BIULETYN Szanowni Państwo, Spis treści 1 Od redakcji 2 Rodzaje ochrony dla cudzoziemców 4 Podpisanie porozumienia w sprawie przemocy na tle seksualnym 5 Abolicja dla wybranych 6 Dostęp do pomocy prawnej standardy unijne 7 Statystyki Pragniemy przedstawić Państwu biuletyn odnoszący się do najważniejszych kwestii związanych z uchodźstwem w Polsce, przygotowany przez Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć w ramach projektu: Wspieranie dostępu do procedury azylowej poprzez monitoring, pomoc prawną i szkolenia finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Uchodźczego oraz UNHCR. Program ten łączy 3 istotne elementy składające się na zapewnienie szerszego dostępu do procedury uchodźczej dla zagrożonych cudzoziemców. Opierając się na doświadczeniach z lat ubiegłych Centrum program polega na module monitoringowym, który prowadzony będzie w sposób regularny w wybranych lokalizacjach (areszty w celu wydalenia, ośrodki strzeżone). W efekcie monitoringu przygotowany zostanie raport ewaluacyjny warunków dostępu do informacji i procedury uchodźczej. Wyjazdy monitoringowe będą połączone z udzielaniem informacji i pomocy prawnej osadzonym cudzoziemcom (moduł pomocy prawnej). Najważniejsze lokalizacje będą odwiedzane comiesięcznie, a kilka dodatkowo wybranych rotacyjnie, tak aby program objął jak największą liczbę beneficjentów. Trzecim modułem w programie jest przygotowanie materiałów szkoleniowych oraz przeprowadzenie serii szkoleń dla Straży Granicznej na temat ochrony uchodźców, procedury, grup szczególnej troski, zagadnień przemocy na tle seksualnym oraz handlu ludźmi. Istotnym komponentem projektu jest dotarcie z informacją o warunkach dostępu do procedury azylowej do instytucji, odpowiedzialnych za kształt prawa, jego wykonywanie i przestrzeganie, jak również do instytucji europejskich koordynujących system w ramach wspólnoty, czy też organizacji pozarządowych celem wymiany dobrych i złych doświadczeń w innych krajach, co może się przysłużyć rozwojowi systemowi w pozytywnym kierunku z korzyścią dla beneficjentów programu. Komponent rzecznictwa jest o tyle istotny, iż grupą docelową są osoby osadzone w instytucjach totalnych, z definicji chronionych przed dostępem z zewnątrz, gdzie informacja o warunkach osadzenia, dostępu osadzonych do informacji, czy pomocy, a nawet informacji prawnej rzadko wychodzi na światło dzienne. Instytucje te są również bardziej podatne na wszelkiego rodzaju nadużycia, jak również próby ograniczania dostępu do procedur ochronnych, a ze względu na cel będą dążyły do preferencji szybko prowadzonej, utylitarnej procedury deportacyjnej, kosztem indywidualnych uprawnień cudzoziemca do uzyskania ochrony na terytorium RP. Z punktu widzenia organizacji pożytku publicznego realizującej misję pomocy prawnej uchodźcom i innym cudzoziemcom poszukującym ochrony jaką jest Centrum im. Haliny Nieć, istotne jest by informacja o zauważonych w trakcie prowadzenia programu problemach, błędnym stosowaniu prawa, próbach ograniczania dostępu do informacji prawnej, procedury azylowej lub takich rozwiązaniach prawnych, które mimo pozornej adekwatności w praktycznym stosowaniu nie pełnią funkcji ochronnej dotarły do instytucji odpowiedzialnych za kształt prawa oraz jego przestrzeganie, w tym do Parlamentarzystów oraz instytucji UE. Tylko w ten sposób można bowiem uczulić, czy uwrażliwić decydentów na problemy w dostępie do postępowania ochronnego i skuteczniej chronić grupę docelową. Mamy nadzieję, że zaprezentowane tematy spotkają się z Państwa zainteresowaniem. Z poważaniem, Zespół Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć
