Recenzent dr hab. Romuald Jończy Redakcja i korekta Małgorzata Kołcz Redakcja techniczna Przemysław Biliczak Wersja elektroniczna: Przemysław Biliczak ISBN 83-920021-3-X (wersja książkowa) Druk: Drukarnia Wydawnictwa Świętego Krzyża w Opolu 45-007 Opole, ul. Katedralna 4 tel. (77) 453-94-93, fax (77) 454-66-11 e-mail: sekretariat@wydawnictwo.opole.pl Nakład: 300 egz., obj.: 11 ark. wyd., 13 ark. druk.
Spis treści Wprowadzenie... 6 Uwagi metodologiczne... 7 SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA W 2004 ROKU (Joanna Żurawska, Iwona Mąkolska, Roland Wrzeciono)... 8 1. Wstęp... 9 2. Ocena sytuacji społeczno-gospodarczej w kraju... 10 2.1. Produkt krajowy brutto i wartość dodana brutto... 10 2.2. Wskaźnik poziomu cen... 11 2.3. Podmioty gospodarcze... 12 2.4. Rynek pracy... 12 2.5. Przemysł... 14 2.6. Budownictwo... 14 3. Sytuacja społeczno-gospodarcza województwa opolskiego w 2004 roku.. 16 3.1. Zmiany demograficzne... 16 3.2. Bezrobocie... 16 3.3. Zatrudnienie... 18 3.4. Wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw... 19 3.5. Podmioty gospodarki narodowej... 21 3.6. Wyniki finansowe przedsiębiorstw... 24 3.7. Nakłady inwestycyjne... 31 3.8. Wyniki działalności gospodarczej w poszczególnych sekcjach PKD. 33 3.8.1. Produkcja sprzedana przemysłu... 33 3.8.2. Produkcja sprzedana budownictwa... 35 3.8.3. Budownictwo mieszkaniowe... 37 3.8.4. Handel i ceny... 38 4. Podsumowanie... 41
KONIUNKTURA GOSPODARCZA W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM (Katarzyna Lotko)... 44 1. Wstęp... 45 2. Koniunktura gospodarcza w przemyśle województwa opolskiego... 47 2.1. Inwestycje w przemyśle... 52 3. Koniunktura gospodarcza w budownictwie województwa opolskiego... 55 3.1. Inwestycje w budownictwie... 60 4. Koniunktura gospodarcza w handlu województwa opolskiego... 62 4.1. Inwestycje w jednostkach handlowych... 66 5. Koniunktura gospodarcza w usługach województwa opolskiego... 68 6. Wnioski i próba interpretacji wyników... 73 CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO (Joanna Żurawska, Katarzyna Lotko, Iwona Mąkolska, Roland Wrzeciono)... 83 1. Informacje ogólne... 84 2. Struktura funkcjonalno-przestrzenna regionu... 88 3. Wzrost gospodarczy w województwie opolskim. Struktura gospodarki. Atrakcyjność inwestycyjna... 90 4. Przemysł, budownictwo i usługi... 95 5. Rolnictwo i obszary wiejskie... 101 6. Podmioty gospodarcze, w tym sektor MSP... 106 7. Otoczenie biznesu... 110 8. Potencjał badawczo-rozwojowy i działalność innowacyjna... 112 9. Edukacja i kapitał ludzki... 116 10. Sytuacja demograficzna... 122 11. Rynek pracy... 128 12. Warunki życia, dochody ludności i stan bezpieczeństwa... 132 13. Ochrona zdrowia... 140 14. Kultura... 142 15. Telekomunikacja... 145 16. Turystyka i sport... 147 17. Infrastruktura transportowa... 149 18. Infrastruktura komunalna... 152 19. Energetyka... 155 20. Ochrona środowiska... 157
CHARAKTERYSTYKI POWIATÓW (Joanna Żurawska, Katarzyna Lotko, Iwona Mąkolska, Roland Wrzeciono)... 160 1. Powiat brzeski... 161 2. Powiat głubczycki... 163 3. Powiat kędzierzyńsko-kozielski... 165 4. Powiat kluczborski... 168 5. Powiat krapkowicki... 170 6. Powiat namysłowski... 172 7. Powiat nyski... 174 8. Powiat oleski... 176 9. Powiat opolski... 178 10. Powiat prudnicki... 180 11. Powiat strzelecki... 182 12. Opole miasto na prawach powiatu... 184
Wprowadzenie Opracowanie przygotowane zostało w Referacie Badań i Analiz Strategicznych w Departamencie Rozwoju Regionalnego w Urzędzie Marszałkowskim w Opolu. Zawiera informacje na temat kształtowania się podstawowych zjawisk społeczno-gospodarczych w 2004 roku w kraju i w województwie opolskim. Składa się z czterech części. W pierwszej części dotyczącej sytuacji społeczno-gospodarczej scharakteryzowano dane na temat wzrostu gospodarczego i kształtowania się jego podstawowych składowych oraz wskaźnika inflacji w ujęciu krajowym, podano także zmiany na rynku krajowym dotyczące liczby podmiotów gospodarczych, rynku pracy oraz przemysłu i budownictwa. W szerszym ujęciu scharakteryzowano tendencje w regionalnej gospodarce, analizując zmiany demograficzne i na rynku pracy, a także zmiany w zatrudnieniu i wynagrodzeniach, liczbie i dynamice podmiotów gospodarczych, sytuacji finansowej przedsiębiorstw, w inwestycjach, a także w wybranych sekcjach i działach przemysłu, budownictwa oraz handlu. Część druga opracowania zawiera analizę wyników badań koniunktury gospodarczej, realizowanych przez GUS, w przemyśle, handlu, usługach i budownictwie w województwie opolskim w okresach miesięcznych i kwartalnych. Dodatkowo, na podstawie testu koniunktury, zanalizowano działalność inwestycyjną badanych podmiotów w roku 2004. W części trzeciej przedstawiono obszerną charakterystykę regionu, mającą charakter monografii, opisującą stan najważniejszych aspektów rozwoju społeczno-gospodarczego województwa. Zawarto w niej m.in. dane na temat wzrostu gospodarczego, przemysłu i pozostałych sektorów gospodarczych, rolnictwa, edukacji, zdrowia, turystyki i sportu oraz kultury, potencjału badawczo-rozwojowego, infrastruktury komunikacyjnej, technicznej i telekomunikacji oraz wiele innych danych. Uzupełnieniem opisu w części regionalnej jest krótka, syntetyczna charakterystyka powiatów województwa opolskiego, zawierająca podstawowe dane o każdym z nich.
Uwagi metodologiczne Podstawowym źródłem informacji w przygotowaniu prezentowanego opracowania były dane Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie oraz Urzędu Statystycznego w Opolu, które poszerzono o informacje z innych dostępnych wydawnictw i własne obliczenia. W związku ze zmianami administracyjnymi, jakie miały miejsce po 1 stycznia 1999 r., wszelkie omówione wielkości i wskaźniki dotyczące lat poprzednich zostały doprowadzone do stanu porównywalności. 1. Dane o zatrudnieniu i wynagrodzeniach dotyczą podmiotów gospodarki narodowej, w których liczba pracujących do końca 1999 r. przekracza 5 osób, a od 2000 r. 9 osób, przy czym dane te nie obejmują zatrudnionych poza granicami kraju, zatrudnionych w gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych oraz zatrudnionych w organizacjach społecznych, politycznych, związkach zawodowych i innych; 2. Dane o produkcji sprzedanej przemysłu i budownictwa, sprzedaży usług transportowych, przewozach ładunków i pasażerów oraz sprzedaży detalicznej i hurtowej towarów, dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza do końca 1999 r. 5 osób, a od 2000 r. 9 osób; 3. Dane o wynikach finansowych przedsiębiorstw oraz nakładach inwestycyjnych dotyczą podmiotów gospodarczych, przy czym dane do końca 1999 r. w zakresie: górnictwa i kopalnictwa oraz działalności produkcyjnej dotyczą podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 50 osób, pozostałych rodzajów działalności dotyczą podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 20 osób, a dane od 2000 r. we wszystkich rodzajach działalności dotyczą podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 49 osób.
