzeliły 16 niemieckil maszyn, ale straty własne były znaczne: zginęło 7 myśliwcfjb zniszczeniu uległo 6 Spitfirów" i 1..Hurricane". dalszył 9 samolotów myśliwskich było uszkodzonych, ale nadawały do remontu. Po dwóch pilotów poległo z 64 dywizjonu FB A. Jeffrey i P/O E. Paul i 54 F/D B. Way oraz P/Oi Finnia. Z 601 dywizjonu zginął dowódca S/Ldr A. Smith. I W nocy Niemcy minowali południowe wybrzeże. Je<B bombowiec wtargnął nad Zatokę Firth of Forth i zrzub ładunek bomb na most Forth Bridge. nie wyrządzając jednb żadnych szkód. 26 lipca było w rejonie Dovru pochmurno. Niemcy zbom bardowali konwój koło wyspy Wight zatopili 3 statb stracili 2 samoloty. Dywizjony Fighter Command wykonł 581 lotów, zginął nad kanałem na..hurncanie" pilot z 6(8 dywizjonu P/O P. Chaloner. Startów myśliwców tego dnb było 581. W nocy Luftwaffe minowała ujście Tamizy, vm brzeże Norfolk i Kanał Bristolski. 27 lipca Luftwaffe przypuściła ataki na konwoje w strefm Swanage i koło Harwich. Poszedł na dno niszczyciel brytyjsb Wren". Podczas ataku na port w Dover został zatopioił niszczyciel Godrington'", inny został poważnie uszkodzonfl Do bombardowania brytyjskiej żeglugi Niemcy użyli po raz pierwszy samolotów myśliwskich bomby podwieszano pc kadłubami Messerschmittów Me-109. Stało się jasne, że Niemcy zdawali sobie sprawę z tego, i Royal Navy, koncentrując okręty wojenne w strefie Dove szykuje się do odparcia niemieckiej inwazji na Anglię.

Pilot Officer John Laurence Allen został udekorowany przez JKM Jerzego VI Distinguished Flying Cross, lotnisko Hornchurch 27 lipca 1940 r. Air Chief Marshal Sir Hugh Dowding Air Vice Marshal Sir Keith Part dowódca Fighter Command dowódca 11 Grupy Myśliwskie w 1940 r. w 1940 r. Air Vice Marshal Sir Traffard Leigh] Mallory dowódca 12 Grupy Myśliwskiej F i ght Lieutenant James Nicolson z 249 dywizjonu, jedyny pilot myśliwski RAF, który został odznaczony Victoria Cross za zwycięską walkę z Me-110 na palącym się Spitfire"

Flight Lieutenant Philip Barran Wing Commander John ScatliL z dywizjonu 609 zginął w powiet- Dewar zginął w morzu zestrzel Piloci dywizjonu 242. Czwarty od prawej Squadron Leader Douglas rznej walce 11 lipca 1940 r. lony 12 września 1940 r. IBader beznogi dowódca dywizjonu. Coltishall, 4 października 1940 r. Squadron Leader R. L. Wilkinson Sergeant Pilot David Kirton z dyl z dywizjonu 266 zginął w walce wizjonu 65 zginął w walce 8 sierpł......... 01,, _ -, Q n r 13 sierpnia 1940 r. nia 1940 r. ^Piloci dywizjonu 32 odpoczywają między lotami; 31 lipca 1940 r.

