Gniazdowanie hełmiatek Netta rufina na stawach rybnych koło Zatora

Notatki Notes Notatki Ornitologiczne 2009, 50: 42 62 Gniazdowanie hełmiatek Netta rufina na stawach rybnych koło Zatora Hełmiatka w Polsce to gatunek skrajnie nieliczny i lokalnie lęgowy, a jej liczebność oceniona została ostatnio na 15 20 par (Tomiałojć & Stawarczyk 2003). Gnieździ się na kilku izolowanych stanowiskach, głównie w północno-wschodniej i południowo-zachodniej części kraju. Jej mała krajowa populacja podatna jest na czynniki losowe, stąd też umieszczona została w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (Jakubiec & Stawarczyk 2001). Z krajowych ostoi tego gatunku, tylko dwie można uznać za stałe. Należą do nich: stawy rybne Wielikąt koło Lubomii oraz rez. Łężczak k. Raciborza (Cempulik 1985, Krotoski 1987, Stawarczyk 1991, Szlama & Majewski 1998, Szyra 2001, Henel 2005, Komisja Faunistyczna 2005, 2006, 2007). Celem niniejszej pracy jest przedstawienie stanu zatorskiej populacji hełmiatki oraz omówienie wybranych aspektów ekologii rozrodu, charakterystyki biotopu lęgowego i niebezpieczeństw w warunkach intensywnie użytkowanych stawów rybnych w okolicach Zatora. Badania prowadzono w latach 2002 2007 w miesiącach V VIII, na terenie kompleksów stawowych: Spytkowice, Przeręb, Stawy Monowskie, Bugaj i Rudze koło Zatora (woj. małopolskie), przy okazji innych badań prowadzonych na tych obiektach. Łączna powierzchnia tych gospodarstw obejmuje 1525 ha (Wiehle 2002, Wiehle et al. 2002, Wilk 2002 msc, Ginter 2006 msc). Wybór kompleksów stawowych do skontrolowania oparto na podstawie corocznego rozpoznania poczynionego we wcześniejszych miesiącach poprzedzających sezon lęgowy. Dodatkowo kontrolami objęto inne kompleksy stawowe oraz zbiorniki wodne na obszarze Ziemi Oświęcimsko-Zatorskiej, ze szczególnym naciskiem na te obiekty, na których znajdowały się wyspy ziemne oraz kolonie mew (śmieszki Larus ridibundus oraz mewy białogłowej L. cachinnans). Monitoring par lęgowych oparto o coroczne liczenia samic wodzące pisklęta, stwierdzenia samotnych piskląt (podrzuconych innym gatunkom kaczek) lub nielotne młode. Zrezygnowano natomiast ze stosowania metod (Borowiec et al. 1981, Ranoszek 1984, Gilbert et al. 1998), sprowadzających się do określenia liczebności terytorialnych lub zaniepokojonych par w odpowiednim czasie i biotopie, ze względu na ich nieadekwatność w przypadku gatunków skrajnie nielicznie lęgowych. Większość stanowisk kontrolowano min. 5 razy w sezonie. Wszystkie przedstawione w pracy lęgi zostały zaakceptowane przez Komisję Faunistyczną. Przy określaniu terminów zniesienia pierwszego jaja przyjęto, że wysiadywanie trwa 26 28 dni, jaja są znoszone w jednodniowych odstępach, a wysiadywanie rozpoczyna się po złożeniu ostatniego jaja (Bauer & Glutz v. Blotzheim 1969, Cramp & Simmons 1977). Przejęto także, że młode ptaki osiągają zdolność do lotu w 45. 50. dniu życia (Harrison & Castell 1998). Definicję lęgu pasożyta bądź gospodarza przyjęto za Stawarczykiem (1995). Wiek piskląt określono na podstawie ich wielkości, cech upierzenia oraz proporcji ciała przyjmując: A do 7. dnia życia, wielkość tułowia 6 8 cm, tułów kulkowaty, dziób krótki i drobny; B 8. 14. dzień życia, wielkości ciała 9 12 cm, ciało nadal kulkowate; C 15. 21. dzień życia, wielkość tułowia 13 18 cm, dziób oraz głowa wydłużona, brak widocznych w skrzydłach pałek lotek; D 22. 28. dzień życia, wielkości ciała 19 25 cm, tułów, dziób oraz głowa wyraźnie wydłużona, kontrast pomiędzy barwą policzka a wierzchem głowy stonowany, widoczne wyrastające pałki lotek, zaś na wierzchu tułowia pojedyncze pióra okrywowe oraz sterówki. 42