Sytuacja społeczno-gospodarcza w 2004 roku Joanna Żurawska Iwona Mąkolska Roland Wrzeciono
1. Wstęp W 2004 roku umocniły się tendencje wzrostowe w polskiej gospodarce. Wzrost produktu krajowego brutto był najwyższy od siedmiu lat (wzrost o 5,4% wobec 3,8% przed rokiem). Nastąpiło dalsze przyspieszenie dynamiki w przemyśle i usługach rynkowych, a w budownictwie spadek był mniejszy niż w roku poprzednim. Znaczne zwiększenie przychodów i efektywności wpłynęły na poprawę sytuacji finansowej przedsiębiorstw. Nadal trudna była sytuacja na rynku pracy bezrobocie pozostaje na najwyższym poziomie w UE. Liczba bezrobotnych systematycznie spada, a wskaźnik stopy bezrobocia według stanu na koniec 2004 roku zmniejszył się. Zanotowano wzrost inflacji. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2004 roku był znacznie wyższy niż przed rokiem (wzrost o 3,5%). W województwie opolskim, w porównaniu z wynikami uzyskanymi w roku ubiegłym, wzrosła wartość produkcji sprzedanej przemysłu, zwiększyły się przychody ze sprzedaży produkcji budowlano-montażowej oraz wzrosła wartość sprzedaży detalicznej. Nieznacznie zmniejszyło się zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw, spadła liczba zarejestrowanych bezrobotnych, a stopa bezrobocia w końcu roku była niższa od notowanej rok wcześniej. Wzrosło przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto w sektorze przedsiębiorstw oraz wyraźnie polepszyły się wyniki finansowe. Nastąpił także wzrost nakładów inwestycyjnych. Niekorzystne pozostały tendencje demograficzne, objawiające się ujemnym saldem migracji oraz ujemnym przyrostem naturalnym.
2. Ocena sytuacji społeczno-gospodarczej w kraju 2.1. Produkt krajowy brutto i wartość dodana brutto W 2004 roku notowano wysokie tempo dynamiki gospodarczej kraju. Według wstępnych szacunków realny wzrost produktu krajowego brutto (PKB) wyniósł 5,4% i było to o 1,6 pkt. procentowego więcej niż w 2003 roku, więcej także o 4 pkt. procentowe aniżeli w roku 2002. Wykres 1. Dynamika PKB w kraju w latach 2002 2004 (w %) Wartość wskaźnika dynamiki wynosiła 103,8% w 2003 roku i 101,4% w roku 2002. Wartość dodana brutto w gospodarce narodowej w 2004 roku, w porównaniu do roku poprzedniego, wzrosła o 5% i było to o 1,3 pkt. procentowego więcej niż w 2003 roku. Przyrost spowodowany był głównie wzrostem tejże wartości w przemyśle (o 9,7%) oraz w sektorze usług rynkowych (o 5,0%). Spadek odnotowano natomiast w budownictwie (o 1,4%), jednakże w porównaniu z rokiem poprzednim tempo spadku w tym sektorze było dwukrotnie mniejsze. Rachunek pozostałych składowych PKB wskazuje, że prawie dwukrotnie wzrosła wartość popytu krajowe-
11 go (o 4,9%), korzystna była także dynamika spożycia indywidualnego (102,8%). Odnotowano ponadto wzrost wartości nakładów brutto na środki trwałe o 5,1%, podczas gdy w roku ubiegłym zanotowano spadek w tym zakresie o 0,5%. 2.2. Wskaźnik poziomu cen Po dwóch latach niskiej inflacji w 2004 roku odnotowano przyspieszenie wzrostu cen. Średnioroczny wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych wyniósł 103,5% 1. Wyższy niż w 2003 roku był wskaźnik wzrostu cen większości podstawowych grup towarów i usług, w tym zwłaszcza cen produkcji sprzedanej przemysłu (o 7,0%) oraz produkcji budowlano-montażowej (o 2,5%). Wskaźnik wzrostu cen żywności i napojów bezalkoholowych ulegał znacznemu przyspieszeniu (106,3%), w tym zwłaszcza cukru (144,6%), mięsa (109,6%), olejów i pozostałych tłuszczów (110,8%). Wzrosły także ceny napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych (o 2,6%). W skali większej niż przed rokiem podniesiono ceny związane z użytkowaniem mieszkania (o 4,1%), ze zdrowiem (o 2,0%), edukacją (o 2,7%), a także rekreacją i kulturą (o 0,7%). Znacznie wzrosły ceny transportu (o 7,2%), głównie paliw o 12,4%. Spadły natomiast ceny odzieży i obuwia (o 3,6%) oraz łączności (o 0,2%). W grudniu 2004 roku ceny towarów i dóbr konsumpcyjnych były o 4,4% wyższe niż w grudniu roku 2003. Wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych przedstawia wykres 2. Wykres 2. Wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 2003 2004 (analogiczny okres roku poprzedniego = 100%). 1 W 2003 roku wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych wyniósł 100,8%.
12 2.3. Podmioty gospodarcze Według stanu na koniec grudnia 2004 roku w rejestrze REGON zarejestrowanych było 3576,8 tys. podmiotów gospodarki narodowej, tj. o 0,1% mniej niż na koniec 2003 roku. Spadek podmiotów odnotowano w 9 województwach, najgłębszy w podlaskim (o 6,1%) i lubelskim (o 3,5%). Wzrost wystąpił w województwie lubuskim, mazowieckim, łódzkim, śląskim i opolskim, a także zachodniopomorskim oraz małopolskim. W sektorze prywatnym zarejestrowanych było 96,2% ogółu podmiotów. Rozpiętość udziału podmiotów sektora prywatnego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarki narodowej kształtuje się od 93,8% w województwie warmińsko-mazurskim do 97,7% w województwie mazowieckim. W końcu grudnia 2004 roku zarejestrowanych było 813,5 tys. osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, których liczba w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego zwiększyła się o 27,7 tys., tj. 3,5%. Liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw państwowych według stanu na koniec grudnia 2004 roku wynosiła 1306 podmiotów i zmniejszyła się o 24,8%. Przed rokiem spadek ten wyniósł 11%. Wynika z tego, że dynamika zmian własnościowych przedsiębiorstw państwowych wzrosła. Łączna liczba zarejestrowanych spółek prawa handlowego według stanu na koniec grudnia 2004 roku wzrosła o 5,5% i wynosiła 220 162. W roku ubiegłym przyrost liczby spółek był większy niż obecnie i wynosił 6,1%. Liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego w końcu 2004 roku wzrosła do 51,5 tys. i w stosunku do 2003 roku zwiększyła się o 5,2%. Według stanu na koniec grudnia 2004 roku liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą zarejestrowanych w rejestrze REGON wynosiła 2763,4 tys. osób i spadła o 32,5 tys., tj. 1,2%. W 2004 roku w rejestrze REGON zarejestrowano 233 520 nowych podmiotów, tj. o 7,9% mniej niż przed rokiem, wyrejestrowano zaś z rejestru REGON 194 666 podmiotów, tj. o 34,5% więcej niż przed rokiem. Relacja między podmiotami zarejestrowanymi a wyrejestrowanymi w 2004 roku była więc korzystna, gdyż zarejestrowano w ewidencji więcej podmiotów niż wyrejestrowano. 2.4. Rynek pracy Według stanu na koniec grudnia 2004 roku liczba pracujących w gospodarce narodowej wyniosła, według szacunków GUS, 12 738,2 tys. osób, z czego poza rolnictwem indywidualnym pracowało 10 365,0 tys. osób.