STRONA 2 Rodzaje ochrony dla cudzoziemców pierwsza strona Polskie władze zapewniają ochronę w postaci statusu uchodźcy tym cudzoziemcom, którzy: Wykażą, iż obawiają się prześladowań z powodu rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub przekonań politycznych, oraz ich powrót do kraju pochodzenia nie jest możliwy z powodu tych obaw lub braku ochrony ze strony władz (status uchodźcy). W przypadku powrotu do kraju pochodzenia grożą im tortury, niehumanitarne traktowanie lub karanie, w tym karanie bez podstawy prawnej, zmuszenie do pracy niewolniczej, bezprawne pozbawienie wolności lub ograniczenie praw do sprawiedliwego procesu (zgoda na pobyt tolerowany). Status uchodźcy może być nadany cudzoziemcowi, który przebywa poza granicami swego kraju i z powodu uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych, lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może wrócić Przyczyny odmowy nadania statusu lub wyłączenia możliwości jego uzyskania: Cudzoziemcy nie mogą uzyskać ochrony w postaci statusu uchodźcy, gdy: Podlegają wyłączeniom z mocy Konwencji Genewskiej dotyczącej statusu uchodźców, czyli: popełnili zbrodnię przeciwko pokojowi lub ludzkości, poważne przestępstwo o charakterze niepolitycznym przed przybyciem do Polski, lub inne akty sprzeczne z zasadami i celami Narodów, a także gdy stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa Polskiego. Przybywają z bezpiecznego kraju pochodzenia (kraju, gdzie prawa człowieka podlegają zasadniczej ochronie) Przybywają z bezpiecznego kraju trzeciego, który zapewnia im dostęp do postępowania o nadanie statusu uchodźcy Status uchodźcy został im już nadany w innym kraju Rodzaje ochrony przyznawanej uchodźcom w Polsce: Zarówno w przypadku statusu uchodźcy, jak i zgody na pobyt tolerowany ochroną obejmowani są członkowie najbliższej rodziny cudzoziemca, który uzyskał status (żonę/męża, oraz dzieci poniżej 18 roku życia, a w przypadku gdy ochronę uzyskało dziecko - na jego rodziców) Status uchodźcy może być nadany cudzoziemcowi, który przebywa poza granicami swego kraju i z powodu uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych, lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może wrócić. Aby uzyskać status nie trzeba zawsze udowadniać, iż było się prześladowanym przed opuszczeniem swojego kraju. Obawa może się dopiero pojawić podczas pobytu zagranicą. Cudzoziemiec musi udowodnić, iż jego strach wiąże się z prawdopodobieństwem prześladowania, to znaczy, iż w kraju pochodzenia znajdzie się w położeniu, które wywoła prześladowanie. Za prześladowanie rozumie się szkodę lub krzywdę wyrządzaną przez państwo lub jego organy, lub brak ochrony ze strony państwa przed prześladowaniem innych osób. Szkoda musi być poważna i godzić w podstawowe prawa człowieka. Ponadto, osoba która jest w stanie wykazać, iż w razie powrotu do swojego kraju będzie z jakiegokolwiek powodu torturowana, traktowana w niehumanitarny lub poniżający sposób, bezprawnie pozbawiona wolności, zmuszona do pracy niewolniczej lub pozbawiona prawa do rzetelnego procesu sądowego, bądź ukarana bez podstawy prawnej, to może otrzymać od państwa polskiego zgodę na pobyt tolerowany nawet, jeżeli nie spełnia warunków do nadania jej statusu uchodźcy, ale z przyczyn tych nie może zostać wydalona.