i Stanowisko dowód I nia w sztabie Figi] Command w Beri Priory". Na stole opj i cyjnym widoczna mi] z południowym br; giem Anglii i ka La Manche Po zbombardowaniu przez wyprawę niemiecką lotniska Ford 18 sierpnia 1940 r. Wieża stacji radarowej typu C.H.L. (Chain Home Low) z obrotową anteną, przystosowaną do wykrywania nisko lecących samolotów, usytuowana nad brzegiem La Manche Squadron Leader Adolph Gysbert Malan, dowódca dywizjonu 74, zestrzelił w bitwie 13 niemieckich samolotów

49 Pracownicy kolejowi z Home Guard na szkoleniu obchodzenia i posługiwania karabinami, sierpień 1940 r. Air Marshal Dowding, oceniając sytuację, zgłosił propozy-. zwjększenia liczby dywizjonów myśliwskich do 60, motyuiac to koniecznością zabezpieczenia żeglugi przybrzeżnej, zczeeólnie na kanale La Manche. Wydal też polecenie dowódcom myśliwskim, aby każdy pilot wypoczywał dziennie osiem godzin i korzystał w tygodniu z jednego pełnego dnia urlopu. Służba bowiem w dywizjonach stawała się coraz bardziej wyczerpująca fizycznie i psychicznie, pilotów w szybkim tempie wciąż ubywało, nowi nie przybywali na ich miejsce. Pojedyncze samoloty niemieckie zauważono nad Belfastem w Irlandii, nad Wiek w północnej Szkocji i nad Plymouth w południowo-zachodniej Anglii. Niemcy zestrzelili 9 balonów zaporowych przy ujściu Tamizy do Morza Północnego. Fighter Command wykonało tego dnia 496 lotów bojowych, zestrzelono 4 niemieckie maszyny, stracono dwóch pilotów myśliwskich: F/O A. Coxa z 501 dywizjonu i P/O J. Huchmana z 609 dywizjonu. W niedzielę 28 lipca nad kanałem i południową Anglią było pogodnie. Podczas dnia pojawiło się ogółem nad La Manche około 50 nieprzyjacielskich bombowców i tyleż myśliwców. Stoczono kilkanaście walk powietrznych. Brytyjskie dywizjony myśliwskie wykonały 758 lotów bojowych, zestrzelono 15 niemieckich maszyn, tracąc 2 Spitfiry" i 2 Hurricany" zginął jeden myśliwiec z 74 dywizjonu P/O J. Young, uszkodzonych było 6 samolotów. W nocy pojedyncze samoloty niemieckie operowały nad południową i środkową Anglią, nie wyrządzając większych szkód. 29 lipca było pogodnie. Znów duże zaangażowanie Luftwaffe przeciwko brytyjskiej żegludze na kanale. Rano nalot na Dover 30 Stukasów w osłonie 50 Me-109. Po południu nalot 20 bombowców w towarzystwie jednego pułku Messersc hmittów Me-109 na Harwich. Anglicy wykonali 758 lotów bojowych, zestrzelili 6 wrogich samolotów, stracili dwóch ~" Wielka Brytania 1940

50 51 pilotów F/O D. Gamblena z 41 dywizjonu i F/Sgt Cooneya z 56 dywizjonu oraz 3 samoloty i 11 uszkodj nych, ale nadających się do naprawy. Jeden pilot był ran i został skierowany do szpitala. W nocy znów były nal w rejonie Dovru i ujścia Tamizy. 30 i 31 lipca warunki pogody deszczowo i mgiji ograniczyły nieco intensywność lotów po obu walcząci stronach, niemniej jednak Fighter Command wykonało raj 1033 loty bojowe przeciwko samolotom niemieckim. ktj gdy tylko się przejaśniło atakowały żeglugę brytyjj koło Harwich i na kanale. Eskadra Me-109 zaatakowała zapj balonową nad Dover i kilka balonów zestrzeliła. Stoczono kil walk powietrznych, Anglicy zestrzelili 10 niemieckich masa w tym jednego He-111 na południe od Montrose w Szkol Anglicy stracili 2 Spitfiry" z 74 dywizjonu polegli pilj P/O H. Gunn i Sgt F. Eley oraz Hurricana" z 501 dywizjdj pilot był ranny, uratował się skacząc ze spadochronem] W nocy samoloty Luftwaffe minowały akweny na zat Humber, koło Tyne, Harwich, ujście Tamizy i Dover. / "Zakończył się lipiec. Niemiecka Luftwaffe sondowała wa tość i skuteczność brytyjskiej obrony powietrznej zatoń 18 statków i 4 niszczyciele, zestrzeliła 145 samolotów Rl (zginęło 68 pilotów), straciła 270 własnych maszyn. Stra Fighter Command zostały wyrównane przez tygodniową p«dukcję brytyjskiego przemysłu lotniczego, gorzej było z ui pełnieniem pilotów. Stan myśliwców na 31 lipca 1940 rj wynosił 1434 pilotów. Rozpoczęto organizację kilku dywl jonów myśliwskich, w tym: 1 kanadyjski, 302 pola 303 polski, 310 czeski i 312 czeskljdowodzenie lotnictw! myśliwskim RAF w lipcowych działaniach nabrało prężnośj i stanowczości. Stawało się jasne, że dywizjony myśliwska używane racjonalnie, mogą stawić skuteczny opór agresywi Luftwaffe i zadawać jej dotkliwe straty. 