Nazwy zbiorowisk roślinnych przyjęto za Medwecką-Kornaś (1977), Kornasiem (1977) oraz Matuszkiewiczem (2007). W latach 2002 2007 stwierdzono 15 lęgów hełmiatki zakończonych sukcesem (tab. 1). Ustalenie liczby par lęgowych jest problematyczne z racji pasożytnictwa lęgowego występującego u tego gatunku (Bauer et al. 2005). Przyjmując, że stwierdzenia samotnych piskląt podrzuconych innym gatunkom kaczek pochodziły od samic, które nie powtarzały lęgów w danym roku, to liczbę gniazdujących corocznie par zatorskiej populacji oceniono na 2 6 par. Stałym miejscem corocznego gniazdowania były stawy Bugaj (60% całej populacji), gdzie maksymalnie w roku 2007 stwierdzono 4 lęgi. Dwukrotnie gniazdowanie stwierdzono na sąsiednich kompleksach stawowych: Przeręb (2004 2005) oraz Spytkowice (2004, 2006), zaś tylko raz na Stawach Monowskich (2006). Spośród wszystkich odnotowanych lęgów, 6 (40%) dotyczyło samotnych piskląt (średnia 2,2 pull.). Odnotowano dwa przypadki obecności pisklęcia hełmiatki w grupie rodzinnej czernicy Aythya fuligula (2006) oraz głowienki A. ferina (2007). W sumie 53% lęgów stanowiły lęgi podrzucone (pasożytnicze), przyjmując, że samotne pisklęta pochodzą z takich lęgów. W 5 przypadkach (33%) obserwowano samicę z własnymi pisklętami (lęgi czyste), a średnia liczba piskląt wyniosła 6,4. Trzykrotnie stwierdzono samice z pisklętami własnymi (gospodarzy) oraz pisklętami pasożytów. Dwukrotnie były to pisklęta głowienki, a raz czernicy (średnio 5 pull.). Analizując wszystkie lęgi (tab. 1), data złożenia pierwszego jaja (początek wysiadywania) przypadała na okres ok. 12. 13.06. Wszystkie przypadki lęgów stwierdzano na terenie stawów intensywnie użytkowanych rybacko. Ogroblowana powierzchnia stawu, na którym, wahała się w granicach 1,6 43 ha (średnia 19,6 ha). Obecność wysp ziemnych na stawach odnotowano tylko w 5 przypadkach. Jeden przypadek lęgu miał miejsce na stawie z kolonią śmieszki. Roślinność porastająca stawy, na których i, reprezentowana była najczęściej przez zespół trzciny pospolitej (Phragmitetum australis) oraz pałki wąskolistnej (Typhetum angustifoliae), a także zespół grzybieńczyka wodnego (Nymphoideum peltatae). Obecność tego ostatniego zapewnia pisklętom bezpieczeństwo oraz dogodne warunki żerowiskowe w czasie wzrostu. Udział pozostałych zbiorowisk roślinnych był niższy. Stopień pokrycia lustra wody na poszczególnych stawach wahał się w granicach 5 40% dla szuwaru trzcinowego i pałkowego oraz 30 60% dla grzybieńczyka wodnego. Generalnie, dominowały stawy o dość ubogiej roślinności wynurzonej z racji jej usuwania (chemicznego bądź mechanicznego) przez właścicieli gospodarstw rybackich. Ingerencja człowieka na stanowiskach lęgowych sprowadzała się do regularnego, w odstępach kilkudniowych, pływania łodzią (karmienie ryb paszą/zbożem) oraz codziennej obecności pracowników gospodarstw na groblach stawów. Od 15.08 do momentu zamarznięcia stawów organizowane były polowania na ptaki wodne, początkowo zbiorowe, zaś od października indywidualne Obecnie w