Jan Barcz Swoboda przepływu kapitału i płatności

Jan Barcz Swoboda przepływu kapitału i płatności Spis treści: 1. Rozwój swobody 1.1. Postanowienia TEWG 1.2. Postanowienia TWE i TFUE 2. Pojęcie kapitału i płatności (bieżących) 2.1. Pojęcie kapitału 2.2. Pojęcie płatności bieżących 3. Skuteczność prawna swobody 4. Zakres zakazu dyskryminacji i ograniczeń 4.1. Zakres zakazu dyskryminacji 4.2. Zakres zakazu ograniczeń 4.2.1. Wyjątki w zakresie przepływu kapitału i płatności w stosunku do państw trzecich 4.2.2. Wyjątki na podstawie art. 65 TFUE (dawny art. 58 TWE) 4.2.3. Inne wyjątki 5. Strukturalna jedność uzasadnionych ograniczeń 1

Materiały dodatkowe: Swoboda świadczenia usług finansowych 1. Unijny rynek usług finansowych w świetle TFUE 2. Proces harmonizacji unijnego prawa finansowego 3. Proces Lamfalussy ego 4. Ochrona konsumentów usług finansowych w UE 5. Swoboda świadczenia usług finansowych w odniesieniu do wybranych kategorii podmiotów rynkowych 5.1. Wymagania wobec instytucji kredytowych 5.2. Funkcjonowanie funduszy inwestycyjnych (dyrektywa 85/611/EWG- dyrektywa UCITS) 5.3. Alternatywne Fundusze Inwestycyjne 5.4. Agencje ratingowe B. Bacia, A. Zawidzka, Swoboda przepływu kapitału i usługi finansowe w Unii Europejskiej, Tom XVII, cz. 2 (odpowiednia część Prawa gospodarczego UE ) 2

1. Rozwój swobody 1.1. Postanowienia TEWG w pierwotnym tekście TEWG (ograniczenie znaczenie swobody stopniowa liberalizacja): ówczesny art. 3 TEWG: zniesienie przeszkód wobec swobodnego przepływu kapitału (ale) ówczesny art. 67 ust. 1 TEWG: zawierał istotne ograniczenie w trakcie okresu przejściowego zobowiązanie do stopniowego usunięcia w obrotach między sobą wszelkich restrykcji wobec przepływu kapitału (tylko) w zakresie niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku ówczesny art. 68 ust. 1 TEWG: państwa zobowiązały się stosować możliwie najbardziej liberalne zezwolenia oraz unikać wprowadzania nowych ograniczeń ówczesny art. 69 TEWG: upoważnienie Rady do wydawania dyrektyw prowadzących do stopniowej liberalizacji swobody 3

1. Rozwój swobody 1.1. Postanowienia TEWG następstwa: brak skutku bezpośredniego ówczesnego art. 67 ust. 1 TEWG utrzymywanie restrykcyjnego nastawienia po zakończeniu okresu przejściowego (zahamowanie generalnej liberalizacji) wyrok TS w sprawie 203/80 Casati liberalizacja jedynie w wybranych dziedzinach (akceptowalnych dla państw) dyrektywa 60/921 (z 1960 r. tzw. pierwsza dyrektywa kapitałowa): liberalizacja w wybranych dziedzinach dyrektywa 63/21 (z 1963 r. tzw. druga dyrektywa kapitałowa): lista A i B (obowiązkowa liberalizacja: m.in. inwestycje bezpośrednie, w nieruchomości, operacje giełdowe, kapitał o charakterze osobistym), lista C (państwa mogły utrzymać ograniczenia jeżeli przepływ kapitału stwarzał przeszkody dla ich polityki gospodarczej: m.in. obrót papierami wartościowymi nie notowanymi na giełdzie, dystrybucja akcji na rynku pozagiełdowym), lista D (swoboda państw: m.in. fizyczny transfer środków finansowych) przyczyna: niechęć państw do rezygnacji z ważnego instrumentu kontroli makroekonomicznej i polityki pieniężnej kraju brak harmonizacji polityki gospodarczej i pieniężnej 4

