Zamiast wstępu, czyli nowy system, wiele możliwości

Instalacja systemu operacyjnego GNU/Linux Wojciech Penar 17 marca 2012 Zamiast wstępu, czyli nowy system, wiele możliwości Poniższa instrukcja powstała z potrzeby chwili jak przedstawić komuś, kto Linuksa widzi pierwszy raz na oczy możliwości uruchomienia nowego systemu operacyjnego, a jednocześnie ustrzec przed popularnymi błędami, prowadzącymi często do utraty danych. Niniejsza część poświęcona jest sprawom ogólnym, a w szczególności wymaganiom systemu GNU/Linux (bo tak ściśle się ten system nazywa). Obejmuje dobór sprzętu, wymagania odnośnie potrzebnego miejsca na dysku (instalacja), ilości pamięci, wybór dystrybucji GNU/Linux... W dalszych częściach dokumentu zostaną przedstawione różne podejścia do korzystania z systemu Linux na domowym komputerze. Pierwsze, to rozruch z płyty Live CD. Rozwiązanie najprostsze, ale jednocześnie narzucające najwięcej ograniczeń, szczególnie na polu sterowników dla nietypowego sprzętu (nie spodziewajmy się pełnego wsparcia akceleracji 3D czy co bardziej egzotycznych sterowników kart WiFi) czy obsługi języków narodowych. Drugie proponowane rozwiązanie to wykorzystanie technologii wirtualizacyjnych, pozwalających na uruchomienie Linuksa (i nie tylko) wewnątrz innego systemu operacyjnego. Wraz z dostępnością darmowego oprogramowania wirtualizacyjnego (Oracle VirtualBox), posiadacze odpowiednio mocnego komputera mogą się pokusić o instalację Linuksa wewnątrz maszyny wirtualnej. W tej części opisany zostanie tylko proces przygotowania maszyny wirtualnej i uruchomienie instalatora dalszy opis jest identyczny jak dla instalacji bezpośrednio na komputerze (nazywanej przeze mnie instalacją natywną. Trzecim rozwiązaniem jest zainstalowanie Linuksa w środowisku Windows, czyli instalator Ubuntu o nazwie Wubi. Rozwiązanie to wymaga wolnego miejsca na istniejącej partycji FAT32 lub NTFS (czyli standardowe typy partycji używane w systemie Windows). System zostanie zainstalowany do pliku, a po restarcie pojawi się możliwość wyboru Linuksa ze standardowego menu startowego Windows. Usunięcie Linuksa po takiej instalacji jest trywialne Linuksa usuwa się korzystając z narzędzia Dodaj/Usuń programy (bądź jego odpowiednika). Ostatnia część opisuje proces instalacji natywnej, czyli instalacji Linuksa na dysku twardym komputera (lub... maszyny wirtualnej) na przeznaczonej dla niego partycji. Przy instalacji na sprzęcie (nie wirtualnej) obok istniejącego systemu operacyjnego jest to dość skomplikowany proces i może być niebezpieczny. Konieczne jest wygospodarowanie wolnego miejsca na dysku (nieprzydzielonego do żadnej partycji), aczkolwiek można wykorzystać drugi (trzeci, kolejny...) dysk twardy. Instalując system w maszynie wirtualnej będziemy używali tego samego instalatora, ale możliwości popsucia czegoś przy tej okazji są bardzo mocno ograniczone. 1 Wymagania systemu GNU/Linux Wymagania poszczególnych dystrybucji a nawet ich odmian mogą dość znacznie się różnić w zależności od instalowanego oprogramowania. W większości przypadków wystarcza procesor klasy i686 (czyli Pentium III i wyższe oraz odpowiedniki AMD), aczkolwiek niektóre dystrybucje pozwalają na instalację na procesorach klasę a nawet dwie niższych. Minimalna wymagana ilość pamięci będzie się wahać od 1

około 256MB (praca w konsoli tekstowej) do 512MB/1GB w przypadku środowiska graficznego. W przeciwieństwie do systemu Windows, nawet 32-bitowa wersja Linuksa jest w stanie obsłużyć ponad 4GB pamięci. Zależnie od wyboru oprogramowania, potrzebne będzie od około 2,5GB (podstawowa instalacja) do nawet 50GB (zaawansowane oprogramowanie naukowe, systemy składu tekstów naukowych, oprogramowanie developerskie) miejsca na dysku. Typowa instalacja powinna się zamknąć w 10GB. Poważnych problemów mogą nastręczać dostępne na niektórych płytach głównych kontrolery RAID. W większości wypadków są to rozwiązania programowe, wymagające sterowników. Nie są one bezpośrednio wspierane przez Linuksa, zatem instalacja Linuksa na istniejącej macierzy może nie być możliwa. Obsługiwane (lepiej lub gorzej) są praktycznie wszystkie układy graficzne. Czasem gorzej oznacza brak akceleracji 3D lub niemożność przełączenia się na akcelerowaną/nieakcelerowaną kartę graficzną w przypadku niektórych komputerów przenośnych. Czołowi producenci (Ati, nvidia) dostarczają sterowniki, istnieją także sterowniki rozwijane społecznościowo (zwykle nie pozwalają na wykorzystanie pełnych możliwości kart z akceleracją 3D). Teoretycznie nie stanowią problemu karty sieciowe dla sieci przewodowych. Bywają problemy z obsługą kart bezprzewodowych uruchomienie niektórych kart może nastręczać trudności bądź być całkowicie niemożliwe, aczkolwiek wiele dystrybucji posiada wbudowane narzędzia automatyzujące, a przynajmniej ułatwiające proces instalacji sterowników. Aby ustrzec się przykrych niespodzianek, warto uruchomić wersję Live dystrybucji przed jej instalacją. Wprawdzie zwykle grafika nie będzie akcelerowana, ale problemy z kartami sieciowymi czy kontrolerami dysków twardych są do zdiagnozowania już na tym etapie. Dla osób bez wcześniejszych doświadczeń przedstawiam zdroworozsądkowe minimum dla pracy w trybie graficznym: Procesor: Pentium IV lub wyższy Pamięć: minimum 1GB Dysk twardy: minimum 10GB Karta graficzna: dowolna, w przypadku prostych kart mogą być niedostępne efekty specjalne na pulpicie. Taki system pozwoli na wygodną pracę w przypadku płyt Live CD oraz instalacji natywnej lub za pomocą Wubi. Przy instalacji w maszynie wirtualnej trzeba uwzględnić wymagania hosta i/lub innych maszyn wirtualnych. Zakładając wirtualizację w warunkach domowych (np. VirtualBox) niezbędne minimum to przynajmniej 1GB pamięci operacyjnej więcej niż wynosi minimum dla używanego systemu operacyjnego, ale z racji tego, że z niektórych programów będziemy mogli korzystać w środowisku komputera gospodarza, można takiej maszynie przydzielić mniejszą ilość pamięci (512MB). Wskazane by komputer gospodarza miał procesor wielordzeniowy, ewentualnie wielowątkowy (technologia HT lub podobna), czyli Pentium 4 HT, Pentium D i nowsze. 2 Wybór dystrybucji System GNU/Linux dostępny jest pod postacią dystrybucji. Dystrybucja jest to zbiór oprogramowania zawierający między innymi system operacyjny GNU, jego jądro (Linux), wybór oprogramowania użytkowego (np. OpenOffice.org czy serwer www Apache) oraz instalator, pozwalający to oprogramowanie zainstalować na dysku twardym. Poszczególne dystrybucje potrafią różnić się wyborem dostępnych programów, ich wersjami, ale także narzędziami konfiguracyjnymi czy umiejscowieniem plików konfiguracyjnych. Podstawowe kryteria wyboru dystrybucji wymieniono poniżej: Wsparcie społeczności im większa społeczność użytkowników danej dystrybucji, tym łatwiej będzie uzyskać pomoc. Nieocenionym wsparciem są znajomi używający na co dzień Linuksa. Jeżeli w pobliżu są takie osoby, warto użyć takiej dystrybucji, by mogły nas wesprzeć. Polonizacja w przypadku trudności w posługiwaniu się językiem angielskim, utrudniony jest dostęp np. do system pomocy. Dobrze spolszczona dystrybucja znacznie ułatwi stawianie pierwszych kroków. 2

Obsługa sprzętu w przypadku uruchamiania Linuksa bezpośrednio na komputerze, konieczne jest wsparcie dla sprzętu przede wszystkim kontrolerów dysków twardych oraz urządzeń peryferyjnych, w mniejszej mierze karty graficznej brak sterownika w pewnym zakresie rekompensuje możliwość pracy w trybie zgodności bez akceleracji 3D. Listę wszelkich dystrybucji Linuksa wraz z krótkim opisem i linkami do stron projektów można znaleźć na stronie DistroWatch (http://distrowatch.com/). W chwili obecnej na szczycie list popularności znajdują się Ubuntu oraz wywodzący się z niego Mint. Ubuntu (określany jako Linux dla istot ludzkich ) jest pochodną Debiana - jednej z najstarszych dystrybucji Linuksa, obecnie kojarzonej bardziej z zastosowaniami profesjonalnymi niż stacjami roboczymi. Jeśli nie ma przeciwwskazań (problemy z obsługą sprzętu), bądź przesłanek by wybrać inną dystrybucję (np. brat używający na co dzień Fedory) na początek polecam właśnie Ubuntu. Dalej na liście popularnych dystrybucji znajdują się Fedora, CentOS czy Mandriva pochodne RedHata. Również warte uwagi, także cieszące się wsparciem społeczności użytkowników. Wspomniałem, że praktycznie każda dystrybucja rozwija własne narzędzia do zarządzania systemem. O ile narzędzia graficzne są po prostu intuicyjne, o tyle narzędzia konsolowe mogą się dość mocno różnić, zarówno między redhatowatymi a debianowatymi, jak i wewnątrz każdej grupy. Dodatkowo rozdział Dabien RedHat jest na tyle stary, że różnice te sięgają dość głęboko (od formatu pakietów