Jestem świadkiem Chrystusa w Kościele Podręcznik do religii dla I klasy liceum i technikum
Podręcznik nr AZ-41-01/1-1 do nauczania religii rzymsko-katolickiej na terenie całej Polski, z zachowaniem praw biskupów diecezjalnych, przeznaczony dla klasy I liceum i technikum, zgodny z programem nauczania numer AZ-4-01/1 Recenzenci: ks. dr Józef Kraszewski, ks. dr Robert Sarek. KOMITET REDAKCYJNY ks. Zbigniew Marek SJ (przewodniczący) ks. Andrzej Hajduk SJ, ks. Tadeusz Nosek, ks. Franciszek Rzepka SJ ZESPÓŁ AUTORÓW kierownik ks. Zbigniew Marek SJ (Kraków) ks. Tadeusz Biały (Przemyśl) ks. Krzysztof Burdak (Kraków) ks. Marceli Cogiel (Katowice) ks. Ryszard Czekalski (Płock) ks. Jan Częczek (Przemyśl) ks. Stanisław Dziekoński (Łomża) Małgorzata Figuła (Ostrowiec Świętokrzyski) ks. Jerzy Filek (Kraków) ks. Leszek Filipek (Kraków) Grażyna Foksa (Elbląg) ks. Andrzej Hajduk SJ (Kraków) ks. Waldemar Janiga (Przemyśl) Ewa Jaworska (Elbląg) ks. Witold Jedynak (Przemyśl) ks. Krzysztof Kantowski (Koszalin) ks. Tadeusz Kocór (Przemyśl) Anna Królikowska (Kraków) ks. Dariusz Kwiatkowski (Kalisz) ks. Tomasz Lenczewski (Kalisz) ks. Piotr Matejski SJ (Kraków) Małgorzata Mendyk (Legnica) ks. Marek Mendyk (Legnica) ks. Tadeusz Nosek (Kraków) ks. Tadeusz Panuś (Kraków) ks. Grzegorz Puchalski (Elbląg) Regina Pych (Elbląg) ks. Franciszek Rzepka SJ (Kraków) ks. Piotr Sroczyński (Wrocław) Jolanta Strojek (Radom) Stefan Suliński (Kraków) ks. Stanisław Twarowski SJ (Warszawa) Projekt okładki i koncepcja graficzna: Tomasz Prażuch Zdjęcie na okładce: ks. Zbigniew Pytel Skład: Wojciech Prażuch Wybór ilustracji: Anna Królikowska, Wojciech Prażuch Imprimatur: Kuria Metropolitalna w Krakowie Bp Kazimierz Nycz, Wikariusz Generalny Ks. prof. dr hab. Jan Dyduch, Kanclerz Kurii Ks. dr hab. Tadeusz Panuś, Cenzor Nr 1372/2002, Kraków, dnia 13 czerwca 2002 r. ISBN 83-7097-958-0 Wydawnictwo WAM Księża Jezuici, Kraków 2002 WYDAWNICTWO WAM ul. Kopernika 26 31-501 Kraków tel. (012) 629 32 00 fax (012) 429 50 03; e-mail: wam@wydawnictwowam.pl DZIAŁ HANDLOWY tel. (012) 629 32 54, 629 32 55, 629 32 56 (012) 423 75 00 fax (012) 430 32 10 e-mail: handel@wydawnictwowam.pl Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ: http://wydawnictwowam.pl Wznowienie 2005 Wszelkie prawa zastrzeżone. Bez pisemnej zgody wydawcy nie można do podręcznika tworzyć żadnych materiałów pomocniczych.
