Raport dla miasta Kielce

Raport dla miasta Kielce (Inwentaryzacja źródeł emisji do powietrza atmosferycznego w związku z potrzebą aktualizacji baz danych dotyczących stanu i ochrony powietrza atmosferycznego m.in. dla potrzeb integracji systemów gromadzenia i przetwarzania danych o środowisku w Miejskim Systemie Informacji Przestrzennej) 1

Składamy serdeczne podziękowania za współpracę i zaangażowanie przy opracowaniu Raportu. Zespołowi z Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Kielce oraz wszystkim osobom i jednostkom organizacyjnym Urzędu Miasta Kielce, a także innym jednostkom współpracującym w procesie przygotowania niniejszego opracowania. Wszystkim Państwu serdecznie dziękujemy za udostępnienie niezbędnych materiałów i informacji źródłowych oraz pomoc i poświęcony czas. Kierownik projektu: mgr Marek Kuczer Autorzy opracowania: mgr Urszula Chmura mgr inż. Maciej Kosielski mgr inż. Jerzy Kuczer mgr Marek Kuczer mgr inż. Aneta Lochno mgr inż. Janusz Pietrusiak mgr inż. Marek Rosicki dr inż. Artur Smolczyk inż. Katarzyna Zaborowska 2

Spis treści 1 Streszczenie...5 2 Cel i zakres raportu...5 3 Opis metodyki inwentaryzacji emisji...5 3.1 Charakterystyka punktowych źródeł emisji... 6 3.2 Charakterystyka powierzchniowych źródeł emisji... 6 3.3 Charakterystyka źródeł liniowych... 9 4 Analiza wyników inwentaryzacji emisji na terenie miasta... 11 4.1 Inwentaryzacja emisji ze źródeł punktowych...11 4.2 Inwentaryzacja emisji ze źródeł powierzchniowych...13 4.3 Inwentaryzacja emisji ze źródeł liniowych...18 4.4 Bilanse zanieczyszczeń pochodzących z poszczególnych źródeł...19 5 Opis metodyki modelowania, pokazanie trendów zmian jakości powietrza... 21 5.1 Wyniki modelowania i wnioski zawarte w Programie ochrony powietrza dla stref woj. świętokrzyskiego TOM I, Kielce - miasto na prawach powiatu...21 5.2 Aktualny stan jakości powietrza na terenie miasta Kielce...25 5.3 Opis modelu obliczeniowego oraz procedur weryfikacji, korekcji i adjustacji wyników 27 5.4 Wyniki modelowania i zmiany jakości powietrza na podstawie porównania wyników modelowania dla 2009 r. z wynikami i wnioskami zawartymi w POP...29 5.5 Prognoza stanu zanieczyszczenia powietrza dla 2015 r....32 6 Baza danych źródłowych... 36 6.1 Baza emisji punktowej....36 6.2 Baza emisji liniowej....37 6.3 Baza emisji powierzchniowej....37 7 Procedury i metody aktualizacji emisji w latach następnych... 38 7.1 Aktualizacja bazy emisji punktowej....38 7.2 Aktualizacja bazy emisji liniowej....38 7.3 Aktualizacja bazy emisji powierzchniowej....39 8 Transfer danych z bazy danych źródłowych pozwalający na utworzenie przy pomocy narzędzi ArcGIS plików w formacie shape oraz sposób utworzenia plików w formacie shape. 39 8.1 Transfer z bazy emisji punktowej....39 8.1.1 Utworzenie pliku shape z emisją punktową przy pomocy narzędzi ArcGIS....41 8.2 Transfer z bazy emisji liniowej....43 8.2.1 Utworzenie pliku shape z emisją liniową przy pomocy narzędzi ArcGIS....43 8.3 Transfer z bazy emisji powierzchniowej....47 8.3.1 Utworzenie pliku shape z emisją powierzchniową przy pomocy narzędzi ArcGIS. 47 3

9 Podsumowanie... 50 10 Skala (indeks) jakości powietrza.... 51 10.1 Wskaźniki jakości powietrza...51 10.2 Skala jakości powietrza...51 11 Literatura... 53 Spis rysunków... 54 Spis tabel... 55 4

1 Streszczenie Podstawą opracowania jest Umowa nr W/WU/96/OŚ/46/UM/1707/2010 zawarta w dniu 03.11.2010 r. pomiędzy Gminą Kielce, a ATMOTERM S.A. W raporcie przedstawiono metodykę i wyniki inwentaryzacji. Zaprezentowano również wyniki modelowania i wnioski zawarte w Programie ochrony powietrza dla stref województwa świętokrzyskiego TOM I, Kielce miasto na prawach powiatu. Przeanalizowano wyniki pomiarów jakości powietrza atmosferycznego na terenie miasta Kielce, króre posłużyły również do kalibracji modelu obliczeniowego. Na podstawie inwenteryzacji emisji ze źródeł zlokalizowanych na terenie miasta Kielce dla roku 2009, wykonano modelowanie rozprzestrzeniania zanieczyszczeń. Przedstawiono struktury baz danych źródłowych, metody aktualizacji danych o emisji oraz sposób transferu danych z bazy danych źródłowych pozwalający na utworzenie przy pomocy narzędzi ArcGIS plików w formacie shape oraz sposób utworzenia plików w formacie shape. 2 Cel i zakres raportu Celem przedmiotowego opracowania jest zaspokojenie potrzeby aktualizacji baz danych, dotyczących stanu i ochrony powietrza atmosferycznego m.in. dla potrzeb integracji systemów gromadzenia i przetwarzania danych o środowisku w Miejskim Systemie Informacji Przestrzennej. 3 Opis metodyki inwentaryzacji emisji Inwentaryzacja źródeł emisji obejmuje wszystkie źródła mogące negatywnie wpływać na jakość powietrza w mieście. Do źródeł emisji zaliczono miejsca powstawania zanieczyszczeń, natomiast do emitorów zaliczono miejsca wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza. Poniżej przedstawiono opis głównych rodzajów źródeł emisji i odpowiadające im typy emitorów. Tabela 1. Rodzaje źródeł emisji i typy emitorów. źródła opis źródeł emitory opis emitorów źródła technologiczne oraz spalania energetycznego punktowe źródła powierzchniowe kotły i piece, źródła technologiczne, procesy technologiczne, obszary o rozproszonej jednorodnej emisjiniska emisja + małe drogi emitory punktowe emitory powierzchniowe źródła liniowe drogi emitory liniowe głównie emitory punktowe, pionowe otwarte lub zadaszone (tzw. kominy) siatka prostokątna obejmująca dany obszar podział drogi na mniejsze proste odcinki 5