i narzędzi z tym związanych, po szczegóły położenia i przeznaczenia plików konfiguracyjnych czy nazewnictwo narzędzi). Różnice w obrębie rodziny są, już mniejsze i np. między Ubuntu a Debianem jest to głównie opakowanie rozmaitych funkcji w klikane konfiguratory i znaczne ułatwienie zarządzania komputerem. Wiem, że jestem stronniczy, ale jeśli nadal nie wiesz co wybrać wybierz Ubuntu, przesiąść się zawsze można! Jego główną zaletą jest prężnie działająca społeczność użytkowników, co powoduje, że wklejenie komunikatu o błędzie do wyszukiwarki internetowej i uzupełnienie nazwą dystrybucji (Ubuntu) rzadko nie daje pozytywnych rezultatów. W przeciwieństwie do niektórych innych dystrybucji nie pojawiło się parcie na zysk, które przynajmniej w jednym przypadku zakończyło się utrudnieniem startu początkującym, poprzez wyrzucenie z darmowej wersji dystrybucji wsparcia dla kart sieci bezprzewodowych czy oprogramowania zamkniętego. Istotną wadą może być pogoń za nowinkami. Już przynajmniej dwa razy (używam Ubuntu od 6-ciu lat) spotkałem się z zaleceniem downgrade do poprzedniej wersji, bo coś nie działało, jak należy. Z drugiej strony jest to normalne we wszystkich dystrybucjach, które starają się nadążać, jeśli przykładamy większą wagę do stabilności środowiska w którym pracujemy Ubuntu LTS (wydawana co dwa lata wersja z przedłużonym wsparciem) będzie dobrym wyborem. 3 Przygotowanie nośnika instalacyjnego/instalatora W dalszych opisach ograniczam się do tylko jednej dystrybucji Ubuntu. W pozostałych dystrybucjach jest podobnie, po szczegóły odsyłam do dokumentacji, jaką można znaleźć na ich stronach internetowych. 3.1 Skąd pobrać Linuksa Najszybszym i najłatwiejszym sposobem zdobycia nośnika instalacyjnego Ubuntu jest wejście na jego stronę domową i skorzystanie z działu Download. Zależnie od intencji, interesuje nas pobranie bądź obrazu płyty instalacyjnej ( Download and install ), bądź instalatora Wubi ( Run it with Windows ). Standardowo proponowana jest ostatnia dostępna wersja dystrybucji dla architektury 32 bitowej. Jeśli nie masz procesora z rodziny Core 5, Core 7 bądź AMD z doipiskiem 64 jest to dokładnie ta wersja, jakiej potrzebujesz. Jeśli chcesz przeprowadzić instalację w środowisku Windows przy użyciu Wubi przejdź teraz do części III. Jeśli interesuje Cię instalacja w maszynie wirtualnej po pobraniu obrazu płyty instalacyjnej przejdź do części II. Jeśli chcesz korzystać z Live CD lub dokonać pełnej instalacji czytaj dalej. 3.2 Przygotowanie nośnika instalacyjnego Pobrany obraz płyty (plik.iso) należy nagrać na nośniku płycie CD lub popularnym nośniku USB flash (pendrive). 3

W przypadku nagrywania na płycie CD możesz wykorzystać oprogramowanie do nagrywania płyt (np. Nero), albo mechanizmów wbudowanych w system operacyjny Windows. W tym celu klikamy prawym przyciskiem myszy na pobranym pliku, po czym wybieramy opcję Nagraj obraz płyty. Uruchomiony zostanie stosowny kreator. Drugą opcją jest wykorzystanie nośnika typu USB flash. Potrzebujemy pendrive o pojemności minimum 1GB (obraz płyty to trochę ponad 600MB), a także (co bardzo ważne) komputer musi umożliwiać rozruchu z takiego nośnika (możliwości tu jest wiele konfiguracja w BIOSie, bootmenu uruchamiane odpowiednim klawiszem przy starcie komputera itp.). Pierwszym krokiem jest pobranie programu, który posłuży do przygotowania pendrive a: UNetbootin (http://unetbootin.sourceforge. net/) lub proponowanego na stronie Ubuntu Universal USB Installer (http://www.pendrivelinux. com/universal-usb-installer-easy-as-1-2-3/). Oba programy mają rozwijane menu z wyborem dystrybucji do instalacji wtedy same pobiorą stosowny obraz płyty, jeśli wcześniej pobraliśmy plik obrazu wskazujemy go w przeznaczonym do tego okienku. Uważnie czytamy komunikaty, by przypadkiem nie zainstalować Ubuntu na... dysku twardym aktualnie pracującym w naszym komputerze. Mając przygotowaną płytę CD lub nośnik USB (nazwijmy go sobie Live USB) możemy przyjść do uruchomienia z niego komputera i pracy z Live CD lub instalacji. 