WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DEPARTAMENT ROZWOJU REGIONALNEGO REFERAT BADAŃ I ANALIZ STRATEGICZNYCH WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA W 2003 ROKU PRIORYTETY POLITYKI MIGRACYJNEJ I JEJ REGIONALNE UWARUNKOWANIA. WYBRANE ZAGADNIENIA OPOLE 2004

Recenzent: prof. dr hab. Krystian Heffner Redakcja, korekta i redakcja techniczna: Wydawnictwo Świętego Krzyża ISBN 83-920021-6-4 (wersja książkowa) Druk i łamanie: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża w Opolu 45-007 Opole, ul. Katedralna 4 tel. (77) 453-94-93, fax (77) 454-66-11 e-mail: sekretariat@wydawnictwo.opole.pl

Spis treści Wprowadzenie... 5 Uwagi metodologiczne... 6 SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA W ROKU 2003... 7 1. Wstęp... 8 2. Sytuacja gospodarcza kraju... 9 2.1. Produkt krajowy brutto i wartość dodana brutto... 9 2.2. Wskaźnik poziomu cen... 10 2.3. Podmioty gospodarcze... 10 2.4. Rynek pracy... 11 2.5. Przemysł... 12 2.6. Budownictwo... 13 3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim... 15 3.1. Zatrudnienie... 15 3.2. Wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw... 16 3.3. Podmioty gospodarki narodowej... 18 3.4. Wyniki finansowe przedsiębiorstw... 21 3.5. Nakłady inwestycyjne... 30 3.6. Wyniki działalności gospodarczej w poszczególnych sekcjach PKD. 32 3.6.1. Produkcja sprzedana przemysłu... 32 3.6.2. Produkcja sprzedana budownictwa... 35 3.6.3. Budownictwo mieszkaniowe... 36 3.6.4. Handel i ceny... 38 4. Podsumowanie... 41 KONIUNKTURA GOSPODARCZA W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM... 44 1. Wstęp... 45 2. Koniunktura gospodarcza w przemyśle województwa opolskiego... 47 2.1. Inwestycje w przemyśle... 54 3. Koniunktura gospodarcza w budownictwie województwa opolskiego... 56 3.1. Inwestycje w budownictwie... 62

4. Koniunktura gospodarcza w handlu województwa opolskiego... 63 4.1. Inwestycje w jednostkach handlowych... 67 5. Podsumowanie... 69 PRIORYTETY POLITYKI MIGRACYJNEJ I JEJ REGIONALNE UWARUNKO- WANIA. WYBRANE ZAGADNIENIA... 80 1. Wstęp... 81 2. Historyczne, społeczno-gospodarcze i regionalne uwarunkowania migracji 82 3. Podstawowe pojęcia i definicje... 86 4. Migracje ludności w świetle Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w 2002 roku... 90 4.1. Migracje ludności w Polsce... 90 4.2. Migracje ujęcie regionalne... 91 4.2.1. Ludność według okresu zamieszkiwania i struktura demograficzno-społeczna migrantów... 91 4.2.2. Ludność przybyła w latach 1989 2002 z zagranicy. Cudzoziemcy. Imigranci przebywający w województwie opolskim czasowo... 92 4.2.3. Emigranci przebywający czasowo za granicą... 95 5. Próba charakterystyki priorytetów i kierunków rozwoju polskiej polityki migracyjnej... 99 6. Charakterystyka wybranych czynników warunkujących procesy migracyjne...105 7. Próba charakterystyki współczesnych migracji. Emigracja a imigracja... 113 8. Prognozy migracji... 123 9. Migracje w województwie opolskim z punktu widzenia priorytetów i kierunków polskiej polityki migracyjnej... 137 10. Podsumowanie... 145

Wprowadzenie Opracowanie zawiera informacje na temat kształtowania się podstawowych zjawisk społeczno-gospodarczych w 2003 roku w kraju i w województwie opolskim. Przygotowane zostało w Referacie Badań i Analiz Strategicznych w Departamencie Rozwoju Regionalnego w Urzędzie Marszałkowskim w Opolu. Składa się z trzech niezależnych części. W pierwszej części dotyczącej sytuacji społeczno-gospodarczej scharakteryzowano dane dotyczące wzrostu gospodarczego i kształtowania się jego podstawowych składowych oraz wskaźnika inflacji w ujęciu krajowym, podano także zmiany na rynku krajowym dotyczące liczby podmiotów gospodarczych, rynku pracy oraz przemysłu i budownictwa. W szerszym ujęciu scharakteryzowano tendencje w regionalnej gospodarce, analizując zmiany w zatrudnieniu i wynagrodzeniach, liczbie i dynamice podmiotów gospodarczych, sytuacji finansowej przedsiębiorstw, w inwestycjach, a także w wybranych sektorach i sekcjach: przemysłu, budownictwa oraz handlu. Część druga zawiera wyniki badań koniunktury gospodarczej, realizowanych w ramach badań GUS, w przemyśle, handlu, i budownictwie w województwie opolskim, scharakteryzowane na podstawie danych miesięcznych i kwartalnych. Dodatkowo, na podstawie testu koniunktury, zanalizowano działalność inwestycyjną badanych podmiotów w roku 2003. W części trzeciej opracowania przedstawiono priorytety polityki migracyjnej i jej regionalne uwarunkowania. Od kilku lat w Referacie Badań i Analiz Strategicznych w Departamencie Rozwoju Regionalnego w Urzędzie Marszałkowskim podejmuje się analizy problemowe, o różnej w zależności od potrzeb tematyce, publikowane następnie jako uzupełnienie przygotowywanych w okresach półrocznych opracowań o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego.

Uwagi metodologiczne Podstawowym źródłem informacji w przygotowaniu prezentowanego opracowania były dane Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie oraz Urzędu Statystycznego w Opolu, które poszerzono o dostępne wydawnictwa i obliczenia własne. W związku ze zmianami administracyjnymi, jakie miały miejsce po 1 stycznia 1999 r., wszelkie omówione wielkości i wskaźniki dotyczące lat poprzednich zostały doprowadzone do stanu porównywalności. 1. Dane o zatrudnieniu i wynagrodzeniach dotyczą podmiotów gospodarki narodowej, w których liczba pracujących do końca 1999 r. przekracza 5 osób, a od 2000 r. 9 osób, przy czym dane te nie obejmują zatrudnionych poza granicami kraju, zatrudnionych w gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych oraz zatrudnionych w organizacjach społecznych, politycznych, związkach zawodowych i innych; 2. Dane o produkcji sprzedanej przemysłu i budownictwa, sprzedaży usług transportowych, przewozach ładunków i pasażerów oraz sprzedaży detalicznej i hurtowej towarów dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza do końca 1999 r. 5 osób, a od 2000 r. 9 osób; 3. Dane o wynikach finansowych przedsiębiorstw oraz nakładach inwestycyjnych dotyczą podmiotów gospodarczych, przy czym dane do końca 1999 r. w zakresie: górnictwa i kopalnictwa oraz działalności produkcyjnej dotyczą podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 50 osób, pozostałych rodzajów działalności dotyczą podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 20 osób, a dane od 2000 r. we wszystkich rodzajach działalności dotyczą podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 49 osób. Szczegółowe informacje i wyjaśnienia metodyczne zawierają m.in. opracowania Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Statystycznego w Opolu.