1. Rozwój swobody 1.2. Postanowienia TWE postęp konieczny w ramach dopełnienia rynku wewnętrznego szczególne miejsce w tzw. białej księdze nt. dopełnienia rynku wewnętrznego: cel pełna liberalizacja w ramach swobody przepływu kapitału pełna liberalizacja miała przynieść wzrost gospodarczy: zmniejszenie opłat za usługi zwiększenie inwestycji i zapewnienie lepszej alokacji surowców (mniejsze ceny na towary i usługi) modernizacja zakładów przemysłowych optymalizacja zysku (transfer kapitału do banków z najwyższymi zyskami) powiązanie (liberalizacji swobody kapitału) z ustanowieniem UGiW: niebezpieczeństwa związane z pełną liberalizacją: pieniądz krąży swobodnie między państwami, może stymulować wahania kursów wymiany walut i niestabilność systemu monetarnego (różne stopy procentowe, zależnie od stopy wzrostu inflacji) UGiW (ograniczenie niebezpieczeństw): jeden pieniądz, likwidacja różnic w wymianie kursów i ustabilizowanie stopy procentowej w państwach członkowskich); 5

1. Rozwój swobody 1.2. Postanowienia TWE i TFUE prawo pochodne (przejściowe znaczenie): dyrektywa 86/566 (z 1986 r. - nowelizująca dyrektywy z 1960 i 1963 r.): liberalizacja kolejnych przepływów kapitałowych (długoterminowe kredyty handlowe, emisja papierów wartościowych emitowanych na giełdzie, etc.), niezbędnych dla połączenia rynków finansowych dyrektywa 88/361 (z 1988 r. uchylające wcześniejsze dyrektywy): cel doprowadzenie do pełnej liberalizacji w ramach swobody przepływu kapitału paralelnie do realizacji I etapu UGiW) większość postanowień tej dyrektywy została przejęta przez TWE (w brzmieniu nadanym przez TM) postanowienia TWE (obecnie TFUE) art. 63 TFUE (dawny art. 56 TWE) art. 64 TFUE (dawny art. 57 TWE) art. 65 TFUE (dawny art. 58 TWE) art. 55 TFUE (dawny art. 59 TWE) art. 60 TWE przeniesiony do PWBiS (art. 75 TFUE) wejście w życie pełnej liberalizacji swobody (dyrektywa i TWE) stopniowo: do 1 lipca 1990 r. pełna realizacja swobody (co do zasady) do 1992 r. Hiszpania, Portugalia, Irlandia do 1994 r. Grecja 6

2. Pojęcie kapitału i płatności rozróżnienie było istotne przed dopełnieniem pełnej liberalizacji swobody w TWE liberalizacja przepływu płatności była realizowana po zakończeniu okresu przejściowego (w przeciwieństwie do swobody przepływu kapitału) akcesoryjne znaczenie płatności swoboda przepływu kapitału: operacja finansowa polegająca na jednostronnym przeniesienie środków majątkowych do innego państwa członkowskiego w celu inwestycyjnym znaczenie praktycznie rozróżnienia obecnie: metodologiczne 7

art. 63 ust. 1 TFUE 2.1. Pojęcie kapitału art. 63 ust. 1 TFUE nie zawiera definicji orzecznictwo TS: przed TWE koncentrowało się na odróżnieniu swobody przepływu kapitału w stosunku do innych swobód (inny zakres liberalizacji): Ważniejsze orzeczenia TS: w sprawie 7/78 Regina v. Thompson (krugerrandów) w sprawie 203/80 Casati w sprawach połączonych 286/82 i 26/83 Luisi i Carbone w sprawie C-275/92 Schindler w sprawie C-280/00 Überseering definicja przyjęta w doktrynie: przepływ kapitału oznacza przeniesienie wartości kapitału rzeczowego i pieniężnego z jednego państwa do drugiego, przy czym co najmniej jedno z nich musi być członkiem UE kapitał rzeczowy m.in. inwestycje bezpośrednie, udział w nieruchomościach i przedsiębiorstwach; kapitał pieniężny kredyty, papiery wartościowe i poręczenia, pożyczki; decydujące znaczenie w definicji: transfer kapitału musi mieć znaczenie samodzielne (odróżnienie od swobody płatności sprawa Luisi i Carbone nie może stanowić świadczenia za zasadzie wzajemności w ramach swobody przepływu towarów lub osób dyrektywa 88/361 wylicza różne formy przepływu kapitału (katalog nie jest zamknięty) Nomenklatura przepływu kapitału 8

2.2. Pojęcie płatności art. 63 ust. 2 TFUE nie ma legalnej definicji (pomocniczo art. 128 ust. 1 TFUE uprawnienia EBC) definicja przyjęta w doktrynie: każde przeniesienie środków płatniczych między podmiotami różnych państw (przy czym co najmniej jedno musi być państwem członkowskim UE) płatności muszą wynikać ze zobowiązań w ramach swobody przepływu towarów, usług, kapitału i osób w przeciwieństwie do swobody przepływu kapitału płatność w tym znaczeniu jest świadczeniem wzajemnym: za wykonaną usługę lub świadczenie kapitałowe (opłacenie towaru, przelew wynagrodzenia pracownika do kraju ojczystego, spłata pożyczki); sprawa Luisi i Carbone 9