3.3 Dodatek: typy obrazów Standardowym obrazem instalacyjnym jeśli chodzi o rodzinę Ubuntu jest obraz opisany jako desktop. Jest to obraz typu Live CD, czyli pozwalający uruchomić komputer z płyty i przetestować w praktyce działanie nowego systemu. Istnieją także obrazy alternate (instalacja w trybie graficznym, brak Live CD) oraz server jak sama nazwa wskazuje, wersja przeznaczona do instalacji serwerowych. Zakładając, ze mówimy o komputerach zgodnych z IBM/PC, przyjmujemy, że obrazy przeznaczone dla architektury 32-bitowej oznaczone są jako i386, dla architektur 64-bitowych amd64. Niektóre dystrybucje (np. Debian) udostępniają dodatkowy typ obrazu netinstall służy on do instalacji Linuksa poprzez sieć, tzn. instalator w trakcie instalacji pobiera wszystkie potrzebne pakiety z sieci (dokładniej z jednego z serwerów lustrzanych mirrora zawierającego składniki dystrybucji). Część I Live CD, czyli jak polizać cukierek przez papierek Jak wspomniano, Live CD posiada istotne ograniczenia brak możliwości zmiany zainstalowanego oprogramowania czy zapisania ustawień (nie jest to do końca prawdą gdy korzystamy z nośnika USB flash), jednak jest to najprostszy sposób zapoznania się z Linuksem, weryfikację zgodności naszego sprzętu z wybraną dystrybucją czy oszacowania wydajności. W poprzedniej części (a dokładniej w sekcji 3 opisany został sposób przygotowania nośnika Live CD (lub Live USB). Pozostaje nam umieścić go w napędzie/porcie USB i zrestartować komputer, po drodze upewniając się, że rozruch nastąpi właśnie z niego (ustawienia BIOSu komputera, opcja bootmenu, itp.). Przy pomyślnym rozruchu z wybranego nośnika powinien pojawić się ekran umożliwiający wybór języka (dowolny, który jest na liście, a użytkownik czuje się na siłach go używać) oraz trybu pracy Wypróbuj... ( Try... ) to właśnie tryb Live. Po wyborze tej opcji system zostanie uruchomiony i po krótkiej chwili powinniśmy widzieć pulpit. Ważne: nośnik użyty do uruchomienia będzie potrzebny przez cały czas pracy z tak uruchomionym Linuksem, usunięcie płyty CD z napędu zwykle będzie niemożliwe, usunięcie nośnika USB spowoduje załamanie systemu. Przy wyjściu z Linuksa (opcja shutdown jeśli brak pełnego tłumaczenia) lub restarcie (reboot) system zamknie się, jednak przed ostatecznym wyłączeniem/restartem zostaniemy poproszeni o wyjęcie nośnika i wciśnięcie klawisza Enter. 4

Część II Instalacja w maszynie wirtualnej Jak już wspomniałem, istnieje możliwość zainstalowania oprogramowania wirtualizacyjnego, a następnie instalacji Linuksa w maszynie wirtualnej. Podejście takie jest bardzo wygodne, w każdej chwili można maszynę wirtualną usunąć albo wprost przeciwnie zainstalować sobie ich więcej i testować np. usługi typu klient-serwer. Jednym z darmowych środowisk wirtualizacyjnych dostępnych za darmo jest Oracle VirtualBox (https://www.virtualbox.org/). Działa ono w środowisku systemu operacyjnego, pozwalając uruchomić wewnątrz niego kilka systemów operacyjnych. Zarówno po stronie hosta (system goszczący) jaki gościa (system goszczony) wspieranych jest wiele systemów operacyjnych, w tym MS Windows (do Windows 7 włącznie) czy Linux. Uruchomienie maszyny wirtualnej w środowisku innego systemu operacyjnego wymaga odpowiednich zasobów. Stąd też zalecenia odnośnie procesora (wielordzeniowy) i pamięci operacyjnej (minimum 2GB). Zapotrzebowanie na przestrzeń dyskową jest oczywiste. 4 Przygotowanie maszyny wirtualnej Pierwszym etapem jest utworzenie nowej maszyny wirtualnej, na której potem zainstalujemy Linuksa. W tym celu wybieramy opcję tworzenia nowej maszyny wirtualnej, i przy użyciu stosownego narzędzia przystępujemy do jej konfiguracji. Pierwszym krokiem jest określenie nazwy i typu systemu operacyjnego oraz ilości udostępnianej pamięci operacyjnej. Jeśli komputer posiada 3GB pamięci RAM lub więcej można udostępnić 1GB dla maszyny wirtualnej. W przeciwnym wypadku udostępniamy tylko 512MB. Następnie wybieramy opcję tworzenia nowego dysku twardego zalecam tworzenie dysku typu VDI o pojemności 8-10GB z rozmiarem dynamicznym pozwoli oszczędzić to miejsce na dysku komputera hosta, a jednocześnie zapewni wymagany zapas pojemności. Po zakończeniu kreatora maszyn wirtualnych należy w ostawieniach nowej maszyny, w zakładce nośniki, wskazać jako nośnik dla napędu CD/DVD pobrany obraz płyty instalacyjnej. Tak przygotowana maszyna wirtualna jest gotowa do uruchomienia. 