Sytuacja społeczno-gospodarcza w roku 2003 Joanna Żurawska Katarzyna Lotko Agnieszka Okupniak

1. Wstęp Dane za rok 2003 wskazują na poprawę sytuacji w gospodarce. W skali całego kraju obserwowano stopniową poprawę koniunktury i tempa wzrostu gospodarczego. Realny wzrost PKB w całym 2003 roku wyniósł 3,7% i było to więcej niż w 2002 i 2001 roku. Wartość dodana brutto w gospodarce narodowej w 2003 roku w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 3,5%. Było to spowodowane głównie przyrostem w przemyśle (o 7,6%) oraz w sektorze usług rynkowych (o 4,1%). Spadek wartości WDB w porównaniu z rokiem poprzednim odnotowano natomiast w budownictwie (o 5,1%). Rachunek pozostałych składowych PKB wskazuje, że wzrosła wartość popytu krajowego, dynamika spożycia indywidualnego uległa osłabieniu, aczkolwiek nadal była korzystna. Nastąpił spadek nakładów brutto na środki trwałe. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w 2003 roku rosły wolniej niż przed rokiem. Tak ogólnie scharakteryzowana sytuacja w kraju ma swoje odzwierciedlenie w gospodarce regionu. W województwie odnotowano bowiem poprawę koniunktury w sektorze w sektorze przemysłowym, skutkującą wzrostem produkcji sprzedanej, zwiększenie wartości sprzedaży detalicznej, spadek bezrobocia i wzrost wynagrodzeń oraz liczby podmiotów gospodarczych, a także znaczną poprawę ich sytuacji finansowej.

2. Sytuacja gospodarcza kraju 2.1. Produkt krajowy brutto i wartość dodana brutto W 2003 roku wzrosło tempo dynamiki gospodarczej kraju w porównaniu z 2002 rokiem. Realny wzrost produktu krajowego brutto (PKB) w całym 2003 roku wyniósł 3,7% i było to o 2,3 punktu procentowego więcej niż w 2002 roku oraz o 2,7 punktu procentowego więcej niż w 2001 roku. W analizowanych latach wartości wskaźników dynamiki wynosiły odpowiednio: w 2001 roku 101,0%, a w roku 2002 101,4%. Wykres 1. prezentuje dynamikę produktu krajowego brutto w kolejnych kwartałach 2002 i 2003 roku. [%] 106,0 105,0 104,0 103,0 102,0 101,0 100,0 99,0 98,0 100,5 I kwarta³ 2002 100,9 II kwarta³ 2002 101,8 III kwarta³ 2002 102,2 IV kwarta³ 2002 102,3 I kwarta³ 2003 103,9 104,0 II kwarta³ 2003 III kwarta³ 2003 104,7 IV kwarta³ 2003 Wykres 1. Dynamika produktu krajowego brutto w kraju Wartość dodana brutto (WDB) w gospodarce narodowej w 2003 roku w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 3,5%. Przyrost wartości dodanej brutto spowodowany był głównie wzrostem tejże wartości w przemyśle (o 7,6%) oraz w sektorze usług rynkowych (o 4,1%). Spadek wartości WDB w porównaniu z rokiem poprzednim odnotowano natomiast w budownictwie (o 5,1%). Rachunek pozostałych składowych PKB wskazuje, że wzrosła wartość popytu krajowego o 2,4%, korzystna była także dynamika spożycia indywidualnego (103,1%), chociaż w porównaniu z 2002 roku uległa ona osłabieniu. Spadła natomiast dynamika nakładów brutto na środki trwałe o 0,9%.

2. Ocena sytuacji gospodarczej kraju 10 2.2. Wskaźnik poziomu cen Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w 2003 roku rosły wolniej niż przed rokiem. Średnioroczny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2003 roku w stosunku do roku poprzedniego wyniósł 0,8% i był niższy niż w roku 2002. Było to rezultatem wolniejszej niż w roku poprzednim dynamiki cen większości podstawowych grup towarów i usług. Wolniejsza niż przed rokiem była dynamika wzrostu cen towarów i usług związanych z użytkowaniem mieszkania, spadły ponadto ceny producentów w budownictwie. Wyższa była zaś dynamika cen dotyczących transportu (głównie paliw i środków transportu) oraz cen żywności i napojów bezalkoholowych. [%] 104 103 103,4 103,5 103,3 103,0 rok 2002 rok 2003 102 101 100 100,5 100,5 100,6 101,9 100,3 100,4 101,6 101,6 101,3 101,2 101,3 101,3 100,8 100,8 100,9 100,7 101,1 101,7 100,9 100,8 99 98 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Wykres 2. Dynamika cen towarów i usług konsumpcyjnych w poszczególnych miesiącach 2002 i 2003 r. (analogiczny okres roku poprzedniego = 100) 2.3. Podmioty gospodarcze Według stanu na koniec 2003 roku w rejestrze REGON zarejestrowanych było 3581,6 tys. osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą tj. o 3,3% więcej niż na koniec 2002 roku. Liczba podmiotów sektora prywatnego wyniosła 3452,3 tys. jednostek (75,0% ogółu zarejestrowanych podmiotów). W 2003 roku dynamika przyrostu podmiotów sektora prywatnego wyniosła 3,1%, podczas gdy w sektorze publicznym było to 7,2%.

2. Ocena sytuacji gospodarczej kraju 11 Liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw państwowych w 2003 roku zmniejszyła się o 215 podmiotów, tj. o 11%. Przed rokiem spadek ten wyniósł 5%. Wynika z tego, że dynamika zmian własnościowych przedsiębiorstw państwowych wzrosła. Według stanu na koniec grudnia 2003 roku pozostało zarejestrowanych 1736 przedsiębiorstw państwowych. Łączna liczba zarejestrowanych spółek prawa handlowego według stanu na koniec 2003 roku wzrosła o 12 072, tj. o 6,1% i wyniosła 208 753. W analogicznym okresie roku ubiegłego przyrost liczby spółek był prawie dwukrotnie większy niż obecnie i wynosił 11,1%. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego stanowiły 23,7% ogólnej liczby spółek prawa handlowego, a według stanu na 31 grudnia 2003 roku ich liczba zwiększyła się o 3,4% i wynosiła 48 973. W tym czasie liczba spółek z wyłącznym prywatnym kapitałem krajowym wzrosła o 7,2%. W 2003 roku liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wzrosła o 3%, podczas gdy w analogicznym okresie roku ubiegłego wzrost wynosił 4,4%. Według stanu na koniec 2003 roku w rejestrze REGON zarejestrowanych było 2 795 860 zakładów osób fizycznych, czyli o 81 742 więcej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. W 2003 roku w rejestrze REGON zarejestrowano 253 519 nowych podmiotów tj. o 6,4% mniej niż przed rokiem, wyrejestrowano zaś z rejestru REGON 144 752 tj. o 7,3% podmiotów więcej niż przed rokiem. Relacja między podmiotami zarejestrowanymi a wyrejestrowanymi w 2003 roku była więc korzystna, gdyż zarejestrowano w ewidencji więcej podmiotów niż wyrejestrowano, aczkolwiek w stosunku do roku 2002 dynamika nowo zarejestrowanych podmiotów w 2003 roku uległa obniżeniu. 2.4. Rynek pracy W 2003 roku utrzymał się spadek liczby pracujących w gospodarce narodowej i przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw. Według stanu na koniec grudnia 2003 roku liczba pracujących w gospodarce narodowej wyniosła według szacunków 14,8 mln osób i była o 1% niższa niż przed rokiem. Liczba pracujących w sektorze przedsiębiorstw 1 w końcu grudnia 2003 roku wyniosła 4827,1 tys. osób i było to o 3,4% miej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw 2 w okresie I VI 2003 roku wyniosło 4724,4 tys. osób i było o 3,8% mniejsze niż w tym samym okresie roku poprzedniego. 1 W jednostkach o liczbie pracujących powyżej 9 osób. 2 j.w.

