Ks. dr Grzegorz Polok tel. kom. 604894777 e-mail: wnmp@poczta.onet.pl PROBLEM DDA I DDD W PERSPEKTYWIE WSPÓŁODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SIEBIE I ZA INNYCH WYJAŚNIENIE POJĘĆ: Dorosłe Dzieci Alkoholików - DDA 1 Dorosłe Dzieci Alkoholików (DDA) to dorosłe osoby, które wychowywały się w rodzinie alkoholowej. DDA doświadczają w dorosłym życiu trudności, których korzenie tkwią w doświadczeniach wyniesionych z rodziny alkoholowej. Dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych - DDD Rodzina dysfunkcyjna jest zamknięta, zakłamana (chroni tajemnicę rodzinną ), panuje w niej zaburzona komunikacja i zamieszanie co do ról. Jest nastawiona raczej na sztywne utrzymanie systemu rodzinnego, niż na rozwój swoich członków. Dysfunkcja rodzinna, której skutki dotykają dzieci, może przybierać różne formy: Alkoholizm, inne uzależnienia lub choroba psychiczna w rodzinie Przemoc fizyczna lub psychiczna, maltretowanie i wykorzystywanie seksualne Psychiczne opuszczenie dzieci (nieobecność emocjonalna rodziców), chłód emocjonalny Czynne odrzucanie i dewaluowanie dziecka Nadużycia emocjonalne, czyli używanie dziecka przez dorosłego do zaspokajania swoich potrzeb emocjonalnych (np. czynienie z niego powiernika spraw dorosłych, tworzenia koalicji z dzieckiem przeciw drugiemu rodzicowi) Stawianie nieadekwatnych do rozwoju i możliwości dziecka wymagań infantylizowanie dziecka lub żądanie spełnienia nadmiernych oczekiwań Przerost sztywnych wymagań nad okazywaniem miłości i czułości Nadopiekuńczość i nadmierna kontrola 2 DDD zwłaszcza z mocno dysfunkcyjnej rodziny posiada wiele cech DDA 1 Por. www.psychologia.edu.pl 2 Por. www.literka.pl 1
SKALA PROBLEMU Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych szacuje, że w Polsce żyje prawie 4 miliony dzieci, których rodzice nadużywają alkoholu oraz około 1,5 miliona dzieci alkoholików. Kiedy dorosną, część z DDA zacznie pić, część zwiąże się z osobami uzależnionymi, a pozostałe będą starannie unikać myślenia o tym, co wydarzyło się w ich dzieciństwie. Z szacunków wynika, iż stanowią około 40 proc. dorosłej populacji Polaków 3 Prawie połowa nie decyduje się na stały, zalegalizowany związek, a 1/3 małżeństw zawieranych przez nich kończy się rozwodem. DDA często mają kłopoty z odnalezieniem się w roli rodzica. Wiele dorosłych dzieci alkoholików nie decyduje się na posiadanie potomstwa poprawia własne samopoczucie nadużywaniem innych ludzi, seksem, substancjami odurzającymi (statystyka wskazuje, że z rodzin alkoholowych wywodzi się połowa alkoholików), manią posiadania, manią sukcesu, pieniędzmi itp. 4.. DLACZEGO SIĘ TAK DZIEJE? KLUCZ DO ROZWOJU TOŻSAMOŚCI- DZIECIŃSTWO Dzieciństwo jest okresem kluczowym dla rozwoju naszej tożsamości. Doświadczając własnej bezradności, dziecko musi przejść od symbiotycznej do niezależnej relacji z rodzicami, ucząc się po drodze wielu umiejętności niezbędnych do przetrwania i do ułożenia sobie życia tak, by czuć się szczęśliwym i spełnionym. W rodzinie zaspokajającej emocjonalne potrzeby dziecka i innych członków oraz mającej jasne zasady i reguły, dzieci rozwijają spójną, silną tożsamość, a także umiejętność takiego współżycia z ludźmi, które pozwoli im realizować siebie. Inaczej jest w rodzinie alkoholowej. W sytuacji permanentnego kryzysu związanego z ciągłym nadużywaniem alkoholu przez matkę czy ojca, przetrwanie systemu rodzinnego staje pod znakiem zapytania. Cała rodzina musi przystosować się do sytuacji, gdy co najmniej jedno z rodziców bywa wyłączone z zaspokajania potrzeb rodziny, na przykład przez swoją nieobecność fizyczną, ponieważ gdzieś pije lub psychiczną, kiedy jest w domu, ale pijane. Tego typu kryzys trwa zazwyczaj wiele lat. Niepijący członkowie rodziny żyją w chronicznym stresie. Wymusza on zwykle zachowania, które choć trudne lub raniące pozwalają przetrwać kryzys. Atmosfera domu alkoholowego pełna jest swoistego napięcia. Wiąże się ono z nieprzewidywalnością tego, co się zdarzy, z oczekiwaniem na wybuch i na to, w jakim stanie wróci pijący rodzic 5. 