5 Instalacja systemu Po uruchomieniu maszyny wirtualnej, powinien zgłosić się instalator. Instalację przeprowadzamy zgodnie ze wskazówkami dla instalacji natywnej, opisanej w części IV. 6 Instalacja dodatków w maszynie wirtualnej Po ukończeniu instalacji Linuksa, warto wykonać dodatkowy krok zainstalować dodatki (Guest Additions) w maszynie wirtualnej. Umożliwiają one m. in. korzystać z urządzeń USB gospodarza czy udostępnić maszynie wirtualnej katalog (folder) komputera gospodarza w celu wymiany plików. Dodatkowo możliwe jest m. in. współdzielenie schowka między systemem zainstalowanym na komputerze a wirtualnym, automatyczne skalowanie rozmiaru ekranu komputera gościa do wielkości okna czy praca w trybie pełnoekranowym. Aby zainstalować dodatki VirtualBox należy: 1. Uzupełnić zainstalowane pakiety o pakiet build-essential (i pakiety znajdujące się w jego zależnościach) Z konsoli tekstowej: apt-get install build-essential Narzędziem graficznym: System Administracja Menadżer pakietów Synaptic 2. Udostępnić maszynie wirtualnej nośnik z dodatkami (Z menu programu VirtualBox wybieramy Urządzenia Zainstaluj dodatki 5

Rysunek 1: Okno instalatora Wubi 3. W maszynie wirtualnej montujemy udostępniony obraz płyty CD (powinna się pojawić stosowna ikona na pulpicie) 4. Opcja dla leniwych wykorzystujemy automatyczne uruchamianie 5. Opcja dla dociekliwych z poziomu terminala wykonujemy poniższe czynności: (a) Przechodzimy do katalogu, gdzie zamontowano płytę CD: cd /media/... (pomagamy sobie klawiszem TAB) (b) W katalogu głównym płyty znajduje się plik VBoxLinuxAdditions.run, który należy uruchomić jako użytkownik uprzywilejowany: sudo./vboxlinuxadditions.run (c) Czekamy, aż dodatki się zainstalują 6. Uruchamiamy ponownie maszynę wirtualną. Po instalacji dodatków maszyna wirtualna jest gotowa do pracy. Część III Wubi - instalacja w systemie Windows Wubi jest instalatorem systemu Ubuntu dla Windows. Największą jego zaletą, jest fakt, że jak na instalator zgodny z systemem Windows przystało, zawiera również deinstalator, pozwalający w sposób bezstresowy pozbyć się Linuksa, gdy nie będziemy chcieli go już używać. Po instalacji na wybranym dysku (wolumenie) zostanie utworzony katalog ubuntu z obrazem dysku twardego systemu Ubuntu oraz kilkoma plikami konfiguracyjnymi. Po restarcie komputera zostaniemy poproszeni o wybór systemu operacyjnego, z tymże jest to program rozruchowy systemu Windows MBR nie jest modyfikowany. Na rysunku 1 przedstawiono okno instalatora Wubi. Z listy Rozmiar instalacji można wybrać ilość miejsca na dysku twardym, jaką chcemy przeznaczyć na instalację Linuksa. Dodatkowo instalator umożliwia wskazanie, jakiej edycji Ubuntu chcemy używać: Ubuntu, Kubuntu, Xubuntu oraz Mythbuntu. W dużym skrócie Kubuntu to Ubuntu z KDE jako menadżerem okien bardziej dopracowane od strony graficznej, jednocześnie jest bardziej wymagające w stosunku do sprzętu (procesor, pamięć, karta graficzna). Dla odmiany Xubuntu używa menadżera okien o nazwie xfce środowisko lekkie i przyjemne w odbiorze. Niestety, nie jest możliwa instalacja kilku wersji (edycji) Ubuntu obok siebie. Po ustawieniu opcji instalacji i wybraniu przycisku Zainstaluj system Ubuntu zostanie zainstalowany i dopisany do bootloadera systemu MS Windows. Przy ponownym uruchomieniu komputera będzie dostępny jako jedna z opcji uruchamiania (aczkolwiek systemem domyślnym jest Windows). 6

Część IV Samodzielna instalacja 7 Zanim zaczniesz 7.1 Partycjonowanie dysku Ważną kwestią przy instalacji dowolnego systemu operacyjnego jest partycjonowanie dysku. Linux daje tu szczególnie duże możliwości prawie każdy fragment systemu plików może mieścić się na oddzielnej partycji, z czego korzysta się często np. na serwerach. W przypadku instalacji domowej praktyczne możliwości są dwie: instalacja wszystkiego na jednej partycji (pomijam przestrzeń wymiany swap, który zwykle jest wydzielony jako oddzielna partycja), albo wydzielenie oddzielnej partycji na pliki użytkownika (system plików /home). Pierwsze rozwiązanie jest niewygodne w sytuacji, gdy chcemy przeinstalować system i nie tracić danych, drugie będzie wymagało od nas trochę więcej zaangażowania na etapie instalacji. Docelowo będziemy potrzebowali miejsca na dwie lub trzy partycje: / czyli główny system plików /home czyli opcjonalnie wydzielone pliki użytkowników swap czyli przestrzeń wymiany Zaczniemy od końca w komputerze przenośnym przestrzeń wymiany powinna być większa niż ilość pamięci operacyjnej jest ona wykorzystywana przy hibernacji, jeśli jest jej za mało, hibernacja nie jest możliwa. Przestrzeń na pliki użytkownika (jeśli ją będziemy wydzielali) powinna umożliwić wygodną pracę. Wedle uznania, od kilkuset MB, do ile fabryka dała, jednak jeśli używamy kilku systemów operacyjnych na tym samym komputerze, proponuję pliki multimedialne i współdzielone dokumenty trzymać na partycji znanej systemowi Windows (NTFS, FAT32) będą wtedy dostępne zarówno dla Windows, jak i Linuksa. Jeśli instalacja ma charakter tymczasowy, wydzielane /home nie ma sensu. W zupełności wystarczy nam około 10GB wolnego miejsca na dysku, a w trakcie instalacji wybór opcji Wykorzystaj wolny obszar na dysku. 