Ochrona błotniaka łąkowego w Polsce w roku 2007

Ochrona błotniaka łąkowego w Polsce w roku 2007 Dorosły samiec błotniaka łąkowego. Fot. Piotr Zabłocki Towarzystwo Przyrodnicze Bocian Dominik Krupiński sierpień 2007

Koordynator projektu Dominik Krupiński e-mail:dominik@bocian.org.pl tel. 602 282 549 strona projektu www.bocian.org.pl/programy/blotniak Towarzystwo Przyrodnicze Bocian ul. Jagiełły 10, 08-110 Siedlce Tel./fax. (025) 632 77 78 email: biuro@bocian.org.pl www.bocian.org.pl Spis treści 1. O błotniaku łąkowym..3 2. ZałoŜenia projektu 3 3. Rozmieszczenie i liczebność 5 4. Wyniki rozrodu 7 5. Czynna ochrona.9 6. Kampania medialna..10 7. Obrączkowanie 10 8. Telemetria satelitarna.11 9. Analiza pokarmu.13 10. Badania genetyczne 13 11. Sponsorzy 14 2

Realizacja projektu ochrony błotniaka łąkowego była moŝliwa dzięki zaangaŝowaniu wielu osób. Szczególne podziękowania składam Mirkowi Rzępale, Sebastianowi Menderskiemu, Kamilowi Kryńskiemu, Karolowi Trzcińskiemu, Januszowi Łuczakowi, Mariuszowi Szulakowi, Piotrowi Szczypińskiemu, Rafałowi Kołakowskiemu, Agnieszce Kołakowskiej, Jurkowi Letwtakowi, Piotrowi Zabłockiemu, Michałowi Wolnemu, Marcinowi Ilczukowi, Jurkowi Mikołajczukowi, Irkowi Kałudze. 1. O błotniaku łąkowym Błotniak łąkowy Circus pygargus jest ptakiem drapieŝnym związanym z terenami rolniczymi. Gnieździ się na ziemi pod osłoną wyŝszych roślin, trzcin i turzyc (populacja naturalna ) lub zbóŝ ozimych i rzepaku (populacja polna ). Poluje na łąkach, pastwiskach oraz polach. Jest gatunkiem nielicznym i zagroŝonym, dlatego teŝ został wpisany do załącznika I Dyrektywy Ptasiej UE. Jako ptak krajobrazu rolniczego jest szczególnie naraŝony na zmiany zachodzące w rolnictwie (gatunek wskaźnikowy terenów rolniczych!). Intensyfikacja produkcji rolnej (chemizacja, tworzenie monokultur) niekorzystnie wpływa na jego liczebność. Główną przyczyną zaniku lokalnych populacji jest upraszczanie krajobrazu - likwidacja miedz, ugorów i zadrzewień śródpolnych. W XX w. w Europie Środkowej nastąpił spadek liczebności błotniaka łąkowego, głównie w wyniku przekształcania i zaniku jego naturalnych siedlisk (melioracja podmokłych łąk i bagien). Obecnie lęgi na polach zbóŝ i w innych uprawach zagroŝone są przez mechaniczne zbiory kombajnami. Młode ptaki wylatują z gniazd od połowy lipca, a więc w okresie, w którym rozpoczynają się Ŝniwa. W latach, kiedy prace polowe zaczynają się wcześniej, duŝa część lęgów jest nieumyślne niszczona. Najprawdopodobniej w ostatnich latach coraz większym zagroŝeniem dla lęgów jest drapieŝnictwo lisa. Lęgi są równieŝ niszczone przez koty, psy oraz kuny. Na zimowiskach błotniakom łąkowym zagraŝają niekorzystne zmiany zachodzące w siedliskach i masowe stosowanie toksycznych środków ochrony roślin. W latach 90-tych (głównie I połowa) zauwaŝalny był silny wzrost liczebności tego gatunku w Polsce. Obecnie sytuacja wydaje się być ustabilizowana, chociaŝ w niektórych regionach zauwaŝono zanik wielu stanowisk. Do tej pory Ŝadna instytucja/organizacja w Polsce nie zajmowała się czynną ochroną tego gatunku mimo, Ŝe jeszcze niedawno błotniak łąkowy znajdował się w Polskiej Czerwonej księdze zwierząt. 2. ZałoŜenia projektu Projekt ochrony błotniaka łąkowego www.bocian.org.pl/programy/blotniak jest realizowany przez Towarzystwo Przyrodnicze Bocian od 2005 roku. Początkowo był to projekt realizowany lokalnie. W roku 2006 nawiązaliśmy współpracę z osobami z całej Polski. Staramy się zainteresować ochroną błotniaka łąkowego jak najszerszą grupę osób, tak, aby działaniami objąć jak największy obszar kraju. Fundamentem projektu jest współpraca ornitologów-ochroniarzy z rolnikami. Naszym celem jest przekonanie rolników o poŝytecznej roli błotniaka łąkowego w agrocenozach oraz potrzebie jego aktywnej ochrony. Co roku współpracujemy z mediami (głównie prasą lokalną i rolniczą). W latach 2005-2006 projekt ochrony błotniaka łąkowego wsparły: Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności Program Działaj Lokalnie V, Program MłodzieŜ Edukacja i Kultura, 3

