Przewodnik został opublikowany w roku 2004, jednak informacje o zbiorach archiwalnych polskich intytucji za granicą są nadal zbierane wg zamieszczonego poniżej schematu opisu Przewodnik po zasobach archiwów polonijnych Założenia projektu. W 1998 r. ukazał się przewodnik po zasobach archiwów państwowych podlegających Naczelnemu Dyrektorowi Archiwów Państwowych, w którym znalazł się opis zbiorów ponad 100 placówek tego typu na terenie całego kraju1. Była to pierwsza publikacja dająca w syntetycznej formie obraz rozmieszczenia zasobu archiwalnego w Polsce, a zarazem stanowiąca źródło podstawowych informacji dla wszystkich korzystających z materiałów archiwalnych. Wychodząc naprzeciw wielokrotnie zgłaszanym postulatom polskiego środowiska naukowego Centralny Ośrodek Informacji Archiwalnej podjął decyzję o włączeniu się do akcji zbierania informacji o rozproszonych po świecie zbiorach poloników. Działalność na tym polu prowadzona przez inne instytucje krajowe przyniosła już efekty w postaci wydanych w ostatnich latach przewodników i informatorów po zasobach poszczególnych archiwów polonijnych. Na uwagę zasługuje zainicjowana przez Bibliotekę Narodową seria wydawnicza: Instytucje Kultury Polskiej za Granicą i ich zbiory2, nadal jednak brakuje całościowego opracowania informującego o przechowywanych zagranicą materiałach archiwalnych. Celem planowanego wydawnictwa jest zebranie i uporządkowanie danych o archiwaliach wytworzonych przez polskie władze, instytucje, organizacje, stowarzyszenia lub osoby prywatne działające na emigracji. Materiały te stanowią integralną część polskiego dziedzictwa narodowego i mają ogromną wartość dla badań naukowych, zwłaszcza że wiele bezcennych źródeł historycznych na terenie Polski zostało bezpowrotnie utraconych z powodu zniszczeń w czasie II wojny światowej. W związku z tym, że projektowana publikacja będzie stanowiła drugi tom wydanego drukiem przewodnika po zasobach polskich archiwów państwowych za celowe uznano konieczność zastosowania w miarę jednolitego schematu opisu materiałów archiwalnych w obu tomach. Z drugiej strony autorzy projektu zdając sobie sprawę z różnorodności archiwaliów przechowywanych w archiwach polonijnych, różnego stopnia ich rozpoznania i opracowania zdecydowali się na uproszczenie schematu opisu do najbardziej niezbędnych danych. Obejmuje on podstawowe informacje o nazwie i lokalizacji archiwum, rozmiarze i zawartości przechowywanych archiwaliów oraz stopniu ich opracowania i warunkach udostępniania. W przypadku archiwów dysponujących większą ilością danych pożądane byłoby podanie bardziej szczegółowej charakterystyki zgromadzonych dokumentów oraz informacji o ich twórcach. Istotne znaczenie ma także zaprezentowanie w miarę możliwości historii każdej placówki, bibliografii jej dotyczącej oraz informacji biograficznych dotyczących wybitniejszych działaczy. Projektowany przewodnik ma zawierać ogólną informację o całości opracowanego i nieopracowanego zasobu przechowywanego w archiwach instytucji polonijnych. Jego uzupełnieniem mogą być natomiast przewodniki tematyczne po konkretnych grupach akt, które będą wydawane w miarę dokładniejszego rozpoznawania i opracowywania zgromadzonych archiwaliów. Załączony schemat opisu może stanowić pomoc do opracowania w przyszłości strony internetowej poszczególnych instytucji oraz stanowić punkt wyjścia do opracowania bardziej szczegółowych pomocy archiwalnych, a tym samym włączenia bezcennych dokumentów w obieg międzynarodowej informacji naukowej. Kontakt w powyższej sprawie: akrochmal@archiwa.gov.pl