13 Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw 2 w 2004 roku wynosiło 4683,8 tys. osób i było o 0,9% mniejsze niż w roku poprzednim. Spadek przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w skali roku był dużo mniejszy niż odpowiednio przed rokiem (o 3,8%). W 2004 roku największy spadek przeciętnego miesięcznego zatrudnienia zanotowano w budownictwie (o 10,2%), transporcie (o 2,8%) i przemyśle (o 0,4%). Zatrudnienie wzrosło natomiast w sekcji obsługa nieruchomości i firm (o 2,3%), w sekcji hotele i restauracje (o 1,3%) oraz handlu i naprawach (o 0,9%). W przetwórstwie przemysłowym zatrudnienie także ukształtowało się na poziomie wyższym od ubiegłorocznego (wzrost o 0,1%), przy czym największy jego wzrost notowano w kilku działach, charakteryzujących się wysoką dynamiką sprzedaży przemysłowej. Dotyczyło to m.in. przedsiębiorstw produkujących pojazdy mechaniczne, przyczepy i naczepy, a także pozostałej działalności produkcyjnej oraz produkcji wyrobów z metali. Według stanu na koniec grudnia 2004 roku zarejestrowanych było 2999,6 tys. bezrobotnych. W porównaniu z końcem grudnia 2003 roku liczba bezrobotnych zmniejszyła się o 176,1 tys. osób, tj. 5,6%. Spadek liczby bezrobotnych w 2004 roku odnotowano we wszystkich województwach, przy czym największy w województwie opolskim (o 8,7%), lubuskim (o 8,0%) i dolnośląskim (o 7,6%), a najmniejszy w województwie świętokrzyskim (o 0,2%). Stopa bezrobocia 3 według stanu na koniec grudnia wyniosła 19,1%. Wysokość stopy bezrobocia wahała się od 15,0% w województwie mazowieckim i małopolskim do 29,2% w warmińsko-mazurskim. W 2004 roku w urzędach pracy zarejestrowało się 2684,1 tys. nowych bezrobotnych, zaś z ewidencji wykreślono 2860,2 tys. osób, z których 1364,6 tys. osób (47,7%) wyrejestrowało się z tytułu podjęcia pracy. Według stanu na koniec grudnia 2004 roku bez prawa do zasiłku pozostawało 85,8% bezrobotnych, tj. 2573,8 tys. osób. Nadal bezrobocie dotyka przede wszystkim osób młodych. W końcu grudnia 2004 roku najliczniejszą grupę wśród bezrobotnych stanowiły osoby w wieku 25 35 lat (28%). Ponad 66% bezrobotnych posiadało wykształcenie zasadnicze zawodowe, gimnazjalne lub niższe. Jednocześnie zwiększył się odsetek bezrobotnych legitymujących się wykształceniem wyższym: z 4,4% w roku 2003 do 5,0% w końcu grudnia 2004 roku. W 2004 roku liczba ofert pracy zgłoszonych przez pracodawców do urzędów pracy wyniosła 794,0 tys. i było to o 54,6 tys. więcej niż przed rokiem. 2 W jednostkach o liczbie pracujących powyżej 9 osób. 3 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w stosunku do liczby osób aktywnych zawodowo.
14 2.5. Przemysł W 2004 roku produkcja sprzedana przemysłu 4 w kraju wyniosła 639 086,3 mln zł i była o 12,3% wyższa niż przed rokiem. Wzrost wartości produkcji sprzedanej przemysłu zanotowano we wszystkich województwach, w tym w sześciu województwach wyższy niż średnio w kraju, a największy w województwach: wielkopolskim (o 20,3%), śląskim (o 17,8%) i lubuskim (o 16,9%). Wzrost wartości produkcji sprzedanej przemysłu dotyczył ponadto prawie wszystkich sekcji i działów przemysłowych, za wyjątkiem produkcji odzieży i wyrobów futrzarskich oraz sekcji wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę. Wartość produkcji sprzedanej przemysłu najbardziej zwiększyła się w przetwórstwie przemysłowym o 14,5%, w tym o 56,4% w produkcji pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep, o 25,2% w produkcji pozostałego sprzętu transportowego, a także o 20,2% w produkcji metali i wyrobów z metali (o 19,0%). Spadek dotyczył działu produkcji odzieży i wyrobów futrzarskich, gdzie wynosił 6,7% oraz sekcji wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę, gdzie produkcja zmniejszyła się o 1,8%. Z obserwowanych w 2004 roku przez Główny Urząd Statystyczny 245 wyrobów i grup wyrobów przemysłowych produkcja 184 była wyższa niż przed rokiem. Wzrost powyżej 10% zanotowano w przypadku produkcji płyt pilśniowych, benzyny silnikowej, olejów napędowych, pestycydów, opon, stali surowej, wyrobów walcowanych na gorąco, rur stalowych, maszyn i urządzeń do robót budowlanych, drogowych i melioracyjnych, ciągników rolniczych oraz chłodziarek i zamrażarek, odkurzaczy, kuchni gazowych z piekarnikiem, samochodów osobowych i ciężarowych oraz ciągników drogowych, a także wagonów kolejowych towarowych. Wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury w przetwórstwie przemysłowym w 2004 roku kształtował się na poziomie dodatnim i poprawił się. Prognozy dotyczące portfela zamówień były raczej optymistyczne i dużo korzystniejsze od formułowanych wcześniej. Prognozy zatrudnienia nadal były pesymistyczne. Do największych barier ograniczających działalność przedsiębiorstw przemysłowych zaliczono: wysokie obciążenia budżetowe, niedostateczny popyt krajowy, niejasne i niespójne przepisy prawne oraz niedostateczny popyt zagraniczny oraz konkurencyjny import. 2.6. Budownictwo Wartość produkcji sprzedanej budownictwa w 2004 roku wynosiła 66 964,0 mln zł i odnotowano jej wzrost o 2,5%. Wzrost produkcji nastąpił w 11 województwach, 4 W przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 9 osób.