3.1 Charakterystyka punktowych źródeł emisji Charakterystyka instalacji znajdujących się na terenie miasta Kielce, a wpływających na jakość powietrza w zakresie rozpatrywanych substancji, wymaga przeprowadzenia analizy prowadzonych procesów, stosowanych technologii, parametrów pracy oraz innych urządzeń mających wpływ na wielkość emisji. Źródła punktowe rozumiane są jako duże instalacje spalania paliw oraz źródła technologiczne mające znaczny udział w emisji. W inwentaryzacji punktowych źródeł emisji pyłu PM10 uwzględniono źródła emisji mające istotny wpływ na jakość powietrza ujęte w: bazie danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego w zakresie opłat za korzystanie ze środowiska, pozwoleniach na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza oraz pozwoleniach zintegrowanych. Udostępnione pozwolenia dostarczyły informacji o prowadzonych procesach technologicznych, rodzajach stosowanych paliw oraz danych o emitorach należących do podmiotów gospodarczych prowadzących działalność na terenie Kielc. Dla każdej z jednostek organizacyjnych (podmiotów) została zbudowana struktura organizacyjna w podziale na emitory i parametry prowadzonych procesów, która pozwoliła na określenie wielkości emisji pyłu PM10 dla każdego z emitorów. Przy określaniu emisji kierowano się zasadą pierwszeństwa dla danych z ewidencji półrocznych ze względu na ich wiarygodność, natomiast dopiero po wykorzystaniu tych danych emisja była określana na podstawie pozwoleń. W inwentaryzacji źródeł emisji uwzględniono 69 największych jednostek organizacyjnych, prowadzących następujące rodzaje działalności: 1. energetyka zawodowa, 2. produkcja kostki brukowej, 3. produkcja i dystrybucja ciepła, 4. produkcja szkła, 5. przemysł spożywczy, 6. przemysł metalowy i odlewniczy, 7. produkcja mebli, 8. przemysł materiałów budowlanych. 3.2 Charakterystyka powierzchniowych źródeł emisji Emisja powierzchniowa ze źródeł sektora bytowo-komunalnego, tzw. niska emisja, obejmuje swoim zasięgiem głównie małe kotłownie oraz paleniska domowe. W celu scharakteryzowania źródeł powierzchniowych emisji na terenie Kielc przeanalizowana została struktura pokrycia zapotrzebowania na ciepło miasta w oparciu o dostępne media. Zgodnie z Założeniami do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Kielce w mieście znajdują się budynki o łącznej powierzchni ogrzewanej wynoszącej ok. 4 956 tys. m 2, dla których zapotrzebowanie na ciepło wynosi 496 MW t. Istniejące trzy niezależne systemy ciepłownicze zarządzane są przez Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Kielce S.A. oraz Kielecką Spółdzielnię Mieszkaniową. Przedsiębiorstwo prowadzi sprzedaż energii wytworzonej przez Elektrociepłownię Kielce pokrywając ponad 61 % potrzeb cieplnych mieszkańców miasta. 6

System ciepłowniczy MPEC Kielce S.A. obejmuje charakterystyczne rejony miasta: Os. Ślichowice, Os. Pod Dalnią, Os. Czarnów, Os. Herby, Os. Jagiellońskie, Os. Podkarczówka, Os. Uroczysko, Os. Na Stoku, Os. Świętokrzyskie, Os. Szydłówek, Os. Słoneczne Wzgórze, Os. Bocianek, Os. Sady, Rejon Politechniki. System ciepłowniczy Kieleckiej Spółdzielni Mieszkaniowej składa się z dwóch niezależnych kotłowni, zlokalizowanych przy ul. Szczecińskiej i ul. Żniwnej. System ten obejmuje swoim zasięgiem takie rejony miasta jak: Os. Sandomierskie, Os. Czarneckiego, Rejon ul. Zagórskiej, Żeromskiego, Kieleckie Centrum Kultury, Os. Zagórska Północ, Os. Zagórska Południe, Zakłady przemysłowe przy Rolnej, Zbożowej i Górnej. W największym stopniu z ogrzewania z sieci ciepłowniczej korzystają budynki wielorodzinne (87 % wszystkich budynków wielorodzinnych), w znacznie mniejszym budynki jednorodzinne (zaledwie 1 % wszystkich budynków jednorodzinnych). Struktura zapotrzebowania na moc cieplną Pozostałe 8% PRZEMYSŁ 35% Budynki wielorodzinne 38% Budynki jednorodzinne 19% Rysunek 1. Struktura zapotrzebowania na moc cieplną dla miasta Kielce (źródło: Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Kielce ) Jak wynika z powyższego wykresu największy udział w zapotrzebowaniu na ciepło mają budynki wielorodzinne, a następnie przemysł. Największy udział w pokryciu potrzeb cieplnych miasta przypada na paliwo węglowe 83 %. Produkcja ciepła w oparciu o gaz 7

ziemny pokrywa około 12 % potrzeb miasta, energia elektryczna to ok. 3 %, a olej opałowy stanowi około 2 %. Najmniejszy udział w pokryciu potrzeb cieplnych miasta mają źródła odnawialne, których udział jest mniejszy niż 1%. Rozpatrując indywidualną zabudowę mieszkaniową, warto również dla niej określić sposób pokrycia zapotrzebowania na ciepło na terenie miasta. [%] 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Udział paliw w pokryciu potrzeb cieplnych indywidualnego budownictwa mieszkaniowego miasta Kielce 67,6 28,9 2,0 0,4 1,1 Węgiel Gaz Olej Energia odnawialna Energia elektryczna Rysunek 2. Struktura pokrycia zapotrzebowania na ciepło indywidualnego budownictwa mieszkalnego w Kielcach (źródło: Obliczenia własne na podstawie Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektryczną i paliwa gazowe miasta Kielce ) Spośród budownictwa mieszkaniowego, które nie korzysta z sieci ciepłowniczych największe wykorzystanie na potrzeby pokrycia zapotrzebowania na ciepło mają paliwa stałe, tj. węgiel kamienny, w mniejszym stopniu paliwa gazowe. System gazowniczy miasta pokrywa większą część miasta, natomiast niezgazyfikowane obszary miasta to: ul. Ściegiennego od browaru Belgia do ul. Popiełuszki, ul. Posłowicka, Na stole, Trzuskawica, rejon Zalesia, rejon Domaszowic i Mójczy. Sieć zasilana i zarządzana jest przez Zakład Gazowniczy PGNIG S.A. w Kielcach. Na podstawie zebranych danych w zakresie struktury zapotrzebowania na ciepło dla poszczególnych obszarów miasta, określono wielkość emisji poszczególnych substancji z terenu miasta, uwzględniając odpowiednie wskaźniki emisji. Tabela 2. Wskaźniki emisji przyjęte do inwentaryzacji emisji powierzchniowej z terenu miasta Kielce [źródło: EMEP/ CORINAIR Atmospheric Emission lnventory Guidebook] Wskaźniki emisji dla substancji ze spalania paliw [g/gj] Paliwo pył PM10 SO 2 NO 2 CO węgiel 404,1 600 109,7 4 602,5 gaz 0,5 0,5 57,0 31,0 olej 3,7 140 68,0 46,0 drewno 695,3 20 74,5 5 300,0 8