Polsce gniazduje 15 20 par hełmiatki i liczba ta od lat 1980. utrzymuje się na podobnym poziomie (Tomiałojć & Stawarczyk 2003). Na południu kraju hełmiatka najliczniej gniazduje na stawach w regionie Raciborza, gdzie w latach 2001 2004 stwierdzono 6 11 par, a populację uznano za stabilną (Henel 2005). W latach 2000 2005 nowym stanowiskiem były stawy w Górkach (woj. świętokrzyskie), gdzie odnotowano próby oraz lęgi 1 2 par (M. Jantarski i in., raporty Komisji Faunistycznej 2001 2005). Pierwszy lęg hełmiatek w dolinie górnej Wisły stwierdzono w roku 2004 na stawach Bugaj (Ginter 2006), zaś wiosną 2002 próbę lęgu odnotowano na stawach w Spytkowicach (Wiehle et al. 2002). Wcześniej, bo w latach 1985 1991, pojedyncze pary lub dorosłe ptaki w porze lęgowej widywano m.in. na stawach w Spytkowicach, jednak ich statusu jednoznacznie nie zdołano ustalić (Walasz & Mielczarek 1992). W Europie, na terenach poza jej południowym zasięgiem 43

Tabela 1. Lęgi hełmiatek Netta rufina na stawach rybnych koło Zatora w latach 2004 2005 Table 1. Broods of the Red-creasted Pochard on the fishponds near Zator in 2004 2005. (1) name of a fishpond complex Nazwa kompleksu stawowego (1) Liczba samic z pull. lub pull. samotne bądź z innymi pull. obcego gatunku 2004 2005 Bugaj Spytkowice Przeręb Przeręb Bugaj 1 z 7 pull. 2 pull. 4 pull. 1 z 3 pull. 1 z 9 pull. Przybliżony wiek piskląt (w tygodniach) 1 tydzień 2 tydzień 3 tydzień 1 tydzień >1 tydzień Data stwierdzenia lęgu 24.06.2004 21.07.2004 5.08.2004 12.07.2005 19.06.2005 Ogroblowana powierzchnia stawu, na którym 20 ha 17 ha 20 ha 17 ha 21,5 ha Liczba ziemnych wysp na stawie, na którym Obecność kolonii (gatunek, liczebność w roku lęgu) 3 1 1 Brak Brak Brak Brak Brak Brak Brak Roślinność wynurzona (rodzaj, procent pokrycia lustra wody) Z.t. >5%, Ł.w-t. >5% Z.t. 10%; G. 60% Z.t.+Z.p. 25 30% Z.t.+Z.p. 35 40% G. 30 40%; Z.t. 20% Bezpośrednie otoczenie zbiornika, na którym (Hiszpania, Francja, Rumunia, Turcja i Rosja), hełmiatka najliczniej gniazduje w Niemczech, gdzie jej liczebność wynosi obecnie 420 540 par (Bauer et al. 2005). W ostatnich latach wzrost liczebności hełmiatki zanotowano u naszych południowych sąsiadów. W Czechach jej liczebność wzrosła o 30% w stosunku do lat 1985 1989 i obecnie wynosi 200 250 par (Štastny et al. 2006). Dodatnim trendem charakteryzuje się także populacja słowacka, której liczebność obecnie waha się w granicach 10 30 par (Danko et al. 2002). Prawdopodobnie to właśnie ptaki z populacji czeskiej zasilają nowopowstającą populację zatorską. Określenie jednoznacznego statusu hełmiatki w okresie lęgowym nastręcza trudności. Powodem takiego stanu rzeczy jest powszechne pasożytnictwo lęgowe, dobrze opisane u wielu gatunków blaszkodziobych (m.in. Weller 1959, Joyner 1976, Sugden 1980, Talent et al. 1981, Amat 1985, Sorenson 1991, 1993, Stawarczyk 1995). W uproszczeniu, kon- 44 Nieużytki, stawy Stawy Stawy, łąki Stawy, łąki Stawy, łąki Obserwator M. Ginter D. Wiehle P. Malczyk P. Malczyk P. Malczyk Skróty: Z.t. zespół trzciny pospolitej Phragmitetum australis; Z.p. zespół pałki wąskolistnej Typhetum angustifoliae; S.w. strzałka wodna Sagittaria sagittifolia L.; G zespół grzybieńczyka wodnego Nymphoideum peltatae; Ł.w-t. łęg wierzbowo-topolowy Salici-Populetum; Rd. rdest ziemnowodny Polygonum amphibium L.; S. sit Juncus sp.