15 największy w opolskim (o 20,7%) i wielkopolskim (o 13,9%), najmniejszy w zachodniopomorskim (o 0,9%). Produkcja budowlano-montażowa 5 w kraju zrealizowana przez przedsiębiorstwa budowlane 6 była o niespełna 1% niższa niż przed rokiem, wobec wzrostu o 1,6% w 2003 roku. Przyczyną spadku było głównie zmniejszenie (o 3,5%) poziomu robót o charakterze inwestycyjnym, które stanowią prawie 3/4 ogólnej produkcji budowlano-montażowej. Poziom robót o charakterze remontowym wzrósł o 6,2%. W strukturze produkcji budowlano-montażowej ogółem największy udział stanowiły roboty wykonane przez przedsiębiorstwa będące własnością krajowych osób fizycznych (ponad 66%) oraz wykonywane przez prywatne spółki krajowe (ok. 20%). Przeciętne zatrudnienie w budownictwie w 2004 roku zmniejszyło się o 10,2% w porównaniu z rokiem poprzednim. Wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury w budownictwie w 2004 roku utrzymywał się na dodatnim poziomie. Prognozy portfela zamówień na roboty budowlano- -montażowe były bardziej korzystniejsze, zaś produkcji sprzedanej i sytuacji finansowej zmienne, ale raczej niekorzystne. W 2004 roku, według wstępnych danych, oddano do użytku 108, 1 tys. mieszkań, tj. o 33,6% mniej niż przed rokiem, w tym zwłaszcza w budownictwie indywidualnym (o 45,3% mniej). W budownictwie spółdzielczym oddano do użytku o 21,2% mieszkań mniej, a w zakładowym o 37,1% mniej. 5 Obejmująca roboty o charakterze inwestycyjnym i remontowym. 6 Zatrudniające powyżej 9 pracowników.
3. Sytuacja społeczno-gospodarcza województwa opolskiego w 2004 roku 3.1. Zmiany demograficzne Systematycznie zmniejszający się przyrost naturalny i ujemne saldo migracji powodują, że utrzymuje się tendencja spadkowa liczby mieszkańców w województwie opolskim. Według stanu na koniec września 2004 roku w województwie opolskim mieszkało 1052,5 tys. osób. W porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego liczba ludności zmniejszyła się o 0,4% i był to, razem z województwem łódzkim, największy spadek w kraju. Wskaźnik przyrostu naturalnego w okresie trzech kwartałów 2004 roku przybrał wartość ujemną i wynosił 0,7 promila. W kraju wartość współczynnika była dodatnia i wynosiła 0,1 promila. Najwyższy ujemny przyrost naturalny odnotowano w powiatach: prudnickim ( 1,9 promila), oleskim ( 1,7 promila), strzeleckim ( 1,5 promila) i głubczyckim ( 1,2 promila), zaś dodatni w powiatach krapkowickim (1,2 promila), namysłowskim (0,3 promila) i brzeskim (0,1 promila). Ogólne saldo migracji w okresie trzech kwartałów 2004 roku w województwie opolskim było ujemne i wynosiło 3,3 promila. W kraju analogiczny wskaźnik również był ujemny i wynosił 0,2 promila. Liczba zawartych małżeństw, w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, w województwie opolskim wynosiła w okresie trzech kwartałów 4,6 i wskaźnik ten był, razem z województwem zachodniopomorskim, najniższy w kraju. 3.2. Bezrobocie Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w województwie opolskim, według stanu na koniec grudnia 2004 roku wynosiła 74,6 tys. osób i było to o 7 tys., tj. 8,7% osób mniej niż w końcu grudnia 2003 roku. Liczba bezrobotnych systematycznie maleje od stycznia 2004 roku, aczkolwiek w grudniu w stosunku do listopada odnotowano niewielki wzrost (102,0%). Stopa bezrobocia w grudniu 2004 roku wyniosła 19,9%, co stawiało województwo opolskie na 9 miejscu w rankingu województw. Grudniowa stopa bezrobocia w kraju wyniosła 19,1%, co zilustrowano na mapie 1.
17 Mapa 1. Stopa bezrobocia rejestrowanego według stanu na koniec grudnia 2004 roku (w %) Kobiety stanowią 54,9% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych i według stanu na koniec grudnia 2004 roku ich liczba wynosiła 41 tys. Udział bezrobotnych kobiet w strukturze wszystkich zarejestrowanych w województwie opolskim jest jednym z wyższych w Polsce (3 miejsce przy średniej krajowej równej 52,3%). Bezrobotni pozostający bez pracy dłużej niż rok, według stanu na koniec grudnia 2004 roku, stanowili 50% wszystkich zarejestrowanych i w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego udział zmniejszył się o 1,1 pkt. procentowego. Liczba długotrwale bezrobotnych w województwie opolskim wynosiła 37,3 tys. osób i zmniejszyła się w końcu grudnia 2004 roku o 10%, w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego. Spadek ten był drugim co do wielkości w kraju. Przewagę w strukturze zarejestrowanych bezrobotnych według stanu na koniec grudnia 2004 roku stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (33,8%)
18 i średnim zawodowym (20,5%). Bezrobotnych z wykształceniem wyższym według stanu na koniec grudnia 2004 roku zarejestrowanych było 3,2 tys. osób i stanowili oni 4,3% ogólnej liczby bezrobotnych. W końcu grudnia 2004 roku w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego liczba zarejestrowanych bezrobotnych z wyższym wykształceniem zmniejszyła się o 4,8% i był to największy spadek w kraju. W strukturze bezrobotnych, według grup wiekowych, w 2004 roku ludzie młodzi (poniżej 25 lat) stanowili 21,6% ogółu zarejestrowanych. W porównaniu do grudnia 2003 roku nastąpił spadek liczby zarejestrowanych młodych bezrobotnych o 17,9% i był to spadek największy w kraju. Największy udział w strukturze bezrobotnych, według wieku, stanowią zarejestrowani w wieku 25 34 lat (26,3%), a następnie w wieku 45 54 lat (24,6%). Ponad 80% w strukturze zarejestrowanych bezrobotnych według stanu na koniec grudnia 2004 roku stanowiły osoby bez prawa do zasiłku (86,3%). Było to nieco więcej niż średnio w kraju (85,8%) i pod tym względem województwo opolskie znajduje się na 7 miejscu w Polsce. W 2004 roku zarejestrowało się 74,8 tys. nowych bezrobotnych, wyłączono zaś z ewidencji 81,9 tys. zarejestrowanych, z czego 38,1 tys. z tytułu podjęcia pracy. 3.3. Zatrudnienie Według szacunków GUS liczba pracujących w gospodarce narodowej w województwie opolskim (stan na koniec grudnia 2004 roku) wynosiła 300,6 tys. osób. Przeciętne miesięczne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w 2004 roku wynosiło 91,5 tys. osób i zmniejszyło się o 2,9% w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego. W ostatnim miesiącu 2004 roku przeciętne miesięczne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w dużych i średnich podmiotach wyniosło 91,3 tys. osób i było o 3,0% niższe niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Najwyższy stan przeciętnego zatrudnienia w okresie styczeń grudzień 2004 roku zanotowano w kwietniu 92,5 tys., zaś najniższy w sierpniu 90,5 tys. osób. Malejąca tendencja przeciętnego miesięcznego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w poszczególnych miesiącach 2004 roku została przedstawiona na wykresie 3. W grudniu 2004 roku najwyższym stanem przeciętnego zatrudnienia charakteryzowały się: przemysł (58 239 osób, w tym przetwórstwo przemysłowe 53 117 osób), handel i naprawy (11 709 osób) oraz budownictwo (5 940 osób); najniższym zaś hotele i restauracje (1 173 osoby). W 2004 roku przeciętne zatrudnienie zwiększyło się w sekcjach: transport (o 2,2%) oraz handel i naprawy (o 1,3%). Wzrost zatrudnienia zanotowano ponadto w kilku działach sekcji przetwórstwo przemysłowe, należącej do sektora przemysłu, a miano-
19 Wykres 3. Przeciętne miesięczne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w latach 2003 2004 wicie: w produkcji wyrobów chemicznych (o 85,9%), w produkcji pozostałego sprzętu transportowego (o 24,8%), w produkcji drewna i wyrobów z drewna (o 24,5%) oraz w produkcji maszyn i urządzeń (o 11,5%). W pozostałych sekcjach przeciętne zatrudnienie spadło w porównaniu do roku ubiegłego, w tym najbardziej w sekcji hotele i restauracje o 8,3%, w budownictwie o 7,6%, a także w przemyśle o 3,4% i obsłudze nieruchomości i firm (o 1,4%). Porównanie przeciętnego zatrudnienia w 2004 roku do roku poprzedniego pokazuje spadek zarówno w sektorze publicznym o 8,3%, jak i w sektorze prywatnym o 1,5%. Spadek przeciętnego zatrudnienia w sektorze publicznym w ujęciu osobowym był wyższy niż w prywatnym. 3.4. Wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw W 2004 roku odnotowano wzrost przeciętnych realnych wynagrodzeń brutto w sektorze przedsiębiorstw w stosunku do 2003 roku. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie opolskim w 2004 roku wynosiło 2153,34 zł i było wyższe o 4,2% niż w ubiegłym roku. Porównując je jednak z wartością wynagrodzenia średniego w Polsce można stwierdzić, że w badanym okresie było ono niższe o 270,97 zł. Najwyższy poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w 2004 roku odnotowano w województwie mazowieckim (o 28,1% wyższy niż średnia w kraju), a następnie w województwie śląskim (o 7,0% wyższy), zaś w województwie opolskim poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w 2004 roku był niższy o 11,2% niż średnia w kraju.
