Sola scriptura jedynie Pismo Wierzymy, nauczamy i wyznajemy, iż jedyną regułą i normą, według której powinno się oceniać i osądzać wszystkie nauki i wszystkich nauczycieli, nie może to być żadna inna, jak tylko prorockie i apostolskie pisma Starego i Nowego Testamentu (Formuła Zgody, Epitome, O zasadniczej regule i normie, 1). Na podstawie bowiem słów i działań ojców (Kościoła) nie można ustanawiać artykułów wiary, w przeciwnym bowiem razie artykułem wiary musiałoby stać się także to, co dotyczy pożywienia, odzieży, domu itd., jak to zabawnie uczynili (papiści) w przypadku relikwii świętych. My zaś mamy inną regułę, mianowicie, że artykuły wiary ustala Słowo Boże, a poza tym nikt, nawet anioł (Ga 1,8). (Artykuły Szmalkaldzkie II, 2). Tak luterańskie księgi wyznaniowe oddają treść i rozumienie reformacyjnej zasady sola Scriptura jedynie Pismo Święte, zgodnie z którą ostatecznym autorytetem i normą nauczania, jedynym źródłem wiary jest właśnie Pismo Święte, uważane za natchnione przez Boga zgodnie z II Listem do Tymoteusza 3,16: Całe Pismo przez Boga jest natchnione i pożyteczne do nauki, do wykrywania błędów, do poprawy, do wychowywania w sprawiedliwości. Stąd też już w XVI wieku środowiska luterańskie w różnych krajach przygotowywały tłumaczenia Biblii na języki narodowe, a przy parafiach luterańskich otwierano szkoły, które umożliwiały naukę czytania, by Pismo Święte było dostępne wszystkim w Kościele. Kanon Pisma Reformacja przyjęła jako swój tzw. palestyński kanon Starego Testamentu składający się z 39 ksiąg: I-V Mojżeszowej, Jozuego, Sędziów, Rut, I-II Samuela, I-II Królewskiej, I-II Kronik, Ezdrasza, Nehemiasza, Estery, Joba, Psalmów, Przypowieści, Kaznodziei, Pieśń nad pieśniami, Izajasza, Jeremiasza, Trenów, Ezechiela, Daniela, Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza; oraz ukształtowany w starożytnym Kościele kanon Nowego Testamentu, składający się z 27 ksiąg: Ewangelii Mateusza, Marka, Łukasza oraz Jana; Dziejów Apostolskich; listów św. Pawła: do Rzymian, dwóch do Koryntian, do Galacjan, do Efezjan, do Filipian, do Kolosan, dwóch do Tesaloniczan, dwa do Tymoteusza, do Tytusa, do Filomena; listów: do Hebrajczyków, św. Jakuba, I-II św. Piotra, I-III św. Jana, św. Judy; Apokalipsy św. Jana). Norma normująca i normy unormowane Zasada sola Scriptura nie wyklucza istnienia innych norm wiary i nauczania luterańskiego. Ustala ona jednak jasną relację między Pismem Świętym a pozostałymi normami. To
pierwsze jest normą ostateczną i nadrzędną tzw. normą normującą (norma normans), zaś wszystkie pozostałe normy są mu podporządkowane tzw. normy unormowane (norma normata). Wśród tych ostatnich najważniejsze w luteranizmie miejsce zajmują księgi wyznaniowe. Księgi wyznaniowe Księgi wyznaniowe, zwane symbolicznymi, to wyznania wiary Kościoła, składane w określonych okolicznościach historycznych. Ich zadaniem jest danie świadectwa wierze Kościoła, dają obowiązujący wykład jego nauki, służąc tym samym zachowaniu nauki Kościoła jako czystej i nieskażonej, a także jego jedności. Ze względu na swoje podporządkowanie Pismu Świętemu jako normie normującej nie stanowią one jednak przeszkody dla prób jego aktualnego odczytania, czy prowadzenia badań teologicznych. Księgi wyznaniowe odgrywają szczególna rolę w Kościołach wywodzących się z Reformacji zapoczątkowanej przez Marcina Lutra w Wittenberdze. W 1580 roku, w 50. rocznicę odczytania Wyznania Augsburskiego, wydano