3.3 Charakterystyka źródeł liniowych Na wielkość zanieczyszczenia powietrza zwłaszcza, jeśli chodzi o takie substancje jak: NO x, pył zawieszony PM10, wpływ mają również źródła związane z transportem. Poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest zależny w największym stopniu od natężenia ruchu na poszczególnych trasach komunikacyjnych. Duże znaczenie w miastach ma również zwarta zabudowa, gdyż w znacznym stopniu ogranicza wymianę mas powietrza. Efektem tego jest gromadzenie się zanieczyszczeń w przyziemnej warstwie atmosfery. Wielkość emisji ze źródeł komunikacyjnych zależna jest od ilości i rodzaju samochodów oraz od rodzaju stosowanego paliwa. Należy również uwzględnić wpływ zanieczyszczeń pochodzących z procesów zużycia opon, hamulców, a także ścierania nawierzchni dróg, które zalicza się do emisji pozaspalinowej. Emisja wtórna (z unoszenia) pyłu PM10 z nawierzchni dróg stanowi do 60 % (w zależności od stanu technicznego drogi, stopnia utwardzenia pobocza itp.) emisji całkowitej z komunikacji. Emisja ze ścierania hamulców stanowi niewielki procent emisji pozaspalinowej. Na terenie miasta Kielce uwzględniono w inwentaryzacji 131 odcinków dróg, na których dokonywane były pomiary natężenia ruchu pojazdów w ramach pomiarów hałasu komunikacyjnego. Każda ulica (źródło) podzielona została na niezbędną ilość odcinków (stanowiących emitory), przy czym głównym kryterium podziału ulicy na odcinki był kształt przebiegu ulicy oraz natężenie ruchu pojazdów na poszczególnych odcinkach ulicy. Przy kwalifikowaniu ulic, jako źródeł emisji liniowej, kierowano się dostępnością danych o natężeniu ruchu na danej drodze. Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi komunikacyjne System komunikacyjny ma istotny wpływ na stan jakości powietrza głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich oraz autokarowego ruchu turystycznego. Wielkość emisji zanieczyszczeń ze źródeł liniowych zostały określone na podstawie wytycznych i wskaźników emisji opracowanych przez profesora Z. Chłopka z Zakładu Transportu Samochodowego Politechniki Warszawskiej, uwzględniających zarówno rodzaj pojazdu jak i jego prędkość w zależności od wielkości natężenia ruchu. Metodyka obliczania emisji spalinowej oraz przyjęte wskaźniki emisji są zgodne ze Wskazówkami dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza. Tabela 3. Wskaźniki emisji dla źródeł emisji liniowej Rodzaj pojazdu Osobowe Dostawcze Ciężarowe Autobusy Prędkość średnia [km/h] 50 50 30 30 Substancja Emisja jednostkowa [g/(km/pojazd)] SO 2 0,0353775 0,1470534 0,4820397 0,785783 NO x 0,6789889 1,0250186 5,9879577 13,529439 CO 3,0871632 2,4323269 2,7469664 5,6043697 Pył PM10 0,0149069 0,1293251 0,5583894 0,6115282 9

Dodatkowo uwzględniono emisję pyłu PM10 pochodzącą z procesów pozaspalinowych, tzn. ścierania opon, hamulców oraz ścierania dróg. Najistotniejszą emisją pyłu po emisji spalinowej jest emisja wtórna pyłu z unoszenia z podłoża, która może stanowić nawet blisko 60 % sumarycznej emisji liniowej pyłu PM10. Tabela 4. Wskaźniki emisji pozaspalinowej i wtórnej [źródło: EPA AP-42 13.2.1. Paved Roads] Rodzaj pojazdu Osobowe Dostawcze Ciężarowe Autobusy Emisja ze ścierania [g/pojazd] Emisja wtórna z unoszenia [g/pojazd] Pył PM10 0,021 0,029 0,097 0,097 0,144 Inwentaryzacją objęto 4 grupy pojazdów: samochody osobowe, samochody dostawcze, samochody ciężarowe, autobusy (miejskie, dalekobieżne). Struktura pojazdów poruszających się po drogach miasta Kielce przyjęta została jak na poniższym wykresie. 88,5% 0,87% 3,25% 7,29% Osobowe Dostawcze Ciężarowe Autobusy Rysunek 3. Średnia struktura pojazdów poruszających się po drogach miasta Kielce [źródło: opracowanie własne na podstawie wyników pomiarów] W Kielcach największe potencjalne zagrożenie związane z zanieczyszczeniem powietrza występuje wzdłuż dróg krajowych nr 73 i nr 74, ze względu na duże natężenie ruchu pojazdów. Największym natężeniem ruchu charakteryzują się ulice wzdłuż drogi krajowej nr 73 tj.: Tarnowska, Źródłowa, Al. Solidarności, Al. Ks. Jerzego Popiełuszki oraz Ks. Ściegiennego, a także wzdłuż drogi wojewódzkiej 762 tj.: Al. IX Wieków Kielc, Żelazna, Czarnowska i Krakowska. Również ul. Warszawska, przebiegająca w centrum miasta, jest znacznie obciążona ruchem samochodowym. Łącznie inwentaryzacją objęto 380,621 km dróg na terenie Kielc, wśród których dla 141,6 km dróg dysponowano wynikami pomiarów natężeń ruchu. Ciągły wzrost ruchu samochodowego pociąga za sobą degradację stanu technicznego dróg, zmniejszenie przepustowości ruchu (zatłoczenie ulic w godzinach szczytu 07:00 08:00, 15:00 17:00), a co za tym idzie zwiększenie hałasu komunikacyjnego i wzrost 10

zanieczyszczeń w powietrzu. Ścieżki rowerowe nie stanowią wystarczającej alternatywy dla ruchu samochodowego, z uwagi na ich niedostatecznie rozwiniętą sieć oraz niesprzyjające tej formie transportu warunki klimatyczne w okresie zimowym. 4 Analiza wyników inwentaryzacji emisji na terenie miasta W niniejszym rozdziale przedstawiono wyniki inwentaryzacji emisji ze źródeł punktowych, liniowych oraz powierzchniowych, przeprowadzonej na terenie Kielc oraz ich analizę wraz z bilansem wielkości emisji poszczególnych substancji. 4.1 Inwentaryzacja emisji ze źródeł punktowych Inwentaryzacja źródeł emisji punktowej polegała na zgromadzeniu informacji o jednostkach organizacyjnych znajdujących się na terenie miasta, z uwzględnieniem wielkości jednostki, struktury organizacyjnej oraz procesów wpływających na wielkość emisji. Dane o zinwentaryzowanych emitorach w postaci przyporządkowania do zakładu (nazwa), parametrów oraz wielkości emisji w skali rocznej zostały umieszczone w bazie danych źródłowych w pliku Kielce_BazaEmisjaPunktowa. Największy wpływ na wielkość emisji wszystkich rozpatrywanych substancji na obszarze Kielc w 2009 roku miała Elektrociepłownia Kielce S.A. (34 % emisji ze źródeł punktowych). Tabela 5. Wielkość emisji poszczególnych substancji ze źródeł emisji punktowej [źródło: opracowanie własne] Wielkość emisji ze źródeł punktowych w roku 2009 [Mg/rok] Pył PM10 SO 2 NO 2 CO 263,42 1041,01 626,75 664,57 Na poniższym rysunku przedstawiono lokalizację emitorów punktowych na terenie miasta Kielce. 11

