Załącznik nr 1 do Uchwały Nr. Rady Miejskiej w Łaziskach Górnych z dnia.. Urząd Miejski Łaziska Górne Plac Ratuszowy 1 43 170 Łaziska Górne woj. śląskie nazwa programu zdrowotnego: PROFILAKTYKA PRÓCHNICY ZĘBÓW U DZIECI Z ROCZNIKA 2003 i 2004 NA TERENIE GMINY MIEJSKIEJ ŁAZISKA GÓRNE okres realizacji programu: II półrocze 2012 ROK autorzy programu zdrowotnego: URZĄD MIEJSKI ŁAZISKA GÓRNE 1
I. Opis problemu zdrowotnego. 1) Problem zdrowotny. Próchnica zębów to najbardziej rozpowszechniona choroba w populacji dzieci i młodzieży. Dotyczy ona ok. 90% dzieci w wieku szkolnym. Próchnica z uwagi na szeroki zasięg występowania zaliczana jest do chorób społecznych. W zapobieganiu próchnicy kluczowym elementem jest dbałość o higienę jamy ustnej, która przejawia się w prawidłowym szczotkowaniu zębów, racjonalnym odżywianiu, uzupełnianiu związków fluoru i substancji niezbędnych do budowy tkanek zęba oraz wczesnym wykrywaniu i leczeniu ubytków. Występowanie próchnicy wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Zęby z próchnicą uznawane są za istotne, potencjalne źródło infekcji dla całego organizmu. Zły stan zdrowia jamy ustnej jest przede wszystkim konsekwencją istotnych zaniedbań w dzieciństwie tj. niskiego poziomu wiedzy na temat zdrowia jamy ustnej wśród dzieci i ich opiekunów oraz niedoceniania edukacji zdrowotnej. 2) Epidemiologia. Program zdrowotny Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci z rocznika 2003 i 2004 na terenie Gminy Miejskiej Łaziska Górne oparto na Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007-2015 uwzględniając cel operacyjny 11 intensyfikacja zapobiegania próchnicy u dzieci i młodzieży. Działania podjęte w ramach programu dotyczą wprowadzenia edukacji zdrowotnej w zakresie zdrowia jamy ustnej wśród dzieci w wieku szkolnym oraz zintensyfikowanie profesjonalnej profilaktyki fluorkowej dla grup wysokiego ryzyka próchnicy (prowadzonej przez lekarza stomatologa). Organizacje międzynarodowe zajmujące się zdrowiem jamy ustnej takie jak Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Światowa Federacja Dentystyczna, Międzynarodowe Stowarzyszenie Stomatologii Dziecięcej i Międzynarodowe Stowarzyszenie Badań Naukowych w Dziedzinie Stomatologii wysunęły wspólnie cele strategiczne dotyczące zdrowia. Do celów tych należy promocja zdrowia i minimalizacja wpływu chorób jamy ustnej na ogólny stan zdrowia i rozwój człowieka oraz minimalizacja wpływu na jednostkę i społeczeństwo 2
chorób systemowych, przebiegających z objawami w jamie ustnej. Zadaniom tym towarzyszy rozwój wczesnej diagnostyki oraz zapobieganie i skuteczne leczenie tych chorób. Choroba/schorzenie Epidemiologia (dane ogólne) Próchnica zębów (łac. caries dentium) bakteryjna choroba zakaźna tkanek twardych zęba obawiająca się demineralizacją substancji nieorganicznych i następnie proteolizą substancji organicznych z powodu działania kwasów wytworzonych przez bakterie w płytce nazębnej w wyniku metabolizmu cukrów pochodzenia zewnątrz i wewnątrzustrojowego. Na rozwój próchnicy wpływa kilka czynników, są to: zdolność jamy ustnej do oczyszczania się (przepływ śliny), dieta (ilość pokarmów zawierających cukier), bakterie znajdujące się w jamie ustnej oraz czas, w których zęby poddawane są działaniu kwasów przez te bakterie produkowanych. Próchnica jest bardzo poważnym i powszechnym problemem. Epidemiologia polska: próchnica zębów mlecznych rozpoczyna się już w pierwszym roku życia, między 2-3 rokiem życia próchnica występuje u 35-50% dzieci, między 3-4 rokiem życia próchnica występuje u 56-60% dzieci, w wieku 6-7 lat u prawie 100% dzieci, próchnica zębów stałych rozpoczyna się już w 6 roku życia po wyrznięciu szóstek, 90% dzieci 12 letnich w Polsce ma próchnicę.