OCHRONA PRZED SKAśENIAMI śywności I WODY. Odporność i zdolność przetrwania ludności w okresie kaŝdego zagroŝenia zaleŝy od wielu warunków. Podstawowym z nich jest zaopatrzenie w Ŝywność, a następnie w pozostałe artykuły codziennego uŝytku. Doświadczenia wynikające z minionych wojen pozwalają stwierdzić, Ŝe jest problem dość złoŝony. Dlatego teŝ w okresie pokojowym rozpatruje się koncepcję zaopatrywania ludności w artykuły pierwszej potrzeby na wypadek ewentualnego zagroŝenia. W gospodarce wojennej zaspakajać się będzie ludzi w podstawowe dobra konsumpcyjne: chleb, ziemniaki, tłuszcze, mięso, cukier, wodę. W konsumpcji wojennej jest nieodzowna ingerencja państwa. Państwo moŝe ograniczyć podaŝ przez wprowadzenie racjonowania artykułów na zasadach przydziału karnetów lub bonów. Racjonowanie moŝe istnieć równolegle z zaopatrzeniem niereglamentowym. Niemal kaŝde państwo przy zmianie na system wojenny wprowadza racjonowanie zaopatrzenia. WaŜnym zagadnieniem staje się zaopatrzenie ludności w pierwszym okresie po zagroŝeniu. Wizja tego okresu wskazuje, Ŝe część zapasów Ŝywnościowych stanie się niezdatna do spoŝycia ze względu na skaŝenie. W przewidywaniu tego juŝ w okresie pokoju prowadzi się politykę manewru zapasami podstawowych artykułów. Bardzo istotne jest przede wszystkim zabezpieczenie zapasów Ŝywności przed skaŝeniem. A. Zabezpieczenie artykułów Ŝywnościowych przed skaŝeniami w stanie luźnym i opakowanym Przy wyborze artykułów Ŝywnościowych, które stanowić mają zapas Ŝywności w domu naleŝy kierować się następującymi wskazówkami: - by były to artykuły wysokokaloryczne, lekkostrwne i nadające się do przechowywania w domu przez dłuŝszy czas; - aby nie zajmowały za duŝo miejsca, - by moŝna było spoŝywać część artykułów na zimno lub po lekkim podgrzaniu; - by opakowania były twarde, odporne na wilgoć i rozbicie oraz miały mocne zamknięcia. W pewnym stopniu domowe zapasy Ŝywności chroni przed skaŝeniami juŝ mieszkanie, choć normalnie jego hermetyczność jest niewielka, po dokonaniu najprostszych przedsięwzięć zabezpieczających ewentualność skaŝenia wnętrza mieszkania obniŝy się ok. 15 razy w porównaniu z warunkami panującymi na zewnątrz domu. Masło, margarynę chleb, mięso i ryby naleŝy przechowywać w szklanych słojach lub szczelnych, drewnianych skrzynkach. Przed włoŝeniem do słoja lub skrzynki artykuły te owijamy w folię, papier woskowany, pergamin lub nawet zwykły, moŝliwie gęsty papier. Pieczywo moŝna przechowywać w polietylenowym worku. Produkty przechowywane w lodówce naleŝy dodatkowo owinąć w pergamin, papier woskowany lub włoŝyć do woreczków polietylenowych. Takie produkty, jak: ziemniaki, kapusta i inne jarzyny mogą być ukryte w drewnianej skrzynce, w plastikowej torbie i umieszczone w szafie. Artykuły sypkie takie, jak: kasza, cukier, mąka, itp. znajdujące się w oryginalnych torebkach naleŝy dodatkowo owinąć w pergamin, folię polietylenową, itp. lub przesypać do szklanego słoja, puszki blaszanej ewentualnie innego pojemnika odpowiednio uszczelnionego. Produkty Ŝywnościowe, które znajdują się w opakowaniach metalowych, szklanych lub wykonanych z materiałów nie przepuszczających wody i pyłów nie wymagają specjalnego zabezpieczenia, poniewaŝ nawet w wypadku skaŝenia łatwo jest usunąć pył chociaŝby przez zmycie. śywność przewidziana na kilka dni pobytu w rejonie skaŝenia powinna być opakowana oddzielnie w szczelny pojemnik.