7.2 Stan początkowy, stan docelowy Sposób postępowania przy instalacji systemu Linux zależy od stanu wyjściowego jak i zamierzanego efektu docelowego. Instalacja Linuksa jako jedynego systemu operacyjnego na nowym sprzęcie jest zadaniem trywialnym (przynajmniej dopóki ów sprzęt jest obsługiwany przez instalowaną wersję dystrybucji). Gorzej sprawa się przedstawia, jeśli chcemy go doinstalować jako drugi system obok wcześniej zainstalowanego systemu MS Windows (np. preinstalowanego na komputerze przenośnym), szczególnie, jeśli wcześniej dla instalacji systemu Windows wykorzystano cały obszar dysku. Poniżej przedstawiam pokrótce sposób postępowania w najpopularniejszych przypadkach, 7.2.1 GNU/Linux jako jedyny system operacyjny na nowym komputerze (lub w maszynie wirtualnej) Po prostu, uruchamiamy instalator. O ile zostanie wykryty nasz dysk twardy, a nośnik instalacyjny (lub nagrany na nim obraz) nie jest uszkodzony, instalacja nie powinna nastręczać żadnych trudności. Ten typ instalacji zachodzi, gdy instalujemy Linuksa w maszynie wirtualnej. 7.2.2 GNU/Linux jako drugi system operacyjny na nowym komputerze (lub na dodatkowym dysku twardym) Niezależnie od docelowego układu (jeden, dwa czy więcej systemów operacyjnych) jest to sytuacja najprostsza. Sprowadza się do instalacji pierwszego systemu tak, by zostawić miejsce na dysku następnym. 7

Aby instalację sobie ułatwić należy najpierw instalować system(y) z rodziny MS Windows, a następnie Linuksa większość instalatorów dystrybucji Linuksa poradzi sobie z automatycznym dodaniem do listy dostępnych systemów operacyjnych zainstalowanego wcześniej MS Windows. W drugą stronę potrzebna jednak będzie już wiedza tajemna pozwalająca przywrócić bootloader (program ładujący system operacyjny) oraz właściwie go skonfigurować. 7.2.3 GNU/Linux jako drugi system operacyjny na komputerze z zainstalowanym innym systemem operacyjnym W przypadku instalacji Linuksa jako drugiego systemu operacyjnego na komputerze, gdzie wcześniej zainstalowano MS Windows na całym dostępnym obszarze dysku konieczne jest wygospodarowanie wolnego miejsca dla nowego systemu operacyjnego. Jest to czynność potencjalnie niebezpieczna stanowczo zaleca się wykonanie kopii bezpieczeństwa zgromadzonych danych! Jeśli mamy dysk podzielony na wiele partycji, zwykle pozostaje nam ewakuacja danych z partycji przeznaczonych do likwidacji oraz usunięcie tych partycji w narzędziu do konfiguracji dysków twardych (np. systemowym, dostępnym w MS Windows). Wprawdzie usunięcie partycji będzie możliwe z poziomu instalatora systemu Linux, ale licho nie śpi, łatwo popełnić nieodwracalny błąd Linux używa innych konwencji nazewniczych w odniesieniu do dysków twardych i partycji partycje nie są identyfikowane literami dysków, co może wprowadzać w błąd. W przypadku gdy istniejący system operacyjny zainstalowano na jednej partycji (obejmującej cały obszar dysku) pomocna jest opcja zmiany rozmiaru partycji dostępna w nowszych wersjach MS Windows. Zmieniając rozmiary partycji pamiętajmy, że po pierwsze jest to czynność potencjalnie niebezpieczna (wykonaj kopie bezpieczeństw), po drugie nie zawsze będzie możliwa. W takim przypadku czasem wystarczy taką partycję wcześniej zdefragmentować, często pomocne bywają programy do zarządzania dyskami twardymi pokroju Partition Magick, które w sobie znany sposób potrafią zmienić rozmiar partycji mimo niekorzystnego układu istniejących danych. Oczywiście, zmiana rozmiaru partycji będzie możliwa jedynie wtedy, gdy jest na niej wolne miejsce. Po wygospodarowaniu wolnego miejsca na dysku (nieprzypisanego do żadnej partycji lub w postaci nieprzydzielonego obszaru na partycji rozszerzonej), uruchamiamy instalatora Linuksa, analogicznie jak przy instalacji dwóch systemów na jednym komputerze (sekcja 7.2.2). uruchomić instalator Linuksa. 