Modlitwa jej istota, konieczność, potrzeba... 29 Żydów i chrześcijan, wierzących w jedynego Boga, modlitwy uczy przede wszystkim Biblia. W Starym Testamencie najdoskonalszym jej podręcznikiem jest Księga Psalmów, a w Nowym Testamencie na szczególną uwagę zasługuje Modlitwa Pańska ( Ojcze nasz ), której nauczył nas sam Jezus, oraz modlitwa hymn uwielbienia Boga wyśpiewany przez Maryję: Magnificat. Kościół, który codziennie modli się Psalmami (do ich odmawiania w określonych porach dnia zobowiązani są wszyscy księża), również ten hymn uczynił swoją codzienną modlitwą. Odmawiając Magnificat, dziękujemy Bogu za wypełnienie obietnic zbawienia. Być może zachwycasz się poezją czy też piosenką religijną. O takiej twórczości także można powiedzieć, że jest modlitwą, o ile oczywiście wyraża ona pragnienia, radości i tęsknoty zwrócone ku Bogu. Istnieje wiele nieporozumień odnośnie do tego, czym jest modlitwa. Jedni zabiegają przede wszystkim o to, aby przez modlitwę wyprosić sobie przychylność Boga i Jego pomoc. Taki sposób rozumienia modlitwy jest stary jak świat. Ludzie często byli, a nawet i dziś są gotowi zadawać sobie ból, składać rozmaite ofiary, byleby tylko Bóg zechciał spełnić ich prośby. Są i tacy, którzy dla zaspokojenia potrzeby ciszy, skupienia i medytacji korzystają z pomocy różnorodnych technik wypracowanych przez religie Wschodu (np. przez buddyzm). 121
Wreszcie należy wspomnieć o tych, którzy w modlitwie widzą możliwość spotkania z przyjaznym Bogiem. Według nich modlitwa jest wzniesieniem serca, prostym spojrzeniem ku Niebu, okrzykiem wdzięczności i miłości zarówno w cierpieniu, jak i radości (św. Teresa od Dzieciątka Jezus), staniem przed Bogiem z otwartym sercem (św. Tomasz z Akwinu) czy też oglądaniem Boga (Jan Paweł II). Wiara Kościoła Kościół wierzy i jednocześnie naucza, że modlitwa chrześcijanina jest urzeczywistnieniem wiary otrzymanej od Boga. Można ją więc nazwać darem Boga. Aby zrozumieć ów dar, należy z jednej strony raz jeszcze zobaczyć wejście Boga w ludzką historię, najpełniej wyrażone w osobie Jezusa Chrystusa. Z drugiej zaś strony istotę tego daru wyjaśnia sposób, w jaki modlitwy uczy Jezus Chrystus. W tym kontekście warto przeczytać fragment Ewangelii św. Jana opowiadający o rozmowie Jezusa z Samarytanką (4, 1-42). Jezus i Samarytanka, mozaika w Bazylice NSPJ w Krakowie 122
Autentyczna modlitwa chrześcijanina jest spotkaniem dwóch wolności: nieskończonej wolności Boga z ograniczoną wolnością człowieka. O takim właśnie spotkaniu opowiada św. Jan, podkreślając przy tym, że inicjatorem rozmowy z Samarytanką jest Jezus. To On pierwszy zwraca się do kobiety czerpiącej wodę: Daj Mi pić! A na jej wyrzut: Jakżeż Ty, będąc Żydem, prosisz mnie, Samarytankę, bym Ci dała się napić? przejmuje inicjatywę i wyjaśnia: O, gdybyś znała dar Boży i wiedziała, kim jest Ten, kto ci mówi: Daj Mi się napić prosiłabyś Go wówczas, a dałby ci wody żywej (por. J 4, 7-10). Z rozmowy tej można wywnioskować, że modlitwa niezależnie od tego, czy zdajemy sobie z tego sprawę czy też nie jest spotkaniem Bożego i naszego pragnienia. Bóg pragnie, abyśmy pragnęli Jego oraz tego wszystkiego, co On przyobiecał ludziom w ciągu wieków i co spełnia przez Jezusa (por. KKK 2559-2561). Tak więc, na podstawie przekazanej nam przez Ewangelistę relacji ze spotkania Boga z człowiekiem, możemy zauważyć, że modlitwa chrześcijanina jest związkiem przymierza między Bogiem i człowiekiem w Chrystusie. Jest działaniem Boga i człowieka; wypływa z Ducha Świętego i z nas i jest skierowana całkowicie ku Ojcu w zjednoczeniu z ludzką wolą Syna Bożego, który stał się człowiekiem (KKK 2564). Kolejną właściwością modlitwy chrześcijanina jest trwanie człowieka w żywym związku dziecka Bożego z nieskończenie dobrym Ojcem, z Jego Synem Jezusem