3 Por. Marzenna Kucińska,Dorosłe Dzieci Alkoholików, www. kiosk.onet.pl/charaktery/ 4 Por. 12 Kroków dla Dorosłych Dzieci z uzależnieniowych i innych rodzin dysfunkcyjnych, "Akuracik", Warszawa 1996. 5 Zob. Marzenna Kucińska, Gdy rodzic pije; Tekst jest częścią cyklu publikowanego w miesięczniku Charaktery (2002-3) 2
DLACZEGO TAK MAŁO WIEMY O SYTUACJI RODZINNEJ? Trzy nauki jakie otrzymuje Dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym w niej uczy się trzech rzeczy na "nie": - nie ufać; - nie mówić; - nie odczuwać; N i e u f a ć jest konkluzją i intuicją życia w chaosie i wobec urazów, jakie oferuje życie. Nie ufać oznacza też właśnie nie mieć busoli ani mapy. Ponieważ ufności i porządku świata dziecko uczy się od rodziców i poprzez rodziców, brak oparcia w dorosłych pozbawia je pewności i rozeznania. Niespełnione obietnice, niedotrzymane umowy, zagubienie dorosłych, niespójność ich działań, niekonsekwencje wychowawcze - wszystko to nie sprzyja kształtowaniu się orientacji i ufności. Nieufność budzi obronność, zaś brak porządku rodzi chaos myśli i nieuporządkowanie życia uczuciowego. N i e m ó w i ć jest silnym komunikatem (niekoniecznie wypowiedzianym słowami i głośno) od dorosłych w sprawach związanych z problemem alkoholowym. Nie mówi się o tym, że on (ona) pije. Enigmatycznie mówi się o złym samopoczuciu, niedyspozycji czy złej kondycji. W domu powieszonego nie rozmawia się o sznurku. Ludzie latami krążą wokół tematu, dzieciom zaś nie wolno mówić źle o tacie czy mamie. Skoro nie można mówić źle o tacie (że właśnie się upił), jak pocieszyć matkę, która jest pełna desperacji? Nie można z nią rozmawiać, bowiem poruszy się tabu. Jak zacząć rozmowę o tym, co będzie jutro przy planowanym wyjeździe, by nie dotknąć pulsującego źródła niepokoju? By nie zranić najbardziej bolącego miejsca? Zresztą najlepiej kłamać także i sobie. To uspokaja. By nie poruszyć, nie zranić, nie rozbudzić lęku nie oberwać - najlepiej nic nie mówić Nie mówić oznacza też zamknięcie się na tematy związane z rodziną wobec obcych. Wszyscy doskonale wiedzą, jak dzieci milkną i chronią niby największy skarb tajemnicę rodzinną o alkoholu i incydentach z tym związanych. Robią to ze wstydu, strachu i nadziei, że będzie lepiej i że nie jest tak naprawdę najgorzej. Ogromnie trudno przebić się przez owo dziecięce zaprzeczanie, ten stan rzeczy owocuje zaś tragiczną czasem samotnością dziecka w rodzinie alkoholowej. Wszelkie tabu paraliżujące pole otwartej i intymnej komunikacji w rodzinie skazuje ludzi na samotność. N i e o d c z u w a ć - to efekt nauki znieczulania się. Nie tylko wielkie, przerażające uczucia powodują obronne odcinanie się od nich. Także nienawiść czy po prostu uporczywa złość do któregoś z rodziców albo też do ich obojga, gdy się jest małym dzieckiem i grozi odebraniem rodzicielskiej miłości i stanowi bardzo trudną psychologicznie sytuację. Może się zdarzyć, że trzeba samego siebie przekonać, że nie doświadcza się takiego uczucia. Tak jest bezpieczniej. Zabieg tego rodzaju, zbyt często powtarzany, rodzi groźbę odłączenia się od świata własnych emocji i utraty prawdy o najgłębszych poruszeniach swego serca. Zafałszowanie wewnętrznej rzeczywistości powoduje osłabienie lub wyłączenie czujnika emocjonalnego niezbędnego w dalszym życiu do orientacji w świecie i w sobie samym. Uczucia należy umieć opanować, bo nie chodzi o to, by zawładnęły człowiekiem. Lecz zafałszowanie ich i odepchnięcie grozi utratą prawdy 6. 6 Por. Wanda Sztander, www.psychologia.edu.pl 3
