Newsletter Polskiej Grupy Roboczej Błotniaka Łąkowego PYGARGUS Numer 4. 2011(styczeń-grudzień) Kontakt, e-mail: dominik@bocian.org.pl, W tym numerze:? Konkurs fotograficzny Błotniaki arystokracja wśród ptaków drapieżnych? Badania genetyczne błotniaka łąkowego? Kolejne odczyty? Co jedzą nasze błotniaki łąkowe?? Telemetria GPS? Podsumowanie sezonu 2011 na Południowym Podlasiu? Inwentaryzacja błotniaka łąkowego w Ostoi Warmińskiej Moi Drodzy Do waszych rąk oddajemy kolejny numer PYGARGUSA, w którym podsumowujemy działania w roku 2011. Nasze pierwotne założenia odnośnie formuły newslettera były inne. Zakładaliśmy, że będzie on wydawany co kwartał, ale życie szybko zweryfikowało nasze ambitne plany W każdym kolejnym numerze PYGARGUSA, który będzie wydawany pod koniec roku, będziemy podsumowywać nasze działania oraz informować Was o planach na kolejny sezon. O bieżącej działalności będziemy informowali na naszej stronie, do odwiedzania, której serdecznie zachęcamy. Zapraszamy również do odwiedzenia strony htt://ptaki-rolnictwo.bocian.org.pl, która przeszła niedawno mały lifting i została zaktualizowana oraz do dołączenia do nas na Facebooku. Profil grupy znajdziecie pod adresem www.facebook.com/group.php?gid=154544904561086 Liczymy również na Waszą pomoc! Pamiętajcie o ochronie błotniaka łąkowego przy rozliczaniu podatku i przekazywaniu 1%. Życzymę ciekawej lektury Polska Grupa Robocza Błotniaka Łąkowego PYGARGUS jest nieformalną grupą skupiającą osoby zainteresowane ochroną i badaniami błotniaka łąkowego w Polsce. Współwydawcą newslettera jest Towarzystwo Przyrodnicze Bocian.
Konkurs fotograficzny Błotniaki arystokracja wśród ptaków drapieżnych Pomysł na zorganizowanie konkursu fotograficznego, którego bohaterem będą błotniaki chodził mi po głowie już od dawna. Na początku 2011 r. postanowiliśmy, w końcu zrealizować plan. Głównym celem konkursu była edukacja społeczeństwa - chcieliśmy zainteresować tą grupą ptaków jak największą liczbę osób, przy okazji propagując nasze działania, pokazać, że błotniaki są zagrożone i wymagają ochrony. Na konkurs można było wysłać (do końca sierpnia) do czterech zdjęć błotniaków (wszystkich 4 gatunków obserwowanych w naszym kraju). Nie robiliśmy wstępnej selekcji zdjęć i wszystkim autorom daliśmy szansę na udział w konkursie. Konkurs został objęty patronatem medialnym przez prasę: Słowo Podlasia, Tygodnik Siedlecki i Ptaki Polski oraz portale internetowe: birdwatching.pl, birdwatch.by, foto-ptaki.pl i fotoptaki.art.pl. Sponsorem pierwszego wyróżnienia został Jerzy Lewtak (Limosa ekspertyzy przyrodnicze www.limosa.pl). Oddźwięk okazał się fantastyczny. W konkursie wzięło udział 28 osób (z Polski, Czech, Białorusi i Litwy), które nadesłały łącznie 88 zdjęć. Wszystkie zdjęcia można zobaczyć w galerii konkursowej na stronie http://www.bocian.org.pl/galeria/blotniakiarystokracja-wsrod-ptakow-drapieznych Wyniki konkursu zostały ogłoszone 3 grudnia na stronie /konkurs. Nagrodę główną - Grand Prix Jury, otrzymał Marcin Perkowski za zdjęcie pod tytułem Atak. Pierwsze wyróżnienie Paweł Kaczorowski za zdjęcie Władca trzcinowego świata, a drugie Romuald Cisakowski za zdjęcie Bazyliszek. Nagrody Grand Prix Internetów nie przyznano. W 2012 r. będziemy chcieli zorganizować wystawę zdjęć błotniaków, na której zaprezentujemy również zdjęcia najlepiej ocenione przez jury konkursu. Grand Prix Jury - Atak. Fot. Marcin Perkowski I wyrożnienie Jury - Władca trzcinowego świata. Fot. Paweł Kaczorowski II wyrożnienie Jury - Bazyliszek. Fot. Romuald Cisakowski