Rysunek 4. Lokalizacja emitorów punktowych na terenie miasta Kielce [źródło: opracowanie własne] Dodatkowo określono również roczny profil zmienności emisji punktowej, co jest szczególnie istotne w przypadku, gdy większość emisji punktowej pochodzi ze spalania paliw do celów grzewczych. 12

współczynnik zmienności emisji Raport Na wykresie poniżej zobrazowano przebieg zmienności profilu rocznego dla źródeł punktowych. 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiące Rysunek 5. Profil zmienności miesięcznej emisji ze źródeł punktowych w 2009 roku [źródło: opracowanie własne] 4.2 Inwentaryzacja emisji ze źródeł powierzchniowych Emisja powierzchniowa została określona dla każdego z obszarów miasta oddzielnie, na podstawie Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Kielce. Lokalizację obszarów na terenie miasta Kielce, dla których określono emisję przedstawiono na poniższym rysunku. 13

Rysunek 6. Lokalizacja obszarów miasta Kielce, uwzględnionych przy szacowaniu emisji powierzchniowej [źródło: opracowanie własne] 14

Na poniższym rysunku przedstawiono lokalizację emitorów powierzchniowych dla poszczególnych obszarów miasta, dla których określono wielkość emisji powierzchniowej. Rysunek 7. Lokalizacja emitorów powierzchniowych na terenie miasta Kielce [źródło: opracowanie własne] 15

Wyznaczona wielkość emisji dla poszczególnych obszarów została przedstawiona w poniższej tabeli. Tabela 6. Wielkość emisji poszczególnych substancji z obszarów miasta Kielce w roku bazowym 2009 [źródło: opracowanie własne] Nr obszaru Skład obszarów Wielkość emisji [Mg] pył PM10 SO 2 NO 2 CO 1 Aleja Legionów, Baranówek, Białogon, Biesak, Cegielnia, Pakosz, Tereny przemysłowo - usługowe 3, Tereny przemysłowo - usługowe 6, 58,19 73,64 16,82 626,32 Tereny przemysłowo - usługowe 8 2 Bukówka, Osiedle Barwinek, Osiedle Kochanowskiego, Ostra Górka, Psie Górki, Tarnowska, Tereny przemysłowo usługowe 12, 66,35 76,59 21,64 698,14 Wietrznia, Zgoda, Złodziejów 3 Bór 12,86 15,39 3,40 136,41 4 Centrum, Chęcińska, Krakowska - Ogrodowa, Osiedle Czarnockiego, Plac Moniuszki, Żelazna 25,62 33,39 13,16 276,56 5 Dąbrowa, Ogródki działkowe 1,Osiedle Dąbrowa, Tereny rolnicze 17,33 21,73 4,64 186,32 6 Dyminy 8,65 10,49 2,54 92,03 7 Herby - Głęboczka, Niewachlów 15,49 16,35 5,99 157,64 8 Nowy Folwark, Sandomierska - Leszczyńska, Tereny przemysłowo - usługowe 11, Wielkopole, 45,15 53,99 12,88 474,37 Zagórska - Pomorska 9 Zagórze 11,69 13,71 3,37 123,74 10 Gruchawka, Łazy, Łódzka, Tereny leśne 1 5,30 7,85 1,92 59,99 11 Modrzewie, Sitkówka, Tereny leśne 3 11,91 16,41 3,77 131,67 12 Czarnów jednorodz. 1, Czarnów jednorodz. 2, Czarnów Rządowy, Czarnów wielorodzy., Osiedle Pod Dalnią, Piekoszowska - Łąkowa, Ślichowice, Tereny przemysłowo - usługowe 10, Tereny 54,03 77,41 21,24 602,61 przemysłowo - usługowe 9, Tereny przemysłowo - usługowe 5 13 Bernardyńska - Diamentowa, Karczówka, Osiedle Jagiellońskie, Podkarczówka jednorodz., Podkarczówka wielorodz., Tereny przemysłowo - 26,40 30,67 9,60 276,63 usługowe 1, Tereny przemysłowo - usługowe 7 14 1 Maja, Piaski, Tereny przemysłowo - usługowe 2, Zalew kielecki 11,04 12,88 3,57 116,50 15 Bocianek, Osiedle na Stoku, Osiedle Sady 1, Osiedle Sady 2, Osiedle Słoneczne Wzgórze, Osiedle Świętokrzyskie, Osiedle Uroczysko, Osiedle Związkowiec, Politechnika, Szydłówek, 42,49 55,04 20,33 459,67 Szydłówek Górny, Szydłówek jednorodz., Warszawska - Solidarności 16 Tereny leśne 2, Zalesie 14,91 17,84 4,22 158,18 Emisja [Mg] 427,44 533,45 149,13 4576,80 W 2009 roku największy ładunek substancji emitowany był do powietrza z następujących obszarów: Baranówek, Białogon Biesak, Zgoda, Psie Górki, Kochanowskiego, Barwinek, 16

współczynnik zmienności emisji współczynnik zmienności emisji Raport Tarnowska, Wietrzna, oraz Czarnów i Ślichowice. Analizie poddano ogrzewanie indywidualne w katastrze w polach 250 m x 250 m, ze względu na istotny wpływ na jakość powietrza źródeł z sektora bytowo-komunalnego. Teren miasta został podzielony na 16 obszarów (osiedli). W obszarach wyznaczono emitory powierzchniowe odpowiadające kwadratom o boku 250 x 250 m. Największy ładunek pyłu PM10 wprowadzany jest do środowiska w wyniku spalania węgla. Emisja ze źródeł powierzchniowych nie jest stała. Podlega znacznym wahaniom zarówno w ciągu doby jak i w ciągu roku. W ciągu roku różnice w emisji ze źródeł powierzchniowych związane są z sezonem grzewczym i sezonem letnim. Wahania dobowe związane są z trybem życia uspokojenie w nocy, ożywienie w godzinach porannych i kolejne w godzinach popołudniowych i wieczornych. W celu uwzględnienia tych różnic określono dla źródeł powierzchniowych roczny i dobowy profil zmienności emisji. Oba profile (roczny i dobowy) przedstawiono na wykresach poniżej. 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiące Rysunek 8. Profil zmienności emisji ze źródeł powierzchniowych w 2009 roku [źródło: opracowanie własne] 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 godziny [h] Rysunek 9. Profil zmienności dobowej emisji ze źródeł powierzchniowych w 2009 roku [źródło: opracowanie własne] 17