3. Skuteczność prawna swobody art. 63 ust. 1 i 2 TFUE: wywołuje skutek bezpośredni wertykalny (nie horyzontalny) adresatem są państwa konkretnie: wszystkie podmioty i organy, których działania mogą być przypisane państwu osoby uprzywilejowane: wszystkie osoby fizyczne i prawnie (niezależnie od obywatelstwa), które mają miejsce zamieszkania (siedzibę) w państwie członkowskim lub w państwie trzecim (chodzi jedynie o przepływ kapitału wewnątrz UE) 10

4. Zakres zakazu dyskryminacji i ograniczeń 4.1. Zakres zakazu dyskryminacji - pierwotny art. 67 TEWG: odwoływał się do zakazu dyskryminacji; - art. 63 TFUE: zakazuje dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej - odwołanie do art. 18 TFUE (ogólny zakaz dyskryminacji) 4.2. Zakres zakazu ograniczeń - art. 63 TFUE: zakaz ograniczeń - art. 63 TFUE: względny zakaz ograniczeń (istnieją liczne wyjątki) 11

4.2. Zakres zakazu ograniczeń 4.2.1. Wyjątki w zakresie przepływu kapitału i płatności do państw trzecich - art. 64 TFUE: zawiera zamknięty katalog - art. 66 TFUE: ochrona UGiW - (przeniesiony) art. 75 ust. 1 TFUE: sankcje gospodarcze 12

4.2. Zakres zakazu ograniczeń 4.2.2. Wyjątki na podstawie art. 65 TFUE art. 65 TFUE jak długo nie nastąpi pełna harmonizacja w obszarach objętych art. 65 TFUE możliwe jest w tej mierze ograniczanie swobody przepływu kapitału i płatności; zakres możliwych ograniczeń: art. 65 ust. 1 państwa członkowskie art. 65 ust. 2 - inni adresaci interpretacja restryktywna; sprawa C-54/99 kościoła scjentologicznego przestrzeganie zasady proporcjonalności przyczyny wprowadzenia ograniczeń nie mogą mieć charakteru gospodarczego decyzja co do zakresu ograniczeń nie może pozostawać w obszarze swobodnego uznania administracji sprawa C-302/97 Konle 13

4.2. Zakres zakazu ograniczeń 4.2.3. Inne wyjątki wyjątki na podstawie art. 143 TFUE do rozpoczęcia III etapu UGiW możliwe było wprowadzanie ograniczeń w przypadku trudności z bilansem płatniczym państwa członkowskiego wyjątki na podstawie art. 347 TFUE (dawny art. 297 TWE) analogicznie do innych obszarów 14

5. Strukturalna jednolitość uzasadnionych ograniczeń w odniesieniu do swobody przepływu kapitału zastosowanie ma (podobieństwo do swobody przepływu towarów) orzecznictwo dotyczące sprawy Cassis-de- Dijon oznacza to, iż: państwa członkowskie mogą stosować środki (niedyskryminujące) z przyczyn nie mających charakteru gospodarczego, jeśli są konieczne i uzasadnione wymogami bezwzględnymi (imperatywnymi), dotyczącymi interesu powszechnego (oraz w danym obszarze nie ma regulacji wspólnotowej) do takich bezwzględnych wymogów orzecznictwo ETS zalicza m.in.: uczciwość obrotu kapitałem, ochronę konsumenta, sprawność rynku kapitałowego sprawa C-118/96 Saffir (przykład odrzucenia przez TS ustanowionego ograniczenia) niezależnie od w/w przykładów TS nawiązując do formuły Gebhard w dwóch dalszych przypadkach uznał, iż przyczyny interesu powszechnego uzasadniają ograniczenie swobody przepływu kapitału (w odniesieniu do swobody nabywania nieruchomości): w sprawie Konle (1 czerwca 1999 r.): cele z zakresu planowania przestrzennego (zachowanie siedzib ludności stale zamieszkującej na danym obszarze i utrzymanie niezależnej od turystyki działalności gospodarczej) w sprawie Trummer (16 marca 1999 r.): przyczyna za zakresu interesu społecznego pewność i jawność krajowego systemu zastawu na nieruchomości 15