Badania genetyczne błotniaka łąkowego Z poprzedniego PYGARGUSA mogliście się dowiedzieć, że w 2011 ruszyliśmy z realizacją projektu pt. Zróżnicowanie genetyczne polskiej populacji błotniaka łąkowego Circus pygargus w kontekście jego ochrony. Badania są koordynowane przez dr Roberta Rutkowskiego z Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie, który odpowiada również za analizę materiału genetycznego. Naszym zadaniem jest zbiór piór z różnych populacji błotniaka łąkowego w kraju i za granicą. Do tej pory udało się pozyskać kilkaset piór z centralnej Hiszpanii, zachodnich i wschodnich Niemiec, Czech, zachodniej Białorusi, Indii (zimowiska) oraz różnych regionów Polski (Opolszczyzna, Północne Mazowsze, Południowe Podlasie, Północne Podlasie, Lubelszczyzna). Przy okazji udało się również zebrać pióra błotniaka stawowego, stepowego (Kazachstan) oraz zbożowego. Pierwsze wyniki analiz zostaną zaprezentowane jeszcze w tym roku. Mamy nadzieję, że uzyskane wyniki pomogą nam skutecznie chronić gatunek w kraju, ale co również bardzo ważne, także na poziomie ogólnoeuropejskim. Projekt potrwa do połowy 2013 r. Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej projektu /genetyka Zapraszamy także do współpracy. Poszukujemy osób, które mogłyby pomóc w zbiorze materiału genetycznego na Północnym Podlasiu oraz na zachodzie kraju (woj. zachodniopomorskie, Wielkopolska). Wszystkich chętnych prosimy o kontakt z kierownikiem projektu (dane kontaktowe na stronie projektu). Podsumowanie sezonu 2011 na Południowym Podlasiu W 2011 r. kontynuowaliśmy, rozpoczęte 6 lat temu, działania w powiecie bialskim, łosickim, siedleckim i sokołowskim. Podobnie jak rok temu tak i w tym, błotniaki łąkowe nie miały łatwego życia. Samice dotarły na lęgowiska ok. 10 dni później niż w latach poprzednich. Ptaki były wyraźnie wycieńczone trudami migracji, dlatego też znacznie dłużej regenerowały siły przed przystąpieniem do lęgów (późne lęgi). Niestety norników (wysokoenergetycznego pokarmu) była niewiele i znaczna część par (szacujemy, że nawet 40%) w ogóle nie przystąpiła do lęgów. Kolejnym czynnikiem, który mocno wpłynął na parametry rozrodu populacji były warunki pogodowe. Ulewy, które zaczęły się w pierwszych dniach lipca i trwały z niewielkimi przerwami do końca miesiąca, zbiegły się z czasem klucia piskląt. Małe pisklęta, bardzo wrażliwe na wychłodzenie nie miały szans na przeżycie. Duża część lęgów nie przetrwała, część gniazd została wręcz podtopiona lub zalana. Padający godzinami deszcz znacznie utrudniał polowanie samcom, co odbiło się na liczbie odchowanych młodych. Błotniaki łąkowe obserwowaliśmy na 57 stanowiskach. Stwierdziliśmy jedynie 39 lęgów, tylko 19 par (15 objętych czynną ochroną) zakończyło lęgi z sukcesem, wyprowadzając 48 młodych. Wielkość zniesienia wynosiła 3,46 (przy średniej wieloletniej 3,71), liczba młodych na gniazdo 1,23, a na parę z sukcesem 2,52. Sukces lęgowy nie przekroczył 50%, dlatego też rok 2011 można zaliczyć do nieudanych. Na powierzchniach monitoringowych - gminy: Rokitno, Zalesie (pow. bialski), Huszlew, Olszanka, (pow. łosicki) Przesmyki, Paprotnia (pow. siedlecki), Repki, Bielany (pow. sokołowski), powierzchnia Mordy (pow. siedlecki) przeprowadziliśmy cenzus błotniaka łąkowego. Liczenia na powierzchniach są prowadzone od roku 2008. Ich celem jest dostarczenia danych o trendach liczebności błotniaka łąkowego w regionie. Czynna ochrona lęgów błotniaka łąkowego (koszty paliwa) została sfinansowana ze środków zebranych z 1% oraz dotacji Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie. W pracach terenowych uczestniczyły następujące osoby: Mirosław Rzępała, Jerzy Lewtak, Marta Lewtak, Andrzej Łukijańczuk, Maciej Cmoch, Przemysław Obłoza, Wojciech Okliński, Krzysztof Szulak. Wszystkim osobom jeszcze raz serdecznie dziękuję! Samiec błotniaka łąkowego. Fot. Andrzej Łukijańczuk