2. Ocena sytuacji gospodarczej kraju 12 W 2003 roku największy spadek przeciętnego miesięcznego zatrudnienia zanotowano w budownictwie (o 16,1%), sekcjach sektora przemysłu w górnictwie i kopalnictwie (o 5,7%) i przetwórstwie przemysłowym (o 2,6%) oraz sekcji wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (o 3,3%), a także w sekcji hotele i restauracje (o 10,1%). Ponadto spadło również zatrudnienie w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności (o 3,2%) oraz w handlu i naprawach (2,9%). Utrzymał się natomiast, notowany już w latach poprzednich, wzrost zatrudnienia w sekcji obsługi nieruchomości i firm (o 2,3%). Według stanu na koniec grudnia 2003 roku zarejestrowanych było 3175,7 tys. bezrobotnych, z których ponad połowę (51,5%) stanowiły kobiety. W porównaniu z końcem grudnia 2002 roku liczba bezrobotnych zmniejszyła się o 41,3 tys. osób, tj. 1,3%. Spadek liczby bezrobotnych w 2003 roku odnotowano w czternastu województwach. Stopa bezrobocia 3 według stanu na koniec grudnia wyniosła 20%. W 2003 roku w urzędach pracy zarejestrowało się 2642,2 tys. bezrobotnych, z czego 71,3% zarejestrowało się po raz kolejny. W tym samym okresie z ewidencji wykreślono 2683,5 tys. osób, z których 1297,3 tys. osób (48,3%) wyrejestrowało się z tytułu podjęcia pracy. Według stanu na koniec 2003 roku bez prawa do zasiłku pozostawało 83,3% bezrobotnych, tj. 2697,6 tys. osób. W 2003 roku liczba ofert pracy zgłoszonych przez zakłady pracy do urzędów pracy wyniosła 739,4 tys. i było to o 183,8 tys. więcej niż przed rokiem. Na koniec grudnia urzędy pracy dysponowały aktualnymi ofertami zatrudnienia dla 10,3 tys. osób. 2.5. Przemysł W 2003 roku produkcja sprzedana przemysłu 4 w kraju wyniosła 534 953,0 mln zł i była o 8,7% wyższa niż przed rokiem. Wzrost wartości produkcji sprzedanej przemysłu zanotowano we wszystkich województwach, poza łódzkim. Najbardziej wartość produkcji sprzedanej przemysłu zwiększyła się w przetwórstwie przemysłowym o 10,4%, w tym o 30,7% w produkcji pojazdów mechanicznych przyczep i naczep oraz o 22,6% w produkcji maszyn i aparatury elektrycznej, jak również mebli i pozostałej działalności produkcyjnej o 20,4%, a także w produkcji wyrobów gumowych i tworzyw sztucznych (o 20,3%). Największy spadek odnotował natomiast dział skór wyprawionych i wyrobów z nich o 7,5%, dział produkcji pozostałego sprzętu transportowego (o 6,9%), dział produkcji odzieży i wyrobów 3 Skorygowana na podstawie zweryfikowanych podczas spisu ludności w 2002 roku danych dotyczących ludności pracującej i aktywnej zawodowo. 4 W przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 9 osób.

2. Ocena sytuacji gospodarczej kraju 13 futrzarskich (o 5,1%), górnictwo węgla kamiennego i brunatnego, wydobywanie torfu o 4,3%. Wydajność pracy, mierzona produkcją sprzedaną w przeliczeniu na jednego zatrudnionego, była o około 12% wyższa niż w roku poprzednim przy przeciętnym zatrudnieniu mniejszym o 2,9%. Wśród pozostałych sekcji sektora przemysłowego w górnictwie i kopalnictwie zanotowano spadek produkcji o 3,6%, zaś wzrost produkcji sprzedanej zanotowano w sekcji wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę o 1,4%. Z obserwowanych w 2003 roku przez Główny Urząd Statystyczny 249 wyrobów i grup wyrobów przemysłowych wyższa niż przed rokiem była produkcja 156 z nich (w przypadku 36 wzrost był wyższy niż 20%), natomiast produkcja 92 wyrobów zmniejszyła się (z czego w 31 przypadkach o więcej niż 10%). Wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury w przetwórstwie przemysłowym w 2003 roku poprawił się. Wśród badanych przedsiębiorstw większość sygnalizowała poprawę koniunktury. Trzymiesięczna prognoza zatrudnienia wskazuje na możliwość zmniejszenia dotychczasowej wysokiej skali zwolnień pracowników, zwłaszcza w niektórych działach produkcji przemysłowej. Największymi barierami ograniczającymi działalność przedsiębiorstw przemysłowych w 2003 roku były: niedostateczny popyt krajowy (64% wskazań), wysokie obciążenia budżetowe (60% wskazań), niepewność sytuacji gospodarczej (51% wskazań), niejasne i niespójne przepisy prawne (43% wskazań), niedostateczny popyt zagraniczny (33% wskazań), konkurencyjny import (27% wskazań). 2.6. Budownictwo W 2003 roku produkcja budowlano-montażowa 5 w kraju zrealizowana przez przedsiębiorstwa budowlane 6 była o 5,9% niższa niż przed rokiem i wyniosła 65 300,9 mln zł (w cenach bieżących). Spadek produkcji budowlano-montażowej był niższy niż w roku ubiegłym. Przyczyną spadku było głównie zmniejszenie (o 4,4%) poziomu sprzedaży robót o charakterze inwestycyjnym, które stanowią prawie 3/4 ogólnej produkcji budowlano-montażowej oraz robót o charakterze remontowym (o 10%). Spadek produkcji budowlano-montażowej w 2003 roku wystąpił w przedsiębiorstwach zajmujących się wznoszeniem obiektów budowlanych, inżynierią lądową i wodną (o 5,4%) oraz w zakładających instalacje budowlane (o 14,0%). Wzrost zanotowano w przypadku 5 Obejmująca roboty o charakterze inwestycyjnym i remontowym. 6 Zatrudniające powyżej 9 pracowników.

2. Ocena sytuacji gospodarczej kraju 14 przedsiębiorstw związanych z wykonywaniem robót wykończeniowych o 36,5% oraz przygotowujących teren pod budowę (o 56,4%). Wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury w budownictwie, mimo że pozostaje ujemny, poprawił się. Prognozy portfela zamówień na roboty budowlano-montażowe oraz produkcji sprzedanej na najbliższe trzy miesiące są mniej pesymistyczne. Poprawiły się przewidywania dotyczące sytuacji finansowej badanych firm. Wśród barier utrudniających ich działalność, przedsiębiorcy budowlani wymieniali najczęściej: niedostateczny popyt ograniczający bieżącą działalność oraz konkurencję innych firm.

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 3.1. Zatrudnienie Według stanu na koniec grudnia 2003 roku w województwie opolskim pracowało 343,6 tys. osób w gospodarce narodowej. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw 7 wynosiło 94 225 osób i było o 4,3% niższe niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. W ostatnim miesiącu badanego okresu 2003 roku przeciętne miesięczne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w dużych i średnich podmiotach wyniosło 94 126 osób i było o 0,7% niższe niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Najwyższy stan przeciętnego zatrudnienia w 2003 roku zanotowano w przedostatnim miesiącu roku, zaś najniższy w maju br. 93 774 osoby. Malejący trend przeciętnego miesięcznego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w poszczególnych miesiącach został przedstawiony na wykresie 3. 100000 102 98000 101 100 96000 99 98 94000 97 92000 96 95 90000 94 2002 I 2002 II 2002 III 2002 IV 2002 V 2002 VI 2002 VII 2002 VIII 2002 IX 2002 X 2002 XI 2002 XII 2003 I 2003 II 2003 III 2003 IV 2003 V 2003 VI 2003 VII 2003 VIII 2003 IX 2003 X 2003 XI 2003 XII Przeciêtne miesiêczne zatrudnienie Dynamika przeciêtnego miesiêcznego zatrudnienia (poprzedni miesi¹c=100) Wykres 3. Przeciętne miesięczne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw 7 W podmiotach gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 9 osób.