B. Zabezpieczenie wody pitnej Bez jedzenia moŝna Ŝyć długo, zaleŝnie od organizmu, ale bez wody moŝna przeŝyć zaledwie kilka dni, stąd bardzo waŝne jest zapewnienie dostaw wody. Istniejące w warunkach pokojowych zaopatrzenie w wodę w wypadku zagroŝenia moŝe być przerwane. Dlatego teŝ konieczne jest nie tylko dokonanie zabiegów zmierzających do ochrony źródeł wody pitnej przed skaŝeniami, ale i posiadanie dostatecznego zapasu wody w budowlach ochronnych i miejscach pobytu ludności, niezaleŝnie od dostaw z sieci wodociągowej. NaleŜy stwierdzić, Ŝe niezbędny zapas wody pitnej moŝe być w pewnej mierze zastąpiony przez inne płynne pokarmy, jarzyny i owoce. Do tego celu nadają się róŝnego rodzaju soki jarzynowe i owocowe przechowywane w butelkach lub innych opakowaniach, które są łatwe do przechowywania, przygotowane indywidualnie lub przez przetwórnie napojów, a przede wszystkim wody mineralne. Wodę do picia naleŝy przechowywać w szczelnie zamykanych bańkach, zbiornikach lub kanistrach wykonanych z moŝliwie nierdzewnych i nie tłukących się materiałów. NaleŜy pamiętać, Ŝe nie kaŝda woda po dłuŝszym okresie przechowywania nadaje się do picia, np. woda ze źródeł powierzchniowych, niechlorowana po kilku dniach moŝe nie nadawać się do spoŝycia, natomiast chlorowana moŝe być przechowywana w odpowiednich (większych) zbiornikach od 1 5 miesięcy. To samo dotyczy wody wodociągowej chlorowanej lub ozonowanej. Najkrócej, bo miesiąc moŝna przechowywać wodę w małych, hermetycznie zamkniętych naczyniach, pozbawionych powietrza, jeŝeli woda ta nie była sterylizowana lecz tylko chlorowana. Wodę sterylizowaną moŝna przechowywać nawet w małym naczyniu do 5 miesięcy. Większość źródeł wody, z których miasta korzystają w sieci wodociągowej (tzw. gospodarstwa wodne) połoŝona jest w pewnej odległości i moŝe nie ulec skaŝeniu. Dla bezpieczeństwa trzeba jednak odczekać jakiś czas do wykonania pomiarów i spadku mocy dawki promieniowania. Przy studniach kaŝdego rodzaju bardzo waŝną sprawą jest zastosowanie odpowiedniego urządzenia do czerpania wody. Najlepiej do tego celu nadaje się wodna pompa. Zabezpieczenie przed skaŝeniem polega na okręceniu pompy tkaniną pyło i wodoszczelną. Niemniej waŝne jest zabezpieczenie obudowy studni i nieszczelności przy samej cembrowinie. NiezaleŜnie od zabezpieczenia terenu przy samej studni, konieczne jest uszczelnienie części wystającej nad poziom terenu (obudowy). Obudowy te, wykonane z drewna lub betonu muszą posiadać szczelne pokrywy. Wszystkie znajdujące się w nich szpary i szczeliny muszą być dokładnie zabezpieczone listwami z drewna lub w inny sposób. C. Zasady postępowania ze skaŝonymi produktami Ŝywnościowymi Ogólna zasada jest taka: Ŝywność i wodę, które znajdowały się w rejonie skaŝenia naleŝy traktować, jako podejrzane o skaŝenie lub zakaŝenie. JeŜeli były przechowywane w nieszczelnych opakowaniach, a tym bardziej, jeŝeli są widoczne skaŝenia (np. warstwa pyłu promieniotwórczego lub krople środków toksycznych) nie