Argentyna Projekt przewodnika po zasobach archiwów polonijnych Wykaz instytucji objętych projektem Związek Polaków w Kordobie Związek Polski im. Ignacego J. Paderewskiego Biblioteka Polska im. Ignacego Domeyki Polska Misja Katolicka w Argentynie Australia Dom Polski im. T. Kościuszki (Melbourne) Polskie Towarzystwo Historyczne w Australii Austria Stowarzyszenie Polskiej Kultury w Austrii Związek Polaków w Austrii Brazylia Towarzystwo im. T. Kościuszki (Kurytyba) Francja Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu Biblioteka Polska w Paryżu Muzeum im. Adama Mickiewicza w Paryżu Muzeum na zamku w Montresor Kanada Polski Instytut Naukowy w Kanadzie Komitet Centralny Polskich Organizacji w Edmonton Związek Polaków w Kanadzie (zał. 1907, Toronto) Niemcy Związek Polaków w Niemczech (Bochum) Związek Inwalidów Wojennych P.S.Z. (Hamburg) Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Niemczech (Hamburg) Polska Misja Katolicka w Niemczech Stany Zjednoczone Centralne Archiwum Polonii w Orchard Lake Archiwum Kongresu Polonii Amerykańskiej Archiwum Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce Archiwum Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku Muzeum Polskie w Ameryce (Chicago) Archiwum Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce Archiwum Fundacji Kościuszkowskiej Archiwum Diecezji Centralnej Polskiego Narodowego Katolickiego Kościoła
Archiwum Zjednoczenia Polskiego Rzymskokatolickiego w Ameryce Archiwum Związku Sokołów Polskich w Ameryce Archiwum Unii Polskiej w Stanach Zjednoczonych Północnej Ameryki Archiwum Związku Polek w Ameryce Archiwum Związku Narodowego Polskiego (Chicago) Archiwum Związku Polaków w Ameryce (Cleveland) Szwajcaria Muzeum Polskie w Rapperswilu Muzeum Kościuszki w Solurze Archiwum Polskiej Misji Katolickiej Fundacja Archivum Helveto-Polonicum Związek Organizacji Polskich w Szwajcarii (Lozanna) Towarzystwo Polskie w Zurychu Towarzystwo I. Paderewskiego Muzeum Polskie w Muri Wielka Brytania Instytut Józefa Piłsudskiego w Londynie Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego Studium Polski Podziemnej w Londynie Biblioteka Polska w Londynie Archiwum i Muzeum Księży Marianów im. Józefa Jarzębowskiego w Fawley Court Archiwum SS. Nazaratenek w Pitsford Archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Anglii Archiwum Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej zagranicą Archiwum Federacji Organizacji Kombatanckich PSZ Archiwum Związku Harcerstwa Polskiego poza granicami Kraju Archiwum Zjednoczenia Polskiego w Wielkiej Brytanii Archiwum Zrzeszenia Studentów i Absolwentów Polskich na Obczyźnie Archiwum Zrzeszenia Polskich Artystów Plastyków w Wielkiej Brytanii Archiwum Stowarzyszenia Techników Polskich Archiwum Polskiej YMCA Włochy Papieski Instytut Studiów Kościelnych w Rzymie Polski Instytut Historyczny (Rzym) Archiwum Główne Zgromadzenia Misjonarzy w Rzymie Archiwum Związku Polaków we Włoszech Ognisko Polskie w Rzymie Archiwum Związku Polskich Inwalidów Wojennych we Włoszech Fundacja Rzymska im. Margrabiny J. Z. Umiastowskiej Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie
Archiwa polonijne Schemat opisu materiałów archiwalnych 1. Nazwa instytucji gromadzącej zbiory oraz nazwa komórki organizacyjnej (np. działu, oddziału) nazwisko i imię właściciela zbiorów 2. Rodzaj instytucji (instytucja państwowa, stowarzyszenie, fundacja, zbiór prywatny) 3. Adres lub adresy (adres pocztowy, telefon, fax, e-mail, adres internetowy) 4. Dyrektor instytucji lub: kierownik, kurator, opiekun zbiorów 5. Zasady udostępniania zbiorów miejsce i forma udostępniania (pracowania naukowa, czytelnia, informacja korespondencyjna, inne formy) dni i godziny udostępniania wymogi formalne np. rekomendacja, opinia naukowa, przepisy regulujące dostęp obcokrajowców do materiałów możliwość reprografii archiwaliów (kserokopie, fotokopie, mikrofilmy, skanowanie), ograniczenia w jej wykonywaniu. 