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 16 W grudniu 2003 roku najwyższym stanem przeciętnego zatrudnienia charakteryzowały się: przemysł (60 624 osoby, w tym przetwórstwo przemysłowe 53 749 osób), handel i naprawy (11 319 osób) oraz budownictwo (6264 osoby), najniższym zaś hotele i restauracje (1223 osoby). W 2003 roku przeciętne zatrudnienie zmniejszyło się we wszystkich sekcjach za wyjątkiem obsługi nieruchomości i firm oraz hoteli i restauracji. W tych sekcjach przeciętne zatrudnienie wzrosło odpowiednio o 8,5% oraz 4,5% w porównaniu do roku ubiegłego. Wzrost zatrudnienia zanotowano ponadto w kilku działach sekcji przetwórstwo przemysłowe, należącej do sektora przemysłu, a mianowicie: w produkcji pozostałego sprzętu transportowego o 33,9%, produkcji maszyn i aparatury elektrycznej o 9,2%, w produkcji wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych o 5,1% oraz produkcji wyrobów z metali o 4,4%, a także w dziale produkcji artykułów spożywczych i napojów o 2,8% oraz w produkcji masy włóknistej i papieru (2,1%). Największy spadek przeciętnego zatrudnienia (w porównaniu z danymi w roku poprzednim) nastąpił w budownictwie o 19,1%, w szczególności w dziale wznoszenie obiektów budowlanych; inżynieria lądowa i wodna o 19,2%. Zatrudnienie spadło ponadto w handlu i naprawach o 9,1%, transporcie, gospodarce magazynowej i łączności o 4,7% oraz w przemyśle o 2,7%. Porównanie przeciętnego zatrudnienia w 2003 roku do roku poprzedniego pokazuje spadek zarówno w sektorze publicznym o 7,9%, jak i w sektorze prywatnym o 3,3%. Spadek w ujęciu osobowym w sektorze prywatnym był większy niż w publicznym (2 599 osób wobec 1658 w sektorze publicznym). 3.2. Wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw W 2003 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto 8 w sektorze przedsiębiorstw w województwie opolskim wyniosło 2065,74 i było o 2,1% wyższe niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Porównując je jednak z wartością wynagrodzenia w kraju można stwierdzić, że w 2003 roku było ono niższe o 275,79 zł. W grudniu 2003 roku przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 2168,52 zł i był to najwyższy poziom wynagrodzeń w całym 2003 roku. Analizując tendencje w województwie opolskim w 2002 i 2003 roku można stwierdzić, że poziom średnich miesięcznych wynagrodzeń brutto w sektorze przedsiębiorstw cały czas wahał się, ale w roku 2003 miał tendencje rosnącą. 8 Powiększone o obligatoryjną składkę na ubezpieczenie społeczne.

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 17 [z³] [%] 2200 110,0 2100 2000 1900 1800 1700 1600 2001 I 2001 II 2001 III 2001 IV 2001 V 2001 VI 2001 VII 2001 VIII przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie 2001 IX 2001 X 2001 XI 2001 XII 2002 I 2002 II 2002 III 2002 IV 2002 V 2002 VI 2002 VII 2002 VIII 2002 IX 2002 X 2002 XI 2002 XII 2003 I 2003 II 2003 III 2003 IV 2003 V 2003 VI 2003 VII 2003 VIII 2003 IX 2003 X 2003 XI 2003 XII Dynamika przeciêtnego miesiêcznego wynagrodzenia (poprzedni miesi¹c=100) Wykres 4. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w województwie opolskim (w zł) Najwyższe przeciętne miesięczne wynagrodzenie w 2003 roku zanotowano w dziale produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych (3269,35 zł), natomiast najniższe, podobnie jak w poprzednich okresach, w sekcji hotele i restauracje (1253,83 zł). 105,0 100,0 95,0 90,0 85,0 górnictwo i kopalnictwo transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ przetwórstwo przemys³owe handel i naprawy 2173,48 2183,76 2056,97 2092,6 1770,53 1874,96 2710,02 2714,78 budownictwo obs³uga nieruchomoœci i firm hotele i restauracje 1759,76 1764,94 1536,16 1488,2 1218,91 1253,83 I-XII 2002 I-XII 2003 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 Wykres 5. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw województwa opolskiego w 2002 i 2003 roku (w zł)

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 18 Analizując wysokość wynagrodzeń w 2003 roku według sektorów własnościowych odnotowuje się zdecydowanie wyższy poziom wynagrodzeń w sektorze publicznym (2527,01 zł) niż w prywatnym (1947,66 zł). Podobnie kształtuje się sytuacja, jeżeli chodzi o tempo wzrostu przeciętnych wynagrodzeń. W porównaniu do 2002 roku w sektorze publicznym wzrosły one o 4,3%, podczas gdy w sektorze prywatnym o 1,6%. 3.3. Podmioty gospodarki narodowej Według stanu na koniec grudnia 2003 roku w województwie opolskim zarejestrowanych było ponad 87 tys. podmiotów gospodarczych. W sektorze prywatnym zarejestrowanych było 82 254 podmioty (tj. 94,1% ogółu podmiotów), a w porównaniu do grudnia ubiegłego roku ich liczba zwiększyła się o 2117 (2,6%). Sektor publiczny skupiał 5158 jednostek, czyli o 329 (6,8%) więcej niż przed rokiem. W strukturze podmiotów, według Polskiej Klasyfikacji Działalności, w województwie opolskim dominują jednostki sekcji handel i naprawy. W końcu grudnia 2003 roku w rejestrze REGON zarejestrowanych było 27 023 takie podmioty, tj. 31% ogólnej ich liczby. W przemyśle zarejestrowanych było 8303 podmioty (tj. 9,5%), budownictwie 9178 (10,5%), transporcie, gospodarce magazynowej i łączności 5238 (5,9%), obsłudze nieruchomości i firm 16 009 (18,3%), pośrednictwie finansowym 3536 (4%). W końcu grudnia 2003 roku, w województwie opolskim zarejestrowane były 22 przedsiębiorstwa państwowe, tj. o 12 mniej (35,3%) niż w końcu 2002 roku. Rejestr REGON zmniejszył się m.in. o trzy przedsiębiorstwa przemysłowe i trzy budowlane, dwa z sekcji handel i naprawy, trzy z sekcji transport, gospodarka magazynowa i łączność. Liczba spółdzielni w końcu analizowanego okresu wyniosła 539 i była o 3 (0,7%) mniejsza niż w końcu 2002 roku. Spadek liczby spółdzielni dotyczył sekcji rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo. Liczba spółek prawa handlowego w końcu 2003 roku wyniosła 4122, tj. o 226 (5,8%) więcej niż w grudniu 2002 roku. Najbardziej wzrosła liczba spółek w przemyśle (o 7,6%), w obsłudze nieruchomości i firm (o 5,7%) oraz w sekcji handel i naprawy (o 5,6%), najmniej w budownictwie (o 0,9%). Z roku na rok zmniejsza się tempo przyrostu liczby podmiotów gospodarki narodowej. W roku 1999 ich liczba wzrosła o blisko 12% w porównaniu do 1998, a w 2002 już tylko o 3,8%. Według stanu na koniec 2003 roku liczba podmiotów zwiększyła się o 2446 jednostek, tj. o 2,9% w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego. Średnio w kraju liczba podmiotów gospodarki narodowej zwiększyła się w 2003 roku o 3,3% w porównaniu do roku poprzedniego. Pod względem dynamiki liczby podmiotów opolskie plasuje się na 10 miejscu w kraju.