Tabela 1. Lęgi hełmiatek Netta rufina na stawach rybnych koło Zatora w latach 2004 2005 Table 1. Broods of the Red-creasted Pochard on the fishponds near Zator in 2004 2005. (1) name of a fishpond complex Nazwa kompleksu stawowego (1) Liczba samic z pull. lub pull. samotne bądź z innymi pull. obcego gatunku Przybliżony wiek piskląt (w tygodniach) Stawy Monowskie 1 z 4 pull. 1 pull. (A) w grupie pull. A. fuligula 1 pull. (B) 2 tydzień 1,5 tygodnia (A) 1 tydzień (B) Data stwierdzenia lęgu 27.07.2006 9.08.2006 (A) 29.07.2006 (B) Ogroblowana powierzchnia 44 ha 14,5 ha (A) stawu, na którym 43 ha (B) Liczba ziemnych wysp na stawie, na którym Obecność kolonii (gatunek, liczebność w roku lęgu) Roślinność wynurzona (rodzaj, procent pokrycia lustra wody) Bezpośrednie otoczenie zbiornika, na którym Obserwator Brak L. ridibundus, 180 220 gniazd Z.t.+Z.p.+S.w. +S. 20 30% 2006 2007 Spytkowice Bugaj Bugaj Brak (A) 1 (B) 4 pull. (A) 1 z 9 pull. (B) 1 z 2 pull. + 2 pull. A. ferina (C) 2 3 tydzień (A) >1 tydzień (B, C) 18.07.2006 (A,B,C) 12 ha (A) 21,5 ha (B) 21,5 ha (C) Brak 2 pull. (A) 1 z 4 pull. (B) + 1 pull. Ay. fuligula 2 pull. (C) 2 pull. (D) + 3 pull. A. ferina 2 3 tydzień (A) <3 tydzień (B) 1 tydzień (C) 2 tydzień (D) 1.07.2007 (A) 8.08.2007 (B, C, D) 20 ha (A) 12 ha (B) 1,6 ha (C) 8,0 ha (D) 3 (A) Brak (B C) Brak (A-B); Brak (A C) Brak (A D); Z.t.+Z.p. 30% (A) Z.t.+Z.p. >10% Z.t. >5% (B) (A) G. 30 40%; Z.t. 20% (B, C) Stawy Stawy Stawy (A) stawy, łąki (B, C) J. Betleja, P. Malczyk Z.t. >5%, Ł.w-t. >5% (A) Z.t.+Z.p. >10% (B, C) Z.p. >10%, Z.t. 10%, Rd. >5% (D) Nieużytki, stawy (A) stawy, łąki (B, C, D) P. Malczyk P. Malczyk D. Wiehle (A) P. Malczyk, M. Ledwoń (B,C,D) sekwencją tego zjawiska jest możliwość samicy do gniazdowania w normalny sposób, podrzucania jaj do gniazd innych gatunków lub tego samego gatunku, podrzucania jaj (w obu wariantach ww.) przy równoczesnym gniazdowaniu w normalny sposób, bądź nie przystępowania do lęgów (Sorenson 1991, 1993). Najistotniejsze jest to, że wybór któregoś ze scenariuszy może być uzależniony od lokalnych warunków środowiskowych, indywidualnej kondycji samicy w danych sezonie lęgowym i corocznie modyfikowany. Nieprzewidywalność lęgów u blaszkodziobych, szczególnie w szczątkowych populacjach rozproszonych na dużym obszarze, generuje metodyczną trudność ustalenia faktycznej liczby samic przystępujących do rozrodu w danym sezonie i określenia pewnego, a nie prawdopodobnego statusu lęgowego. W badaniach monitoringowych prowadzonych w naszym kraju, w przypadku gatunków rzadkich (m.in. podlegających weryfikacji przez 45

Komisję Faunistyczną) określenie lęgowy dotyczy stwierdzeń samic wodzących własne pisklęta, co nie odzwierciedla frakcji samic przystępujących do lęgów. Dodatkowo, większość obserwatorów marginalizuje możliwości lęgów mieszanych (pasożytniczych) nie przeglądając piskląt (rodzin, żłobków) pospolitych gatunków kaczek (krzyżówka Anas platyrhynchos, krakwa A. strepera, czernica i głowienka). To właśnie w tych grupach mogą wychowywać się pisklęta hełmiatki, które z czasem odłączają się od rodzin zastępczych dorastając samodzielnie. Taki przebieg lęgów corocznie odnotowywano na stawach rybnych koła Zatora. Ponad połowa z wykrytych lęgów dotyczyła przypadków pasożytnictwa (lęgów podrzuconych). Potwierdzają to także dane