tzw. Księga Zgody (Liber Concordiae), która była ukoronowaniem procesu kształtowania się zestawu luterańskich ksiąg wyznaniowych i stanowi ich zamknięty zbiór. W jej skład weszły zarówno przyjęte przez Reformację starokościelne symbole wiary: nicejsko-konstantynopolitański (wspólny dla całego chrześcijaństwa), apostolski i atanazjański (wspólne dla chrześcijańskiego Zachodu), jak i wyznania wiary XVI-wiecznego Kościoła: Wyznanie Augsburskie i jego Obrona, Mały i Duży Katechizm, Artykuły Szmalkaldzkie, Traktat o władzy i prymacie papieża oraz Formuła Zgody. Polski Kościół Ewangelicko-Augsburski, którego oficjalna nazwa odwołuje się bezpośrednio do Wyznania Augsburskiego, uznaje za obowiązujący wykład Pisma Świętego wszystkie części Księgi Zgody. Jednak nie wszystkie Kościoły luterańskie na świecie uznają całą Księgę Zgody. Na przykład Kościół Duński, ze względów historycznych, nie przyjął najmłodszej z luterańskich ksiąg wyznaniowych: Formuły Zgody. Za powszechnie uznawane wśród Kościołów luterańskich na świecie księgi wyznaniowe, obok trzech starokościelnych symboli wiary, uchodzą Wyznanie Augsburskie i Mały Katechizm. Potwierdzenie tego znalazło się m. in. w Statucie największej międzynarodowej organizacji zrzeszającej Kościoły luterańskie: Światowej Federacji Luterańskiej (ŚFL), której członkiem jest także polski Kościół Ewangelicko-Augsburski. Podstawy doktrynalne ŚFL określono następująco: Światowa Federacja Luterańska wyznaje Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu za jedyne źródło i normę swojej nauki, życia i służby. W trzech ekumenicznych wyznaniach wiary i w księgach wyznaniowych Kościoła Luterańskiego, szczególnie w niezmienionym Wyznaniu Augsburskim i w Małym Katechizmie Marcina Lutra, widzi ona czysty wykład Słowa Bożego. (Statut ŚFL, par. 2).
Starokościelne symbole wiary Nicejsko-Konstantynopolitańskie Wyznanie Wiary wyznanie to wiązane jest z pierwszymi dwoma soborami powszechnymi: w Nicei (325), który potwierdził boskość Jezusa Chrystusa (odrzucając nauczanie arian), i Konstantynopolu (381), który potwierdził boskość Ducha Świętego (odrzucanie nauczania pneumatomachów). Nie jest pewne czy sam tekst wyznania powstał na soborze w Konstantynopolu, czy jest wcześniejszy. Apostolskie Wyznanie Wiary oparte o wyznanie wiary składane przy Chrzcie w zborze rzymskim pochodzące z II wieku, ostatecznie zredagowane prawdopodobnie w VI wieku w południowej Galii. Nazwane apostolskim ze względu na rozpowszechnione w średniowieczu przekonanie, że jego tekst pochodzi bezpośrednio od apostołów. Atanazjańskie Wyznanie Wiary pochodzi z II połowy V wieku, z Galii, pierwotnie przypisywane patriarsze Aleksandrii Atanazemu (ok. 295-373), który bronił dogmatu trynitarnego. Kolejno w dwóch częściach jako konieczne do zbawienia przedstawia ono dogmat dotyczący Trójcy Świętej sformułowany na soborach w Nicei (325) i Konstantynopolu (381) oraz dogmat dotyczący dwóch natur w Chrystusie sformułowany na soborze w Chalcedonie (451). XVI-wieczne wyznania wiary Wyznanie Augsburskie wyznanie wiary ewangelickich książąt i miast Rzeszy Niemieckiej odczytane 25 czerwca 1530 roku po niemiecku przed cesarzem Karolem V na Sejmie Rzeszy w Augsburgu. Przygotował je współpracownik Marcina Lutra Filip Melanchton. W części pierwszej (art. I-XXI) daje ono wykład nauki ewangelickiej, w części drugiej (art. XXII-XXVIII) tłumaczy reformy wprowadzone w zborach ewangelickich jako zniesione