* *Dane ze strony internetowej www.docedu.klrwp.pl Na podstawie wyników badań epidemiologicznych prowadzonych w ramach programu Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej w 2010 roku (opublikowanych na stronie Ministerstwa Zdrowia) stwierdzono, że w populacji dzieci 6 letnich u 40% rozpoznano próchnicę, natomiast w wieku 12 lat u ponad 80% rozpoznano próchnicę. Badaniami stomatologicznymi objęto 2618 dzieci w wieku 6 lat i 2782 dzieci w wieku 12 lat. 3) Populacja podlegająca Gminie Miejskiej Łaziska Górne i populacja kwalifikująca się do włączenia do programu. Liczba mieszkańców Łazisk Górnych z rocznika 2003 wynosi 176, a z rocznika 2004 wynosi 230 (wg danych z ewidencji ludności prowadzonej przez Wydział Spraw Obywatelskich Urzędu Miejskiego w Łaziskach Górnych). Program Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci z rocznika 2003 i 2004 na terenie Gminy Miejskiej Łaziska Górne obejmie swoim zasięgiem dzieci uczęszczające do trzech łaziskich szkół podstawowych i zamieszkałe na terenie miasta Łaziska Górne. 3
4) Dostępne, finansowane ze środków publicznych świadczenia opieki zdrowotnej w Gminie Miejskiej Łaziska Górne w zakresie problemu zdrowotnego objętego programem. Prawo do świadczeń profilaktycznej opieki zdrowotnej zagwarantowane jest przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027), zgodnie z którymi, dzieci i młodzież do ukończenia 18 roku życia mają zapewnioną bezpłatną opiekę zdrowotną. Zakres stomatologicznych świadczeń określają przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego (Dz. U. z 2009 r. Nr 140, poz. 1144 ze zmianami). Świadczeń stomatologicznych w Gminie Miejskiej Łaziska Górne udzielają niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej i gabinety stomatologiczne (7 placówek), z których 5 posiada kontrakt z NFZ. Rodzice/opiekunowie dziecka mają prawo wyboru lekarza dentysty spośród tych, którzy podpisali umowę o udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej z NFZ. 5) Uzasadnione potrzeby wdrożenia programu. Uznając konieczność działań na rzecz poprawy stanu zdrowia jamy ustnej dzieci i młodzieży - w roku 2009 Gmina Miejska Łaziska Górne sfinansowała z budżetu program Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci z roczników od 1997 do 2002, który składał się z II etapów. I etap obejmował: ocenę stanu uzębienia, wykrywanie wad zgryzu, kwalifikację do lakierowania zębów i dalszego postępowania medycznego, instruktaż higieny jamy ustnej oraz przedstawienie konieczności i wskazanie rodzicom zaleceń dotyczących dalszego postępowania w przypadku wystąpienia próchnicy i wad zgryzu. II etap obejmował lakierowanie zębów. W pierwszym etapie uczestniczyło 120 dzieci a w II etapie 114 dzieci. W wyniku badania stomatologicznego w I etapie stwierdzono: 143 ubytki próchnicowe w zębach mlecznych, 92 ubytki próchnicowe w zębach stałych i 71 wad zgryzu w tym: przodozgryz 2, tyłozgryz 30, zgryz otwarty 3, zgryz głęboki 1, diastenia 5, stłoczenia zębów 23, inne - 7. W ramach programu Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci z rocznika 2003 i 2004 na terenie Gminy Miejskiej Łaziska Górne 4