z Hiszpanii (Amat 1991) oraz Francji (Defos du Rau et al. 2003). Z kilkuletnich obserwacji autorów wynika, że intensywna gospodarka rybacka nie ma wpływu na tempo kolonizacji i rozwoju nowopowstałej populacji. Paradoksalnie, regularne i liczne lęgi odnotowywane są na terenie gospodarstwa Bugaj, charakteryzującego się najintensywniejszą gospodarką rybacką oraz skromną szatą roślinną porastającą stawy w porównaniu z innymi gospodarstwami z okolic Zatora. Największym obecnie zagrożeniem dla powstającej populacji hełmiatek są polowania zbiorowe na ptaki wodne. Dotyczy to całej ostoi Natura 2000 Dolina Dolnej Skawy, ale szczególnie kompleksu Bugaj, gdzie gniazduje 60% populacji. Gospodarstwo to charakteryzują się bezdrzewnym krajobrazem oraz wąskimi pasami roślinności wynurzonej potęgującymi skuteczność polowań (brak możliwości ukrycia się ptaków). Zabijanie ptaków dorosłych czy też młodych podczas polowań zbiorowych (Wiehle & Bonczar 2007, mat. niepubl.), negatywnie wpływa na populację, powodując prawdopodobnie spowolnienie tempa jej wzrostu oraz zakresu kolonizacji doliny górnej Wisły. Wszystkie krajowe lęgowiska hełmiatek powinny być całkowicie wyłączone z użytkowania łowieckiego. Ochrona tego gatunku przed polowaniami, może stać się także czynnym programem ochrony innych gatunków kaczek zabijanych corocznie podczas polowań na kompleksach stawów rybnych w naszym kraju. Summary: Breeding of Red-crested Pochards Netta rufina on the fishponds near Zator. Within the complex of fishing ponds near Zator, 15 successful broods of the Red-crested Pochard were recorded in 2002 2007. The number of pairs breeding annually was estimated at 2 6. Ponds Bugaj, with a maximum of four Red-crested Pochard broods (60% of the whole population) noted for 2007, were a permanent nesting site of the species each year. The birds were twice observed to breed on the ponds of Przeręb (2004 2005) and Spytkowice (2004, 2006), and once on the Monowskie Fishponds (2006). Of all broods, 40% concerned nestlings alone (2.2 pull. on average). Two cases were recorded of a Red-crested Pochard nestling present in a family group of the Tufted Duck Aythya fuligula (2006) and Common Pochard A. ferina (2007). In total, 53% of the broods were dumped (parasitic). In 5 cases (33% of broods) a female with her own nestlings was observed, three times a female with the hosts nestlings together with nestlings of parasites (twice with nestlings of the Common Pochard and once of the Tufted Duck). An analysis of broods indicates that the date of the first egg laying fell on 12th 13th June. All broods were found on intensively managed fishponds. Occurrence of soil islands on the ponds was noted only in 5 cases, and only one brood was found in the neighbourhood of a colony of the Black-headed Gull Larus ridibundus. The vegetation growing on the ponds on which broods were found was represented by an association of Phragmitetum australis, Typhetum angustifoliae and Nymphoideum peltatae. The most serious threat to the Red-crested Pochard population of Zator is hunting of waterfowl in the area of the whole refuge Natura 2000 Dolina Dolnej Skawy (the Lower Skawa River Valley). Literatura Amat J.A. 1985. Nest parasitism of Pochard Aythya ferina by Red-crested Netta rufina. Ibis 127: 255 262. 46