firma RolStal Pawłowski, firma Artmajeur oraz Stichting Werkgroep Grauwe kiekendief z Holandii. W 2007 r. wyszukiwanie gniazd i czynną ochronę lęgów dofinansował Wojewódzki Konserwator Przyrody w Warszawie, Lublinie i Olsztynie. W 2007 r. projekt otrzymał równieŝ dotację (Pomoc Techniczna PROW 2007-2013) Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Główne cele projektu: Stworzenie grup roboczych realizujących projekt w regionach. Wyszukiwanie i czynna ochrona lęgów błotniaka łąkowego zlokalizowanych przede wszystkim w uprawach zbóŝ i rzepaku. Edukacja społeczeństwa (głównie rolników i kombajnistów), przekonanie o poŝytecznej roli gatunku oraz potrzebie jego aktywnej ochrony. Nagłaśnianie działań ochronnych w mediach (prasie, radiu, telewizji). Promocja wśród rolników programu rolno-środowiskowego (zwłaszcza pakietów polegających na tworzeniu miedz, stref buforowych, zadrzewień śródpolnych, międzyplonów itp.). Znakowanie piskląt oraz ptaków dorosłych kolorowymi obrączkami. Prowadzenie wspólnych badań w celu pogłębienia wiedzy o biologii, ekologii i ochronie błotniaka łąkowego. Współpraca z partnerami zagranicznymi. Wymiana doświadczeń i informacji. Uzasadnienie realizacji projektu: Błotniak łąkowy jest objęty w Polsce ścisłą ochrona gatunkową z zaleceniem prowadzenia czynnej ochrony (na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną). Jako gatunek priorytetowy został wymieniony w załączniku I Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej. Do niedawna błotniak łąkowy znajdował się na liście gatunków zagroŝonych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt. Jest nielicznym lub bardzo nielicznym ptakiem lęgowym niŝu Polski. W ostatnich latach wykazano spadkową tendencję wskaźnika liczebności dla krajowej populacji tego gatunku (dane uzyskane z Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych). W większości krajów europejskich błotniak łąkowy jest gatunkiem zagroŝonym, znajduje się w Krajowych Czerwonych Księgach Zwierząt w: Niemczech, Holandii, Danii, Francji, Czechach, Słowacji. Lęgi zlokalizowane w uprawach zbóŝ i rzepaku są często zagroŝone i wymagają czynnej ochrony. Czynna ochrona lęgów błotniaka łąkowego jest skuteczna. Współpraca pomiędzy rolnikami a ornitologami przynosi wymierne efekty. Projekty ochrony błotniaka łąkowego są prowadzone od wielu lat w: w Holandii, Niemczech, Danii, Francji, Hiszpanii, Słowacji oraz Czechach. Tab. 1. Teren objęty działaniami LP WOJEWÓDZTWO POWIAT GMINA OSOBY KONTROLUJĄCE 1 lubelskie bialski Biała Podlaska Dominik Krupiński, Mariusz Szulak 2 lubelskie bialski Leśna Podlaska Dominik Krupiński 3 lubelskie bialski Konstantynów Dominik Krupiński 4 lubelskie bialski Janów Podlaski Dominik Krupiński 5 lubelskie bialski Rokitno Dominik Krupiński, Mariusz 4