6. Zwięzłe dzieje funkcjonowania instytucji i gromadzenia jej zbiorów data założenia instytucji lub początku gromadzenia zbiorów, informacja o narastaniu zbiorów od kogo i w jaki sposób były pozyskiwane, ważniejsze osoby zasłużone w dziedzinie gromadzenia i opracowywania zbiorów (np. kustosze, fundatorzy). W przypadku zbiorów wytworzonych przez osobę prywatną krótkie informacje biograficzne o twórcy materiałów archiwalnych 7. Charakterystyka zbiorów archiwalnych a. wielkość zasobu liczba jednostek fizycznych (teczek, poszytów, tomów), granice chronologiczne zbiorów (z jakich lat pochodzą zgromadzone archiwalia).- liczba map, fotografii itp. b. opis archiwaliów dokumentacja aktowa : -twórcy archiwaliów (np. urzędy, instytucje, organizacje, towarzystwa, partie, rodziny i osoby prywatne). -daty skrajne akt pozostałych po ich działalności. -krótka charakterystyka treści akt. dokumentacja nieaktowa -zbiory fotografii zbiory plakatów, afiszy, druków ulotnych zbiory kartograficzne (mapy, plany) dokumentacja audio-wizualna (płyty, taśmy video, filmy) zbiory pocztówek zbiory ikonograficzne zbiory pieczęci, filatelistyczne, numizmatyczne najcenniejsze grupy akt (np. najczęściej wykorzystywane do badań historycznych) prasa (najważniejsze tytuły, miejsce i lata wydawania) mikrofilmy i reprodukcje zbiorów własnych i obcych (przechowywanych w innych instytucjach) 8. Księgozbiór krótka charakterystyka (profil gromadzenia zbiorów - np. literatura genealogiczna, historyczna; pozycje szczególnie cenne - np. stare druki, unikalne wydawnictwa encyklopedyczne, źródłowe). 9. Stan uporządkowania zbiorów i pomoce archiwalne (spisy i wykazy akt, inwentarze archiwalne, przewodniki po zbiorach, informatory o zasobie, indeksy do akt) 10. Bibliografia dotycząca dziejów instytucji i jej zbiorów (np. publikacje książkowe, artykuły, katalogi wystaw, drukowane przewodniki i informatory o zbiorach) 11. Publikacje własne instytucji (periodyczne - np. czasopismo wydawane przez instytucję) 12. Archiwa i inne instytucje polskie i zagraniczne przechowujące akta stanowiące część
zasobu własnego instytucji 13. Autor opracowujący opis archiwum (adres lub telefon do kontaktu) Przykładowo wypełniony schemat opisu archiwum 1. Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce 2. Stowarzyszenie 3. New York, NY 10003-2392, 119 East 15th Street, U.S.A tel. (212) 358-0306, fax: (212) 982-2755; e-mail: pava@nymouse.org 4. Prawną opiekę nad Archiwum Zarządu Głównego SWAP sprawuje adiutant generalny Stowarzyszenia obecnie Eugeniusz Witt Informacji naukowej o zasobie udziela mgr Teofil Lachowicz. 5. Zbiory udostępniane w biurze Zarządu Głównego SWAP we wtorki, czwartki i piątki w godz. 10. 00 17. 00. Do korzystania ze zbiorów nie wymaga się specjalnych rekomendacji. Nie udziela się informacji korespondencyjnie. 6. Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (SWAP) zostało powołane do życia w maju 1921 r. w Cleveland jako organizacja samopomocowa weteranów byłych żołnierzy Armii Polskiej we Francji (tzw. Błękitnej Armii). Stowarzyszenie zajmowało się organizowaniem pomocy dla polskich inwalidów wojennych i bezrobotnych weteranów, szczególnie w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego w latach 1929-1932. W okresie II wojny światowej SWAP włączył się w akcję rekrutacyjną do tworzącego się wojska polskiego w Kanadzie, organizował też pomoc dla żołnierzy polskich walczących na różnych frontach oraz przebywających w obozach jenieckich. Po II wojnie światowej w szeregach SWAP znaleźli się weterani Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, umożliwiono też wstępowanie do organizacji polskim weteranom z Armii Amerykańskiej oraz Polakom służącym w Polskich Kompaniach Wartowniczych w