20 W grudniu 2004 roku przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wynosiło 2346,52 zł. Najwyższe w ciągu 12 miesięcy przeciętne miesięczne wynagrodzenie zanotowano właśnie w grudniu br. Analizując tendencje w województwie opolskim w 2003 i w 2004 roku można stwierdzić, że poziom średnich miesięcznych wynagrodzeń brutto w sektorze przedsiębiorstw cały czas wahał się, ale generalnie miał tendencję wzrostową. Poziom wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw w badanym okresie przedstawia wykres 4. Wykres 4. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w województwie opolskim w latach 2003 2004 (w zł) Najwyższe przeciętne miesięczne wynagrodzenie w 2004 roku zanotowano w dziale produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych (3310,29 zł), natomiast najniższe, podobnie jak w poprzednich okresach, w sekcji hotele i restauracje (1285,37 zł). Poziom przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto w okresie styczeń grudzień 2003 i 2004 roku w podziale na podstawowe sekcje Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) przedstawia wykres 5. Wynika z niego, że we wszystkich sekcjach PKD nastąpił wzrost płac w 2004 roku z wyjątkiem sekcji obsługa nieruchomości i firm (spadek o 0,1%). Analizując wysokość wynagrodzeń w 2004 roku według sektorów własnościowych odnotowuje się zdecydowanie wyższy poziom wynagrodzeń w sektorze publicznym (2689,90 zł) niż w prywatnym (2025,43 zł). Podobnie kształtuje się sytuacja, jeżeli chodzi o tempo wzrostu przeciętnych wynagrodzeń. W 2004 roku w sektorze publicznym wzrosły one w porównaniu z 2003 rokiem o 6,4%, podczas gdy w sektorze prywatnym o 4,0%.
21 Wykres 5. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw województwa opolskiego w 2003 i w 2004 (w zł) 3.5. Podmioty gospodarki narodowej Według stanu na koniec grudnia 2004 roku w rejestrze REGON w województwie opolskim zarejestrowanych było 88 422 podmioty gospodarki narodowej, tj. o 1010 (1,2%) więcej niż w grudniu 2003 roku. W sektorze prywatnym zarejestrowanych było 83 240 podmiotów (tj. 94,1% ogółu podmiotów), a w porównaniu do grudnia ubiegłego roku ich liczba zwiększyła się o 986 (1,2%). Sektor publiczny skupiał 5182 jednostek, czyli o 24 (0,5%) więcej niż w grudniu przed rokiem. W strukturze podmiotów, według PKD, w województwie opolskim dominują jednostki sekcji handel i naprawy. W końcu grudnia 2004 roku w rejestrze REGON zarejestrowanych było 27 129 takich podmiotów, tj. 30,7% ogólnej ich liczby. W przemyśle zarejestrowanych było 8334 podmiotów (tj. 9,4%), w budownictwie 9286 (10,5%), w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności 5221 (5,9%), w obsłudze nieruchomości i firm 16 323 (18,5%), w pośrednictwie finansowym 3654 (4,1%). W końcu grudnia 2004 roku w województwie opolskim zarejestrowanych było 18 przedsiębiorstw państwowych, tj. o 4 mniej (18,2%) niż w grudniu 2003 roku. Rejestr REGON zmniejszył się m.in. o 1 przedsiębiorstwo przemysłowe, 2 z sekcji transport oraz 1 handlowe. Liczba spółdzielni w końcu analizowanego okresu wynosiła 540 i była o 1 (0,2%) wyższa niż w końcu 2003 roku. Wzrost ogólnej liczby spółdzielni był wynikiem wzro-
22 stu w sekcji: przemysł oraz obsługa nieruchomości i firm, przewyższającego spadki w pozostałych sekcjach, poza budownictwem, gdzie liczba spółdzielni nie uległa zmianie. Liczba spółek prawa handlowego w końcu 2004 roku wynosiła 4314, tj. o 4,7% więcej niż w grudniu 2003 roku. Najwięcej wzrosła liczba spółek w sekcjach: obsługa nieruchomości i firm (o 9,3%), przemysł (o 3,4%) oraz budownictwo (o 3,4%). Z roku na rok zmniejsza się tempo przyrostu liczby podmiotów gospodarki narodowej. Według stanu na koniec grudnia 2004 roku liczba podmiotów zwiększyła się o 1,2% w porównaniu z grudniem 2003 roku. Pod względem dynamiki liczby podmiotów woj. opolskie plasuje się na 5 miejscu w kraju. W strukturze podmiotów gospodarki narodowej dominują jednostki najmniejsze (zatrudniające do 9 pracowników). W końcu grudnia 2004 roku było ich 84 355, tj. 95,4% ogółu jednostek. Wzrosła liczba podmiotów zatrudniających: 0 9, 10 49 oraz 1000 i więcej pracowników w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego. Liczba podmiotów zatrudniających 0 9 pracowników zwiększyła się o 985 firm, tj. o 1,2%; zatrudniających 10 49 pracowników o 42 firmy, tj. o 1,3%; zatrudniających 1000 i więcej pracowników o 1 firmę, tj. 7,7%. Liczba podmiotów zatrudniających od 50 do 249 pracowników zmniejszyła się o 7 firm, tj. o 0,9%, a zatrudniających 250 999 o 11 firm, tj. o 11,6%. Tabela 1. przedstawia liczbę podmiotów gospodarki narodowej w województwie opolskim według wielkości oraz wskaźniki dynamiki według stanu na koniec 2003 i 2004 roku. Tabela 1. Liczba podmiotów gospodarki narodowej w województwie opolskim oraz wskaźniki dynamiki według wielkości jednostek Liczba podmiotów Dynamika* 31.12.2003 31.12.2004 31.12.2003 31.12.2004 Razem 87 412 88 422 102,9 101,2 0 9 83 370 84 355 103,0 101,2 10 49 3 196 3 238 101,7 101,3 50 249 738 731 95,5 99,1 250 999 95 84 87,2 88,4 1000 i więcej 13 14 81,3 107,7 * analogiczny okres roku poprzedniego = 100 Ź r ó d ł o : Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego. Średnio w kraju liczba podmiotów gospodarki narodowej zmniejszyła się według stanu na koniec 2004 roku o 0,1%, w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego, w tym najmniejszych podmiotów (0 9 osób) o 0,2%, zatrudniających 50 249 osób o 0,1%, zatrudniających 250 999 o 3,5%, a zatrudniających 1000 i więcej o 4,5%. Wzrosła jedynie liczba podmiotów zatrudniających 10 49 osób o 2,6%.