1 sierpnia Hitler podpisał dyrektywę OKW nr 17 dotyc prowadzenia skuteczniejszych działań Luftwaffe przeci Royal Air Force. Następnego dnia marszałek Góring zatwierdził plan operacyjny dla Luftwaffe, nadając mu kryptonim Adler". Zanosiło się na ciężkie naloty bombowe na cele " Anglii, na lotniska i wytwórnie samolotów, intensywniejsze zwalczanie brytyjskich myśliwców w powietrzu. Dążono do unicestwienia dywizjonów myśliwskich RAF i wszechwładnego powietrznego zapanowania Luftwaffe nad kanałem La Manche i południową Anglią. Tymczasem Niemcy kontynuowali dotychczasowe działania. Duży nalot przeżyło miasto Norwich niemieckie bomby burzące i zapalające spadły na zakłady drzewne, ogień strawił fabrykę przemysłu spożywczego. Po południu dowództwo RAF zorganizowało wyprawę bombową trzech Blenheimów" z 236 dywizjonu w osłonie licznych myśliwców na niemieckie lotnisko Quergueville w północnej Francji. Dwa Blenheimy" zostały zestrzelone zginęło 5 lotników załogi trzeci samolot został poważnie uszkodzony, ale załodze udało się szczęśliwie powrócić do Anglii. Zginął w walce pilot ze 145 dywizjonu P/O I. Kestin. Dywizjony myśliwskie wykonały 659 lotów. W nocy Niemcy atakowali cele w południowej Walii, w ujściu Tamizy i w Szkocji. 2 sierpnia pogoda była dobra. Rano nalot na konwój koło Deal Niemcy zatopili jeden statek. Strat bojowych po stronie brytyjskiej nie było, piloci zameldowali o uszkodzeniu 4 niemieckich bombowców. Załoga statku o nazwie Higlandee" zestrzeliła 2 He-111. W nocy trwały sporadyczne naloty na całej długości wschodniego wybrzeża Anglii od Orkney po Dungeness. Myśliwcy wykonali 477 lotów bojowych. 3 sierpnia było pochmurno. Niemcy penetrowali obszar kanału, rejon Liverpoolu i Crewe. Operowały również bombowce Luftwaffe z Norwegii, zrzucały bomby na cele na Orkneacn i w Szkocji. Został trafiony bombą posterunek obserwayjny należący do Korpusu Obserwacyjnego, usytuowany

52 53 obok lotniska Gravesend na południowy wschód od LondyJ walkach Niemcy stracili 4 bombowce. Fighter Command Od bomb zapalających wybuchł pożar dojrzałych łanów zbl wykonało 303 loty bojowe bez żadnych własnych strat. w hrabstwie Essex. W nocy bombardowano cele wzdłuż wschodnich brzegów W nocy samoloty nieprzyjacielskie z 5 Floty PowietrzJ Anglii od Aberdeen na północy po ujście Tamizy na południu, minowały wschodnie wybrzeże Anglii. Fighter CommaJ w rejonie Poole, Liverpoolu, a nawet na południowo-zachodnich krańcach Lands End. wykonało 415 lotów bojowych. Strat bojowych nie byu zestrzałów samolotów nieprzyjacielskich nie zgłoszono. W dowództwie Fighter Command zdawano sobie sprawę W niedzielę 4 sierpnia pogoda była dobra do wykonywał z tego, że zapowiadany przez Goringa Adler Tag" nieuchronnie zbliża się. Szykowano się do stawienia zdecydowa lotów operacyjnych. Aktywność Luftwaffe znikoma, dywl jony brytyjskie wykonały tylko 261 lotów bojowych. Sn nego oporu i bohaterskiej obrony przed agresywnym, butnym bojowych po obu stronach walczących nie było. AktywnJ przeciwnikiem. Niemców w nocy bardzo mała. 5 sierpnia dzień słoneczny, upalny. Niemcy znów ataku wali żeglugę brytyjską w strefie kanału La Manche. Pierwsa walka rozegrała się koło Calais o godzinie 8, druga zaraz p południu z około czterdziestoma Me-109. Zestrzelono szfl niemieckich samolotów, stracono jednego pilota z 64 dywjl jonu Sgt L. Isaac runął do morza wraz ze Spitfirenl Fighter