zaplanowano badania profilaktyczne służące ocenie stanu zdrowia zębów oraz lakierowanie zębów. Występowanie próchnicy jest zależne od wielu czynników, w których dominują głównie uwarunkowania środowiskowe (społeczne i ekonomiczne) jak i styl życia. Podkreśla się także znaczenie istniejącego systemu opieki zdrowotnej. Na wiele z tych elementów można mieć wpływ poprzez kształtowanie zachowań prozdrowotnych mieszkańców oraz zaoferowanie bezpośredniej opieki stomatologicznej. Mając na uwadze ciągłe dbanie o zdrowie wszystkich mieszkańców miasta postanowiono sfinansować w 2012 r. program Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci z rocznika 2003 i 2004 na terenie Gminy Miejskiej Łaziska Górne, który będzie kontynuacją programu z 2009 r. Zgodnie z art. 48 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27.08. 2004 r. (Dz. U z 2008 r. Nr 164, poz. 1027) gmina może opracowywać, wdrażać, realizować i finansować program zdrowotny w okresie jednego roku albo wielu lat. II. Cele Programu. 1) Cel główny. Celem programu jest podniesienie świadomości dzieci i ich rodziców w zakresie profilaktyki zapobiegania próchnicy zębów oraz ocena zdrowia jamy ustnej młodych łaziszczan. 2) Cele szczegółowe. a) ocena stanu uzębienia, b) wykrywanie wad zgryzu, c) kwalifikacja do lakierowania zębów i dalszego postępowania medycznego, d) instruktaż higieny jamy ustnej, e) przedstawienie konieczności i wskazanie rodzicom zaleceń dotyczących dalszego postępowania w przypadku wystąpienia próchnicy i wad zgryzu. 3) Oczekiwane efekty. 5
Oczekiwanym efektem jest realizacja celów wymienionych powyżej dzięki dostarczeniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności na temat właściwych nawyków zdrowotnych i higienicznych dotyczących jamy ustnej. 4) Mierniki efektywności odpowiadające celom programu: a) liczba dzieci z uzębieniem stałym bez próchnicy, b) średnia wartość dmft, c) średnia wartość dt, DT oraz ft i FT, d) kierunek i wielkość zmian średniej wartości wskaźnika SIC, e) potrzeby leczenia zachowawczego zębów. Oznaczenia skrótów: dmft wskaźnik próchnicy w uzębieniu mlecznym, dt obrazuje średnią u dziecka liczbę zębów mlecznych z ubytkami próchnicowymi, DT obrazuje średnią u dziecka liczbę zębów stałych z ubytkami próchnicowymi, ft składowa obrazuje średnią liczbę zębów mlecznych wypełnionych, FT składowa obrazuje średnią liczbę zębów stałych wypełnionych, SIC wskaźnik Znaczącej Próchnicy (ang. Significant Caries Index). III. Adresaci programu (populacja programu). 1) Oszacowanie populacji, której włączenie do programu Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci z rocznika 2003 i 2004 na terenie Gminy Miejskiej Łaziska Górne jest możliwe. Do udziału w programie uprawnione są dzieci mieszkające na terenie gminy Łaziska Górne z rocznika 2003 i 2004. Przewiduje się udział co najmniej 180 osób z populacji kwalifikującej się do programu. 2) Tryb zapraszania do programu Rodzice dzieci z rocznika 2003 i 2004, poprzez dyrektorów szkół zostaną poinformowani o realizacji programu oraz poproszeni o wyrażenie zgody na 6
wzięcie udziału w programie Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci z rocznika 2003 i 2004 na terenie Gminy Miejskiej Łaziska Górne. Udział w programie nastąpi po wyrażeniu przez rodzica lub opiekuna pisemnej zgody na badanie stomatologiczne. Akcję informacyjną o programie przeprowadzą realizatorzy programu. IV. Organizacja programu. 1) Części składowe, etapy i działania organizacyjne: a) zarejestrowanie dziecka z rocznika 2003 i 2004, które zgłosi się do programu, b) przeprowadzenie wywiadu z rodzicami/opiekunami dziecka, c) przeprowadzenie badania diagnostycznego, d) wypełnienie indywidualnej karty badania stomatologicznego (wzór karty stanowi załącznik nr 1 do programu), e) lekarz przeprowadzający badanie dziecka, przekazuje rodzicowi/ opiekunowi prawnemu dziecka informacje o stanie zdrowia i potrzebach zdrowotnych z zakresu profilaktyki zdrowia jamy ustnej oraz zalecenia dotyczące dalszego postępowania w przypadku wystąpienia próchnicy i wad zgryzu, f) kwalifikacja do lakierowania zębów, g) lakierowanie zębów. 2) Planowane interwencje. A. Przegląd jamy ustnej - na początku wizyty stomatolog sprawdzi stan jamy ustnej i poinformuje o ewentualnej konieczności leczenia. B. Lakierowanie zębów lakierem fluorowym jest zabiegiem profilaktycznym mającym na celu wzmocnienie szkliwa zębów i zwiększenie jego odporności na próchnicę. Przewagą profesjonalnej fluoryzacji w gabinecie stomatologicznym jest stosowanie lakierów o znacznie podwyższonym stężeniu fluoru w stosunku do produktów stosowanych samodzielnie w domu. Preparaty o 7