4.3 Inwentaryzacja emisji ze źródeł liniowych Źródło emisji zanieczyszczeń związane z ruchem komunikacyjnym, wynika ze: - spalania paliw w silnikach, - ścierania jezdni, opon i hamulców, - unoszenia drobin pyłu w wyniku wzniecania go z powierzchni na skutek ruchu pojazdów (emisja wtórna). Na terenie miasta Kielce na koniec 2009 r. znajdowało się: - 23,152 km dróg krajowych, - 25,525 km dróg wojewódzkich, - 115,549 km dróg powiatowych, - 216,395 km dróg gminnych, - 21,623 km dróg wewnętrzne w zarządzie Miejskiego Zarządu Dróg w Kielcach. Ogółem w Kielcach przebiega 380,621 km dróg publicznych (bez wewnętrznych). Wielkość emisji poszczególnych 131 odcinków dróg została podana w rozbiciu na ulice miasta w pliku Kielce_BazaEmisjaLiniowa, stanowiącym składnik bazy danych źródłowych. W poniższej tabeli przedstawiono całkowity ładunek emisji poszczególnych substancji emitowanych na odcinkach ulic na terenie Kielc. Tabela 7. Emisja zanieczyszczeń z dróg w Kielcach w roku 2009 [źródło: opracowanie własne]. Długość odcinków [km] Wielkość emisji ze źródeł liniowych w roku 2009 [Mg/rok] PM10 SO 2 NO 2 CO 380,6* 213,593 68,127 1026,275 2926,672 * dla dróg o łącznej długości 141,6 km dysponowano wynikami pomiarów natężeń ruchu. Przy inwentaryzacji źródeł liniowych uwzględniono: podział emisji liniowej na najważniejsze trakty komunikacyjne Kielc, które wprowadzono w formie źródeł emisji - źródłem emisji zawsze była ulica o konkretnej nazwie, wszystkie ulice wprowadzono w odcinkach z uwzględnieniem granic miasta. Z uwagi na duże wahania wielkości natężenia ruchu w czasie doby oraz mniejsze wahania roczne określono dla źródeł liniowych profile zmienności emisji: dobowe i roczne. Szczególnie duże są dobowe wahania emisji ze źródeł liniowych związane ze wzmożonym ruchem samochodowym w godzinach porannych (dojazdy do pracy) i popołudniowych (powroty do domu). Profile zmienności przedstawiono na wykresach poniżej. 18

współczynnik zmienności emisji współczynnik zmienności emisji Raport 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiące Rysunek 10. Profil zmienności miesięcznej emisji ze źródeł liniowych w Kielcach w 2009 roku [źródło: opracowanie własne] 2,4 2,2 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 godziny [h] Rysunek 11. Profil zmienności dobowej emisji ze źródeł liniowych w Kielcach [źródło: opracowanie własne] 4.4 Bilanse zanieczyszczeń pochodzących z poszczególnych źródeł Z przeprowadzonej inwentaryzacji źródeł emisji do powietrza z terenu miasta Kielce wynika, że główne źródło emisji zanieczyszczeń takich jak: pył PM10, SO 2, NO 2, CO stanowi w Kielcach emisja powierzchniowa i liniowa (odpowiednio ok. 48 % i 30 % całkowitej wielkości emisji). Poniżej przedstawiono udziały procentowe poszczególnych źródeł emisji w Kielcach w rocznej emisji każdego z zanieczyszczeń ujętych w inwentaryzacji. 19

pył PM10 24% 47% SO 2 4% 33% 29% 63% emisja powierzchniowa emisja punktowa emisja liniowa emisja powierzchniowa emisja punktowa emisja liniowa NO 2 8% CO 57% 35% 36% 8% 56% emisja powierzchniowa emisja punktowa emisja liniowa emisja powierzchniowa emisja punktowa emisja liniowa Rysunek 12. Struktura emisji poszczególnych zanieczyszczeń w Kielcach w roku bazowym 2009 [źródło: opracowanie własne]. Całkowita wielkość emisji jest sumą emisji: punktowej, liniowej oraz powierzchniowej. Zestawienie emisji z poszczególnych rodzajów źródeł ilustruje poniższa tabela. Tabela 8. Zestawienie emisji poszczególnych substancji ze źródeł emisji na terenie miasta Kielce w 2009 r. [źródło: opracowanie własne] Rodzaj emisji Wielkość ładunku zanieczyszczeń [Mg/rok] pył PM10 SO 2 NO 2 CO emisja powierzchniowa 427,44 533,45 149,13 4576,80 emisja punktowa 263,42 1041,01 626,75 664,57 emisja liniowa 213,593 68,127 1026,275 2926,672 SUMA 904,453 1642,587 1802,155 8168,042 Jak wynika z powyższego rysunku, największy udział w wielkości emisji pyłu PM10 ma emisja powierzchniowa, w przypadku dwutlenku siarki największy udział ma emisja punktowa, a dla dwutlenku azotu emisja liniowa. Za wielkość emisji tlenku węgla w największym stopniu odpowiada emisja powierzchniowa. 20

5 Opis metodyki modelowania, pokazanie trendów zmian jakości powietrza W niniejszym rozdziale przestawiono wyniki modelowania i wnioski zawarte w Programie ochrony powietrza dla stref województwa świętokrzyskiego TOM I, Kielce miasto na prawach powiatu (POP), dla którego rokiem bazowym był rok 2005. Ponadto dokonano analizy istniejącego stanu jakości powietrza na terenie miasta tj. dla roku 2009 i przedstawiono wyniki modelowania oraz zmiany jakości powietrza na podstawie porównania wyników modelowania dla 2009 r. z wynikami i wnioskami zawartymi w POP. 5.1 Wyniki modelowania i wnioski zawarte w Programie ochrony powietrza dla stref woj. świętokrzyskiego TOM I, Kielce - miasto na prawach powiatu Rozporządzeniem nr 37/2007 z dnia 13 grudnia 2007 r., Wojewoda Świętokrzyski określił na obszarze miasta Kielce Program ochrony powietrza dla Kielc - miasta na prawach powiatu, mający na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu. Rokiem bazowym w POP, dla którego wykonano inwentaryzację emisji oraz modelowanie rozprzestrzenia zanieczyszczeń był rok 2005. W Programie ochrony powietrza dla Kielc - miasta na prawach powiatu, wykorzystując modelowanie matematyczne, wyznaczono obszary miasta, w których stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 w 2005 r. Na poniższym rysunku przedstawiono obszar przekroczeń dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w Kielcach w 2005 r. w okresie uśredniania wyników wynoszącym 24 godziny. 21