moŝna ich uŝywać bez uprzedniego skontrolowania przez laboratoria chemiczne, radiologiczne i biologiczne. Warunkiem umoŝliwiającym spoŝywanie zabezpieczonej skaŝonej Ŝywności i wody jest uprzednie odkaŝenie, dezaktywacja i dezynfekcja. OdkaŜanie następuje po skaŝeniu środkami trującymi. Jest to czynność skomplikowana. Artykuły spoŝywcze skaŝone, np. środkami trującymi, jak: iperyt, tabun czy soman nie dadzą się odkazić i muszą być zniszczone. śywność skaŝoną luizytem odkaŝa się przez długie wietrzenie lub gotowanie. Środki o twardej konsystencji (np. sery) są najczęściej skaŝone powierzchniowo i wystarczy zdjąć z nich zewnętrzną, skaŝoną warstwę. W ten sam sposób postępuje się ze skaŝoną mąką, zboŝem, kaszą, itp.
Artykuły spoŝywcze, które były przechowywane w szczelnych opakowaniach nadają się do uŝytku po odkaŝeniu opakowań przed ich otwarciem roztworem wapna chlorowanego lub dwuchlorku wapnia, 5 10% roztworem ługu siarkowego lub wody amoniakalnej. Przed przystąpieniem do odkaŝania opakowań (ta sama zasada powinna być stosowana przy dezaktywacji) podłogę pomieszczeń, w których przeprowadza się ten zabieg naleŝy pokryć warstwą piasku lub trocin. Po zakończeniu odkaŝania (lub dezaktywacji) trociny i piasek zbiera się i zakopuje do ziemi na głębokość jednego metra. SamoodkaŜanie uzaleŝnione będzie od temperatury i wilgotności powietrza, np. samoodkaŝanie po skaŝeniu środkami fosforoorganicznymi przy wysokiej temperaturze i dobrym wietrzeniu moŝe wynosić od 2 3 tygodni. Dezaktywację przeprowadza się po skaŝeniu środkami promieniotwórczymi. Zabieg ten jest skuteczny w przypadku, gdy Ŝywność była odpowiednio zabezpieczona. Podobnie, jak przy odkaŝaniu dezaktywację rozpoczyna się od opakowania. Polega to na wielokrotnym obmywaniu opakowania wodą z dodatkiem środków powierzchniowoczynnych. Produkty płynne odklarowuje się w ciągu 3 5 dni, a następnie czysty płyn przelewa się do czystego naczynia. Środki Ŝywnościowe znajdujące się w hermetycznych opakowaniach (słoikach, puszkach, butelkach, termosach, itp.) są dobrze zabezpieczone przed skaŝeniem promieniotwórczym. Wystarczy wytrzeć opakowanie szmatą, a następnie obmyć je wodą ze środkiem powierzchniowczynnym. Podczas gotowania produktów zwierzęcych (mięsa) ok. 50% substancji promieniotwórczych przechodzi do wywaru w ciągu pierwszych 20 25 minut. PrzedłuŜenie gotowania nie zwiększa efektu. Przeprowadzając dezaktywację takich produktów, jak: chleb, masło, wędliny, sery, itp., naleŝy ściąć zewnętrzną warstwę grubości 5 10mm. Skutecznym sposobem dezaktywacji wielu jarzyn i owoców jest zdjęcie łupiny lub skórki. Najprostszym, choć długotrwałym sposobem dezaktywacji Ŝywności jest jej odstawienie i przeczekanie aŝ nastąpi naturalny spadek skaŝenia promieniotwórczego (bardzo długi okres). Dezaktywację wody przeprowadzić moŝna róŝnymi sposobami, np. przez: klarowanie, filtrowanie i destylację. Dezynfekcję artykułów Ŝywnościowych i wody przeprowadza się po zakaŝeniu środkami