Szulak, Jerzy Lewtak 6 lubelskie bialski Zalesie Dominik Krupiński, Jerzy Lewtak 7 mazowieckie łosicki Łosice Mirosław Rzępała 8 mazowieckie łosicki Platerów Mirosław Rzępała, Dominik Krupiński 9 mazowieckie łosicki Sarnaki Dominik Krupiński, Mirosław Rzępała, Bogdan Kościan 10 mazowieckie łosicki Kornica Stara Dominik Krupiński, Mirosław Rzępała 11 mazowieckie łosicki Huszlew Dominik Krupiński 12 mazowieckie łosicki Olszanka Mirosław Rzępała, Dominik Krupiński, Kamil Kryński, Marcin Ilczuk 13 mazowieckie siedlecki Siedlce Janusz Łuczak 14 mazowieckie siedlecki Mordy Dominik Krupiński, Mirosław Rzępała, Kamil Kryński 15 mazowieckie mławski Strzegowo Sebastian Menderski, Piotr Szczypiński, Łukasz Matusik, Grzegorz Kamiński 16 mazowieckie sokołowski Bielany Jerzy Mikołajczuk 17 mazowieckie sokołowski Sokołów Jerzy Mikołajczuk Podlaski 18 podlaskie kolneński Kolno Karol Trzciński 19 warmińskomazurskie działdowski Iłowo-Osada Sebastian Menerski, Rafał Kołakowski, Agnieszka Kołakowska 20 opolskie brzeski Grodków Piotr Zabłocki, Michał Wolny 3. Rozmieszczenie i liczebność. Najdokładniej skontrolowany został powiat łosicki oraz północna część powiatu bialskiego, dlatego teŝ tylko dla tych terenów podano szacunkową liczbę par lęgowych. Stanowiska błotniaka łąkowego były rozmieszczone na tym terenie nieregularnie. MoŜna wyróŝnić tereny, na których wykryto większe koncentracje par lęgowych oraz obszary nie zasiedlone. Na wielu stanowiskach ptaki są obserwowane juŝ od wielu lat. Błotniaki gnieździły się najczęściej w luźnych koloniach. Bardzo moŝliwe, Ŝe w miejscach gdzie wykryto pojedyncze pary lęgowe do lęgów przystępowało więcej par. Wszystkie pojedyncze gniazda znaleziono dopiero w lipcu, tak wiec w momencie, kiedy część par mogła juŝ utracić lęgi. Na podstawie dotychczasowych danych trudno jeszcze określić trendy liczebności. Obserwacje z gminy Łosice i Rokitno wskazują jednak na zmniejszenie liczby par lęgowych w ostatnich 5 latach. Tab. 2. Liczba par lęgowych w północnej części powiatu bialskiego. Gmina Szacunkowa liczba par lęgowych Biała Podlaska 4-5 (spenetrowano 40% gminy) Leśna Podlaska 3-9 Konstantynów 2-3 Janów Podlaski 5-6 Rokitno 5-7 Zalesie 9-11 Razem 28-41 Bardziej prawdopodobny jest szacunek dla wyŝszej liczebności. 5