Command zaliczyło tego dnia 402 loty bojowe. W nt cy samoloty Luftwaffe minowały akweny zatok Wash i Tajj 6 sierpnia było pochmurno, wiały silne wiatry, podstaw chmur warstwowych na wysokości od 1500 metrów. TylB siedem nieprzyjacielskich samolotów rozpoznawczych wtara nęło nad południowe tereny Anglii. Nad kanałem trwa ograniczona aktywność nieprzyjacielskich bombowców ii terweniowały brytyjskie myśliwce, wykonując 416 lotów ba własnych strat. Uszkodzony nad kanałem niemiecki samolij Arado Ar-196 zdążył osiągnąć brzeg francuski rozbił fl podczas przymusowego lądowania. W nocy samoloty Luftwaffe minowały południem i wschodnie wybrzeże Anglii. Środa 7 sierpnia była pogodna, we wschodniej Angl występowały burze z wyładowaniami atmosferycznymi. M tywność Luftwaffe mała, ale jak zwykle doszło I ataków na konwój na kanale La Manche. W stoczony*]

55 DRUGA FAZA BITWY 8-23 sierpnia Podczas gdy 8 sierpnia dowództwo Luftwaffe, z marszah kiem Goringiem na czele, wyczekiwało na ustalenie I warunków atmosferycznych sprzyjających rozpoczęciu totl nego ataku na system obrony powietrznej Royal Air Force, I miało nastąpić za 4-5 dni, niespodziewanie dla Fighter Con mand rozpoczęła się druga faza powietrznej bitwy. Sprawa to ciężkie naloty bombowe Luftwaffe i zacięte walki powia rznę, przynoszące poważne straty obu walczącym stronom.1 Air Marshal Dowding wyciągnął odpowiednie wnioski z lip cowych działań obronnych podległych mu dywizjonów myśl skich. Uznał, iż kierowanie do walki nad kanał dywizjon* myśliwskich jest nieopłacalne. Niemcy byli tam zawsl w przewadze, straty brytyjskich pilotów były duże, wiel ginęło w morzu. Postanowił więc utrzymywać jednostki w gotowiu na lotniskach wysuniętych na wybrzeżu południowi Anglii i do maksimum wykorzystać służbę posterunków obsa wacyjno-meldunkowych i rewelacyjne osiągnięcia stacji radl rowych. Ustalił też, że dywizjony pełniły na zmianę operacji ną służbę na lotniskach nadbrzeżnych zmiany następowi co kilka dni. Zakwaterowanie na tych lotniskach przygoto no w namiotach, zezwalała na to ciepła, letnia pogoda.

56 57 kasów, osłanianych przez Me-109. Interweniowały dywizv RAF. stoczono zacięte walki, były straty po obu stro- ^ u O godzinie 17.00, kiedy konwój znajdował się naprzeciw- Swanage, Niemcy znów przypuścili atak, tym razem f rrnacja niemiecka liczyła 82 Ju-87 i ponad 50 M-109. Do walki wystartowało 7 dywizjonów RAF z 10 i 11 Grup. Wspomina dowódca 145 dywizjonu Hurricanów", S/Ldr J. Peel: Po starcie osiągnęliśmy wysokość 4500 metrów. Na dole zauważyliśmy dużą formację Stukasów. W górze na wysokości około 7 tys. metrów kręciły się liczne grupy Me-109. Byliśmy w korzystnej sytuacji od strony słońca, więc zaatakowaliśmy Stukasy od tyłu do jednego z nich oddałem długą może pięciosekundową serię z karabinów maszynowych. Ale w tejże samej chwili zaatakował mnie Me-109, więc wdałem się z nim w walkę kołową. Messerschmitt pomalowany był na kolor srebrzysty. Wszedłem mu na ogon i oddałem do niego dwie długie serie Niemiec znurkował i rozbił się w morzu. Następnie rzuciłem się na innego i również go wykończyłem. Mój dywizjon startował tego dnia trzykrotnie i trzy razy stoczył ostre walki z niemieckimi myśliwcami i bombowcami Stukasami" '. Konwój poniósł duże straty 7 statków zostało zatopionych, 6 było poważnie uszkodzonych. Kilka statków, przybyłych na ratunek rozbitkom, również zostało uszkodzonych bombami. Podczas gdy trwała walka o konwój, rozpoznawcze samoloty Luftwaffe wykonały szereg lotów nad lotniskami RAF oraz nad miastami Portsmouth, Portland i Dover. Według powojennych danych ustalono, że Niemcy stracili tego dnia 31 samolotów, a Anglicy 19. Niemniej jednak był to dzień najwyższego natężenia działań powietrznych od początku bitwy o Wielką Brytanię. Wood, Dempster, op. cit., s. 152-153.