STRONA 3 Ochrona tymczasowa jest nadawana cudzoziemcom masowo przybywającym na terytorium Polski, a których sytuacja prawna wymaga szybkiego uregulowania. Ochrona ta będzie dotyczyć głównie ofiar wojen, inwazji, konfliktów etnicznych, rażących naruszeń praw człowieka lub katastrof naturalnych. Dla jej zastosowania konieczna jest jednak decyzja Unii Europejskiej. Azyl może być nadany osobie, która wyjechała ze swojego kraju z przyczyn politycznych, pod warunkiem jednak, iż leży to w interesie Rzeczypospolitej Polskiej. Postępowanie W projekcie zmiany ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony wprowadzono nowy rodzaj ochrony - ochronę uzupełniającą. Postępowanie o nadanie statusu uchodźcy winno się rozpocząć niezwłocznie po przybyciu do Polski, a wniosek musi być złożony osobiście przez cudzoziemca. Wniosek składa się na granicy lub w Warszawie w siedzibie Urzędu ds. Cudzoziemców. Wypełnienie wniosku odbywa się w asyście funkcjonariuszy jednostki Straży Granicznej, umiejscowionej przy Urzędzie. Osoba, chcąca uzyskać status uchodźcy musi pamiętać, iż w jej najlepszym interesie leży złożenie wniosku natychmiast po przekroczeniu polskiej granicy (podczas kontroli granicznej), lub gdy wjechała już do Polski w możliwie najkrótszym czasie od wjazdu. Jeżeli cudzoziemiec złożył już poprzednio wniosek o status w innym kraju Unii europejskiej polskie władze mogą go odesłać do tego kraju. Tak samo postąpią władze każdego kraju UE w stosunku do cudzoziemca, który starał się poprzednio o status w Polsce, ale chciałby uzyskać go w innym kraju. Cudzoziemiec zostanie odesłany wtedy do Polski. Jeżeli w dowolnym kraju Unii Europejskiej cudzoziemcowi odmówiono nadania statusu uchodźcy najprawdopodobniej również w ośrodku recepcyjnym (może tam mieszkać do czasu zakończenia procedury), gdzie ma zapewnione posiłki, ubranie oraz opiekę medyczną. Zmiany w ustawie Strzeżony ośrodek dla cudzoziemców w Lesznowoli 11 stycznia 2008 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął projekt ustawy o zmianie ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw. Projekt ustawy został opracowany w związku z koniecznością wdrożenia do prawa polskiego przepisów dyrektywy Rady 2004/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców lub jako osoby, które z innych względów potrzebują międzynarodowej ochrony oraz zawartości przyznawanej pomocy. Ponadto przedmiotowy projekt ustawy wprowadza do polskiego porządku prawnego przepisy dyrektywy Rady 2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w Państwach Członkowskich. Celem wdrażanych dyrektyw jest wprowadzenie wspólnych dla wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej kryteriów identyfikacji osób rzeczywiście potrzebujących międzynarodowej ochrony, a także wspólnych minimalnych norm dotyczących procedur jej udzielania i pozbawiania. Najistotniejszą zmianą wprowadzoną przez projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP oraz niektórych innych ustaw, w stosunku do obecnie obowiązujących uregulowań z tego zakresu jest uzupełnienie, przewidzianych w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 roku o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, form ochrony udzielanej cudzoziemcom na terytorium RP. W projekcie wprowadzono nowy rodzaj ochrony cudzoziemców - ochronę uzupełniającą. Osoby posiadające taką ochronę będą miały prawo do pomocy integracyjnej na takich samych zasadach jak dotychczas uznani uchodźcy. Ponadto po wejściu ustawy w życie decyzja o udzieleniu zgody na pobyt tolerowany stanie się z mocy prawa automatycznie decyzją o udzieleniu ochrony uzupełniającej. W związku z tym osoby, które przed wejściem w życie ustawy otrzymały bądź otrzymają zgodę na pobyt tolerowany będą objęte pomocą integracyjną
STRONA 4 Prezydent Lech Kaczyński w dniu 8 kwietnia 2008 r. podpisał ustawę o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw i obecnie czeka ona na publikację w Dzienniku Ustaw, co umożliwi wejście zmian w życie. Podpisanie porozumienia w sprawie przemocy na tle seksualnym 25 marca 2008 r. w siedzibie UNHCR w Warszawie doszło do podpisania przełomowego na miarę Europy Porozumienia w sprawie standardowych procedur postępowania w zakresie rozpoznawania, przeciwdziałania oraz reagowania na przypadki przemocy seksualnej lub przemocy związanej z płcią wobec cudzoziemców przebywających w ośrodkach dla osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Porozumienie w sprawie standardowych procedur postępowania w zakresie rozpoznawania, przeciwdziałania oraz reagowania na przypadki przemocy seksualnej lub