Tab. 3. Liczba par lęgowych w powiecie łosickim. Gmina Szacunkowa liczba par lęgowych Łosice 3-4 Platerów >1 Sarnaki >2 Kornica Stara 6-9 Huszlew 6-9 Olszanka 11-12 Razem 29-37 Najsłabiej rozpoznano teren gminy Platerów i Sarnaki. Tab. 4. Liczba koloni lęgowych wykrytych na wszystkich powierzchniach. Liczba par lęgowych Liczba koloni 2-3 6 4-5 3 6-7 1 8 1 Większość gniazd błotniaka łąkowego zlokalizowana była w pszenŝycie (Rys. 1.). Dwa gniazda znajdowały się w nietypowych siedliskach. Gniazdo koło Wyłaz (powiat siedlecki) znaleziono w pobliŝu asfaltowej drogi (ok. 10 m) w wyŝszej roślinności zielnej. W okolicy dominowały grunty orne. Gniazdo niedaleko miejscowości Górskie (powiat kolneński) zlokalizowane było w niewielkim (15 m szerokości i ok. 200 m długości), podmokłym zagłębieniu terenu porośniętym pokrzywami, ostami i kruszyną. Zagłębienie to znajdowało się pomiędzy polami w pobliŝu gospodarstwa wiejskiego. Nietypowa lokalizacja gniazda błotniaka łąkowego w Wyłazach (gmina Siedlce). Fot. Dominik Krupiński 6

Rys. 1. Lokalizacja gniazd błotniaka łąkowego (N=47). 2 2 7 pszenŝyto pszenica 1 rzepak łąka 35 ziołorośla 5. Wyniki rozrodu Wykryto 47 lęgów: 10 w powiecie bialskim, 12 w powiecie łosickim, 6 w powiecie siedleckim, 7 w powiecie mławskim, 7 w powiecie działdowskim, 3 w powiecie kolneńskim, 1 w powiecie łomŝyńskim oraz 1 w powiecie makowskim. Sukces lęgowy był niski (59,58%). AŜ w 19 gniazdach odnotowano straty. Osiem lęgów zostało zniszczonych przez człowieka w wyniku prac rolniczych (7 gniazd - kolonia lęgowa, podczas oprysku rzepaku, jedno zniesienie w czasie zbierania siana). Stwierdzono równieŝ 3 przypadki rozjechania pisklaka przez maszyny rolnicze. Dwa lęgi zostały całkowicie zniszczone przez drapieŝnika z rodziny łasicowatych, w jednym gnieździe drapieŝnik zagryzł 3 pisklęta. PrzeŜyło tylko jedno. Pięć lęgów zostało zniszczonych przez lisa. Odnotowano jeden przypadek (Wyłazy, gmina Siedlce) zagryzienia piskląt przez psy. W trzech lęgów nie udało się ustalić przyczyn strat. Tab. 5. Zestawienie danych Liczba lęgów 47 Liczba znalezionych gniazd 46 Liczba gniazd ze stratami 19 Sukces lęgowy* 59,58% Liczba opierzonych młodych 84 Liczba piskląt na gniazdo 1,78 Liczba piskląt na gniazdo z sukcesem 3,0 * Wartość uzyskana przy czynnej ochronie lęgów (N=23). 7

Rys. 2. Rozkład wielkości lęgów. Liczba gniazd 14 12 10 8 6 4 2 0 1 2 3 4 5 Liczba piskląt Rys. 3. Proporcja płci w lęgach (N=24). 100% 90% 80% 24 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 41 samice samce 8