Inwentaryzacja błotniaka łąkowego w Ostoi Warmińskiej działania (inwentaryzacja i ochrona błotniaka łąkowego) w kolejnych latach. W roku 2011 podjeliśmy próbę zinwentaryzowania błotniaka łąkowego na terenie Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Ostoja Warmińska. Prace terenowe były prowadzone również poza granicami ostoi w powiatach: braniewskim, bartoszyckim i lidzbarskim. Realizacja zadania była możliwa dzięki dotacji Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie. W maju i czerwcu skupiliśmy się na poznaniu rozmieszczenia stanowisk błotniaka łąkowego (obserwacja par, tokujących osobników). Staraliśmy się również oszacować liczbę par, na każdym stanowisku, a w lipcu namierzyć gniazda. W pracach terenowych uczestniczyli: Michalina KapelaBebłot, Grzegorz Saganowski, Roksana Doda i Dawid Rachuba. Informacje o błotniakach także przekazali: Tadeusz Baraniecki, Zdzisław Cenian, Seweryn Huzarski, Iza Cicirko, Piotr Kwiatkowski, Leszek Kleiszmidt, Piotr Hryszko. Wszystkim wolontariuszom składam serdeczne podziękowania! Na całym obszarze działania tj. w powiatach: braniewskim, bartoszyckim, lidzbarskim i kętrzyńskim zlokalizowaliśmy 18-19 stanowisk (20-25 par) błotniaka łąkowego, z czego w samej Ostoi Warmińskiej 10-11 (13-15 par). W latach ubiegłych w granicach ostoi stwierdzono 21 stanowisk. Wykryliśmy sześć gniazd, które znajdowały się w roślinności naturalnej (cztery w trzcinowiskacj, dwa w ziołoroślach). Na Warmii rok 2011 był słaby dla błotniaka łąkowego. Uboga baza pokarmowa (mała liczba gryzoni), jak również warunki pogodowe (mokry i chłody lipiec) negatywnie wpłynęły na liczebność oraz parametry rozrodu gatunku. Uwzględniając powyższe, jak również jeszcze słaby stan wiedzy o rozmieszczeniu stanowisk należy przyjąć, że podane wyżej wartości są zaniżone. W celu zweryfikowania zebranych danych chcemy kontynuować Marek Bebłot Samiec błotniaka łąkowego. Fot. Andrzej Łukijańczuk Żerowiska błotniaków łąkowych w Ostoi Warmińskiej. Fot. Marek Bebłot Mapa ze stanowiskami błotniaka łąkowego w powiecie braniewskim w 2011 r. Żerowiska błotniaków łąkowych w Ostoi Warmińskiej. Fot. Marek Bebłot
Kolejne odczyty W 2011 r. uzyskaliśmy kolejne odczyty z zaobrączkowanych przez nas ptaków. Przypominamy, że błotniaki łąkowe są znakowane pomarańczowymi obrączkami z czarnym, alfanumerycznym kodem od 2005 r. Obrączkujemy głównie pisklęta, ale także ptaki dorosłe, przede wszystkim na Południowym Podlasiu oraz na Opolszczyźnie. W mniejszej ilości także na Północnym Podlasiu. Dwie ciekawe informacje otrzymaliśmy ponownie z północnych Niemiec: 18.06.2011 w pobliżu miejscowości Bockleben, w okręgu Lüchow-Dannenberg (Niemcy) sfotografowano i odczytano drugoroczną samicę, która została zaobraczkowana jako pisklę 02.07.2010 r. niedaleko miejscowości Stara Jabłonna w powiecie sokołowskim (woj. mazowieckie). Odległość (w prostej linii) między miejscem obrączkowania a odczytania wynosi 750 km. Pisklęta z tego lęgu przeżyły dzięki zabiegom ochrony czynnej. Bez naszej pomocy lęg zostałby najprawdopodobniej nieumyślnie zniszczony podczas koszenia rzepaku. Druga obserwacja miała miejsce 29.07.2011 na północ od miejscowości Theiningsen w okręgu Soest (Niemcy). Obserwowano również samicę z pomarańczową obrączką z czarnym kodem. Niestety nie udało się odczytać kodu. Z informacji wiemy, że leg zakończył się sukcesem, a para odchowała 3 pisklęta. Przypominamy, że w 2010 r. w miejscowości Spieka Neufeldt na południe od Cuxhaven (Dolna Saksonia, północne Niemcy) sfotografowano samicę (również lęgową) z widoczną pomarańczową obrączką. Wygląda na to, że przynajmniej część naszych samic osiedla się w północnych Niemczech, zasilając tamtejsze nieliczne populacje. Podobne wnioski płyną z wiadomości zwrotnych uzyskanych na Opolszczyźnie. Wskazują one na powiązanie populacji opolskiej z Czeską, zasiedlającą Morawy. Możemy zatem śmiało powiedzieć, że nasze działania mają znaczenie międzynarodowe. Stwierdzenia samic z polskimi obrączkami w Niemczech w latach 2010-2011 Po lewej: drugoroczna samica sfotografowana niedaleko Bockleben w Niemczech. Fot. Ben Koks Po prawej: ujęcie z ukrytej kamery. Samica z pisklętami w gnieździe niedaleko Theningsen w Niemczech. Samiec sfotografowany w pobliżu miejscowości Sudice w Czechach. Fot. Dušan Boucný