biologicznymi. JeŜeli środki spoŝywcze były przechowywane w hermetycznych opakowaniach, to opakowania te naleŝy zdezynfekować przez przemycie 10% roztworem siarczanu amonowego i 20% roztworem wapna chlorowanego. Następnie przeciera się je szmatami zmoczonymi w tym samym roztworze. Po dezynfekcji opakowania produkty wyjmuje się i przez dłuŝszy czas poddaje działaniu wysokiej temperatury. Konserwy przed otwarciem puszki gotuje się w 3% roztworze sody przy temperaturze 100-110ºC. Mąkę, chleb, suchary, ciasto, itp. po dezynfekcji moŝna podawać tylko zwierzętom (są bardziej odporne). SkaŜone tłuszcze, oleje moŝna smaŝyć przez 30 60 minut w temperaturze powyŝej 100ºC. Innymi sposobami dezynfekcji Ŝywności są: pozostawienie jej na słońcu (promienie słoneczne mają właściwości bakteriobójcze), naświetlanie promieniami ultrafioletowymi, sterylizacja wysoką temperaturą. Najprostszym, a przy tym skutecznym sposobem dezynfekcji wody jest jej gotowanie. Większość bakterii ginie po 30 minutach gotowania, niektóre jednak mikroby zniszczone zostają dopiero po 2 godzinnym wrzeniu wody. Wodę skaŝoną moŝna równieŝ chlorować. Do dezynfekcji artykułów Ŝywnościowych nie wolno stosować: wapna chlorowanego, kwasu karbolowego, formaliny, lizolu, itp. Środki te moŝna wykorzystać tylko do dezynfekcji opakowań.
OdkaŜanie i dezynfekcja wody w studniach. Poza terenami zurbanizowanymi powszechnie są uŝywane studnie kopane lub wiercone, jako źródło zaopatrzenia wody dla celów konsumpcyjnych lub gospodarczych. SkaŜenie studni moŝe nastąpić wskutek stosowania bojowych środków trujących, skaŝenia promieniotwórczego których ryzyko wystąpienia jest minimalne. W okresie pokoju największym ryzykiem skaŝenia studni są występujące powodzie, nieszczelne szamba przydomowe usytuowane blisko studni, czy bezpośrednie skaŝenie wody przez niewłaściwe obchodzenie się ze środkami chemicznymi. W celu uniknięcia zachorowań wskutek uŝywania skaŝonej wody, naleŝy ją co rocznie poddać badaniu w Rejonowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej ( dostarczyć próbkę wody w sterylnym pojemniku) oraz kaŝdorazowo w przypadku podejrzeń o zmianie zapachu czy wyglądu wody. Wodę naleŝy badać kaŝdorazowo po przeprowadzeniu odkaŝania czy dezynfekcji. Fala powodziowa niesie ze sobą zanieczyszczenia bakteryjne i chemiczne groźne dla zdrowia i Ŝycia człowieka. Po ustąpieniu powodzi woda w studniach i zbiornikach wodnych nie nadaje się do picia. W celu uzyskania wody bezpiecznej dla zdrowia naleŝy bezwzględnie wszystkie studnie doprowadzić do odpowiedniego stanu technicznego oraz oczyścić je i wydezynfekować. Oczyszczanie i odkaŝanie studni kopanej. Po wybraniu wody ze studni trzeba oczyścić dno ze szlamu i wszelkich nieczystości, wybrać kilkudziesięciocentymetrową warstwę piasku i wypełnić je warstwą przepłukanego Ŝwiru lub gruboziarnistego piasku grubości ok. 10 cm, oczyścić cembrowinę oraz zabetonować ubytki i szpary. Przed przystąpieniem do dezynfekcji naleŝy zmierzyć za pomocą