przemocy związanej z płcią wobec cudzoziemców przebywających w ośrodkach dla osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy zostało zawarte pomiędzy Szefem Urzędu do Spraw Cudzoziemców, Komendantem Głównym Policji, Biurem Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (UNHCR), Fundacją "La Strada" oraz Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć. Jego implementacja ma rozpocząć się już w 2008 r. Porozumienie przygotowywane było przez szereg miesięcy, a jego celem było stworzenie formalnych ram współpracy pomiędzy wymienionymi podmiotami, w celu przeciwdziałania zjawisku przemocy związanej z płcią oraz przemocy na tle seksualnym wobec cudzoziemców. Głównym założeniem jest stworzenie standardowych procedur postępowania w przypadku wymienionych typów przemocy. Porozumienie definiuje pojęcie przemocy seksualnej lub ze względu na płeć jako: "każdy akt przemocy związany z płcią, obejmujący wyrządzenie fizycznej lub psychicznej krzywdy, a także groźba jego dokonania, a w szczególności: 1)doprowadzanie do obcowania płciowego; 2)doprowadzanie do poddania się albo wykonania czynności seksualnej; 3)prezentacja treści o charakterze seksualnym, w taki sposób, że można je narzucić osobie, która sobie tego nie życzy; 4)pozbawianie w inny sposób wolności i integralności seksualnej; 5)stosowanie przemocy w rodzinie
Abolicja dla wybranych STRONA 5 W dniu 24 maja 2007 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw. Ustawa została opublikowana w Dz. U. z dnia 5 lipca 2007 r. Nr 120, poz. 818. Art.18 niniejszej ustawy przewidywał możliwość legalizacji pobytu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej cudzoziemcom przebywającym na tym terytorium nielegalnie. Zgodnie z przepisami niniejszej ustawy cudzoziemiec powinien spełniać łącznie następujące warunki: przebywa na terytorium RP nieprzerwanie co najmniej od 1 stycznia 1997 r., w dniu wejścia w życie ustawy jego pobyt na terytorium RP jest nielegalny, złoży wniosek o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, wskaże lokal mieszkalny, w którym zamierza przebywać i przedstawi tytuł prawny do jego zajmowania, posiada przyrzeczenie wydania zezwolenia na pracę na terytorium RP, albo pisemne oświadczenie pracodawcy o zamiarze zatrudnienia lub powierzenia mu wykonywania innej pracy zarobkowej lub pełnienia funkcji w zarządach osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą, jeżeli zezwolenie na pracę nie jest wymagane, lub posiada dochody bądź mienie wystarczające na pokrycie kosztów utrzymania siebie i członków rodziny pozostających na jego utrzymaniu w tym kosztów leczenia, bez potrzeby korzystania ze wsparcia materialnego ze środków pomocy społecznej przez okres 1 roku. Na podstawie danych statystycznych umieszczonych na stronie Urzędu do Spraw Cudzoziemców czytamy, iż w roku 2007 roku wnioski o legalizację w trybie abolicji złożyło 1263 osoby. Największymi grupami narodowościowymi byli Wietnamczycy 694, Ormianie 378 oraz Ukraińcy 46. Spośród złożonych wniosków decyzje pozytywne uzyskało 93 osoby, co stanowi zaledwie 7,4 % wszystkich złożonych wniosków. Oznacza to, iż wstępne założenia abolicji nie przyniosły spodziewanych rezultatów. Jednym z głównym powodów, były zbyt rygorystyczne warunki, które musiał spełnić każdy cudzoziemca m.in. konieczność udowodnienia nieprzerwanego pobytu na terytorium RP od dnia 1 stycznia 1997 r. Kolejnym bardzo istotną przeszkodą prawną w uzyskaniu abolicji stały się przepisy ustawy o cudzoziemcach z dnia 13 czerwca 2003. Jak wspomniano powyżej, jednym z koniecznych warunków uzyskania abolicji przez cudzoziemców, miał być fakt, iż dany cudzoziemca przebywa na terytorium RP nielegalnie. Chęć złożenia wniosku o abolicję wykazało mnóstwo osób przebywających w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców oraz aresztach w celu wydalenia. Zgodnie z art.110. ustawy o cudzoziemcach, pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej cudzoziemca zatrzymanego, umieszczonego w strzeżonym ośrodku, w areszcie w celu wydalenia, w stosunku do którego został zastosowany środek zapobiegawczy w postaci zakazu opuszczania kraju lub pozbawionego wolności wskutek wykonania orzeczeń wydanych na podstawie ustaw, uznaje się za legalny. W związku z powyższym zgodnie z art.61 ust.1a pkt.2 wniosek złożony przez cudzoziemca umieszczonego w strzeżonym ośrodku, w areszcie w celu wydalenia, organ pozostawiał bez rozpoznania. Tak skonstruowane przepisy ustawy o cudzoziemcach uniemożliwiły bardzo dużej ilości cudzoziemców, którzy spełniali pozostałe warunki, rozpatrzenia wniosku o abolicję.