6. Czynna ochrona Wyszukiwanie terytoriów lęgowych polegało na obserwacji terenów otwartych (pól i łąk). Gniazda namierzano najczęściej w zespołach dwuosobowych, wykorzystując do tego celu lunetę ornitologiczną i krótkofalówki. W przypadku znalezienia gniazda, w jego pobliŝu (w odległości ok. 2-3 m) wbijano w grunt bambusową tyczkę, na końcu której naklejano lub przywiązywano kolorową taśmę. W ten sposób zaznaczano miejsce lokalizacji gniazda. Zawsze powiadamiano właściciela pola, na którym znajdowało się gniazdo. W przypadku stwierdzenia wysokiego ryzyka zniszczenia lęgu przez drapieŝniki (lisy, psy, koty) wokół gniazda ustawiano ogrodzenie z siatki Izola (wys. 1 m). Stosowano ogrodzenia o rozmiarach 3x3 m oraz 1,5x1,5 m. W większości przypadków siatka była dodatkowo przytwierdzana do gruntu metalowymi hakami, które dociskały ją do ziemi. Zabezpieczono w sumie 23 gniazda (4 w powiecie mławskim, 3 w powiecie siedleckim, 6 w powiecie bialskim oraz 10 w powiecie łosickim). Tylko w jednym gnieździe zabezpieczony lęg został zniszczony przez małego drapieŝnika z rodziny łasicowatych. DrapieŜnik przedostał się do gniazda podkopując się pod siatką. W pozostałych 22 zabezpieczonych gniazdach lęgi zakończyły się z sukcesem. Mimo wczesnego terminu Ŝniw (pierwsze kombajny na polach obserwowano juŝ 16 lipca) duŝa część piskląt ze znanych lęgów zdąŝyła wylecieć z gniazd przed koszeniem zbóŝ. Sytuacja róŝniła się więc znacząco od tej z roku 2006, w którym mimo późniejszego terminu Ŝniw w wielu gniazdach były jeszcze małe pisklęta. Najprawdopodobniej przyczyną takiej sytuacji była opóźniona wegetacji zbóŝ (zimna wiosna). Gniazdo zabezpieczone siatką. Fot. Sebastian Menderski KaŜdy właściciel pola, na którym znaleziono gniazdo błotniaka łąkowego otrzymywał folder pt. Ochrona błotniaka łąkowego. Folder został wydany ze środków Pomocy Technicznej Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004-2006. W folderze oprócz wiadomości o błotniaku łąkowym znajdują się informacje o nowej edycji programu rolnośrodowiskowego na lata 2007-2013. 9

7. Kampania medialna Tak jak w poprzednich latach działaniom ochroniarskim towarzyszyła kampania medialna. Starano się dotrzeć z informacją o ochronie błotniaka łąkowego do jak największej liczby rolników. Przed Ŝniwami w regionalnej prasie ukazały się 4 artykuły (dwa w Tygodniku Siedleckim, jeden w Słowie Podlasia, jeden w Nowej Trybunie Opolskiej ). W artykułach omówiono sposoby postępowania w przypadku znalezienia piskląt na polu. Artykuły (w formacie PDF) umieszczono na stronie www.bocian.org.pl/bocian/sub/projekty/blotniak/pobieralnia. W maju 2007 rozpoczęto zbieranie materiału do filmu o ochronie błotniaka łąkowego. Wydanie dwudziestominutowego filmu na płytach DVD zaplanowano na jesień 2008 r. W sierpniu uczestniczono równieŝ w nagraniu materiału do odcinka programu (poświęconego błotniakowi łąkowemu) Sto tysięcy bocianów. Odcinek ten zostanie wyemitowany w telewizji w programie TVP2 w październiku 2007 r. 8. Obrączkowanie Błotniak łąkowy jest znakowany w Polsce kolorowymi obrączkami od roku 2005. Projekt kolorowego znakowania jest koordynowany przez Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief z Holandii. Kody na obrączkach zawierają dwie litery (np. AA) lub literę i cyfrę (np A1). Tab. 6. Kolory obrączek stosowanych w Europie. Kraj Kolor obrączki Kolor kodu Rok rozpoczęcia Krajowy koordynator Polska pomarańczowy czarny 2005 Dominik Krupiński Holandia Ŝółty czarny 1999 Ben Koks Niemcy zielony biały 2002 Dagmar Stiefel (Dolna Saksonia) Niemcy czerwony biały 2002 Ben Koks (Wschodnia Fryzja) Dania niebieski biały 2005 Lars Rasmussen Słowacja beŝowy czarny 2007 Michal Noga Białoruś czarny biały 2007 Dimitri Vintchevski KaŜdemu ptakowi zakładane są dwie obrączki: metalowa (lewa noga) oraz kolorowa (prawa noga). Znakowanie kolorowymi obrączkami umoŝliwi identyfikację osobników oraz przyczyni się do poznania trasy migracji polskiej populacji. Kod umieszczony na obrączce moŝna odczytać (za pomocą lunety) u siedzącego ptaka z odległości 200 m. 10