Chrystusem, i z Duchem Świętym. Chodzi tu o trwanie w obecności trzykroć świętego Boga i w komunii z Nim. Ta komunia życia jest zawsze możliwa, gdyż przez chrzest staliśmy się jedno z Chrystusem. Modlitwa jest o tyle chrześcijańska, o ile jest komunią z Chrystusem i rozszerza się w Kościele, który jest Jego Ciałem (KKK 2565). Z powyższych powodów Tradycja Kościoła proponuje wierzącym pewien rytm modlitwy, mający nieustannie ją podtrzymywać. W ten rytm wchodzi modlitwa codzienna: poranna i wieczorna oraz niedzielna modlitwa skupiona wokół Eucharystii. Czym jest dla Ciebie modlitwa? Czy przede wszystkim prosisz (a może żądasz, szantażujesz, wymuszasz?!), czy także przepraszasz i dziękujesz? Czy kiedykolwiek zdarzyło Ci się trwać w obecności trzykroć świętego Boga? 123
Jak często się modlisz? Od przypadku do przypadku, gdy sam (sama) nie potrafisz sobie z czymś poradzić i potrzebujesz Bożej interwencji? Dlaczego się modlisz? Czy chodzi Ci o zaspokojenie własnych potrzeb wyciszenie się, osiągnięcie duchowego doświadczenia? Czy naprawdę pragniesz być bliżej Boga, czy chcesz poznać Jego wolę? W duchu modlitwy raz jeszcze przeczytaj rozmowę Jezusa z Samarytanką (J 4, 1-42). Jako modlitwę potraktuj też poniższy wiersz Zbigniewa Herberta pt. Usta proszą. A może dojdę Ciebie szeptem bolesnym ruchem małych warg może wypiję Ciebie z ciszą nocnych ogrojców i czuwania może przywołam jasny promień aby otworzył twarde czoło którego nie znam i nie umiem którego przeto trudno kochać a może dojdę Ciebie szeptem którego dotknąć nie potrafię który wypełniasz mnie do dna 124
Spis treści I. JESTEM CHRZEŚCIJANINEM...9 1. Katecheza w szkole...11 2. Słucham Ducha Świętego lektura Biblii...14 3. Otrzymałeś Ducha Świętego...18 4. Zjednoczeni w Duchu Świętym obywatele Kościoła...21 5. W mocy Ducha Świętego sakrament dojrzałości...24 6. Liturgia sakramentu bierzmowania...27 II. TAKA JEST NASZA WIARA...31 7. Poszukiwanie prawdy...33 8. Istota wiary...37 9. Zrozum, abyś uwierzył. Uwierz, abyś zrozumiał...40 10. Drogi poznania Boga...44 11. Wierzę słowu Bożemu...48 12. Jezus Chrystus szczytem Objawienia...52 13. Opatrzność Boża...56 III. OTO JA JESTEM Z WAMI......59 14. Kościół Jezusa Chrystusa...61 15. Po co Kościół?...64 16. Jezus Chrystus obecny w Kościele...67 17. Pismo Święte księgą Kościoła...70 18. Objawienia prywatne...74 19. Papież w Kościele...78 20. Podziały w Kościele i dążenie do jedności...83 21. Chrzest dar i zadanie...88 22. Pojednanie i pokuta...92 23. Chorzy skarbem Kościoła...96 24. Służba wspólnocie...100 25. Zakony w Kościele...104 26. Eucharystia: spotkanie z Jezusem, który nas umacnia...108 27. Eucharystia: źródło i szczyt życia chrześcijańskiego...111 28. Eucharystia: zadatek przyszłej chwały...115 238
IV. GDY SIĘ MODLICIE......119 29. Modlitwa jej istota, konieczność, potrzeba......121 30. Sposoby modlitwy...125 31. Jezus wzorem modlitwy...129 32. Liturgia Kościoła...132 33. Przykazania kościelne...136 34. Świętowanie Dnia Pańskiego...140 35. Wyznawanie grzechów...144 36. Przyjmowanie Komunii świętej...148 37. Konieczność postu...151 38. Potrzeby wspólnoty Kościoła...155 39. Modlitwy poranne i wieczorne...159 V. CO MAM CZYNIĆ?...163 40. Godziwe życie...165 41. Fundament chrześcijańskiego życia...169 42. Ubodzy w duchu......174 43. Którzy się smucą......178 44. Cisi......182 45. Którzy pragną sprawiedliwości......186 46. Miłosierni......190 47. Czyste serce...194 48. Którzy wprowadzają pokój......197 49. Prześladowani dla sprawiedliwości......200 50. Ze względu na Jezusa Chrystusa...203 VI. ROK KOŚCIOŁA...207 51. Adwent...209 52. Boże Narodzenie...213 53. Wielki Post...217 54. Wielkanoc...222 55. Czas w ciągu roku...226 56. Uroczystość Wszystkich Świętych...229 57. Udział w zbawczych dziełach Boga...234 239