Co jedzą nasze błotniaki łąkowe? Telemetria GPS Niedługo odpowiemy Wam na to ważne pytanie. O badaniach pokarmu błotniaka łąkowego na Południowym Podlasiu pisaliśmy już w poprzednim newsletterze. W sumie w latach 2007-2011 zebraliśmy prawie 1000 wypluwek, w których oznaczyliśmy blisko 4500 ofiar. Obecnie zabieramy się za analizę danych m.in. szukanie korelacji - rodzaj i powierzchnia siedlisk, a skład pokarmu. Wyniki naszych badań zostaną opublikowane jeszcze w tym roku, w języku angielskim, w jednym z czasopism naukowych. Umieścimy je również na stronie /pokarm W 2011 r. kontynuowaliśmy rozpoczęte w 2008 r. badania telemetryczne błotniaka łąkowego. Tym razem zastosowaliśmy loggery GPS. Telemetria GPS jest dosyć nową metodą badawczą. Jest znacznie bardziej efektywna niż tradycyjna telemetria VHF (radiowa), dostarcza dużo więcej danych i jest znacznie mniej czasochłonna. Jeżeli chcesz wiedzieć jak działają i wyglądają stosowane przez nas loggery odwiedź stronę /temeletria. W 2012 r. planujemy założenie kolejnych loggerów. Mamy też nadzieję, że wiosną samce z loggerami wrócą na zeszłoroczne lęgowiska i uda się ściągnąć dane, które pokażą nam trasę ich migracji oraz miejsca zimowania w Afryce. Trzymajcie kciuki! Testowy logger GPS wyposażony w panel słoneczny. Fot. Areały osobnicze dwóch samców wyposażonych w 2011 r. w loggery GPS Miejsca obserwacji samca o imieniu Bernard wyposażonego w nadajnik radiowy.
Ptaki krajobrazu rolniczego Zapraszamy na stronę internetową poświęconą ptakom krajobrazu rolniczego http://ptaki-rolnictwo.bocian.org.pl/ Strona Ptaki krajobrazu rolniczego została wykonana w ramach projektu Błotniak łąkowy gatunkiem tarczowym dla ptaków krajobrazu rolniczego sfinansowanego ze środków Fundacji EkoFundusz. Jest skierowana przede wszystkim do doradców rolnośrodowiskowych, ale również rolników i młodzieży szkolnej. W zakładce ptaki krajobrazu rolniczego przedstawiliśmy sylwetki wybranych 35 gatunków ptaków. Część z nich jest w naszym kraju jeszczę w miarę pospolita i zapewne znana przynajmniej z widzenia. Niestety coraz większa ich część staje się rzadka i zagrożona, a niektórym grozi wręcz wymarcie! Na stronach poświęconych każdemu gatunkowi znajdziecie Państwo zdjęcia, pliki audio z głosami oraz opisy wyglądu, biologii, pokarmu, zagrożeń oraz typów siedlisk w jakich można dany gatunek zobaczyć. Przy każdym gatunku zostały umieszczone propozycje pakietów rolnośrodowiskowych, które należy wdrażać w celu ochrony jego siedlisk lub żerowisk. Naszym celem było stworzenie Pomóż nam! Przekaż darowiznę lub 1% podatku na ochronę błotniaka łąkowego. Uzyskane środki przeznaczymy na: 1. Czynną ochronę gniazd - pokrycie kosztów paliwa; - zakup siatek i palików do grodzenia gniazd; 2. Telemetrię GPS - zakup loggerów GPS Towarzystwo Przyrodnicze Bocian ul. Kazimierzowska 9, 08-110 Siedlce Konto bankowe: PKO BP SA Oddział I w Siedlcach: 79 10204476 0000800200168724 Z dopiskiem: ochrona błotniaka łąkowego. W przelewie koniecznie umieść swoje imię i nazwisko oraz dane kontaktowe, będziemy chcieli Tobie podziękować. Polska Kartoteka Przyrodnicza Ze względu na degradacje siedlisk (na legowiskach i zimowiskach), intensyfikację i chemizację produkcji rolnej oraz prześladowania błotniaki są zagrożoną grupą ptaków i wymagają ochrony! Zwracamy się z prośbą o wpisywanie obserwacji błotniaków (nawet najliczniejszego błotniaka stawowego) do Polskiej Kartoteki Przyrodniczej. Każda obserwacja z okresu lęgowego jest cenna! http://kartoteka-przyrodnicza.pl 13