dużym stężeniu fluoru mogą być stosowane tylko pod kontrolą lekarza dentysty, gdyż niewłaściwie lub w nadmiarze użyte mogłyby zaszkodzić. Stomatolog wykonuje przegląd uzębienia i sprawdza czy konieczne jest wykonanie skalingu kamienia nazębnego, a następnie poleruje zęby pastą z fluorem. Po wypolerowaniu szkliwa dokładnie osusza zęby, zabezpiecza je przed dostępem śliny i pokrywa zęby specjalnym lakierem fluorowym o wysokim stężeniu fluoru. Zabieg lakierowania zębów trwa ok. 20 30 minut i jest całkowicie bezbolesny. Po zabiegu w celu wzmocnienia jego efektu nie powinno się jeść przez ok. godzinę czasu. Zabiegom lakierowania zębów poddawać się mogą zarówno dorośli, jak i dzieci. U młodych pacjentów zaleca się nawet lakierować zęby częściej niż u dorosłych. U dzieci stosuje się inny lakier niż u dorosłych. Lakier fluorowy stosowany u dzieci jest dla nich całkowicie bezpieczny i nie stwarza żadnego ryzyka przy przypadkowym połknięciu. W sytuacji kiedy nie ma wskazań do lakierowania zębów lekarz stomatolog może wykonać lakowanie bruzd pierwszych zębów trzonowych (6). 3) Kryteria i sposób kwalifikacji uczestników. Do udziału w programie może być zakwalifikowane dziecko, które jest mieszkańcem Gminy Łaziska Górne i którego rodzice/prawni opiekunowie wyrazili pisemną zgodę na udział dziecka w Programie. 4) Zasady udzielania świadczeń w ramach programu. Pacjenci mogą korzystać ze świadczeń stomatologicznych co najmniej 3 dni w tygodniu, 2 dni w godzinach dopołudniowych i 1 dzień w godzinach popołudniowych. 5) Sposób powiązania działań programu ze świadczeniami zdrowotnymi finansowanymi ze środków publicznych. Po wykonanym badaniu opiekun dziecka zostanie poinformowany o jego wyniku. Dziecko, u którego zostanie zdiagnozowana choroba próchnicowa, będzie miało możliwość leczenia zębów w ramach kontraktu zawartego z Narodowym Funduszem Zdrowia lub w sektorze usług prywatnych. 8
6) Bezpieczeństwo planowanych interwencji. Wszystkie zaplanowane interwencje znajdują się w katalogu świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 sierpnia 2009 r. (Dz. U. Nr 140, poz. 1144). Świadczenia gwarantowane udzielane są zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, z wykorzystaniem metod diagnostyczno terapeutycznych innych niż stosowane w medycynie niekonwencjonalnej, ludowej lub orientalnej. 7) Kompetencje / warunki niezbędne do realizacji programu. a) Warunki lokalowe: wejście do obiektu wyposażone w dojazdy oraz dojścia dla osób niepełnosprawnych ruchowo, poręcze i uchwyty w węzłach sanitarnych, gabinet wyposażony w zestaw do udzielania pierwszej pomocy b) Wymagania dotyczące personelu: lekarz stomatolog, higienistka stomatologiczna. c) Wyposażenie gabinetu stomatologicznego wymagane w miejscu udzielania świadczeń: unit stomatologiczny, lampa polimeryzacyjna, skaler, mieszalnik (do amalgamatu). d) Wymagane warunki dotyczące pomieszczeń: gabinet przystosowany do przyjmowania wszystkich pacjentów, którzy wymagają badań stomatologicznych. 8) Dowody skuteczności planowanych działań. Poprzez działania profilaktyczne można zapobiec rozwojowi choroby próchnicy. Ważną sprawą jest również edukacja zdrowotna opiekunów dziecka w celu zaangażowania ich w proces kształtowania właściwych 9