58 59 W nocy samoloty Luftwaffe minowały ujście Tamizy i zrj cały bomby na Cardiff, Hull, Liverpool, Birmingham i FiltJ 9 sierpnia pogoda była deszczowa, w południe wystąpi niewielkie przejaśnienia. Hitlerowskie działania bojowe ogl niczyły się do pojedynczych nalotów na żeglugę przy wschol nich brzegach Anglii. Góring przesunął termin operacji M ler" do ustabilizowania się lepszej pogody. Dwa Me-lJ dokonały ataku na zaporę balonową w Dover. W rejoj Plymouth myśliwcy RAF zestrzelili 1 Ju-88 i 1 He-1«Fighter Command wykonało 409 lotów na przechwyceni samolotów Luftwaffe. Straty RAF wyniosły 3 maszyny, ni mieckie 5 bombowców. W nocy Niemcy znów minowj i bombardowali wschodnie wybrzeże Anglii. 10 sierpnia od rana było pochmurno, w południe i pt południu burzowo. Dywizjony brytyjskie wykonały 116 pm roli, ale do walk powietrznych nie doszło, nie było też strat I obu stronach walczących. W nocy odnotowano minowam rejonu Harwich, Kanału Bristolskiego i ujścia Tamizy. W niedzielę 11 sierpnia rano było słonecznie, ale po południu zachmurzyło się. Rano dwie formacje kilkunai Me-109 w godzinnym odstępie czasu pojawił się w strefie Dovru, celem sprowokowania walk powietrznył z myśliwcami RAF dywizjonów 74, 34, 42 i 64. W południc dotarła do Weymouth i Portland duża wyprawa bombowi składająca się z około 150 Ju-88, He-111 i Ju-87, osłaniał przez kilkadziesiąt niemieckich myśliwców Me-109 i Me-1 ifl Bomby spadły na urządzenia portowe w obu miastach. Stl czono wiele zaciętych walk powietrznych. Przy wybrzeii Norfolk Niemcy zaatakowali napotkany konwój powaa nym uszkodzeniom uległy dwa statki. Po południu działanfl bojowe ustały zupełnie. Straty niemieckie obliczono na 31 zestrzałów samolotów bombowych i myśliwskich, a brytyjska na 32 myśliwce. W nocy samoloty Luftwaffe działały nad Kanałem Bri-J stolskim. Od pewnego czasu w dywizjonach brytyjskich walczyli, y myśliwcy, dokąd przybywali po odpowiednim przeszkoi niu na kursach myśliwskich w Operational Training Units fotu) jednostkach operacyjnego treningu. Odnosili pierwze sukcesy, ale też i były także pierwsze straty tego dnia ginęli w walkach powietrznych por. pil. Antoni Ostowicz ze 145 dywizjonu i kpt. pil. Michał Stęborowski z 238 dywizjonu. 12 sierpnia wypogodziło się zupełnie, nastał ciepły, letnt dzień. Góring wydał rozkaz, że nazajutrz Luftwaffe rozpocznie operację Adler". Tego dnia aktywność Luftwaffe była bardzo duża, naloty bombowe skierowały się na nadbrzeżne lotniska brytyjskie, stanowiska stacji radarowych, a także na żealugę i porty. Obszar walk powietrznych przesunął się tym samym nad wybrzeże. Zaangażowanie dywizjonów myśliwskich RAF w walkach powietrznych osiągnęło nie spotykane dotąd natężenie. Pierwsze dwa ataki Luftwaffe skierowały się w rejon Dover o godzinie 7.30 i 9.00. Celem ataków były stanowiska stacji radarowych. W Dover uszkodzona została jedna stacja radarowa i zniszczone baraki, w Rye również zniszczeniu uległy budynki i baraki, ale wieża była cała. Największe uszkodzenia odniosła stacja w Pevensey przez pół dnia była wyłączona z pracy. W porannym nalocie zostało zbombardowane również lotnisko w Limpne, usytuowane w tamtym rejonie spadło na nie 141 bomb. W godzinę