23 Wskaźniki dynamiki liczby podmiotów gospodarki narodowej w układzie województw przedstawia wykres 6. Wykres 6. Wskaźniki dynamiki liczby podmiotów gospodarki narodowej w 2004 roku (I XII 2003 = 100%) w układzie województw W 2004 roku w województwie opolskim w rejestrze REGON zarejestrowało się 5071 nowych podmiotów. Było to o 507 jednostek mniej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Spadek liczby nowych zarejestrowań w woj. opolskim był wyższy niż średnia w kraju (o 1,2 pkt. procentowego), pod względem wzrostu liczby nowo zarejestrowanych podmiotów region zajmował 10 miejsce w rankingu województw. W tym samym okresie z rejestru REGON wyrejestrowało się 3389 podmiotów, tj. więcej (o 8,2) niż w 2003 roku. Wzrost wyrejestrowań zanotowany w woj. opolskim jest dwunastym co do wielkości w kraju. Spadek wyrejestrowań zanotowano jedynie w województwie śląskim i lubuskim. Pomimo spadku nowych zarejestrowań w województwie opolskim można stwierdzić, że podmioty gospodarcze wykazują relatywnie większą stabilność w porównaniu do innych województw. Dynamikę liczby podmiotów gospodarki narodowej nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych w 2004 roku w układzie województw przedstawia wykres 7. W końcu grudnia 2004 roku najwięcej podmiotów zarejestrowanych było w Opolu 19 060 oraz w powiecie nyskim 12 847, natomiast najmniej w powiatach: namysłowskim 3 576, głubczyckim 3739 i krapkowickim 4129. Największą dynamikę liczby podmiotów gospodarki narodowej w 2004 roku (w porównaniu do analogicznego okresu poprzedniego) zarejestrowano w powiecie opolskim. W ciągu roku liczba jednostek zarejestrowanych w REGON zwiększyła się o 3,2%. Najmniejszą dynamikę i spadek liczby podmiotów odnotowano w powiatach: głubczyckim spadek o 2,2% i prudnickim o 2,0%. Tabela 2. przedstawia liczbę podmiotów gospodarki narodowej oraz tempo ich przyrostu w powiatach województwa opolskiego.
24 Wykres 7. Dynamika podmiotów gospodarki narodowej nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych w 2004 roku (2003 = 100) według województw. Tabela 2. Podmioty gospodarki narodowej w powiatach województwa opolskiego (stan na koniec grudnia 2004 roku). Powiaty 31.12.2004 Dynamika* brzeski 8 691 101,0 głubczycki 3 739 97,8 kędzierzyńsko-kozielski 8 196 100,7 kluczborski 5 515 102,6 krapkowicki 4 129 101,9 namysłowski 3 576 100,9 nyski 12 847 101,7 oleski 4 816 101,0 opolski 9 278 103,2 prudnicki 4 243 98,0 strzelecki 4 332 100,6 miasto Opole 19 060 101,2 RAZEM 88 422 101,2 * analogiczny okres roku poprzedniego = 100 Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu. 3.6. Wyniki finansowe przedsiębiorstw Analiza wyników finansowych przedsiębiorstw w 2004 roku wykazała dalszą poprawę sytuacji ekonomicznej w województwie opolskim. Obserwuje się korzystne tendencje wzrostowe w zakresie kształtowania się przychodów z całokształtu działalności oraz kosztów ich uzyskania. Wyniki finansowe opolskich przedsiębiorstw co-
25 raz lepiej przedstawiają się na tle kraju i jest to tendencja bardzo korzystna, zważywszy na fakt, iż do końca 2003 roku notowano różnice pomiędzy średnią wojewódzką a średnią krajową na niekorzyść województwa, a notowania opolskich firm nie wypadały na tle innych regionów dobrze. W 2004 roku poprawie uległa przede wszystkim relacja przychodów do kosztów ich uzyskania zanotowano większą dynamikę przychodów niż kosztów. Przychody z całokształtu działalności wzrosły o 26,0% (wyniosły 21,6 mld zł), podczas gdy koszty ich uzyskania o 14,8% (19,1 mld zł). Zdecydowany wpływ na wzrost wartości przychodów miał wzrost przychodów netto ze sprzedaży produktów o 28,8% oraz przychodów ze sprzedaży towarów i materiałów o 16,2%. Z ogólnej wartości przychodów z całokształtu działalności 58,9% stanowiły przychody osiągnięte przez podmioty sektora prywatnego, a ich wartość zwiększyła się w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego o 18,4%. Większą dynamikę wartości przychodów zanotowano także w sektorze publicznym o 38,6%. Tak korzystne zmiany w kształtowaniu się przychodów i kosztów w badanych przedsiębiorstwach spowodowały, że wskaźnik poziomu kosztów osiągnął bardzo korzystną wartość 88,7%. W 2004 roku w opolskich przedsiębiorstwach najlepszą sytuację w zakresie wartości wskaźnika poziomu kosztów zanotowano w przemyśle 86,9% (głównie za przyczyną przetwórstwa przemysłowego, gdzie wskaźnik ten osiągnął najniższy poziom 85,3%). Wskaźnik wynoszący 100% wystąpił jedynie w budownictwie. Wielkości wskaźnika poziomu kosztów w poszczególnych sekcjach w latach 1999 2004 w województwie opolskim przedstawia wykres 8. Porównanie sytuacji w zakresie poziomu przychodów i kosztów w odniesieniu do średniej krajowej wskazuje na znaczną poprawę stanu w województwie opolskim. W latach 1999 2003 wskaźnik ten w województwie opolskim był wyższy niż średnia krajowa. W 2004 roku natomiast nastąpiła wyraźna poprawa, a opolskie przedsiębiorstwa wykazały korzystniejsze wskaźniki niż średnio w kraju. W 2004 roku różnica ta wyniosła 5,6% na korzyść województwa opolskiego. Kształtowanie się wskaźnika poziomu kosztów w województwie opolskim w porównaniu do średniej krajowej przedstawia wykres 9. Podobnie jak w latach poprzednich ponad połowa kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa to koszty zużycia materiałów i energii. W porównaniu z rokiem 2003 udział tych kosztów zwiększył się (z 51% w 2003 roku do 56% w roku 2004). W przypadku pozostałych grup kosztów zanotowano zmniejszenie udziału w strukturze największe w zakresie wynagrodzeń o 2 pkt. procentowe (z 15% do 13%). Strukturę rodzajową kosztów w 2004 roku przedstawia wykres 10. Korzystna sytuacja w zakresie kształtowania się przychodów i kosztów ma swoje przełożenie na wyniki finansowe zanotowane w badanych przedsiębiorstwach. Wy-
26 Wykres 8. Wskaźnik poziomu kosztów w wybranych sekcjach PKD w województwie opolskim w latach 2002 2004 (w %) Wykres 9. Wskaźnik poziomu kosztów w województwie opolskim na tle kraju w latach 2002 2004 (w %) nik finansowy na sprzedaży produktów, towarów i materiałów zwiększył się ponad trzykrotnie, osiągając wartość 2722,2 mln zł, a wynik finansowy na działalności gospodarczej wzrósł ponad pięciokrotnie do wysokości 2427,0 mln zł. Spowodowało
27 Wykres 10. Struktura rodzajowa kosztów w przedsiębiorstwach województwa opolskiego w 2004 roku (w %) to, że wyniki finansowe brutto i netto osiągnęły wysokie wartości dodatnie. Wynik finansowy brutto osiągnął wartość 2444,2 mln zł, a wynik finansowy netto 1945,7 mln zł (wykres 11). Wykres 11. Wynik finansowy brutto i netto w województwie opolskim w latach 2002 2004 (w mln zł) W 2004 roku dodatnie wyniki finansowe ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów zanotowano w przemyśle, budownictwie, handlu i naprawach, obsłudze nieruchomości i firm, nauce; ujemne natomiast w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności. Ujemny wynik finansowy netto wypracowały tylko przedsiębiorstwa budowlane. Wartości wyników finansowych netto wzrosły w porównaniu z 2003 rokiem, najbardziej w przemyśle (o 593,6%) oraz handlu i naprawach (o 429,2%).