tyczki lub cięŝarka na sznurku głębokość wody w studni. Na kaŝdy metr głębokości wody odmierzamy ilość wapna chlorowanego wg zasad podanych w tabelce. Średnica studni w cm Potrzebna ilość wapna chlorowanego na kaŝdy metr głębokości wody Ilość monochloraminy na kaŝdy metr głębokości wody 80 150 g- szklanka 165 g 90 200 1 szklanka i ćwierć 220 g 100 250 g półtorej szklanki 270 g 120 350 g 2 szklanki i ćwierć 380 g W przypadku stosowania roztworu podchlorynu sodu naleŝy odmierzyć szklankę takiej samej objętości jak dla wapna chlorowanego lub dawki wymienione w tabelce w gramach dwukrotnie zwiększyć. Aby prawidłowo przeprowadzić dezynfekcję, naleŝy: - do wiadra z wodą dodać dwie płaskie łyŝeczki od herbaty któregoś z wymienionych środków dezynfekcyjnych i wyszorować tym cembrowinę, - po ponownym napełnieniu studni wodą, rozmieszać w wiadrze z niewielką ilością wody odmierzoną według tabeli ilość środka dezynfekcyjnego, dopełnić wiadro wodą, zmieszać, po czym całą zawartość wlać do studni, - wodę w studni zamieszać tyczką lub przez nabieranie wiadrem czerpanym i wlewanie z powrotem, - po 24 godzinach wybierać wodę aŝ do zaniku zapachu chloru. Uwaga: Środki dezynfekcyjne naleŝy przechowywać w suchym i ciemnym pomieszczeniu w opisanym naczyniu drewnianym lub szklanym, zabezpieczone przed dostępem dzieci.
OdkaŜanie studzien wierconych i abisyńskich. W przypadku studni wierconej wymieszanie roztworu odkaŝającego nastręcza duŝe trudności. Dlatego w wyjątkowych wypadkach odkaŝa się je wprowadzając roztwór dezynfekcyjny za pomocą specjalnej pompy. Zazwyczaj w przypadku zanieczyszczenia studni dokładnie się je przepłukuje przez długotrwałe pompowanie. OdkaŜanie wewnętrznej części pompy abisyńskiej przeprowadza się w następujący sposób: 4 gramy wapna chlorowanego ( 1 czubata łyŝeczka) albo 7 ml roztworu podchlorynu sodu ( 1,5 łyŝeczki ) rozpuścić w dwóch kubłach wody. Zdjąć kolumienkę studni, nalać do rury przygotowany roztwór, nałoŝyć kolumienkę i pompować aŝ do ukazania się wody w wylocie pompy: pozostawić 24 godziny, następnie pompować aŝ do zaniku zapachu chloru w wodzie. OdkaŜanie wody. KaŜdą niepewną wodę przeznaczoną do picia naleŝy odkazić. Dzięki zniszczeniu bakterii, a w szczególności zarazków chorób zakaźnych przewodu pokarmowego, staje się ona bezpieczna dla zdrowia. OdkaŜanie wody moŝna przeprowadzić róŝnymi środkami i sposobami: - najprostszym i dobrym sposobem odkaŝania wody jest jej gotowanie, - moŝna równieŝ dezynfekować wodę za pomocą specjalnych preparatów i pastylek pod róŝnymi nazwami, przeprowadzając ten zabieg ściśle według przepisów załączonych do tych preparatów. Uwaga: OdkaŜanie nie usuwa zanieczyszczeń chemicznych. DuŜa zawartość związków chemicznych ( azotanów ) moŝe wywołać u niemowląt sinicę, która przy braku natychmiastowej pomocy lekarskiej bywa śmiertelna. Dlatego wszystkie kobiety cięŝarne oraz niemowlęta powinny korzystać wyłącznie z wody badanej i określonej jako odpowiadająca wymaganiom sanitarnym.