potem wyprawa dwudziestu kilku Ju-87 zbombardowała konwój w ujściu Tamizy do morza, a inna z rejonu Cherbourga, licząca ponad 30 Ju-87 w silnej osłonie Me-109 i Me-110, uderzyła na dwa konwoje i Portsmouth, gdzie w porcie i dzielnicy mieszkaniowej wybuchło kilka groźnych pożarów. W tym samym czasie 15 Ju-87 zaatakowało stanowisko stacji radarowej na wyspie Wight zniszczeniu uległy zabudowania, a stacja przestała pracować. O godzinie 13.30 lotnisko w Manston przeżyło ciężki n alot bombowy Dornierów Do-17 zniszczeniu uległy dwa

60 61 hangary, budynki i zryta została bombami nawierzchnia niska. 65 dywizjon Spitfirów" szykował się właśnie startu, kiedy zaczęły się sypać bomby prawie wszys jego samoloty zostały zniszczone. Wyprawę przechwyci! dywizjon Spitfirów", ale został odpędzony przez silną tą miecką osłonę Me-109. Kiedy Dorniery zawróciły do FrJ i były już bez osłony myśliwskiej, do walki z nimi włączył 56 dywizjon Hurricanów". Piloci odnieśli szereg zwycięs Inna wyprawa bombowa składająca się z około 30 Ju( zbombardowała lotnisko Hawkinge zostało ono powaa zdewastowane, nie nadawało się do eksploatacji, byli za i ranni. Zaraz po południu lotnisko w Limpne przeżyło dru bombardowanie spadły na nie 242 bomby burzące i zapił jące. Przy okazji inne samoloty zrzucały bomby na cel w Hastings i Dover. W walkach powietrznych zginęło 11 myśliwców RĄ w tym dwóch polskich kpt. pil. Wilhelm Pankratz i sied pil. Józef Kwieciński ze 145 dywizjonu. Radio niemieckie podało wieczorem o wielkich sukcesaj Luftwaffe, informując, że w walkach zestrzelono aż 71 brytjj skich samolotów myśliwskich, w tym 46 Spitfirów", J Hurricany" i 1 Morana" MS-406. Faktycznie w walka tego dnia zostało zniszczonych 18 brytyjskich myśliwców i 2 uszkodzonych, nadających się jednak do remontu. W nocnych działaniach bombowce niemieckie zrzucj bomby na miasta i osiedla, w tym najbardziej ucierpiaj Stratford upon Avon. We wtorek 13 sierpnia obie niemieckie Floty Powietrzj 2 i 3 od świtu stanęły w pogotowiu do startu na lot operacyjne nad Anglię, by w walkach powietrznych i na ziefl zniszczyć Royal Air Force i tym samym stworzyć korzystl warunki dla wykonania operacji Seelówe". Był ułożod minutowy plan operacji poszczególnych wypraw bombowy*! nad Anglię, według niego miały startować z różnych lotnislj szczególne pułki, zbierać się razem z formacjami myśliwymi i kierować na podbój Albionu. Równo ze wschodem słońca wystartowały trzy duże grupy. no zbiórce przyjęły nad chmurami kierunek na północ. T wtedy, o godzinie 5.30, Goring wstrzymał dalszy start do godzin południowych, gdy będą lepsze warunki pogody. Formacji, które były już w powietrzu, nie zawrócono. pierwsza wyprawa skierowała się na lotnisko Eastchurch na wyspie Sheppey, druga nad Odiham w hrabstwie Hants i trzecia, jako dywersja, w rejon Portłand. W wyprawie nad Eastchurch wzięły udział 72 Dorniery. Pierwszy interweniował 74 dywizjon Spitfirów"; już w czasie bombardowania włączył się do walki 111 dywizjon Hurricanów" i zaraz potem 151 dywizjon również na Hurricanach". Lotnisko przeżyło bardzo ciężkie bombardowanie zostały zniszczone budynki, a na lotnisku kilka Spitfirów" i 5 Blenheimów". Na polu wzlotów naliczono 