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 19 105 104 103 [%] 102 101 100 Wykres 6. pomorskie œwiêtokrzyskie ³ódzkie mazowieckie dolnoœl¹skie lubelskie wielkopolskie kujawsko-pomorskie ma³opolskie opolskie podkarpackie zachodniopomorskie podlaskie warmiñsko-mazurskie lubuskie œl¹skie POLSKA Wskaźniki dynamiki liczby podmiotów gospodarki narodowej w 2003 roku (2002 = 100) w układzie województw W strukturze podmiotów gospodarki narodowej dominują jednostki najmniejsze (zatrudniające do 9 pracowników). W końcu grudnia 2003 roku było ich 84 243, tj. 96,4% ogółu jednostek. Tabela 1. Liczba podmiotów gospodarki narodowej w województwie opolskim według wielkości jednostek Podmioty gospodarki narodowej według liczby pracujących w latach 1998 2003 Rok Ogółem Przedziały zatrudnienia Do 9 pracujących 10-49 50-249 250 i więcej 1998 64780 61300 2684 670 126 1999 72399 68880 2724 675 120 2000 76550 72820 2886 726 118 2001 81850 77802 3150 763 135 2002 84966 82071 2259 549 87 2003 87412 84243 2486 595 88 Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego W 2003 roku w województwie opolskim w rejestrze REGON zarejestrowało się 5578 nowych podmiotów. Było to o 428 jednostek mniej niż w roku poprzednim. Spadek liczby nowych zarejestrowań odnotowano w połowie województw, największy w województwie wielkopolskim i śląskim.

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 20 W tym samym okresie z rejestru REGON wyrejestrowały się 3133 podmioty, tj. o 219 więcej niż w 2002 roku. Wzrost wyrejestrowań zanotowano w 11 województwach, największy w śląskim i mazowieckim. 100,0 92,0 90,0 80,0 79,4 79,1 78,1 [%] 70,0 63,1 59,8 56,2 56,0 54,8 57,1 60,0 50,7 50,1 49,6 47,5 47,2 50,0 41,5 40,8 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 zachodniopomorskie warmiñsko-mazurskie œl¹skie lubuskie podlaskie podkarpackie opolskie ma³opolskie lubelskie kujawsko-pomorskie dolnoœl¹skie wielkopolskie ³ódzkie mazowieckie pomorskie œwiêtokrzyskie POLSKA Wykres 7. Relacja podmiotów gospodarki narodowej nowo zarejestrowane i wyrejestrowane w 2003 roku według województw Tabela 2. Podmioty gospodarki narodowej w powiatach województwa opolskiego według liczby zatrudnionych (stan w końcu grudnia 2003 roku) Podmioty gospodarki narodowej w powiatach według liczby pracujących w 2003 roku Powiaty Ogółem Do 9 pracujących 10-49 50-249 250 i więcej brzeski 8609 8315 241 47 6 głubczycki 3824 3683 110 27 4 k-kozielski 8141 7827 246 60 8 kluczborski 5375 5184 150 38 3 krapkowicki 4052 3867 146 33 6 namysłowski 3543 3426 90 26 1 nyski 12639 12210 335 83 11 oleski 4768 4578 165 22 3 opolski 8988 8651 290 42 5 prudnicki 4332 4181 119 28 4 strzelecki 4307 4096 169 37 5 m. Opole 18834 18225 425 152 32 Ogółem 87412 84243 2486 595 88 Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 21 Rozmieszczenie podmiotów na terenie województwa opolskiego wykazuje duże zróżnicowanie przestrzenne. W końcu grudnia 2003 roku najwięcej podmiotów zarejestrowanych było w stolicy województwa oraz w powiecie nyskim. Łącznie te dwa powiaty skupiały ponad 1/3 wszystkich zarejestrowanych podmiotów. Najmniejszą liczbą podmiotów charakteryzowały się powiaty: namysłowski, głubczycki i krapkowicki. Tabela 2. przedstawia liczbę podmiotów gospodarki narodowej w powiatach województwa opolskiego według wielkości podmiotów. 3.4. Wyniki finansowe przedsiębiorstw Analiza wyników finansowych opolskich podmiotów gospodarczych wskazuje na poprawę ich sytuacji w 2003 roku. Poprawie uległa przede wszystkim relacja przychodów do kosztów ich uzyskania, zanotowano bowiem wyższą dynamikę przychodów niż kosztów. Przychody z całokształtu działalności wzrosły o 6,6% (i wyniosły 17,2 mld zł), podczas gdy koszty ich uzyskania zaledwie o 2,6% (16,7 mld zł). Zdecydowany wpływ na wzrost wartości przychodów miał wzrost przychodów netto ze sprzedaży produktów o 9,4%, w porównaniu do ubiegłego roku. Badane przedsiębiorstwa zanotowały również wzrost przychodów z tytułu sprzedaży za granicę swoich wyrobów o 28,6% oraz towarów i materiałów o 41,0%. Przychody ze sprzedaży za granicę stanowiły 17,3% ogółu przychodów. W porównaniu z ubiegłym rokiem zmniejszeniu uległy przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów o 2,9% oraz pozostałe przychody operacyjne o 4,1%. Z ogólnej wartości przychodów z całokształtu działalności 62,6% stanowiły przychody osiągnięte przez podmioty sektora prywatnego, a ich wartość zwiększyła się w porównaniu z rokiem 2002 o 4,3%. Wyższą dynamikę wartości przychodów zanotowano jednak w sektorze publicznym 9,7%. Tak korzystne zmiany w kształtowaniu się przychodów i kosztów w badanych przedsiębiorstwach spowodowały, że wskaźnik poziomu kosztów spadł, po raz pierwszy od 1998 roku, do poziomu poniżej 100% i wyniósł 97,4%. W zakresie wskaźnika poziomu kosztów w układzie sektorów własności porównanie wypada na korzyść podmiotów sektora prywatnego. Wartość omawianego wskaźnika wyniosła tu 97,2%, podczas gdy w sektorze publicznym 97,7%. Różnica ta jest jednak niewielka, zważywszy na fakt, iż np. w roku 2002 wynosiła ona 0,7 pp. Kształtowanie się wskaźnika poziomu kosztów w układzie sektorów własności przedstawia wykres 8. W 2003 roku w opolskich przedsiębiorstwach najlepszą sytuację w zakresie wartości wskaźnika poziomu kosztów zanotowano w sekcji obsługa nieruchomości i firm 95,9%. Wskaźnik przekraczający 100% wystąpił w budownictwie 101,2% oraz w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności 102,3%.