nadużycia. Wyznanie przygotowano po niemiecku i łacinie, oba teksty są traktowane jako równorzędne. Obrona Wyznania Augsburskiego na polecenie cesarza Karola V strona papieska sporządziła jako reakcję na Wyznanie Augsburskie Konfutację, która została przyjęta jako stanowisko cesarskie i Sejmu Rzeszy. W odpowiedzi na to Filip Melanchton przygotował Obronę, w której zbija zarzuty Konfutacji wobec kolejnych artykułów Wyznania Augsburskiego. Opublikowane wraz z tzw. editio princeps Wyznania Augsburskiego w 1531 roku. Mały Katechizm efekt wizytacji parafialnych prowadzonych w Saksonii w latach 1527-28. Przygotowany przez Marcina Lutra i opublikowany w 1529 roku, najpierw w postaci tablic. W formie pytań i odpowiedzi przybliża podstawowe prawdy wiary, które były bardzo słabo znane wśród parafian w Saksonii. Zawiera pięć głównych części: Dekalog, Apostolskie Wyznanie Wiary, Ojcze nasz, Sakrament Chrztu, Sakrament Ołtarza oraz część
pośrednią: Jak należy nauczać prostaczków spowiadania się oraz dodatki: Modlitwy, Scholia, Tablica domowa, a także nietłumaczone na język polski formularze liturgiczne Chrztu i ślubu. Duży Katechizm jego geneza jest taka sama jak Małego Katechizmu. Różnica polega na tym, że Marcin Luter nie stosował w nim układu pytań i odpowiedzi, a poszczególne zagadnienia pięciu głównych części Małego Katechizmu wyłożył w dłuższych tekstach, u których podstaw leżały jego kazania wygłoszone w Wittenberdze. Artykuły Szmalkaldzkie przygotowane przez Marcina Lutra na zlecenie elektora Jana Fryderyka w 1537 roku jako odpowiedź ewangelicka na zapowiedź soboru w Mantui, a także testament teologiczny M. Lutra, który miał chronić przed podziałami po jego śmierci. W części pierwszej przedstawiono naukę o Bogu, w której nie ma sporu ze stroną rzymską (nauką o Trójcy Świętej i osobie Jezusa Chrystusa), w części drugiej przedstawiono te kwestie odnośnie których strona ewangelicka nie może ustąpić (przede wszystkim artykuł o zabawieniu jedynie z łaski przez wiarę), w części trzeciej zaś zaprezentowano zagadnienia, które można przedyskutować z mężami uczonymi. Traktat o władzy i prymacie papieża powstał również w 1537 roku na zlecenie Związku Szmalkaldzkiego. Jego członkowie jako odpowiedź na zaproszenie na sobór w Mantui nie przyjęli proponowanych przez elektora Jana Fryderyka Artykułów Szmalkaldzkich M. Lutra, ale potwierdzili ponownie Wyznanie Augsburskie, które jednak potrzebowało uzupełnienia dotyczącego władzy papieża, którą się w nim nie zajęto. Tym uzupełnieniem stał się Traktat przygotowany ostatecznie przez Filipa Melanchtona. Omówiono w nim także kwestię władzy i orzecznictwa biskupów. Formuła Zgody po śmierci M. Lutra w 1546 roku w obozie Reformacji Wittenberskiej wybuchły liczne spory teologiczne zarówno wewnętrzne (np. o tzw. rzeczy drugorzędne adiafora, czy o współpracę człowieka w dziele zbawienia) jak i z innymi nurtami Reformacji (przede wszystkim kalwinizmem, np. o Wieczerzę Pańską). W długim procesie wypracowano ostatecznie w 1577 Formułę Zgody jako dokument, który rozstrzygał dyskutowane kwestie. Głównymi animatorami tego procesu byli J. Andreä (Wirtembergia) i M. Chemnitz (Brunszwik). Formuła Zgody w części pierwszej, Epitome, daje w dwunastu artykułach krótki wykład istoty sporu oraz zatwierdzone (Positiva) i odrzucone (Negativa) jego rozstrzygnięcia. W części drugiej, Solida Declaratio, zawarto szersze rozwinięcie argumentacji podsumowanej w Epitome.