Samiec złapany w koloni lęgowej w Szańkowie koło Łosic. Fot. Dominik Krupiński Tab. 7. Liczba zaobrączkowanych błotniaków łąkowych w Polsce. Liczba zaobrączkowanych piskląt Liczba zaobrączkowanych ptaków dorosłych 2005 2006 2007 RAZEM 16 34 75 125 0 3 22 25 RAZEM 16 37 97 150 9. Telemetria satelitarna Błotniak łąkowy jest ptakiem wędrownym. Z zimowisk w Afryce (na południe od Sahary) powraca od połowy kwietnia do połowy maja. Ptaki odlatują do Afryki w sierpniu lub we wrześniu. Do tej pory trasa migracji krajowej populacji błotniaka łąkowego nie została zbadana. Najprawdopodobniej nasze błotniaki lecą (podobnie jak bociany białe) przez Cieśninę Bosfor. Mogę jednak skracać drogę i lecieć przez Bałkany lub przez Półwysep Apeniński. Nie znamy równieŝ lokalizacji zimowisk naszych błotniaków, gdzie przecieŝ spędzają połowę swojego Ŝycia. Badania (z wykorzystaniem telemetrii satelitarnej) na populacji zachodniej wykazały, Ŝe ptaki z (Hiszpanii, Niemiec i Holandii) zimują w Senegalu w dolinie rzeki Senegal. Jest to obszar strategiczny dla błotniaka łąkowego, a jego ochrona na tym obszarze w przyszłości odegra olbrzymią rolę w zachowaniu populacji zachodnioeuropejskiej. Poznanie trasy migracji i miejsc zimowania krajowej populacji błotniaka łąkowego jest jednym z zadań programu czynnej ochrony błotniaka łąkowego. 11

Samica o imieniu Halina. Fot. Dominik Krupiński Dwóm samicom załoŝono nadajniki satelitarne typu PTT-100 Microwave Telemetry www.microwavetelemetry.com Nadajniki posiadają panele słoneczne, dzięki czemu baterie są doładowywane, a ich Ŝywotność jest znacznie wydłuŝona (mogą działać na okrągło nawet przez 3 lata). PTT wysyła sygnał w kaŝdej minucie przez 10 godzin, po czym wyłącza się na 48 godzin. Sygnały z nadajnika są odbierane przez pięć satelitów działających w programie Agros www.cls.fr Nadajnik satelitarny waŝy 14 g, co stanowi 4-5% masy dorosłego ptaka. Nadajnik jest zakładany na stałe, na plecy (jak plecak) za pomocą teflonowych tasiemek, dzięki czemu jest ulokowany stabilnie, nie zsuwa się, nie przekręca oraz nie draŝni skóry. Zdjęcie nadajnika jest moŝliwe w momencie ponownego schwytania ptaka. Doświadczenia Holendrów (2 nadajniki w 2005 r. i 6 nadajników w 2006 r.) oraz Hiszpanów (10 nadajników w 2006 r.) nie wykazały negatywnego wpływu zainstalowania nadajników na przeŝywalność ptaków. Nasze błotniaki to: Halina samica złapana 08.07.2007 r. niedaleko miejscowości Mszanna (gmina Olszanka, woj. mazowieckie). Numer obrączki ornitologicznej FN 70.324, kod na obrączce kolorowej NL. Imię samicy pochodzi od imienia małŝonki Pana Tadeusza Hornowskiego - właściciela pola, na którym błotniaki wyprowadzają co roku lęgi. Gniazdo Haliny znajdowało się na polu pszenŝyta z Ŝytem. W odległości ok. 30 m od gniazda Haliny gnieździła się inna para błotniaka łąkowego. Niestety lęg ten został zniszczony przez lisa (zagryzione 4 pisklęta). W lęgu Haliny były 4 pisklęta (kody na kolorowych obrączkach: JZ, NA, NC, NE). 8 lipca gniazdo zostało zabezpieczane przed drapieŝnikami siatką. Lęg zakończył się sukcesem. Wszystkie pisklęta wyleciały z gniazda. GraŜyna dorosła samica złapana 14.07.2007 r. niedaleko miejscowości Głuchówek (Gmina Mordy, woj. mazowieckie). Numer obrączki ornitologicznej FN 70.353, kod na obrączce kolorowej XK. Matką chrzestną samicy została GraŜyna Krupińska. GraŜyna gnieździła się w luźnej koloni liczącej 4-5 par. NajbliŜsze gniazdo sąsiedniej pary znajdowało się w odległości ok. 300 m. Niestety lęgi z sukcesem wyprowadziły tylko 3 pary. Gniazdo GraŜyny znajdowało się na polu pszenŝyta. W lęgu było 5 piskląt. Do 12