Rysunek 13. Obszar przekroczeń dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w Kielcach w 2005 r. w okresie uśredniania wyników wynoszącym 24 godziny (źródło: Programy Ochrony powietrza dla stref województwa świętokrzyskiego, TOM I Kielce-miasto na prawach powiatu, Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o., Gdańsk, 2007 r.) Zgodnie z wnioskami autorów Programu ochrony powietrza dla Kielc - miasta na prawach powiatu, za przekroczenia poziomu dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego pyłu zawieszonego PM10 odpwiedzialna jest przede wszystkim emisja z ogrzewania indywidualnego (do 60 %), jednak duże znaczenie ma również emisja komunikacyjna, szczególnie w centrum miasta (do 50 %). Przedstawiony na powyższym rysunku obszar przekroczeń obejmuje: 1) rozległy obszar zabudowany miasta Kielce; jest to rejon ograniczony ulicami: od północy: ul. Łódzką, Robotniczą, Pieszą, od wschodu: Al. Solidarności, Górną, Wiejską, Szymanowskiego, od południa: ul. Spokojną, J. Gagarina, Mielczarskiego, J. Chałubińskiego, Jagiellońską, Artwińskiego, od zachodu: ul. Kazimierza Wielkiego, Transportowców, 2) północno-wschodnią część miasta Kielce: jest to rejon ograniczony ulicami: od północy: Jeleniowską, od wschodu: J. Daszyńskiego, od południa: E. Orzeszkowej, od zachodu: ul. Struga, Samsonowicza. W poniższej tabeli przedstawiono dodatkowe parametry charakteryzujace przedstawione powyżej obszary przekroczeń. 22

Tabela 9. Charakterystyka obszarów z przekroczeniami poziomu stężenia pyłu zawieszonego PM10 o okresie uśredniania wyników pomiarów 24 godziny w 2005 r. (źródło: Programy Ochrony powietrza dla stref województwa świętokrzyskiego, TOM I Kielce-miasto na prawach powiatu, Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o., Gdańsk, 2007 r. Nr obszaru Rodzaj zabudowy Powierzchnia [ha] Liczba mieszkańców Stężenie 24 godz. PM10 [μg/m3] Stężenie średnioroczne PM10 [μg/m3] Liczba przekroczeń poziomu dopuszczalnego PM10 Skala przestrzenna obszaru przekroczeń, gdzie źródła emisji poddane zostaną działaniom naprawczym [km] 1) zróżnicowana: śródmiejska, wielorodzinna, jednorodzinna, ogrzewana indywidualnie 1264,5 24052 40,6 85,3 22,9 49,2 0-81 obszar 1) i 2) 3,5 (104,6 - szacunkowa długość drogi gdzie stężenie przekroczyło poziom dopuszczalny) 2) zróżnicowana: wielorodzinna ogrzewana centralnie, jednorodzinna, ogrzewana indywidualnie 73,1 1390 49,2-70,4 28,3 39,4 0-68 obszar 1) i 2) 3,5 (8,8 - szacunkowa długość drogi gdzie stężenie przekroczyło poziom dopuszczalny) W Programie ochrony powietrza dla Kielc - miasta na prawach powiatu wyznaczono również obszar przekroczeń dopuszczalnego stężenia pyłu zawieszonego PM10 w okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy. Obszar ten przedstawiono na poniższym rysunku. Rysunek 14. Obszar przekroczeń dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w Kielcach w 2005 r. w okresie uśredniania wyników wynoszącym rok kalendzrowy (źródło: Programy Ochrony powietrza dla stref 23

województwa świętokrzyskiego, TOM I Kielce-miasto na prawach powiatu, Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o., Gdańsk, 2007 r.) Zgodnie z wnioskami autorów Programu ochrony powietrza dla Kielc - miasta na prawach powiatu, w rejonie przekroczeń stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM10 zaznacza się przewaga emisji ze źródeł powierzchniowych (do 60 %). Przedstawiony na powyższym rysunku obszar przekroczeń obejmuje centrum miasta (obszar nr 3); rejon ograniczony ulicami: od pólnocy: Św. Leonarda, od południa: ul. Seminaryjską, od wschodu: ul. Ewangelicką, od zachodu: ul. Wesołą. W poniższej tabeli przedstawiono dodatkowe parametry charakteryzujace przedstawiony powyżej obszar przekroczeń. Tabela 10. Charakterystyka obszarów z przekroczeniami poziomu stężenia pyłu zawieszonego PM10 o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy w 2005 r. (źródło: Programy Ochrony powietrza dla stref województwa świętokrzyskiego, TOM I Kielce-miasto na prawach powiatu, Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o., Gdańsk, 2007 r. Nr obszaru Rodzaj zabudowy Powierzchnia [ha] Liczba mieszkańców Stężenie 24 godz. PM10 [μg/m3] Stężenie średnioroczne PM10 [μg/m3] Liczba przekroczeń poziomu dopuszczalnego PM10 Skala przestrzenna obszaru przekroczeń, gdzie źródła emisji poddane zostaną działaniom naprawczym [km] 1,7 3) śródmiejska, wielorodzinna 7,455 150 71,2 78,6 41,5 43,8 0-81 (1,8 - szacunkowa długość drogi gdzie stężenie przekroczyło poziom dopuszczalny) Dla obszarów przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego pyłu zawieszonego PM10 (tj. obszarów nr 1) i 2)) autorzy opracowania zaproponowali następujące działania naprawcze: podłączenie mieszkań ogrzewanych indywidualnie węglem do miejskiej sieci ciepłowniczej, uspokojenie ruchu komunikacyjnego w centrum miasta poprzez budowę obwodnic oraz modernizację nawierzchni ulic. Dla obszaru przekroczeń dopuszczalnego stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM10 (tj. obszaru nr 3)) autorzy opracowania zaproponowali podłączenie mieszkań w zabudowie jednorodzinnej ogrzewanych indywidualnie węglem do miejskiej sieci ciepłowniczej. Realizacja 3 wariantów działań naprawczych doprowadzi do poprawy jakości powietrza na terenie miasta. W wariancie 1 założono wykorzystanie planowanych prac modernizacyjnych w komunikacji miejskiej. W rezultacie emisja liniowa pyłu zawieszonego PM10 zmniejszyłaby się z 331,400 Mg/rok do 195,344 Mg/rok, czyli o 41 % (tj. o 136,056 Mg). W wariancie 2 założono podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej budynków komunalnych wielorodzinnych oraz użyteczności publicznej, ogrzewanych indywidualnie położonych w centrum miasta Kielce. Po zastosowaniu wariantu 2 emisja powierzchniowa zmalałaby z 626,45 Mg do 557,7 Mg, czyli o 11 % (tj. o 68,75 Mg). 24