Literatura podstawowa: Księgi Wyznaniowe Kościoła Luterańskiego, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 2003. Wyznanie augsburskie (Konfesja Augsburska) z 1530 r. Część pierwsza, przeł. z niemieckiego A. Wantuła, w: Wyznanie augsburskie (Konfesja Augsburska) z 1530 roku. 95 tez ks. Marcina Lutra z 1517 roku, seria: Biblioteki Klasyki Ewangelickiej, t. 1, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 1999, ss. 25-45. Giertz B., Wierzyć po ewangelicku, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 1994, ss. 15-24. Uglorz M., Marcin Luter. Ojciec Reformacji, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 1995, ss. 125-130. Sauter G., Podstawowe pytania wiary, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 1997, ss. 165-186. Grane L., Wyznanie augsburskie. Wprowadzenie w podstawowe myśli Reformacji luterańskiej, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 2002, ss. 9-28. Uglorz M., Zarys nauki Kościoła luterańskiego, w: Świadectwo wiary i życia. Kościół luterański w Polsce wczoraj i dziś, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 2004, ss. 34-37. Więcej na ten temat: Gryniakow J., Problem recepcji wyznania augsburskiego przez katolików, Z problemów Reformacji t. 3/4, wyd. Wydawnictwo Zwiastun, Warszawa 1981-1982, ss. 21-30. Gryniakow J., Rola Słowa Bożego w zwiastowaniu ewangelickim, w: Misterium Verbi, red. H. Muszyński, A. Skowronek, wyd. Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1985, ss. 29-35. Maciuszko J. T., Założycielskie teksty ewangelicyzmu, w: M. Luter, Mały Katechizm. Duży Katechizm, seria: Biblioteki Klasyki Ewangelickiej, t. 4, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 2000, ss. 7-21. Milerski B., Duch a litera. Analiza teologiczno-hermeneutyczna, w: Z Duchem Świętym w trzecie tysiąclecie. Materiały z sesji naukowej, wyd. Uniwersytet Śląski. Filia w Cieszynie, Cieszyn 2002, ss. 131-136.
Niemczyk J. B., Autorytet Pisma Świętego według Doktora Marcina Lutra, w: Misterium Verbi, red. H. Muszyński, A. Skowronek, wyd. Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1985, ss. 16-28. Uglorz M., Filipa Melanchtona dobro własne w Wyznaniu Augsburskim, Teologia i ambona r. 1997, nr 15, wyd. Stowarzyszenie Księży i Katechetów, ss. 8-13. Uglorz M., Geneza Wyznania augsburskiego, w: Wyznanie augsburskie (Konfesja Augsburska) z 1530 roku. 95 tez ks. Marcina Lutra z 1517 roku, Bielsko-Biała 1999, ss. 9-24. Uglorz M., Od samoświadomości do świadectwa wiary, wyd. Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Warszawa 1995, ss. 61-74.88-126. Uglorz M., Sola scriptura, w: Teologia wiary. Teologia ks. dra Marcina Lutra i ksiąg wyznaniowych Kościoła luterańskiego, red. M. Uglorz, wyd. Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 2007, ss. 272-285. Wojciechowska K., Sola scriptura sed quia Scriptura Luter a kanon biblijny, w: Dziedzictwo myśli Lutra, red. J. Wild, wyd. Parafia Ewangelicko-Augsburska Świętego Krzyża w Słupsku, Miejski Ośrodek Doradztwa Metodycznego w Słupsku, Słupsk 2011, ss. 35-45. Znaczenie Konfesji Augsburskiej dzisiaj, Z problemów Reformacji t. 3/4, wyd. Wydawnictwo Zwiastun, Warszawa 1981-1982, ss. 12-20. Milerski B., Sola scriptura, Myśl protestancka, r. 2004, z. 1-2, ss. 14-20. Uglorz M., Kanon Pisma Świętego a jego przekłady, Kalendarz ewangelicki r. 117: 2003, wyd. Wydawnictwo Augustana, ss. 173-182. Barański Ł., W Heidelbergu (cz. 1) teologia krzyża, Zwiastun r. 2012, nr 19, ss. 10-12. Mikler E., Teologiczne aspekty Artykułów Szmalkaldzkich, Kalendarz Ewangelicki, r. 101: 1987, wyd. Wydawnictwo Zwiastun, ss. 111-117. Sojka J., Od kryzysu do wyznania, Warto r. 2008, z. 1, wyd. Wydawnictwo WARTO Centrum Misji i Ewangelizacji Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, ss. 22n. Sojka J., W Heidelbergu (cz. 2) teologia a filozofia,, Zwiastun r. 2012, nr 20, ss. 10-12.
Wojak T., Aktualność Konfesji Augsburskiej, Zwiastun r. 1980, nr 12, ss. 179-187. pobierz w formacie PDF