TYPOWE UCZUCIA I ZACHOWANIA DOROSŁYCH DZIECI 7 Dorosłe Dzieci... zgadują co jest normalne mają trudności z przeprowadzeniem swoich zamiarów od początku do końca kłamią, gdy równie dobrze mogłyby powiedzieć prawdę osądzają siebie bezlitośnie mają kłopoty z przeżywaniem radości i z zabawą traktują siebie bardzo poważnie mają trudności z nawiązywaniem bliskich kontaktów przesadnie reagują na zmiany, na które nie mają wpływu bezustannie poszukują potwierdzenia i uznania myślą, że różnią się od wszystkich innych są albo nadmiernie odpowiedzialne albo całkowicie nieodpowiedzialne są niezwykle lojalne, nawet w obliczu dowodów, że druga strona na to nie zasługuje ulegają impulsom czują się winne stając w obronie własnych potrzeb i często ustępują innym czują strach przed ludźmi, a zwłaszcza przed wszelkiego rodzaju władzą i zwierzchnikami czują strach przed cudzym gniewem i awanturami lubią zachowywać się jak ofiary bardzo boją się porzucenia i utraty obawiają się ukazywania swoich uczuć łatwo popadają w uzależnienia albo znajdują uzależnionych partnerów są impulsywne. Mają tendencję do zamykania się w raz obranym kierunku działania bez poważnego rozpatrzenia innych możliwości postępowania i prawdopodobnych konsekwencji podjętych działań. Ta impulsywność prowadzi DDA do zamieszania, nienawiści do samych siebie i utraty kontroli nad otoczeniem; w dodatku potem zużywają przesadną ilość energii na oczyszczenie sytuacji. Nie można zakładać, że każde dziecko, które wyrośnie w rodzinie alkoholowej będzie się charakteryzowało opisanym powyżej zespołem cech. Pojęcie DDA wraz z przypisywanym mu charakterystycznym zespołem cech, może jednak być pomocne dla osób, które doświadczają trudności spowodowanych doświadczeniami wyniesionymi z rodziny alkoholowej 8.Najważniejsze dla DDA jest wyjście z izolacji, znalezienie się wśród osób, które z racji podobnych przeżyć potrafią zrozumieć lęk, cierpienie i gniew nagromadzone w dzieciństwie. Muszą wrócić do złej przeszłości, żeby nie reagować na to, co się dzieje teraz, tak samo jak kiedyś 9 7 Por. www.dda.pl 8 Por. M. Kucińska DDA - kim jesteśmy? www.psychologia.edu.pl 9 Por. A. Dodziuk, Dorosłe Dzieci Alkoholików, Gazeta Wyborcza- Wysokie Obcasy,10-05-2002. 4
Pomoc i informacje można uzyskać u terapeutki p. Teresy Adamczyk tel. kom. 509330137 TEST NA WERYFIKACJĘ CZY JESTEM DDA? Można sprawdzić charakterystyczne cechy dorosłych dzieci alkoholików (DDA): www.psychologia.edu.pl/index.php?dz=autodiagnoza&op=opis&id=1936 Test nie jest wyrocznią ale może pomóc w określeniu cech DDA MATERIAŁY POMOCNICZE O DDA Film : Wszyscy jesteśmy Chrystusami reż. M. Koterski Polska 2006 Stronna internetowa : www.dda.pl; www.ae.katowice.pl- link Uczelnia wolna od uzależnień KSIĄŻKI: GDZIE SIĘ PODZIAŁO MOJE DZIECIŃSTWO (O Dorosłych Dzieciach Alkoholików) Wyd. Charaktery' 2006 Wybór tekstów o DDA publikowanych na łamach miesięcznika Charaktery. Kolejne wydanie wzbogacone jest o listy Dorosłych Dzieci Alkoholików cytowane na koniec każdego rozdziału WSPRACIE DLA DOROSŁYCH DZIECI ALKOHOLIKÓW(Hipopotam w pokojów), Tommy Hellsten, wyd. Ravi 2004 CZAS UZDROWIĆ SWOJE ŻYCIE, Cermak Timmen L., Rutzky Jacques, wyd. PARPA Przewodnik do pracy nad sobą. Kroki w stronę zdrowienia Dorosłych Dzieci Alkoholików. DOROSŁE DZIECI ALKOHOLIKÓW Janet G. Woititz, Wyd. "Akuracik" Klasyka LĘK PRZED BLISKOŚCIĄ - JAK POKONAĆ DYSTANS W ZWIĄZKU Janet G. Woititz, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2000. Książka adresowana do DDA/DDD PO DESZCZU JEST SŁOŃCE Patty McConnell, Poradnik terapeutyczny dla Dorosłych Dzieci Alkoholików, Wydawnictwo "Eko-Kapio", Gdańsk 1996 12 KROKÓW DLA DOROSŁYCH DZIECI Z UZALEŻNIENIOWYCH I INNYCH RODZIN DYSFUNKCYJNYCH praca anonimowa, Wyd. "Akuracik" Omówienie programu 12 Kroków dla DDA i innych Dorosłych Dzieci. 5