okupowanych Niemczech. Od 1994 r. SWAP przyjmuje w swoje szeregi b. żołnierzy ludowego wojska polskiego. Stowarzyszenie wraz z gromadzonym przez nie archiwum kilkakrotnie zmieniało swoją siedzibę. Mieściła się ona kolejno w: Cleveland (1921-1925), Chicago (1925-1929), Detroit (1928-1934), New York City (od 1934 do chwili obecnej). Terytorialnie SWAP obejmował w różnych okresach swojego działania Stany Zjednoczone, Kanadę, Polskę, Kubę i Meksyk. Zbiory Archiwum ciągle się powiększają w wyniku likwidacji Placówek SWAP oraz przekazywania archiwaliów przez członków SWAP i ich rodziny. Ostatnio do zasobu SWAP włączono: akta naczelnych komendantów SWAP Bolesława Łaszewskiego (1948-1998) i Hieronima Wyszyńskiego (1978-1998). Zgromadzone zbiory porządkowano od połowy lat 80-tych. W 1986 r. prace porządkowe w aktach z okresu międzywojennego prowadził ks. prof. Zygmunt Zieliński z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, zaś akta z okresu II wojny światowej posegregował prof. Czesław Bloch, również z KUL. Przerwane z braku środków finansowych prace wznowiono w 1997 r. Prowadzi je mgr Teofil Lachowicz, z wykształcenia historyk. 7.a. Zasób Archiwum SWAP pochodzi z lat 1917-1999. Ogółem liczy 50 mb. Dotychczas opracowano 34 serie akt, liczące łącznie 1889 jednostek archiwalnych. W jego skład wchodzi też około 1000 fotografii z okresu międzywojennego i lat II wojny światowej oraz ponad 400 map z XIX-XX wieku. b. dokumentacja aktowa Archiwum SWAP składa się z następujących części: kartoteka osobowa członków SWAP licząca ponad 18 tys. osób akta Zarządu Głównego od 1921 r. do chwili obecnej samodzielne archiwa niektórych Okręgów i placówek SWAP akta Korpusu Pomocniczego Pań akta Związku Przyjaciół Weteranów z Armii Polskiej akta Stowarzyszenia Lotników Polskich akta Zrzeszenia Przyjaciół Żołnierza Polskiego
Obszerną grupę akt stanowią akta organizacyjne Stowarzyszenia od 1921 r. Należą do nich materiały z walnych zjazdów SWAP z lat 1921-1940, 1946-1994, protokoły z posiedzeń z lat 1921-1925, dokumentacja dotycząca okręgów SWAP z lat 1921-1940, zarządów placówek SWAP z lat 1921-1997, sprawozdania i materiały finansowe z okresu międzywojennego. Ważną grupą archiwaliów są akta dotyczące kontaktów SWAP z władzami i organizacjami amerykańskimi, polonijnymi oraz wybitnymi osobistościami życia politycznego. Do najcenniejszych w tej grupie należą: korespondencja i inne materiały dotyczące kontaktów z gen. J. Hallerem, I. J. Paderewskim, polskimi placówkami dyplomatycznymi w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, takimi jak: Ambasada RP w Waszyngtonie 1921-1933, Konsulat RP w Nowym Jorku 1921-1933, Konsulat Generalny RP w Pittsburghu 1921-1934, Konsulat Generalny RP w Montrealu 1921-1933, Konsulat Generalny RP w Winnipeg 1923-1933, Konsulat Generalny RP w Detroit 1921-1932, Konsulat Generalny RP w Chicago 1921-1933. Zachowała się również dokumentacja dotycząca kontaktów SWAP z najwyższymi władzami amerykańskimi z okresu międzywojennego (Kongresem Stanów Zjednoczonych 1928-1933, Departamentem Stanu 1920, 1928; Departamentem Skarbu 1929, Departamentem Wojny 1934, Departamentem Pracy 1936-1937) oraz współpracy z organizacjami polonijnymi w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i na Kubie (Związkiem Narodowym Polskim 1923-1939, Sokolstwem Polskim w Ameryce 1924-1939, Związkiem Polek w Ameryce 1923-1939, Unią Polską w Ameryce 1929-1931, Zjednoczeniem Polskim Rzymsko-Katolickim 1925-1939 itd.). Ponad 500 teczek stanowią materiały nie związane bezpośrednio z SWAP, mające jednakże dużą wartość historyczną. Są wśród nich m. in. listy ochotników do Armii Polskiej we Francji oraz materiały Centrali polskich Szkół Dokształcających na Wschodzie z lat 1934-1960. Te