50 dużych kraterów po bombach. Jedna bomba rozbiła stanowisko dowodzenia, zginęło 12 osób i rannych było 40. W walkach Anglicy zestrzelili 4 Dorniery i 7 uszkodzili. Druga wyprawa, składająca się z dwudziestu kilku Ju-88 i kierująca się nad Odiham, została przechwycona przez trzy dywizjony RAF 43, 611 i 64. Pokrywa chmur utrudniała walkę. Trzecią wyprawę zdążającą w rejon Portłand bez osłony myśliwców dopadły dwa dywizjony RAF i w pierwszym ataku zestrzeliły sześć samolotów bez własnych strat. Generalny atak w ramach operacji Adler" rozpoczął się po południu. Gros ataków rozegrało się od godziny 15.45 do 17.00. Celami dla Niemców były: Portłand, Southampton, Kent 1 rejon wschodniego Londynu doki i zbiorniki paliwowe. W walkach z Luftwaffe brały udział wszystkie dywizjony " i 10 Grup Myśliwskich. Najcięższe bombardowanie dotknęło Southampton, duże szkody poczyniono w zabudowanych portowych, a także w dzielnicy mieszkaniowej, wybuchło wiele groźnych pożarów.

62 63 W toku poszukiwań wrogich samolotów 609 dywił Spitfirów" spotkał wyprawę 20 Ju-87, osłanianych luj przez kilkanaście Me-109. Wykorzystując sprzyjającą sytj cję dywizjon był wyżej od strony słońca i nieuwl niemieckich myśliwców piloci znurkowali na Stukasy i r J pędzili całe ugrupowanie 9 z nich zestrzelili. Inne grj Ju-87 zbombardowały lotniska w Andover, Detling i RocW ter. W Detling zginął od bomb komendant stacji lotnie! zniszczone zostały hangary, kasyna i kuchnie, wybuchły poj ry w kilku miejscach i, co najgorsze, bomby zniszcj stanowisko dowodzenia i uszkodziły kable telefoniczne i elf tryczne. Pod koniec dnia obliczono, że dywizjony Fighter CommaJ wykonały 700 lotów bojowych, piloci zestrzelili 45 samj tów niemieckich, zginęło 14 myśliwców, 7 było rannyf zniszczonych zostało 14 samolotów Spitfirów" i Hurria nów", a 18 doznało uszkodzeń. Luftwaffe wykonała tego dnia aż 1485 lotów bojowych na Anglią, zameldowano o zestrzeleniu 70 Spitfirów" i Ha ricanów" oraz 18 Blenheimów". W sprawozdaniach Nieni przesadzili o ponad 600%. W nocy RAF zorganizował wyprawę 36 bombowców zakłady przemysłu wojennego Fiat" i Caproni" w Turyi i Mediolanie we Włoszech. Samoloty Luftwaffe pojawiły I natomiast z ładunkiem bomb nad Walią, środkową Angli i nad Norwich w hrabstwie Norfolk. Jeden z powracaj ącyc znad Włoch Blenheimów" wodował rankiem następna dnia na kanale: dwóch lotników uratował kuter rybacj trzeciego wyciągnął na pokład statek Miss Prince". 14 sierpnia było pochmurno z lokalnymi rozpogodzeniami Góring wydał rozkaz dowódcom 2 i 3 Flot Powietrznych, ab; ataki bombowe skierowali na zakłady produkcyjne i naprą* cze uszkodzonych samolotów oraz na lotniska. O godzi 11.30 zaczęły zbierać się nad Boulogne i Calais form; bombowe. W południe rozpoczęły się patrolowania nad loti j w hrabstwie Kent przez grupy Me-109, które poszukiwayśliwców brytyjskich, by stoczyć z nimi powietrzne walki.u najwięcej zniszczyć. O godzinie 13.00 dwanaście 3 L.110 zbombardowało lotnisko Manston niszcząc 4 han- Dwa Me-110 zostały zestrzelone przez ogień artylerii! eciwlotniczej. Do walki wystartowały 3 brytyjskie dywizn z y ale do starcia nie doszło, przeszkadzały chmury. Wkrótce potem główne siły Luftwaffe