28 Tabela 3. Wyniki finansowe przedsiębiorstw według sekcji w okresie I XII 2004 roku Wynik finansowy ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów Wynik finansowy brutto Wynik finansowy netto Ogółem Przemysł Budownictwo Handel i naprawy mln zł Transport, gospodarka magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości i firm; nauka 2 722,2 2 624,9 10,9 85,9-11,4 9,8 2 444,2 2 309,4 0,4 106,1 6,8 18,1 1 945,7 1 834,8-2,7 91,0 4,4 15,4 Ź r ó d ł o: Opracowano na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu. Z wynikami finansowymi zmianom uległy również wskaźniki rentowności obrotu brutto oraz netto, które w 2004 roku wyniosły odpowiednio: 11,3% i 9,0%. Analiza wartości wskaźników rentowności brutto oraz netto zanotowanych w województwie opolskim w porównaniu ze średnią krajową, wskazuje na dalszą poprawę sytuacji województwa. Obok wzrostu wartości obu wskaźników, jaki wystąpił od 2003 roku, należy zauważyć, że od roku 2004 w województwie opolskim wzrost był znacznie szybszy niż średnio w kraju. Powyższe zjawiska obrazują wykresy 12 i 13. Wśród analizowanych sekcji PKD najwyższym poziomem rentowności sprzedaży charakteryzowały się przedsiębiorstwa przemysłowe wskaźnik rentowności obrotu Wykres 12. Wynik rentowności obrotu brutto w województwie opolskim na tle kraju w latach 2000 2004 (w %)
29 Wykres 13. Wynik rentowności obrotu netto w województwie opolskim na tle kraju w latach 2000 2004 (w %) ze sprzedaży wyniósł tam 15,4%. Przedsiębiorstwa sekcji handel i naprawy zanotowały również dodatni poziom rentowności ze sprzedaży równy 4,1%, obsługa nieruchomości i firm; nauka 2,4%, a budownictwo 1,4%. Najtrudniejsza sytuacja w zakresie omawianego wskaźnika wystąpiła w sekcji transport, gospodarka magazynowa i łączność rentowność sprzedaży ukształtowała się na poziomie minus 2,4%. Najwyższe wartości wskaźników rentowności obrotu brutto i netto w 2004 roku zanotowano również w przemyśle, najniższe zaś w budownictwie. Wartości wskaźników rentowności obrotu brutto i netto dla poszczególnych sekcji przedstawia wykres 14. W badanej grupie opolskich przedsiębiorstw 73,1% wykazało w 2004 roku zysk netto. Najwięcej przedsiębiorstw, które zakończyły 2004 rok zyskiem netto odno- Wykres 14. Wynik rentowności obrotu brutto i netto w wybranych sekcjach PKD w województwie opolskim w 2004 roku (w %)
30 towano w przemyśle (76%). Natomiast najmniej w budownictwie jedynie 59,4%. Udział jednostek rentownych i deficytowych w poszczególnych sekcjach pod względem wskaźnika rentowności przedstawia wykres 15. Wykres 15. Udział jednostek rentownych i deficytowych województwa opolskiego w poszczególnych sekcjach PKD pod względem wskaźnika rentowności netto w 2004 roku (w %) Opolski wskaźnik udziału liczby podmiotów wykazujących zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w porównaniu do średniego wyniku w kraju kształtował się na zbliżonym poziomie, za wyjątkiem budownictwa. Udział jednostek rentownych w budownictwie w województwie opolskim wyniósł 59,4%, natomiast średnio w kraju 77,9% (wykres 16). Wykres 16. Udział jednostek rentownych w poszczególnych sekcjach PKD w województwie opolskim na tle kraju w 2004 roku (w %).