ostatnie są bezcennymi dokumentami do badania dziejów oświaty polonijnej na terenie Wschodniego Wybrzeża Stanów Zjednoczonych. Znaczną wartość historyczną mają też materiały redakcji organu prasowego ZG SWAP Weteran, pochodzące z lat 1921-1935. b. dokumentacja nieaktowa. SWAP posiada zbiory fotografii oraz audiowizualne. Fotografie pochodzą z lat 1917-1999 i liczą łącznie około 1000 jednostek archiwalnych. Do najciekawszych w tej grupie należą: kolekcja fotografii dotycząca Armii Polskiej we Francji z lat 1917-1919, zdjęcia miast polskich sprzed 1939 r. oraz największy zbiór fotografii dotyczących działalności Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii w czasie II wojny światowej (m. in. kolekcje: Wojsko Polskie w Szkocji (6 teczek), Marynarka Wojenna (5 teczek). Do unikalnych źródeł w tej grupie można zaliczyć 4 albumy, zawierające: zbiór zdjęć ochotników polskich w St. Zjednoczonych wyjeżdżających do obozu w Niagara on the Lake w Kanadzie (1917-1918), pamiątkowy album obrazujący życie codzienne i szkolenie wojskowe Legionu Bajończyków w Dubnem na Wołyniu, album żołnierzy Polskiej 13 Kompanii Wartowniczej w amerykańskiej strefie okupacyjnej w Niemczech 1946-1947, album fotograficzny legionisty z 1963 r. dotyczący jego udziału we Francuskiej Legii Cudzoziemskiej. Dział audiowizualny składa się z filmów dokumentalnych, dotyczących m. in. wycieczki SWAP do Polski w 1927 r. oraz Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii w czasie II wojny światowej. Przechowywane są w nim także kasety video z różnych uroczystości z udziałem SWAP oraz nagrania magnetofonowe, m.in. relacja z pogrzebu gen. Józefa Hallera w 1960 r. zawierająca przemówienie gen. Władysława Andersa. c. prasa Kompletny zbiór organu prasowego SWAP Weterana, od 1921 r, do dnia dzisiejszego. Na uwagę zasługuje pismo lotników polskich wydawane w Wielkiej Brytanii Skrzydła, zachowane z lat 1941-1946, 1974-1984. Ponadto gromadzone są następujące tytuły: paryska Kultura, Zeszyty Historyczne, The Polish Review, Myśl Polska, Kombatant w Ameryce itp. d. mikrofilmy i reprodukcje zbiorów własnych i obcych - brak
8. Księgozbiór Księgozbiór Stowarzyszenia liczy łącznie ponad 20 tys. woluminów. Główną jego część stanowią publikacje z zakresu najnowszej historii Polski oraz prawa i administracji. Do najcenniejszych pozycji należą: Encyklopedia Staropolska w 10 tomach, wydana w latach 1880-1890, XIX-wieczne wydawnictwa źródłowe takie jak... (wymienić tytuły, rok i miejsce wydania) oraz zbiór atlasów historycznych, wśród których na uwagę zasługuje... (podać opis bibliograficzny). 9. Podstawową pomocą archiwalną jest inwentarz obejmujący akta z lat 1921-1996. Archiwum nie posiada wydanego drukiem przewodnika po swoim zasobie. Dotychczas opracowano około 60 % zgromadzonych akt. Na opracowanie czeka kolekcja fotografii oraz akta Korpusu Pomocniczego Pań, Związku Przyjaciół Weteranów Armii polskiej oraz Zrzeszenia Przyjaciół Żołnierza Polskiego. 10. Bibliografia: Z. Zieliński, Archiwum SWAP teraźniejszość i prognozy, Weteran, nr 786 : 1987, s. 20-22; T. Lachowicz, Archiwum i muzeum Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, Nowy Dziennik, 7 stycznia 1994, s. 4; R. Nir, polskie zbiory archiwalne w Stanach Zjednoczonych, w: Ślady polskości. Polonia i emigracja w świetle badań i źródeł historycznych, pod red. D. Nałęcz, Warszawa 1999, s. 168-169. 11. Publikacje własne SWAP wydaje od 1921 r. własne czasopismo pt. Weteran. Podać miejsce wydania, krótką informację o zawartości czasopisma. Przykładowy schemat opisu archiwaliów opracowano na podstawie materiałów nadesłanych do NDAP przez p. Teofila Lachowicza. Kursywą zaznaczono dane fikcyjne, które umieszczono dla zapewnienia pełniejszego opisu w schemacie.