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 22 104,0% 103,0% 102,0% 101,0% 100,0% 102,9% 100,8% 100,5% 99,0% 98,0% 97,0% 96,0% 95,0% 94,0% 98,0% 2000 I-III 2000 I-VI 2000 I-IX 2000 I-XII 2001 I-III 98,2% 2001 I-VI 2001 I-IX 2001 I-XII 99,9% 2002 I-III 2002 I-VI 2002 I-IX 2002 I-XII 97,4% 97,2% 2003 I-III 2003 I-VI 2003 I-IX 2003 I-XII Sektor publiczny Sektor prywatny Wykres 8. Wskaźnik poziomu kosztów w układzie sektorów własności w województwie opolskim w latach 2000 2003 Wielkości wskaźnika poziomu kosztów w poszczególnych sekcjach w latach 2000 2003 w województwie opolskim przedstawia wykres 9. 110,0 108,0 106,0 104,0 102,0 100,0 98,0 96,0 94,0 I-III 2000 I-IX 2001 I-XII 2001 I-III 2002 I-VI 2002 I-IX 2002 I-XII 2002 I-III 2003 I-VI 2003 I-IX 2003 I-XII 2003 Przemys³ Budownictwo Handel i naprawy Transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ Obs³uga nieruchomoœci i firm; nauka Wykres 9. Wskaźnik poziomu kosztów w wybranych sekcjach PKD w województwie opolskim w latach 2000 2003

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 23 Porównanie sytuacji w zakresie poziomu przychodów i kosztów w odniesieniu do średniej krajowej wskazuje na poprawę sytuacji w województwie opolskim. Uwidacznia to coraz mniejsza różnica wartości wskaźników pomiędzy Polską a województwem opolskim. W latach 1999 2002 różnice te wynosiły od 1,9 do 2,6 pp., podczas gdy w 2003 już tylko 0,2 pp. (w okresie trzech kwartałów 2003 roku różnica ta wynosiła zaledwie 0,1 pp.). 104 103,5 103 102,6 102 101 100 99 98 97 99,1 98,5 101,7 101,2 100,2 100,3 99,7 99,8 100,0 99,1 98,8 98,7 98,2 98,1 97,9 97,8 99,8 98,7 101,5 100,3 100,1 99,9 99,3 98,6 101,2 100,3 99,3 98,6 98,5 98,2 98,0 97,4 97,4 96,9 97,4 97,2 97,0 96,8 96 I-III 1999 I-VI 1999 I-IX 1999 I-XII 1999 I-III 2000 I-VI 2000 I-IX 2000 I-XII 2000 I-III 2001 I-VI 2001 I-IX 2001 I-XII 2001 I-III 2002 I-VI 2002 I-IX 2002 I-XII 2002 I-III 2003 I-VI 2003 I-IX 2003 I-XII 2003 Polska Woj.opolskie Wykres 10. Wskaźnik poziomu kosztów w województwie opolskim na tle kraju w latach 1999-2003 Ponad połowa kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa to koszty zużycia materiałów i energii. W porównaniu z ubiegłym rokiem udział tych kosztów zwiększył się (z 48,0% w 2002 roku do 51,1% w 2003). Wzrost, choć niewielki, w porównaniu z poprzednim okresem sprawozdawczym zanotowano również w przypadku udziału podatków i opłat w strukturze kosztów (z 4,0% na 4,3%). W przypadku pozostałych grup kosztów zanotowano zmniejszenie udziału w strukturze największe w zakresie wynagrodzeń o 1,3 pp. (z 16,1% do 14,8%). Strukturę rodzajową kosztów w 2003 roku przedstawia wykres 11. Korzystna sytuacja w zakresie kształtowania się przychodów i kosztów ma swoje przełożenie na wyniki finansowe zanotowane w badanych przedsiębior-

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 24 ubezpieczenia spo³eczne i inne œwiadczenia 4% wynagrodzenia 15% pozosta³e koszty 3% amortyzacja 8% podatki i op³aty 4% us³ugi obce 15% zu ycie materia³ów i energii 51% Wykres 11. Struktura rodzajowa kosztów w przedsiębiorstwach województwa opolskiego w 2003 roku stwach. Wynik finansowy na sprzedaży zwiększył się aż o 74,9%, osiągając wartość 902,5 mln zł, a wynik na działalności operacyjnej wzrósł ponaddwukrotnie do wysokości 865,9 mln zł. Spowodowało to, że ujemne do tej pory wyniki finansowe brutto i netto osiągnęły wartości dodatnie. Wynik finansowy brutto osiągnął wartość 462,3 mln zł, a wynik finansowy netto 322,1 mln zł. 600 I-VI 2000 I-XII 2000 I-VI 2001 I-XII 2001 I-VI 2002 I-XII 2002 I-VI 2003 I-XII 2003 400 200 0-200 -400 brutto netto Wykres 12. Wynik finansowy brutto i netto w województwie opolskim w latach 2000 2003

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 25 W roku 2003 dodatnie wyniki finansowe zanotowano w przemyśle. Wynik finansowy na sprzedaży zwiększył się w porównaniu z 2002 rokiem o 82,6%. Wynik finansowy brutto ukształtował się na poziomie 422,4 mln zł, a netto 309,1 mln zł. Również dodatnie wartości wyników finansowych zanotowano w sekcji handel i naprawy, choć zmniejszył się tam w porównaniu z rokiem poprzednim wynik finansowy na sprzedaży o 21,7%. Wzrosła jednak zarówno wartość wyniku finansowego brutto, jak i netto odpowiednio o 39,9% oraz o 59,6% wynosząc: 36,7 mln zł i 21,2 mln zł. Straty poniosły natomiast przedsiębiorstwa sekcji budownictwo oraz transport, gospodarka magazynowa i łączność. W pierwszym przypadku wyniki finansowe wynosiły: brutto -8,1 mln zł, a netto -12,6 mln zł, a w drugim odpowiednio: -8,4 mln zł oraz -11,0 mln zł. Analogicznie w ślad za wynikami finansowymi zmianom ulegały wskaźniki rentowności obrotu brutto oraz netto, które w 2003 roku wyniosły odpowiednio: wskaźnik rentowności obrotu brutto 2,7% i wskaźnik rentowności obrotu netto 1,9% (w 2002 roku oba przyjęły wartości ujemne). Analiza wartości wskaźników rentowności brutto oraz netto zanotowanych w województwie opolskim w porównaniu do średniej krajowej, w kolejnych kwartałach 2003 roku wskazuje na poprawę sytuacji regionu opolskiego. Obok wzrostu wartości obu wskaźników, jaki wystąpił w 2003 roku, należy zauważyć, że w województwie opolskim wzrost był znacznie szybszy niż średnio w kraju, co spowodowało wyrównanie negatywnych do tej pory różnic w kształtowaniu się obu wskaźników. 4 3 Polska Województwo opolskie 2 1 0-1 -2 2000 I-III 2000 I-VI 2000 I-IX 2000 I-XII 2001 I-III 2001 I-VI 2001 I-IX 2001 I-XII 2002 I-III 2002 I-VI 2002 I-IX 2002 I-XII 2003 I-III 2003 I-VI 2003 I-IX 2003 I-XII Wykres 13. Wskaźnik rentowności obrotu brutto w województwie opolskim i średnio w kraju w latach 2001 2003

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 26 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0 2000 I-III 2000 I-VI 2000 I-IX 2000 I-XII 2001 I-III 2001 I-VI 2001 I-IX Polska Województwo opolskie 2001 I-XII 2002 I-III 2002 I-VI 2002 I-IX 2002 I-XII 2003 I-III 2003 I-VI 2003 I-IX 2003 I-XII Wykres 14. Wskaźnik rentowności obrotu netto w województwie opolskim i średnio w kraju w latach 2001 2003 Analiza wskaźników rentowności obrotu ze sprzedaży w układzie sektorów własności wskazuje na korzystniejsze kształtowanie się sytuacji w sektorze publicznym. Wartość wskaźnika w 2003 roku ukształtowała się na poziomie 6,8%, podczas gdy w sektorze prywatnym 4,7%. Jednak w przypadku wskaźników rentowności obrotu brutto i netto sytuacja kształtuje się odwrotnie wyższe wartości notuje się w sektorze prywatnym odpowiednio: 2,8% i 2,0%, podczas gdy w publicznym: 2,5% i 1,7%. 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0 2,7 1,9 3,0 2,2-2,3-2,9 4,1 3,3 2,4 1,4-1,2-1,9-4,0 wskaÿnik rentownoœci obrotu brutto wskaÿnik rentownoœci obrotu netto Wykres 15. Wskaźniki rentowności brutto i netto w wybranych sekcjach PKD w województwie opolskim w 2003 roku.