nawyków żywieniowych i higienicznych. Program stworzy możliwość poprawy opieki stomatologicznej nad dziećmi w wieku szkolnym. V. Koszty programu. 1) Koszty jednostkowe Rodzaj zabiegu Badanie lekarskie oraz porada lekarza stomatologa Fluoryzacja 1 łuku Są 4 łuki Maksymalny koszt jednostkowy w zł brutto 25 zł 35 zł Suma 140 zł W kosztach poszczególnych zabiegów uwzględniono: - sprzęt (konserwacja i naprawa), - medyczne środki czystości, - wynagrodzenia pracowników, - energię elektryczną, - gazy techniczne. 2) Planowane koszty całkowite. Kwota planowana w budżecie gminy Łaziska Górne na realizację programu to 30.000 zł /słownie: trzydzieści tysięcy złotych/, w tym darowizna Fundacji Pracowniczej PRO-EKO 15.000 zł. 3) Źródła finansowania Program zdrowotny Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci z rocznika 2003 i 2004 na terenie Gminy Miejskiej Łaziska Górne zostanie sfinansowany ze środków budżetu Gminy Miejskiej Łaziska Górne. 4) Argumenty przemawiające za tym, że wykorzystanie dostępnych zasobów jest optymalne. Przy wyborze tematyki posiłkowano się uwagami, spostrzeżeniami i propozycjami placówek służby zdrowia na terenie Gminy Miejskiej Łaziska Górne. Realizator programu wyłoniony zostanie w drodze konkursu ofert i zostanie zawarta z nim umowa. 10
VI. Monitorowanie i ewaluacja. 1) Ocena zgłaszalności do programu. Zgłaszalność do programu ocenia się na podstawie liczby dzieci z rocznika 2003 i 2004 zgłoszonych do udziału w programie. 2) Ocena jakości świadczeń w programie. Jakość świadczeń w programie oceniają rodzice/opiekunowie prawni dziecka w wypełnionej ankiecie po udzielonych świadczeniach u stomatologa (wzór ankiety stanowi załącznik nr 2 do programu). 3) Ocena efektywności programu. Ocena efektywności programu zostanie dokonana po zakończeniu programu. Realizator zostanie zobowiązany do pisemnego przedstawienia wyników przeprowadzonych badań stomatologicznych, danych statystycznych oraz oceny stanu uzębienia przebadanej populacji. Uzyskane w ten sposób informacje pozwolą na określenie potrzeb zdrowotnych młodych łaziszczan. VII. Okres realizacji programu Realizację programu przewiduje się na II półrocze 2012 roku. 11
Załącznik Nr 1 Indywidualna Karta Profilaktycznego Badania Stomatologicznego Imię i Nazwisko ucznia PESEL Szkoła Podstawowa Nr S ząb stały M ząb mleczny P próchnica, U- usunięty, W wypełnienie, E do ekstrakcji Adres zęby szczęki zęby żuchwy Z powodu występowania uzębienia mieszanego powyższy diagram schematycznie przedstawia kwadraty jamy ustnej. Kwadraty zewnętrzne służą do określenia rodzaju zęba (mleczny/stały), wewnętrzne określają stan danego zęba. Wada zgryzu* TAK NIE Krótki opis: *Właściwe zakreślić Stan higieny jamy ustnej* *Właściwe zakreślić bardzo dobry dobry dostateczny niedostateczny Wskazania i zalecenia Miejscowość, data Podpis i pieczęć lekarza 12
ANKIETA Ocena jakości świadczeń w programie. Załącznik Nr 2 Ocena Proszę Panią/Pana o ocenę organizacji programu zdrowotnego Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci z rocznika 2003 i 2004 na terenie Gminy Miejskiej Łaziska Górne. Dostępność do informacji o programie Jakość przeprowadzonych badań diagnostycznych Jakość udzielonych informacji o stanie zdrowia dziecka Całość zadań w ramach programu BARDZO DOBRZE 5 DOBRZE 4 DOSTATECZNIE W przypadku oceny od 3 do 1 prosimy o uzasadnienie lub dodatkowe uwagi. 3 ŹLE 2 BARDZO ŹLE 1 Data wypełnienia Powyższa ankieta została opracowana dla potrzeb oceny programu zdrowotnego Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci z rocznika 2003 i 2004 na terenie Gminy Miejskiej Łaziska Górne. DZIĘKUJEMY! 13