Amat J.A. 1991. Effects of Red-crested Pochard nest parasitism on Mallards. Wilson Bull. 103: 501 503. Bauer K.M., Glutz v. Blotzheim U.N. 1969. Handbuch der Vögel Mitteleuropas. 3. Akademische Verlagsgesellschaft, Frankfurt am Main. Bauer H-G., Bezzel E., Fiedler W. 2005. Das Kompendium der Vögel Mitteleuropas. AULA-Verlag, Wiesbaden. Borowiec M., Stawarczyk T., Witkowski J. 1981. Próba uściślenia metody oceny liczebności ptaków wodnych. Not. Orn. 22: 47 61. Cempulik P. 1985. Wodno-błotne Non-Passeriformes na stawach rybnych Wielikąt (Górny Śląsk). Acta ornithol. 21: 115 134. Cramp S., Simmons K.E.L. (eds). 1977. The Birds of the Western Palearctic. 1. Oxford University Press. Danko Š., Darolová A., Krištín A. 2002. Rozširenie vtákov na Slovensku. VEDA, Bratislava. Defos du Rau P., Barbraud Ch., Mondain-Moiwal J-Y. 2003. Estimating breeding population size of the Red-crested Pochard (Netta rufina) in the Camargue (southern France) taking into account detection probability: implications for conservation. Animal Conservation 6: 379 385. Gilbert G., Gibbons D.W., Evans J. 1998. Bird Monitoring Methods. RSPB, Sandy. Ginter M. 2006 msc. Awifauna stawów rybackiego gospodarstwa doświadczalnego Bugaj. Praca magisterska, Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt AR w Krakowie. Harrison C.J., Castell P. 1998. Bird nests, eggs and nestlings of Britain and Europe. Harper Collins P u- blishers. Henel K. 2005. Monitoring stanowisk lęgowych hełmiatki Netta rufina w okolicach Raciborza w latach 2000 2004. Scripta Rudensia 14: 71 74. Jakubiec Z., Stawarczyk T. 2001. Netta rufina (Pallas, 1773) Hełmiatka. W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce, ss. 125 127. PWRiL, Warszawa. Joyner D.E. 1976. Effects of interspecific nest parasitism by Redheads and Ruddy Ducks. J. Wildl. Manage. 40: 33 38. Komisja Faunistyczna 2005. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2004. Not. Orn. 46: 157 178. Komisja Faunistyczna 2006. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2005. Not. Orn. 47: 97 124. Komisja Faunistyczna 2007. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2006. Not. Orn. 48: 107 136. Kornaś J. 1977. Zespoły synantropijne. W: Szafer W., Zarzycki K. (red.). Szata roślinna Polski. 1. ss. 446 452. PWN, Warszawa. Krotoski T. 1987. Ptaki rezerwatu Łężczak k/raciborza. Ptaki Śląska 5: 29 48. Matuszkiewicz W. 2007. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa. Medwecka-Kornaś A. 1977. Zespoły leśne i zaroślowe. W: Szafer W., Zarzycki K. (red.). Szata roślinna Polski. 1, ss. 389 390. PWN, Warszawa. Ranoszek E. 1984. Weryfikacja metod oceny liczebności lęgowych ptaków wodnych w warunkach stawów milickich. Not. Orn. 24: 177 201. Stawarczyk T. 1981. Hełmiatka Netta rufina. W: Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J. Ptaki Śląska. Monografia faunistyczna, ss. 112 113. Uniwersytet Wrocławski. Stawarczyk T. 1995. Strategia rozrodu kaczek w warunkach wysokiego zagęszczenia na stawach milickich. Acta Universitatis Wratislaviensis, Prace Zool. 31: 1 110. Štastny K., Bej ek V., Hudec K. 2006. Atlas hnízdního rozší ení ptákù v eské republice 2001 2003. Aventinum. Sorenson M.D. 1991. The functional significance of parasitic egg laying and typical nesting in redhead ducks: an analysis of individual behaviour. Anim. Behav. 42: 771 796. Sorenson M.D. 1993. Parasitic egg laying in canvasbacks: frequency, success, and individual behavior. Auk 110: 57 69. Sugden L.G. 1980. Parasitism of Canvasback nest by Redheads. J. Field Ornithol. 51: 361 364. Szlama D., Majewski P. 1998. P taki rezerwatu Łężczak koło Raciborza. Nor. Orn. 39: 1 11. 47