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 27 Wśród analizowanych sekcji PKD najwyższym poziomem rentowności sprzedaży charakteryzowały się przedsiębiorstwa przemysłowe wskaźnik rentowności obrotu ze sprzedaży wyniósł tam 6,6%. Przedsiębiorstwa sekcji handel i naprawy zanotowały poziom rentowności ze sprzedaży równy 3,5%, a obsługa nieruchomości i firm 2,3%. Najtrudniejsza sytuacja w zakresie omawianego wskaźnika wystąpiła w sekcji transport, gospodarka magazynowa i łączność rentowność sprzedaży ukształtowała się na poziomie -8,5%, a w budownictwie -4,2%. Najwyższe wartości wskaźników rentowności obrotu brutto i netto w 2003 roku zanotowano w sekcji obsługa nieruchomości i firm odpowiednio: 4,1% i 3,3%. Na kolejnych miejscach w rankingu znalazły się przedsiębiorstwa przemysłowe oraz przedsiębiorstwa z sekcji handel i naprawy, zaś najniższe wartości wskaźników rentowności obrotu brutto i netto wystąpiły w budownictwie i transporcie, gospodarce magazynowej i łączności. Wartości wskaźników rentowności obrotu brutto i netto dla poszczególnych sekcji przedstawia wykres 15. Wskaźnik płynności finansowej I stopnia w 2003 roku w przedsiębiorstwach w województwie opolskim, wyniósł 23,2% (o 5,2 pp. więcej niż w roku 2002). Wskaźnik płynności II stopnia wyniósł 77% (o 9,2 pp. więcej niż rok wcześniej). Porównanie wartości wskaźników płynności finansowej w województwie opolskim ze średnią krajową wskazuje na różnice jedynie w wartości wskaźnika II stopnia w województwie opolskim uplasował się on na poziomie niższym niż średnia krajowa równa 84,3%. Wskaźnik I stopnia zanotowany w województwie opolskim (23,2%) był zbliżony do średniej krajowej (23,6%). 27,0 25,0 23,0 21,0 19,0 17,0 15,0 13,0 11,0 9,0 7,0 2000 I-III 2000 I-VI 2000 I-IX 2000 I-XII 2001 I-III 2001 I-VI 2001 I-IX 2001 I-XII 2002 I-III 2002 I-VI 2002 I-IX 2002 I-XII 2003 I-III 2003 I-VI 2003 I-IX 2003 I-XII Polska Województwo opolskie Wykres 16. Wskaźniki płynności finansowej I stopnia w województwie opolskim i średnio w kraju w latach 2001 2003

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 28 90,0 85,0 80,0 75,0 70,0 65,0 2000 I-III 2000 I-VI 2000 I-IX 2000 I-XII 2001 I-III 2001 I-VI 2001 I-IX 2001 I-XII 2002 I-III 2002 I-VI 2002 I-IX 2002 I-XII 2003 I-III 2003 I-VI 2003 I-IX 2003 I-XII Polska Województwo opolskie Wykres 17. Wskaźniki płynności finansowej II stopnia w województwie opolskim i średnio w kraju w latach 2001 2003 W badanej grupie przedsiębiorstw (363 jednostki) 68,3% wykazało się dodatnim wynikiem finansowym netto w 2003 roku. Jest to znacznie więcej niż w poprzednich latach. Dla porównania, w 2002 roku firmy rentowne stanowiły 42,9% badanych, w 2001 52,2%, a w 2000 50,0%. Analiza rentowności podmiotów w układzie sektorów własności wskazuje, iż w sektorze prywatnym rentownych było 71,2% badanych podmiotów, natomiast w publicznym 55,9%. Wśród sekcji PKD najwyższy udział firm rentownych wystąpił w obsłudze nieruchomości i firm, gdzie rentownych było 91,1% badanych przedsiębiorstw. Udział jednostek rentownych i deficytowych w poszczególnych sekcjach pod względem wskaźnika rentowności przedstawia wykres 18. W porównaniu do średniego udziału liczby podmiotów wykazujących zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w kraju (70,6%), opolski wskaźnik kształtował się na zbliżonym poziomie (68,3%). Podobna sytuacja dotyczyła sekcji: transport, gospodarka magazynowa i łączność oraz przemysłu. Lepsze wyniki w województwie opolskim w porównaniu do średniej w kraju wykazuje jedynie sekcja obsługa nieruchomości i firm (opolskie 90,9 %, kraj 64,0%). Porównanie udziału jednostek rentownych w województwie opolskim i średnio w kraju w 2003 roku przedstawia wykres 19. Wartość majątku obrotowego opolskich przedsiębiorstw, według stanu na koniec 2003 roku, wyniosła 5191,5 mln zł, co stanowiło wartość o 1,9% wyższą w porównaniu z końcem poprzedniego roku. W porównaniu z danymi z 2002 roku zmniejszyła się wartość zapasów o 6% i wyniosła 1414,5 mln zł (tj. 27,2% ogółu majątku obrotowego). Blisko połowę wartości aktywów obrotowych stanowiły należności

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 29 Obs³uga nieruchomoœci i firm; nauka 90,9 9,1 Przemys³ 69,9 30,1 Transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ 65,2 34,8 Budownictwo 61,1 38,9 Handel i naprawy 53,5 46,5 0% 20% 40% 60% 80% 100% rentowne deficytowe Wykres 18. Udział jednostek rentownych i deficytowych województwa opolskiego w poszczególnych sekcjach PKD pod względem wskaźnika rentowności netto w 2003 roku 100,0 90,0 90,9 Województwo opolskie Polska 80,0 70,0 60,0 70,6 68,3 67,4 65,2 72,1 69,9 64,0 61,1 73,3 53,5 70,1 [%] 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Ogó³em Transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ Przemys³ Obs³uga nieruchomoœci i firm; nauka Budownictwo Handel i naprawy Wykres 19. Udział jednostek rentownych w poszczególnych sekcjach PKD pod względem wskaźnika rentowności netto w województwie opolskim w porównaniu do średniej krajowej w 2003 roku