8 Instalacja Wiedząc czego chcemy i przygotowawszy wcześniej miejsce na dysku (lub maszynę wirtualną) możemy przystąpić do instalacji. W tym celu uruchamiamy komputer z przygotowanego nośnika instalacyjnego (bądź maszynę wirtualną z obrazu płyty instalacyjnej). 8.1 Instalator graficzny Ubuntu wersja desktop 8.1.1 Witamy: wybór języka i uruchomienie instalatora Pierwszym krokiem jest wybór języka z listy oraz wskazanie, że chcemy system zainstalować wybieramy opcję Zainstaluj.... 8.2 Położenie użytkownika: lokalizacja i wybór strefy czasowej Zostaniemy poproszeni o wskazanie regionu i strefy czasowej, jakiej chcemy używać. Razem z wyborem języka, wybór naszej lokalizacji ma wpływ m. in. na dobór serwerów używanych do instalacji i aktualizacji oprogramowania. 8.2.1 Układ Klawiatury Zwykle instalator sugeruje nam układ klawiatury opisany jako polski, rzadziej polski (programisty), czyli klasyczne qwerty, ze znakami diakrytycznymi dostępnymi kombinacją «prawy Alt» + «litera». 8

Jeśli mamy nietypową klawiaturę, możliwe jest automatyczne wykrywanie układu klawiatury zostaniemy poproszeni o wprowadzenie kilku znaków i na tej podstawie instalator będzie próbował odgadnąć, jaki układ klawiatury mamy na myśli. Trzecia opcja pozwala na wybór wcześniej zdefiniowanych układół klawiatury np. Kaszubskiej albo maszynistki ( qwertz ). 8.2.2 Przygotowanie miejsca na dysku Jeśli instalujemy Linuksa obok innego systemu operacyjnego, teraz następuje najbardziej niebezpieczny moment. Uczulam, że o ile nie instalujemy Linuksa w maszynie wirtualnej lub jako jedynego systemu na dysku, chcemy zainstalować system w wolnym obszarze dysku. Na liście wyboru znajduje się lista dostępnych dysków, jednakże w przeciwieństwie do systemu Windows, partycje nie są oznaczone literami(!). Zwykle kolejne dyski (przypięte do kolejnych kanałów kontrolera dysków twardych na płycie głównej) mają przypisane kolejne litery: sda, sdb, sdc,... natomiast partycje na dysku oznaczone są cyframi (sda1, sda2,... ). Partycje o numerach 1 do 4 to partycje podstawowe i/lub jedna rozszerzona. Partycje o numerze 5 i wyższym to kolejne dyski logiczne w partycji rozszerzonej. W przypadku starych dystrybucji (sprzed unifikacji podsystemów IDE/SATA/SCSI) rozróżniane są typy kontrolerów zależne od użytego jądra i sterownika, dyski SATA oznaczane są jako /dev/hdx lub /dev/sdx (gdzie X to kolejne litery począwszy od a ), dyski IDE to /dev/hdx, dyski SCSI /dev/sdx. Należy pamiętać, że niektóre systemy (np. starsze wersje systemu Linux i MS Windows wymagają, by obraz jądra systemu (lub partycja systemowa) znajdowały się ma partycji podstawowej. Jeśli ten warunek nie będzie spełniony, system nie będzie w stanie się uruchomić. Jak już wspomniałem, w wersji minimum dla systemu Linux potrzebne są dwie partycje jedna na dane (pliki programów, dane użytkownika), druga jako przestrzeń wymiany (swap). Wprawdzie Linux potrafi wzorem MS Windows korzystać z przestrzeni wymiany w postaci pliku, ale jest to rzadko stosowane. Zależnie od przeznaczenia komputera rozmiar partycji swap waha się w okolicy od połowy pamięci operacyjnej komputera (współczesny pecet z dużą ilością RAMu, wersja stacjonarna, bez wykorzystywania hibernacji) do 512 MB ponad rozmiar pamięci operacyjnej (komputer przenośny, powyżej 1GB ramu). Jeśli przewidujemy dłuższą przygodę z Linusem, warto wydzielić na osobnej partycji katalogi domowe użytkowników. Pozwoli to oszczędzić sobie pracy przy ewentualnej reinstalacji można zaniechać formatowania takiej partycji. Wydzielenie partycji na dane użytkownika będzie wymagało ręcznej konfiguracji partycji. Jeśli instalujemy system w maszynie wirtualnej wybieramy opcję wykorzystania całego rozmiaru dysku. Uwaga! Opcja wykorzystaj cały obszar dysku zrobi dokładnie to, co napisano usunie stare partycje, założy nowe i sformatuje je. Jeśli na starych partycjach były jakieś dane, ich odzyskanie może być bardzo trudne, a na pewno będzie bardzo kosztowne. Stąd też zalecenie, by przygotować miejsce na instalowany system w znanym sobie środowisku. 