STRONA 6 Dostęp do pomocy prawnej standardy unijne Jedną z najistotniejszych kwestii, wymagających pilnego rozwiązania w polskim systemie migracyjnym jest dostęp cudzoziemców poszukujących ochrony do pomocy prawnej. Obowiązek stworzenia państwowego systemu pomocy prawnej dla osób poszukujących schronienia wynika z regulacji unijnych i musi zostać on zrealizowany do grudnia 2008 roku. Obecnie w Polsce brak jest regulacji zapewniających powszechny dostęp cudzoziemców do pomocy prawnej na etapie administracyjnym postępowania. Lukę w systemie starają się zapewnić organizacje pozarządowe, do których statutowej działalności należy udzielanie cudzoziemcom pomocy prawnej, tym nie mniej ich liczba, w tym liczba zatrudnionych przez nie prawników nie jest w stanie sprostać potrzebom występującym w tym zakresie. By zilustrować ten problem można wskazać, iż prawników zapewniających pomoc prawną jest w Polsce obecnie mniej niż 30, tymczasem w poprzednim roku, jak wynika z cytowanych w tym biuletynie danych wniosek o ochronę międzynarodową złożyło ponad 10 tys. cudzoziemców. Dlatego też obowiązkiem państwa polskiego jest jak najszybsze wprowadzenie systemu pomocy prawnej dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Tymczasem z pism otrzymanych przez Stowarzyszenie z Kancelarii Sejmu oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wynika, że pracę nad stosowną ustawą są w bardzo wstępnej fazie. Dlatego też, poprzez niniejszy Biuletyn chcielibyśmy wyrazić swój pogląd na pożądany kształt przyszłego systemu. Prawo do pomocy prawnej osób ubiegających się o status uchodźcy zawarte w Dyrektywie Rady 2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w Państwach Członkowskich z 1-12-2005 nie jest bezwarunkowe ani nieograniczone. Obowiązek nałożony w tym zakresie na państwo ma charakter szczątkowy i gwarantuje zaledwie podstawowe prawa procesowe aplikanta. Dyrektywa nie gwarantuje bezpłatnej pomocy prawnej na wstępnym etapie (przedodwoławczym) ani też na etapie kontroli sądowej postępowania administracyjnego (postępowanie sądowo administracyjne) ograniczając się zaledwie do pomocy przy odwołaniu od decyzji organu pierwszej instancji. Taka regulacja jest nieefektywna i sprawia, że zawarte w Dyrektywie prawo do bezpłatnej pomocy prawnej jest iluzoryczne. Twórcy tego zapisu stali prawdopodobnie na stanowisku, że wstępna faza procedury jest zasadniczo najbardziej wiarygodna o ile nie ma na jej etapie dostępu do pomocy prawnej, gdyż wczesna konsultacja z prawnikiem może wpłynąć czy nawet zdeterminować kierunek dalszego postępowania i kroki podejmowane przez aplikanta. Tak więc, przed etapem odwoławczym Dyrektywa nie daje żadnych gwarancji bezpłatnej pomocy prawnej. Te uwarunkowania utrudniają dostęp wielu cudzoziemców do statusu uchodźcy. Im wcześniej w trakcie procedury cudzoziemiec będzie miał bezpłatny dostęp do pomocy prawnej, tym większe szanse, że uzyska potrzebną wiedzę na temat swych praw i obowiązków, co z kolei zapewni mu aktywny udział w postępowaniu. Brak pomocy prawnej przed wydaniem decyzji często znacznie ogranicza zakres aktywności cudzoziemca ubiegającego się o status. Znajomość adekwatnych procedur, a co najważniejsze dokładnych kryteriów uznawania za uchodźcę wśród cudzoziemców poszukujących ochrony w większości przypadków jest powierzchowne, a nawet błędne. Informacja na temat tych kwestii dostarczana cudzoziemcowi w ramach samej procedury uchodźczej, jest natomiast często nieefektywna, co podnosi ryzyko odrzucenia błędnie uzasadnionego wniosku o status. Prawo do pomocy prawnej na wstępnym etapie procedury, według Dyrektywy nie wiąże się z obowiązkiem po stronie państwa zapewnienia bezpłatnego do niej dostępu. Wnioskodawcy