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 30 krótkoterminowe, a ich wartość w porównaniu z poprzednim okresem sprawozdawczym zwiększyła się o 1,3% (wyniosła 2580,5 mln zł). W strukturze należności krótkoterminowych zmniejszył się udział należności z tytułu dostaw i usług o 2,7pp. (z 86,1% w 2002 roku do 83,4% w 2003), a ich wartość była o 1,9% niższa niż przed rokiem. W 2003 roku, w porównaniu z rokiem 2002 zmniejszyła się wartość zobowiązań przedsiębiorstw, zarówno długoterminowych (o 11%), jak i krótkoterminowych (o 6,2%). W strukturze zobowiązań długoterminowych znacznemu zmniejszeniu uległa wartość zobowiązań z tytułu długoterminowych kredytów i pożyczek o 13,4%, natomiast wśród zobowiązań krótkoterminowych najwięcej bo o 45,2% zmniejszyła się wartość zobowiązań z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń. Wartość krótkoterminowych kredytów i pożyczek zmniejszyła się o 4,5%, a zobowiązań z tytułu dostaw i usług o 9,3%. Spadek wartości zobowiązań obu rodzajów zanotowano w przemyśle długoterminowych o 10,9%, a krótkoterminowych o 2,5%, transporcie, gospodarce magazynowej i łączności odpowiednio o 51,0% i 28,7% oraz budownictwie o 20,3% i 19,0%. W sekcji handel i naprawy wzrosły zobowiązania długoterminowe o 5,4%, spadły natomiast krótkoterminowe o 24,0%. 3.5. Nakłady inwestycyjne Nakłady inwestycyjne w dużych i średnich przedsiębiorstwach 9 w 2003 wyniosły 705,4 mln zł (w cenach bieżących), co stanowiło wartość o 5,3% większą niż w roku poprzednim. Dynamika wzrostu nakładów inwestycyjnych w opolskich przedsiębiorstwach jest znacznie wyższa od średniej krajowej. Średnio w kraju, nakłady inwestycyjne zmniejszyły się bowiem o 0,7%. Podobnie jak w latach ubiegłych, nakłady inwestycyjne w większości przeznaczane były na zakup środków trwałych 99,3% ogółu nakładów i w porównaniu z poprzednim rokiem ich wartość zwiększyła się o 5,5%. W ogólnej kwocie nakładów na środki trwałe najwięcej wydatkowano na zakup maszyn, urządzeń technicznych i narzędzi 65,1%. Wykres 20. przedstawia dynamikę nakładów inwestycyjnych w 2003 roku w województwie opolskim i średnio w kraju. Analizując zmiany nakładów inwestycyjnych w badanych sekcjach PKD w województwie opolskim, wzrost w porównaniu z rokiem 2002 zanotowano tylko w przemyśle 10,8% (przed rokiem nakłady wzrosły o 35,8%). W pozostałych sekcjach nastąpił spadek wielkości nakładów inwestycyjnych, z czego największy w budownictwie o 35,8% (przed rokiem o 72%) oraz rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie 26,3% (wykres 21.). 9 O liczbie pracujących powyżej 49 osób.

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 31 170,0 150,0 Województwo opolskie Polska 146,1 130,0 126,2 [%] 110,0 105,3 105,5 99,3 98,9 99,1 98,7 105,1 90,0 75,5 70,0 50,0 nak³ady inwestycyjne ogó³em œrodki trwa³e budynki i budowle maszyny, urz¹dzenia techniczne i narzêdzia œrodki transportu Wykres 20. Dynamika nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw w województwie opolskim i średnio w kraju w 2003 roku (rok 2002 = 100) Województwo opolskie Polska 120,0 100,0 80,0 [%] 60,0 110,8 111,0 98,0 98,9 91,0 87,6 64,2 76,9 40,0 20,0 przemys³ handel i naprawy transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ budownictwo Wykres 21. Dynamika nakładów inwestycyjnych w układzie sekcji PKD w 2003 roku w województwie opolskim i w kraju

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 32 3.6. Wyniki działalności gospodarczej w poszczególnych sekcjach PKD 3.6.1. Produkcja sprzedana przemysłu W 2003 roku produkcja sprzedana przemysłu wypracowana w województwie opolskim wyniosła 13 235,4 mln zł (w bieżących cenach bazowych) i była wyższa niż w analogicznym okresie roku poprzedniego o 8,6%. Rok 2003 to okres stałej poprawy sytuacji w przemyśle, po trudnościach, jakie występowały w tej branży gospodarki od III kwartału 2000 roku. W grudniu 2002 roku zanotowano przerwanie tego niekorzystnego trendu. 1300 125 1200 120 1100 1000 900 115 110 105 100 800 95 700 styczeñ luty marzec kwiecieñ maj czerwiec lipiec sierpieñ wrzesieñ paÿdziernik listopad grudzieñ styczeñ luty marzec kwiecieñ maj czerwiec lipiec sierpieñ wrzesieñ paÿdziernik listopad grudzieñ 90 2002 rok 2003 rok wartoœæ [mln z³] dynamika (analogiczny okres roku poprzedniego = 100) Wykres 22. Produkcja sprzedana przemysłu w województwie opolskim w latach 2002 2003 Poprawę sytuacji w zakresie produkcji sprzedanej odnotowano w większości badanych działów przemysłu. Największy wzrost produkcji w 2003 roku w porównaniu do roku poprzedniego wystąpił w przemyśle produkującym środki transportu dział produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep zanotował wzrost produkcji o 69,4%, a produkcja pozostałych środków transportu o 63,8%. Do pozostałych działów produkcji przemysłowej, w których zanotowano znaczący wzrost produkcji należą: produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych wzrost o 30,6%, produkcja wyrobów z metali o 26,4%, produkcja masy włóknistej oraz papieru o 21,7%. Spadek produkcji w porównaniu z poprzednim rokiem wystąpił w 4 działach. Są to: produkcja metali o 22,4%, produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich o 14,5%, produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz ze słomy i wikliny o 6,4% oraz produkcja mebli; pozostała działalność produkcyjna o 1%.

3. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie opolskim 33-47,9-12,1-2,7-10,2-10,7-1,0-14,6-6,4-15,2-14,5-22,4-19,5 8,6-0,2 4,5 10,5 1,3 8,3 13,6 30,6 32,8 26,4 6,3 21,7 9,5 12,2 1,0 8,2 7,6 18,7 6,5 5,4 4,8 2,2 63,8 69,4 PRZEMYS OGÓ EM GÓRNICTWO I KOPALNICTWO PRZETWÓRSTWO PRZEMYS OWE produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep produkcja pozosta³ego sprzêtu transportowego produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych produkcja wyrobów z metali produkcja masy w³óknistej oraz papieru produkcja wyrobów chemicznych produkcja maszyn i urz¹dzeñ produkcja artyku³ów spo ywczych i napojów produkcja odzie y i wyrobów futrzarskich produkcja maszyn i aparatury elektrycznej produkcja wyrobów niemetalicznych pozosta³ych produkcja mebli, pozosta³a dzia³alnoœæ produkcyjna produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz ze s³omy i wikliny produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich produkcja metali -60,0-40,0-20,0 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 2002 2003 Wykres 23. Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu w sekcjach i działach przemysłu w województwie opolskim w latach 2002 2003 Również analiza wielkości produkcji wskazywać może na poprawę sytuacji w przemyśle. Choć w przypadku połowy wyrobów zanotowano spadek wielkości produkcji, to był on zdecydowanie niższy niż w 2002 roku. Tylko dla czterech wyrobów (na 14 badanych przez Urząd Statystyczny w Opolu) zanotowano zdecydowane pogorszenie w zakresie rozmiarów produkcji. Sytuacja ta dotyczy produkcji mleka (płynnego przetworzonego), serów niedojrzewających i twarogu, odżywek zbożowych specjalnych dla niemowląt i dzieci starszych oraz obuwia. Dynamikę wielkości produkcji wybranych wyrobów w latach 2002 2003 przedstawia wykres 24. Wzrost produkcji sprzedanej przemysłu w 2003 roku w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego zanotowano w 15 województwach 10, a średnia krajowa ukształtowała się na poziomie 8,7%. Pod względem wskaźnika dynamiki produkcji sprzedanej przemysłu region opolski uplasował się na 10 pozycji w rankingu województw. Wskaźniki dynamiki produkcji sprzedanej przemysłu w układzie województw w 2003 roku przedstawia wykres 25. 10 Oprócz łódzkiego gdzie wystąpił spadek produkcji sprzedanej przemysłu o 0,1%.