8.2.3 Tożsamość użytkownika Imię i nazwisko użytkownika (bądź Full name w wersji anglojęzycznej) to nazwa użytkownika wyświetlana np. w programie pocztowym. Pod pojęciem nazwy użytkownika ( user name, nazwa konta ) kryje się login używany do logowania w systemie. W nazwie użytkownika zabronione jest między innymi używanie spacji i znaków specjalnych (z pewnymi wyjątkami. Wskazane jest wykorzystanie tylko małych liter, ewentualnie cyfr (ale login nie może zaczynać się cyfrą). Następnie należy dwukrotnie wprowadzić hasło w przeciwieństwie do loginu, wszystkie znaki są dozwolone (choć ostrzegam przed wykorzystaniem niestandardowych znaków, np. znaków diakrytycznych, takich jak polskie ogonki czy niemieckie umlauty nie zawsze są dostępne z klawiatury). Jeśli hasło będzie zbyt krótkie pojawi się stosowny komunikat. Nazwa komputera ma znaczenie drugorzędne, aczkolwiek obowiązują obostrzenia podobne jak przy nazwie konta użytkownika. 9

Ostatnie trzy opcje, to ustawienia automatycznego logowania i szyfrowania katalogu domowego użytkownika. Zwykle będziemy chcieli jedynie wymagania hasła do logowania, ale jeśli nie ufamy współużytkownikom naszego komputera opcja szyfrowania jest dostępna. Na słabszym sprzęcie należy liczyć się z pewnym spowolnieniem operacji plikowych w swoim katalogu domowym. Opcja automatycznego logowania przydaje się np. w przypadku instalacji w maszynie wirtualnej wtedy zabezpieczenie hasłem jest zbędne. 8.2.4 Zainstaluj Zwykle nie będziemy mieli na tym etapie zastrzeżeń. Można przejrzeć opcje instalacji, po czym zrobić sobie przerwę, w czasie, gdy system się instaluje. W ustawieniach zaawansowanych widnieje opcja wyboru miejsca instalacji bootloadera zwykle powinien to być MBR dysku twardego, z którego następuje rozruch komputera. Po zakończeniu instalacji pojawi się stosowne powiadomienie, a następnie monit o usuniecie nośnika instalacyjnego z napędu. Po naciśnięciu klawisza Enter system uruchomi się ponownie. 9 Pierwsze uruchomienie Po restarcie powinien pojawić się w zależności od wprowadzonych ustawień pulpit (gdy użyto opcji automatycznego logowania) lub ekran logowania (w przeciwnym wypadku). Jeśli nie jesteśmy zalogowani zalogujmy się i przygotujmy system do pracy 9.1 Konfiguracja sieci Podstawową czynnością jest konfiguracja połączenia sieciowego jest to konieczne tylko wtedy, gdy chcemy używać sieci bezprzewodowej lub w sieci przewodowej, z której korzystamy, nie działa DHCP (automatyczna konfiguracja ustawień sieciowych komputerów). 9.2 Aktualizacja oprogramowania Świeżo zainstalowany system posiada zainstalowane oprogramowanie z czasu, kiedy tworzony był obraz płyty instalacyjnej. W związku z tym może nie zawierać wszystklich dostępnych poprawek związanych z bezpieczeństwem czy wykrytymi błędami w oprogramowaniu. Aby zainstalować aktualizacje należy posłużyć się jednym z dwóch narzędzi apt-get (dla konsoli tekstowej) lub Menadżerem aktualizacji (Update Manager) (środowisko graficzne). 9.2.1 Aktualizacja pakietów z wykorzystaniem konsoli tekstowej Otwieramy okno terminala (Programy Akcesoria Terminal) Instalacja i aktualizacja pakietów wymaga uprawnień, zatem niezbędne jest albo uzyskanie uprawnień administratora (polecenie sudo -i), albo poprzedzanie każdego wywołania programu do zarządzania pakietami tymże poleceniem. Pierwszym krokiem jest aktualizacja bazy pakietów, służy do tego polecenie: sudo apt-get update Następnym krokiem jest właściwa instalacja pakietów: sudo apt-get upgrade 9.2.2 Aktualizacja pakietów z wykorzystaniem narzędzi graficznych Program Menadżera aktualizacji dostępny jest w menu System Administracja, choć zwykle sam się uruchamia przy starcie systemu (i jeśli znajdzie nowe wersje zainstalowanych pakietów otwiera stosowne okno). Pierwszym krokiem jest aktualizacja bazy danych o pakietach (przycisk Sprawdź, zostaniemy poproszeni o podanie hasła), następnie należy zatwierdzić wybór pakietów do aktualizacji (przycisk Zainstaluj aktualizacje). 10

9.3 Uzupełnienie dodatkowych sterowników Wymagane tylko wtedy, gdy w naszym systemie zostanie wykryty sprzęt wymagający specjalnego traktowania np. karta graficzna z układem firmy nvidia, dla której jest przygotowany przez producenta sterownik (tzw. własnościowy), pozwalający wykorzystać pełne jej możliwości. Zwykle taka sytuacja jest sygnalizowana stosowną ikoną powiadomienia na górnym panelu, obok wskaźnika głośności i połączeń sieciowych. Dodatkowo narzędzie do zarządzania sterownikami dostępne jest w menu System Administracja Sterowniki 11