W wariancie 3 założono podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej budynków jednorodzinnych, ogrzewanych indywidualnie na wybranych osiedlach i ulicach miasta Kielce. Po zastosowaniu wariantu 2 i 3 emisja powierzchniowa zmalałaby o 148 Mg, czyli o 24 %. 5.2 Aktualny stan jakości powietrza na terenie miasta Kielce Do analizy istniejącego stanu jakości powietrza w mieście Kielce przyjęto rok 2009 z uwagi na fakt, iż ocenę jakości powietrza dokonuje się w skali pełnego roku kalendarzowego, a ostatnie dostępne dane dotyczą właśnie roku 2009. Dla tego roku wykonano również inwentaryzację źródeł emisji. Na terenie miasta Kielce w 2009 roku prowadzony był monitoring jakości powietrza w czterech stacjach pomiarowych, których charakterystykę przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 11. Charakterystyka stacji pomiarowych na terenie miasta Kielce, których wyniki wykorzystano w ocenie rocznej jakości powietrza w 2009 r. (źródło: opracowanie własne na podstawie danych z WIOŚ) Kod stacji SkKielGalcz SkKielJagiel SkKielKusoc SkKielTransp Nazwa stacji WSSE Kielce WSSE Kielce WIOŚ Kielce Kielce WIOŚ ul. Gałczyńskiego ul. Jagiellońska ul. Kusocińskiego Al. IX Wieków Kielc Lokalizacja ul. Gałczyńskiego 7 ul. Jagiellońska 68 ul. Kusocińskiego 51 Al. IX Wieków Kielc 3 Substancje mierzone* SO 2, NO 2 PM10, SO 2, NO 2 PM10 SO 2, NO 2, CO Czas uśredniania 24-godz. 24-godz. 24-godz. 1-godz. * substancje objęte niniejszym raportem Wg raportu Wyniki oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref w województwie świętokrzyskim w roku 2009 na terenie miasta Kielce stwierdzono przekroczenia normatywnych stężeń następujących substancji: pyłu zawieszonego PM10, benzo(a)pirenu. W niniejszym podrozdziale przedstawiono wyniki pomiarów substancji objętych niniejszym raportem i mierzonych w stacjach pomiarowych w Kielcach w 2009 r. Tabela 12. Wartości stężeń substancji mierzonych w 2009 roku na stacjach zlokalizowanych przy ulicach: ul. Gałczyńskiego 7, ul. Jagiellońskiej 68, ul. Kusocińskiego 51 (źródło: opracowanie własne na podstawie danych z WIOŚ) Substancje Stężenie 24-godzinne max. wartość pomiarowa [μg/m 3 ] wartość dopuszczalna [μg/m 3 ] Częstość przekraczania stężenia 24-godzinnego wartość pomiarowa wartość dopuszczalna Średnioroczne wartości stężeń wartość pomiarowa [μg/m 3 ] wartość dopuszczalna [μg/m 3 ] Stacja pomiarowa: SkKielGalcz SO 2 47 125 0 3 3,7 20 NO 2 56 - - - 20,8 40 Stacja pomiarowa: SkKielJagiel PM10 180 50 53 35 34,8 40 SO 2 77 125 0 3 4,5 20 NO 2 102 - - - 32,9 40 Stacja pomiarowa: SkKielKusoc PM10 104 50 47 35 33,3 40 Maksymalne 24-godz. stężenie pyłu zawieszonego PM10 przekroczyło ponad dwukrotnie dopuszczalną wartość dobową na stacji przy ul. Kusocińskiego i ponad trzykrotnie na stacji 25

2009-01-01 2009-01-08 2009-01-15 2009-01-22 2009-01-29 2009-02-05 2009-02-12 2009-02-19 2009-02-26 2009-03-05 2009-03-12 2009-03-19 2009-03-26 2009-04-02 2009-04-09 2009-04-16 2009-04-23 2009-04-30 2009-05-07 2009-05-14 2009-05-21 2009-05-28 2009-06-04 2009-06-11 2009-06-18 2009-06-25 2009-07-02 2009-07-09 2009-07-16 2009-07-23 2009-07-30 2009-08-06 2009-08-13 2009-08-20 2009-08-27 2009-09-03 2009-09-10 2009-09-17 2009-09-24 2009-10-01 2009-10-08 2009-10-15 2009-10-22 2009-10-29 2009-11-05 2009-11-12 2009-11-19 2009-11-26 2009-12-03 2009-12-10 2009-12-17 2009-12-24 2009-12-31 stężenie [ g/m 3 ] max. wartość pomiarowa [μg/m 3 ] wartość dopuszczalna [μg/m 3 ] wartość pomiarowa wartość dopuszczalna wartość pomiarowa [μg/m 3 ] wartość dopuszczalna [μg/m 3 ] max. wartość pomiarowa [μg/m 3 ] wartość dopuszczalna [μg/m 3 ] Raport zlokalizowanej przy ul. Jagiellońskiej. Przekroczona również została na obu stacjach częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego pyłu zawieszonego PM10. Nie zarejestrowano przekroczeń pozostałych substancji zmierzonych na ww. stacjach pomiarowych w Kielcach. Tabela 13. Wartości stężeń substancji mierzonych w 2009 roku na stacji automatycznej, zlokalizowanej przy Al. IX Wieków Kielc 3 (źródło: opracowanie własne na podstawie danych z WIOŚ) Stężenie 1-godzinne Częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia 1-godzinnego Stężenie 8 - godzinne Średnioroczne wartości stężeń Substancje Stacja pomiarowa: SkKielTransp SO 2 111 350 0 24 - - 13,48 20 NO 2 123 200 0 18 - - 27,63 40 CO - - - - 2997,5 10000 - - Na stacji komunikacyjnej, zlokalizowanej przy Al. IX Wieków Kielc, w 2009 r. nie zanotowano przekroczeń mierzonych substancji. Powyższa analiza wyników pomiarów stężeń substancji w powietrzu wskazuje, iż w 2009 r. na terenie miasta Kielce zanotowano ponadnormatywne poziomy stężeń pyłu zawieszonego PM10. Na poniższym rysunku przedstawiono przebieg stężeń dobowych pyłu zawieszonego PM10 w 2009 roku w stacjach przy ul. Jagiellońskiej 68 i ul. Kusocińskiego 51 w Kielcach. 200 180 160 Przebieg stężeń 24-godz. pyłu zawieszonego PM10 - miasto Kielce, 2009 rok norma Kielce, ul. Jagiellońska 68 Kielce, ul. Kusocińskiego 51 140 120 100 80 60 40 20 0 Rysunek 15. Przebieg stężeń pyłu zawieszonego PM10, zmierzonych w 2009 roku na stacjach pomiarowych przy ul. Jagiellońskiej 68 oraz ul. Kusocińskiego 51 (źródło: opracowanie własne na podstawie danych z WIOŚ) 26