przeleciały nad Folkstone i Dover. Niemcy zestrzelili 8 balonów zaporowych i zatopili mały statek przybrzeżnej żeglugi. Po południu wiele grup niemieckich bombowców zjawiło się nad południową Anglią, zrzucając bomby na budowle i urządzenia obronne. Zbombardowano 8 lotnisk RAF, tym stację lotniczą w Middle Wallop byli zabici w i ranni, lotnisko zostało poważnie zdewastowane. Jedna z wypraw bombowych zaatakowała bazę naprawczą sprzętu lotniczego w Sealand w hrabstwie Cheshire poczyniono duże straty. Zbombardowano też cele w Colerne, w Southampton bomby spadły na stację kolejową i dzielnicę mieszkaniową. W wyprawach na Anglię wzięło udział 91 bombowców Luftwaffe i 398 myśliwców Me-109 i Me-110, tracąc 19 samolotów. Straty brytyjskie: 4 poległych myśliwców, 9 zniszczonych samolotów i 11 uszkodzonych, lecz nadających się do naprawy. Noc była raczej spokojna, tylko kilkanaście wrogich bombowców pojawiło się nad Walią i Liverpoolem. W czwartek 15 sierpnia nad Anglią zapanował wszechwładnie wyż atmosferyczny, było pogodnie i ciepło, tylko nad kanałem wisiały tu i ówdzie lokalne białe chmurki. Dla Anglii był to dzień ciężkich, dramatycznych nalotów bombowych wszystkich trzech niemieckich Flot Powietrznych w Z, 3 i 5. Najwyższy dla obu walczących stron wysiłek Podczas toczącej się bitwy o Wielką Brytanię i największe straty w zestrzelonych samolotach.

64 Rano operowały nad Anglią niemieckie samoloty ron znawcze. O godzinie 9.00 ruszyły na Wyspy Brytyjske lii wyprawy z Norwegii, z lotnisk północno-wschodniej Fra i Belgii oraz z rejonu Normandii i półwyspu Cotentin. Pierwsza wyprawa, licząca 40 Stukasów i 60 Messersch tów Me-109, zaatakowała lotniska w Hawkings i Lid Bomby zdewastowały obie stacje lotnicze tak bardzo, że p 48 godzin nie były w stanie przyjmować samolotów. I było wody, elektryczności, łączność telefoniczna została p rwana, zniszczono budynki i baraki, rozbito budynek bulatoryjny, byli zabici i ranni. W Rye i Dover bomby tri w budynki elektrowni. Atakującym przeciwstawiły się dy jony myśliwskie RAF: 54 Spitfirów" i 501 Hurricanów Zaraz po godzinie dwunastej formacje 5 Floty Powietrz składające się z 65 Heinkli He-111 i 35 Me-110, zbliżały ze wschodu wprost na zatokę Firth of Forth w Szkc W odległości około 150 km od brzegu wyprawy było dwie skręciły na południowy zachód na Tynemouth. Sti wisko dowodzenia 13 Grupy Myśliwskiej w Newcastle p( rwało w powietrze dywizjony 72 Spitfirów", 605 1 ricanów" i 79 Spitfirów". Jako pierwszy zaatakował je z formacji 72 dywizjon ze S/Ldr E. Grahamem na cz wiążąc się w walce z Me-110. Dwa następne dywizj uderzyły na bombowce. Niemcy wyrzucili bomby w rn( i zaczęli w panice zawracać do Norwegii. Druga forrrj dotarła na ląd, ale załogi Heinkli nie widząc przydziela osłony Me-110 zrzuciły bomby gdzie popadło i zawróciły I Morze Północne. Następna wyprawa bombowa z 5 Floty Powietrznej, liczi ponad 100 samolotów bombowych i myśliwców daleki! zasięgu Me-110, skierowała się znad Morza Północnego! Sunderland. Przechwycili ją myśliwcy RAF z 607 dywizj Hurricanów" i 41 dywizjonu Spitfirów". Niemcy zrzi ładunek bomb na chybił trafił i zawrócili w pośpiechu Norwegii zostało zestrzelonych 8 bombowców He-