momentu osiągnięcia lotności przeŝyły 4 (kody na kolorowych obrączkach: NN, NS, NT, NV). Trasę migracji obydwu samic będzie moŝna śledzić od sierpnia na stronie internetowej projektu pod adresem www.bocian.org.pl/bocian/sub/projekty/blotniak/telemetria Realizacja przedsięwzięcia stała się moŝliwa w tym roku dzięki pomocy Stichting Werkgroep Grauwe Kiekiendief z Holandii oraz Deutsche Bundesstiftung Umwelt, który sfinansował nadajniki satelitarne. 10. Analiza pokarmu W celu poznania składu pokarmu polnej populacji błotniaka łąkowego w 2007 roku rozpoczęliśmy zbieranie wypluwek oraz innych szczątków ich ofiar. Materiał zbierano w czerwcu i lipcu w powiecie bialskim, łosickim oraz mławskim. Zebrano w sumie 79 wypluwek z 21 gniazd. Nasze obserwacje terenowe wskazują, Ŝe waŝnym składnikiem pokarmu mogą być szarańczaki, zwłaszcza bardzo licznie występujący na polach pasikonik zielony Tettigonia viridissima. Próbne liczenia na niewielkich powierzchniach pól wykazały, Ŝe gatunek ten występuje masowo. Wielokrotnie obserwowano równieŝ polujące na pasikoniki dorosłe ptaki. W kilku gniazdach znaleziono do kilkunastu skrzydeł tych owadów. Część zgromadzonych wypluwek składa się prawie wyłącznie z nie strawionych resztek pasikonika zielonego. Pasikonik zielony Tettigonia viridissima. Fot. Dominik Krupiński 11. Badania genetyczne W tym roku zainicjowaliśmy zbieranie materiału do badań genetycznych. Badania mają udzielić nam odpowiedzi na kilka waŝnych pytań, m.in.: 1) Czy krajowa populacja jest zróŝnicowana genetycznie? 2) Czy ptaki gnieŝdŝące się w koloniach są ze sobą spokrewnione? 3) Jak często dochodzi w koloniach lęgowych do poligenii i poliandrii? 13

Materiał genetyczny w postaci piór (pobieranych z okolic kupra) zebrano z 23 ptaków dorosłych oraz 83 piskląt pochodzących z 30 gniazd. Pióra przechowywane są w opisanych, plastikowych torebkach. Część próbek jest przechowywana w ependorfach w roztworze alkoholu etylowego z eterem. Wszystkie próbki trzymane są w lodówce. 12. Sponsorzy W roku 2007 działania związane z czynną ochrona błotniaka łąkowego były finansowane ze środków Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Warszawie, Lublinie i Olsztynie, Programu MłodzieŜ - Edukacja i Kultura oraz Pomocy Technicznej Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004-2006. Projekt wsparła takŝe firma Artmajeur grafika komputerowa oraz księgarnia angielska LINGUA - Marian Kołodziejczyk. Nadajniki satelitarne sfinansował Deutsche Bundesstiftung Umwelt. 14