przyznaje się zaledwie prawo do skonsultowania się z prawnikiem na jego własny koszt. Takie prawo jest zatem nieefektywne, a samo sformułowanie go w Dyrektywnie jest w zasadzie w ogóle zbędne. Niezależnie od brzmienia artykułów Dyrektywy wszyscy cudzoziemcy ubiegający się o status i tak mają prawo do korzystania z pomocy prawnej, uzyskania informacji na temat swych praw oraz kontaktowania się z agendami rządowymi jak i organizacjami pozarządowymi wedle własnego wyboru. Prawo to wynika z ogólnych standardów praw człowieka, a państwa, związane postanowieniami prawa międzynarodowego nie mogą cudzoziemcom odmówić tego podstawowego prawa do informacji i pomocy prawnej, które wiążą się z zasadą sprawiedliwego procesu. Tak więc zmieniający, reformatoryjny skutek Dyrektywy może zaistnieć jedynie wtedy gdy państwo postanowi zapewnić prawo do pomocy prawnej nie zaledwie poprzez zezwolenie na jego wykonywanie przez samego cudzoziemca, ale zagwarantuje nieodpłatność takiej pomocy oraz aktywnie będzie dążyć do jego jak najpełniejszej realizacji. Niestety Dyrektywa w bardzo ograniczony sposób odwołuje się do pomocy prawnej dla cudzoziemców ubiegających się o status uchodźcy. Znaczenie tego zapisu pozostaje niewielkie o ile państwa same nie podejmą większej aktywności w tym zakresie i nie przywiążą większej uwagi do sprawy pomocy prawnej. Co do zasady, osoby ubiegający się o status uchodźcy którzy uzyskują decyzje odmowne mogę starać się o uzyskanie pomocy prawnika. Taka możliwość nie dotyczy jednakże wszystkich odrzuconych aplikantów. Dyrektywa posiada katalog kryteriów określających warunki dostępu do pomocy prawnej na etapie odwoławczym. Te kryteria muszą być spełnione łącznie i są one następujące:
STRONA 7 - Pomoc prawna powinna być udzielana przez wykwalifikowanych prawników, przeszkolonych z zakresu prawa uchodźczego i migracyjnego - Pomoc prawna powinna być zapewniona w różnych językach i biorąc pod uwagę kwestie płci - Pomoc prawna powinna być dostępna w biurach organizacji pozarządowych, ośrodkach recepcyjnych oraz detencyjnych - Prawo do podejmowania kontaktu z prawnikami/organizacjami pozarządowymi w celu uzyskania pomocy prawnej nie może być przyznane jedynie cudzoziemcowi. Organizacje pozarządowe również powinny mieć możliwość wychodzenia z taką inicjatywą do cudzoziemców, zarówno tych przebywających w ośrodkach recepcyjnych (otwartych) jak i detencyjnych (zamkniętych), także przed etapem odwoławczym oraz aż do etapu sądowo administracyjnego. - Pomoc prawna dla wszystkich cudzoziemców ubiegających się o status uchodźcy powinna być darmowa - Pomoc prawna dla tych osób powinna być finansowana przez państwo ale wykonywanie tego zadania powinno być przekazane organizacjom pozarządowym Warunki pomocy prawnej według opisywanej Dyrektywy są jednakże zupełnie inne. Dyrektywa wskazuje, że bezpłatna pomoc prawna powinna być zapewniona jedynie w przypadku gdy: - Cudzoziemiec ubiegający się o status nie ma wystarczających środków finansowych - Wyłącznie na etapie odwołania (ale nie dalej, pomoc nie obejmuje zatem np postępowania sądowo administracyjnego) - Wyłącznie jeżeli odwołanie ma szanse powodzenia - Wyłącznie przez doradców prawnych wskazanych przez prawo krajowe Z porównania wskazanych powyżej warunków wynika, że celem zapisów w Dyrektywnie jest nie tyle zapewnienie efektywnego prawa do pomocy prawnej, ile stworzenie minimalnego standardu takiej pomocy. Pomoc prawna nie jest efektywna chyba że udziela się jej w sposób niedyskryminujący. Tymczasem udzielanie pomocy tylko tym, którym brak jest środków finansowych oraz tylko tym, którzy w ocenie prawnika mają szanse na wygraną tworzy arbitralne podziały bezzasadnie kategoryzując osoby ubiegające