Szyra D. 2001. Awifauna stawów rybnych Wielikąt koło Lubomii (województwo śląskie). Ptaki Śląska 13: 67 85. Talent L.G., Krapu G.L., Jarvis R.L. 1981. Effects of Redhead nest parasitism on Mallards. Wilson Bull. 93: 562 563. Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pro Natura, Wrocław. Walasz K., Mielczarek P. (red.). 1992. Atlas ptaków lęgowych Małopolski 1985 1991. Biologica Silesiae, Wrocław. Weller M.W. 1959. Parasitic egg laying in the Redhead (Aythya americana) and other North American Anatidae. Ecol. Monogr. 29: 333 365. Wiehle D. 2002. Ptaki stawów rybnych w Spytkowicach w latach 1995 2000. Chrońmy Przyr. ojcz. 58: 25 61. Wiehle D., Wilk T., Faber M., Betleja J., Malczyk P. 2002. Awifauna doliny górnej Wisły część 1. P taki Ziemi Oświęcimsko-Zatorskiej. Not. Orn. 43: 227 253. Wiehle D., Bonczar Z. 2007. Śmiertelność ptaków w warunkach stawów rybnych. Not. Orn. 48: 163 173. Wilk T. 2002 msc. Awifauna lęgowa stawów rybnych w Zatorze w latach 1999 2001. Praca magisterska, Inst. Biol. Środow. UJ, Kraków. Damian Wiehle Kamedulska 26, 30-252 Kraków d.wiehle@poczta.fm Paweł Malczyk Graniczna 1, Psary, 32-545 Karniowice pawmal@gazeta.pl Drugie stwierdzenie mewy cienkodziobej Larus genei w Polsce Dnia 30.04.2008 we wczesnych godzinach popołudniowych przeglądając duże stado śmieszek Larus ridibundus żerujące na stawie Jastrzębiec w kompleksie stawowym Przeręb koło Zatora (woj. małopolskie) zauważyliśmy dorosłą mewę cienkodziobą L. genei. Obserwowany ptak podobnie jak śmieszki zbierał pokarm z powierzchni wody. Po kilkunastu minutach obserwacji wszystkie mewy poderwały się i rozleciały na inne stawy. Intensywne poszukiwania ptaka na pozostałych kompleksach stawowych nie przyniosły rezultatu. Jednak wieczorem, obserwując mewy zlatujące się na noclegowisko na stawie Pilawa, udało nam się ponownie zlokalizować mewę cienkodziobą i obserwować ją aż do zapadnięcia ciemności. Następnego dnia 01.05.2008 ptaka przez kilkadziesiąt minut obserwowano od świtu na tym samym stawie co dzień wcześniej (J. Niemiec et al.), po czym widziano jak odleciał on w kierunku Wisły. Regularne obserwacje prowadzone w kolejnych dniach nie wykazały obecności mewy cienkodziobej. Zarówno pierwszego, jak i drugiego dnia osobnik ten został sfotografowany. Obserwacje uzyskały akceptację Komisji Faunistycznej. Z większej odległości mewa cienkodzioba była zaskakująco trudna do wychwycenia wśród drugorocznych śmieszek, które nie przepierzyły głowy do szaty godowej. Jednak podczas obserwacji z bliższej odległości mewa ta wyróżniała się już zdecydowanie. Charakterystyczną cechą była sylwetka i tzw. jizz. Rzucały się w oczy bardzo długi dziób, wyraźnie dłuższy od dzioba śmieszki (który wcale nie był cienki, jak sugeruje to polska nazwa gatunkowa), stosunkowo mała głowa i bardzo długa szyja, momentami wyciągana w nienaturalny wręcz sposób. Długi ogon powodował, iż projekcja skrzydeł była wyraźnie mniejsza niż u śmieszki. Upierzenie ciała całe białe, z wyjątkiem płaszcza, który był jasnopopielaty o 48