31 Wartość majątku obrotowego opolskich przedsiębiorstw, według stanu na koniec 2004 roku, wyniosła 7424,5 mln zł i było to o 43% więcej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Blisko połowę (42%) wartości aktywów obrotowych stanowiły należności krótkoterminowe, a ich wartość wyniosła 3146,2 mln zł. W 2004 roku, w porównaniu z rokiem 2003, zmniejszyła się wartość zobowiązań długoterminowych o 7% i wyniosła 4441,7 mln zł. Tabela 4. Aktywa obrotowe i zobowiązania przedsiębiorstw w województwie opolskim w 2004 roku Aktywa obrotowe zapasy produkty gotowe towary Należności krótkoterminowe z tytułu dostaw i usług Zobowiązania krótkoterminowe kredyty bankowe z tytułu dostaw i usług Zobowiązania długoterminowe mln zł I III 2004 5 651,1 1 382,7 310,9 316,0 2 904,4 2 443,5 4 390,0 979,1 2 127,1 4 911,8 I VI 2004 6 615,4 1 472,5 308,1 322,8 3 217,1 2 854,0 4 633,7 827,2 2 441,2 4 950,7 I IX 2004 7 056,3 1 478,9 257,1 328,9 3 170,3 2 799,8 4 518,5 607,0 2 328,0 4 927,0 I XII 2004 7 424,5 1 799,7 399,7 337,0 3 146,2 2 797,3 5 029,3 1 069,4 2 358,2 4 441,7 Ź r ó d ł o : Opracowano na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu. 3.7. Nakłady inwestycyjne Nakłady inwestycyjne w dużych i średnich przedsiębiorstwach w 2004 roku wyniosły 961,7 mln zł (w cenach bieżących), co stanowiło wartość o 36,3% większą niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Dynamika wzrostu nakładów inwestycyjnych w opolskich przedsiębiorstwach jest znacznie wyższa od średniej krajowej. Średnio w kraju nakłady inwestycyjne zwiększyły się bowiem o 9,2%. Podobnie jak w latach ubiegłych nakłady inwestycyjne w większości przeznaczane były na zakup środków trwałych 99,9% ogółu nakładów. W porównaniu z 2003 rokiem wartość nakładów na zakup środków trwałych zwiększyła się o 36,4%. W ogólnej kwocie nakładów na środki trwałe najwięcej wydatkowano na zakup maszyn, urządzeń technicznych i narzędzi 53,2%. Wykres 17 przedstawia dynamikę nakładów inwestycyjnych w 2004 roku w województwie opolskim i średnio w kraju. Analizując zmiany nakładów inwestycyjnych w badanych sekcjach PKD w województwie opolskim na uwagę zasługuje bardzo duży wzrost nakładów, ponaddwu-
32 Wykres 17. Dynamika nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw w województwie opolskim i w kraju w 2004 roku (w %) krotny w handlu i naprawach. Szczególnie istotny jest fakt, że średnio w kraju sekcje te nie odnotowały tak dużego wzrostu nakładów, a w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności nawet nieznaczny spadek. W budownictwie w województwie opolskim, w przeciwieństwie do sytuacji w kraju, nastąpił spadek wielkości nakładów inwestycyjnych. Wykres 18 prezentuje dynamikę nakładów inwestycyjnych w układzie wybranych sekcji PKD w województwie opolskim w porównaniu ze średnią krajową. Wykres 18. Dynamika nakładów inwestycyjnych w układzie sekcji PKD w województwie opolskim i w kraju w 2004 roku (w %)
33 3.8. Wyniki działalności gospodarczej w poszczególnych sekcjach PKD 3.8.1. Produkcja sprzedana przemysłu W 2004 roku produkcja sprzedana przemysłu wypracowana w województwie opolskim wyniosła 17 050,5 mln zł (w bieżących cenach bazowych) i była wyższa niż w analogicznym okresie roku poprzedniego o 10,6%. Rok 2004 charakteryzuje się utrzymaniem korzystnej sytuacji w przemyśle. Począwszy od września 2000 roku notowano przeważnie spadki produkcji sprzedanej przemysłu. Stały wzrost produkcji przemysłowej występuje od grudnia 2002 roku. W okresie I IV 2004 roku zaobserwowano znaczny wzrost produkcji sprzedanej przemysłu, tendencja wzrostu utrzymała się przez cały 2004 rok z niewielkim spadkiem w maju, czerwcu i listopadzie. Wartość produkcji sprzedanej przemysłu oraz wskaźniki dynamiki w okresie styczeń 2002 grudzień 2004 przedstawia wykres 19. Wykres 19. Produkcja sprzedana przemysłu w województwie opolskim w latach 2000 2004. Poprawę sytuacji w zakresie produkcji sprzedanej odnotowano w większości badanych działów przemysłu. Jedynie w czterech działach zanotowano spadek produkcji sprzedanej przemysłu i były to: produkcja maszyn i aparatury elektrycznej (spadek o 10,4%), produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych (spadek
34 o 8,2%), produkcja masy włóknistej i papieru (spadek o 6,8%) oraz produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich (spadek o 1,8%). Największy wzrost produkcji w 2004 roku w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego wystąpił w działalności wydawniczej; poligrafii i reprodukcji zapisanych nośników informacji, gdzie sprzedaż wzrosła o 53,5%. Inne działy, gdzie zanotowano znaczny wzrost produkcji to: produkcja pozostałego sprzętu transportowego o 45,1%, produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep o 45,0%, produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz ze słomy i wikliny o 37,1% oraz produkcja maszyn i urządzeń o 31%. Wykres 20 przedstawia wskaźniki dynamiki produkcji sprzedanej w poszczególnych sekcjach i działach przemysłu. Wykres 20. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu w sekcjach i działach przemysłu w województwie opolskim w 2003 oraz 2004 roku (w %) Również analiza wielkości produkcji poszczególnych wyrobów wskazuje na poprawę sytuacji w przemyśle. W 2004 roku wzrost produkcji zanotowano w przypadku 7 na 12 wyrobów przemysłowych, jakie badane są przez Urząd Statystyczny w Opolu. Dane na ten temat zilustrowano na wykresie 21.
35 Wykres 21. Dynamika wielkości produkcji wybranych wyrobów przemysłowych w województwie opolskim w 2003 i 2004 roku (w %) Wzrost produkcji sprzedanej przemysłu w 2004 roku w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego zanotowano we wszystkich województwach, a średnia krajowa ukształtowała się na poziomie 12,3%. Pod względem wskaźnika dynamiki produkcji sprzedanej przemysłu region opolski uplasował się na 9 miejscu w rankingu województw. Wskaźniki dynamiki produkcji sprzedanej przemysłu w układzie województw w 2004 roku przedstawia wykres 22. 3.8.2. Produkcja sprzedana budownictwa W 2004 roku produkcja sprzedana budownictwa w województwie opolskim wyniosła 1196,6 mln zł (w cenach bieżących) i była wyższa od notowanej w analogicznym okresie 2003 roku o 20,7%. Produkcja budowlano-montażowa (obejmująca roboty inwestycyjne i remontowe, zrealizowane na terenie kraju przez przedsiębiorstwa budowlane zatrudniające powyżej 9 osób) wyniosła w 2004 roku 542,1 mln zł, tj. 45,3% ogółu produkcji sprzedanej budownictwa. Wzrost produkcji sprzedanej budownictwa notuje się od stycznia 2004 roku. W każdym kolejnym miesiącu 2004 roku, poza listopadem, wzrost produkcji w tym
36 Wykres 22. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu w 2004 roku w układzie województw (w %) sektorze był wyższy niż rok wcześniej. Największy wzrost produkcji zaobserwowano w marcu, sierpniu, październiku i grudniu. Wartość produkcji sprzedanej budownictwa w 2003 i 2004 roku oraz kształtowanie się dynamiki w kolejnych miesiącach 2002, 2003 i 2004 roku przedstawiają wykresy 23 i 24. Wykres 23. Produkcja sprzedana budownictwa w województwie opolskim w 2003 i 2004 roku (w mln zł)
37 Wykres 24. Dynamika produkcji sprzedanej budownictwa w województwie opolskim w latach 2002 2004 (w %) Pozytywne tendencje w budownictwie przejawiające się w zwiększającej się dynamice produkcji sprzedanej występują w całym kraju, chociaż nie we wszystkich województwach równomiernie. W kraju notowano wzrost produkcji sprzedanej budownictwa o 2,5%. Pod względem dynamiki przyrostu produkcji sprzedanej budownictwa w tym okresie województwo znajdowało się na pierwszym miejscu w Polsce wśród 11 województw, w których zanotowano wzrost produkcji w tym sektorze. W pięciu województwach zanotowano spadek produkcji sprzedanej budownictwa i były to: lubuskie, łódzkie, podkarpackie, pomorskie oraz świętokrzyskie. Wskaźniki dynamiki produkcji sprzedanej budownictwa w 2004 roku w układzie województw przedstawia wykres 25. Wykres 25. Dynamika produkcji sprzedanej budownictwa w 2004 roku w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego według województw (w %) 3.8.3. Budownictwo mieszkaniowe Według wstępnych danych w 2004 roku w województwie opolskim oddano do użytku 1232 mieszkania, tj. ponaddwukrotnie mniej niż w roku poprzednim (o 1489 mniej mieszkań, tj. o 54,7% mniej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego). Powierzchnia użytkowa tych mieszkań wynosiła 145,5 tys. m 2.