się o status. Ponadto ograniczenie pomocy prawnej do etapu odwoławczego podważa efektywność tego uprawnienia oraz zmniejsza znacznie szanse na powodzenie wniosku o status. Inną problematyczną kwestią może być zapis wskazujący, że jedynie doradcy prawni wskazani przez prawo krajowe mogą udzielać pomocy prawnej osobom ubiegającym się o status uchodźcy. W Polsce taki zapis, jeżeli byłby realizowany dosłownie mógłby doprowadzić do wyeliminowania organizacji pozarządowych z systemu pomocy prawnej uchodźcom. Wszystkie organizacje pozarządowe udzielające pomocy prawnej w Polsce bazują na prawnikach, którzy formalnie nie są członkami korporacji prawniczych. Wprowadzenie zasady, że pomoc prawnej osobom poszukującym ochrony mogą udzielać wyłączenie prawnicy wskazani przez prawo krajowe tj. członkowie korporacji może wyeliminować organizacje pozarządowe z tej sfery. Z drugiej strony członkowie korporacji nie są zainteresowani podjęciem zadania świadczenia pomocy prawnej cudzoziemcom, zwłaszcza, że zwykle nie mają wiedzy z zakresu prawa uchodźczego. Taki warunek może zatem skomplikować system pomocy prawnej i spowodować poważne niedostatki w zapewnianiu efektywnej pomocy. Kształt przyszłej pomocy prawnej uzależniony jest od interpretacji tego zapisu Dyrektywy. W Polsce procedura o nadanie statusu uchodźcy toczy się jako procedura administracyjna, a zatem każda osoba posiadająca zdolność do czynności prawnej może być pełnomocnikiem aplikanta. Termin implementacji przepisów o bezpłatnej pomocy prawnej z Dyrektywy proceduralnej minie w grudniu tego roku. W Polsce zagadnienia odnoszące się do zapewnienia bezpłatnej pomocy prawnej zostały ujęte w szerszej ustawie o dostępie do pomocy prawnej, która nie ogranicza się do cudzoziemców. Projekt ustawy został przedstawiony w Sejmie, ale po przedterminowych wyborach w 2007 r. prace nad ustawą zostały zarzucone. Istnieje poważne ryzyko, że Polska nie stworzy działającego systemu bezpłatnej pomocy prawnej przed grudniem br.
STRONA 8 Statystyki Zgodnie z informacjami podanymi przez Urząd do Spraw Cudzoziemców w sprawozdaniu rocznym za rok 2007, ilość złożonych wniosków o nadanie statusu uchodźcy wyniosła 4 563. Wnioskami zostało objętych 10 048 osób - dzieci lub małżonkami wnioskodawców. W stosunku do poprzedniego 2006 roku, ilość złożonych wniosków zwiększyła się o 45,59 %, zaś ilość osób ubiegających się o status o 41,66 %. Najwięcej wniosków zostało złożonych przez obywateli Federacji Rosyjskiej (z których przeważająca większość zadeklarowała narodowość czeczeńską), stanowiły one około 92% wszystkich złożonych wniosków (9239 wnioski). W dalszej kolejności: Białoruś 83 osoby, Pakistan 61 osób, Sri Lanka 57 osób oraz Ukraina 55 osób. W ubiegłym roku status uchodźcy nadano 116 cudzoziemcom (w postępowaniu przed Urzędem do Spraw Cudzoziemców), co porównując z rokiem 2006 stanowi 72 % spadek. W decyzji kończącej postępowanie przed Radą do Spraw Uchodźców w II instancji status uchodźcy nadano 62 osobom. Wśród wniosków nadanych w I instancji dominującą pozycję zajmują obywatele Federacji Rosyjskiej 104 osoby. W 2007 r. 2866 osobom odmówiono nadania statusu uchodźcy i jednocześnie udzielono zgody na pobyt tolerowany. W związku z czym pobyt tolerowany otrzymało o 39,94 % więcej osób niż w roku 2006. Również w tym przypadku dominującą grupą cudzoziemców byli obywatele Federacji Rosyjskiej 2 824 osoby. Szczególnie niepokojący jest fakt, iż ilość przyznanych statusów uchodźcy spadła tak drastycznie o 72 % w porównaniu z rokiem ubiegłym, zaś liczba wniosków o nadanie statutu uchodźcy wzrosła w porównaniu z rokiem ubiegłym o 45,59 %. Oznacza to, iż Urząd przyznał najmniejsza liczbę statusów uchodźcy od 5 ostatnich lat.