Analiza sytuacji przekroczeń pyłu zawieszonego w Kielcach w 2009 r. wskazuje, że aż 96 % przypadków przekroczeń występuje w sezonie zimnym (IX - IV). Najwyższe stężenia zanotowano na stacji zlokalizowanej przy ul. Jagiellońskiej w miesiącach: styczniu (180 µg/m 3 ), lutym (160 µg/m 3 ), kwietniu (162 µg/m 3 ), listopadzie (153 µg/m 3 ) i grudniu (124 µg/m 3 ). Poniżej przedstawiono zestawienie wyników pomiarów pyłu zawieszonego PM10 w 2005 i w 2009 r. na stacji przy ul. Jagiellońskiej 68. Tabela 14. Porównanie wyników pomiarów stężeń pyłu zawieszonego PM10 na stacji pomiarowej zlokalizowanej przy ul. Jagiellońskiej 68 w 2005 i 2009 (źródło: opracowanie własne na podstawie danych z WIOŚ) Stacja pomiarowa: SkKielJagiel Rok 2005 Rok 2009 Pył PM10 Percentyl 90,4 ze stężeń 24- godz. [μg/m 3 ] wartość pomiarowa % przekr. wartość pomiarowa % przekr. 63 26 59,3 19 Stężenie średnioroczne [μg/m 3 ] 36,5-34,8 - Porównując wyniki pomiarów z 2009 do wyników pomiarów z roku 2005, na stacji przy ul. Jagiellońskiej, można stwierdzić, iż jakość powietrza w roku 2009 w stosunku do roku 2005 uległa poprawie. 5.3 Opis modelu obliczeniowego oraz procedur weryfikacji, korekcji i adjustacji wyników Do obliczeń rozprzestrzeniania zanieczyszczeń wykorzystano model obliczeniowy ADMS- Urban, który pozwala na wykonanie obliczeń rozprzestrzeniania się substancji w powietrzu w skali miasta, a ponadto: jest modelem polecanym przez Ministerstwo Środowiska i Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w materiałach szkoleniowych pt. "Wskazówki dotyczące modelowania matematycznego w systemie zarządzania jakością powietrza", Warszawa 2003, jako przykładowy model służący do oceny jakości powietrza w miastach i na obszarach pozamiejskich, umożliwia uwzględnienie procesów fizyczno-chemicznych zachodzących w atmosferze, a także umożliwia wykonanie obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w przypadku sekwencyjnych danych meteorologicznych (z godzinową zmiennością), jak i w oparciu o dane statystyczne; model posiada udokumentowane zastosowanie, jako narzędzie używane i zalecane do określenia stanu zanieczyszczenia powietrza w krajach Unii Europejskiej, uwzględnia, w formie tła, emisję napływową ze źródeł zlokalizowanych poza granicami kraju oraz ze źródeł emisji zlokalizowanych na obszarach sąsiednich województw. Uzyskana dokładność modelowania jest większa niż wymagana rozporządzeniem Ministra Środowiska Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2009 r. Nr 5, poz. 31). 27

ADMS-Urban jest systemem modelowania jakości powietrza atmosferycznego rozwijanym od początku lat 90-tych przez firmę CERC Ltd. z Cambridge. System oparty jest na gaussowskim modelu dyspersji zanieczyszczeń w powietrzu (II generacji) wykorzystującym procedury numeryczne w zakresie obliczeń wyniesienia smugi. System jest stosowany do przygotowywania programów ochrony powietrza i oceny jakości powietrza w Wielkiej Brytanii i innych krajach UE (Włochy, Węgry). W wytycznych EEA ADMS-Urban jest wymieniany jako jeden z przykładowych systemów modelowania przeznaczonych do określania jakości powietrza w strefach. System wykorzystuje zaawansowaną parametryzację w zakresie zjawisk turbulencji i dyfuzji w dolnej partii atmosfery. Dostępne są opcje uwzględniające m.in. czasową zmienność emisji oraz wpływ ukształtowania terenu na dyspersję zanieczyszczeń. Dodatkowo uwzględnione są parametry procesów fizykochemicznych zachodzących w atmosferze mające wpływ na rozkład stężeń zanieczyszczeń na danym obszarze. Kalibracji modelu dokonano w oparciu o wyniki pomiarów pyłu zawieszonego PM10 oraz wyniki inwentaryzacji źródeł emisji. Weryfikacja modelu wykazuje poprawną zgodność wyników pomiarowych ze stacji z wynikami obliczeń przy użyciu modelu ADMS-Urban. Obliczenia zostały wykonane w oparciu o zinwentaryzowaną bazę danych o wielkości i źródłach emisji dla pyłu PM10 w 2009 r. W rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2008 r. Nr 47, poz. 281), załącznik 6, tabela 4 zalecane jest do 50 % odchylenia standardowego. Poniżej, w tabeli, przedstawiono porównanie wyników pomiarów i wyników obliczeń dla pyłu PM10. Tabela 15. Porównanie wyników pomiarów i wyników obliczeń stężeń pyłu zawieszonego PM10 stacja pomiarowa parametr wynik pomiarowy wynik obliczeniowy Miejscowość: Kielce Kod: SkKielJagiel stężenie średnioroczne 34,8 34,8 ilość dni przekroczeń 53 50 percentyl 90,4 59,3 52,6 Przeprowadzono również porównanie przebiegu czasowego obliczonych wartości stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 z wartościami zmierzonymi. Wyniki przykładowe dla stacji przy ul. Jagiellońskiej w Kielcach przedstawiono na wykresie poniżej. 28

01-01 01-07 01-13 01-19 01-25 01-31 02-06 02-12 02-18 02-24 03-02 03-08 03-14 03-20 03-26 04-01 04-07 04-13 04-19 04-25 05-01 05-07 05-13 05-19 05-25 05-31 06-06 06-12 06-18 06-24 06-30 07-06 07-12 07-18 07-24 07-30 08-05 08-11 08-17 08-23 08-29 09-04 09-10 09-16 09-22 09-28 10-04 10-10 10-16 10-22 10-28 11-03 11-09 11-15 11-21 11-27 12-03 12-09 12-15 12-21 12-27 Raport 300 280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 g/m 3 pomiary obliczenia norma Rysunek 16. Porównanie wyników pomiarów na stacji pomiarowej przy ul. Jagiellońskiej 68 w Kielcach i obliczeń stężeń pyłu PM10 w 2009 roku. Zasadnicze trendy zmienności są zachowane, występuje stosunkowo dobra korelacja czasowa obu przebiegów. 5.4 Wyniki modelowania i zmiany jakości powietrza na podstawie porównania wyników modelowania dla 2009 r. z wynikami i wnioskami zawartymi w POP Poniżej przedstawiono wyniki modelowania rozprzestrzeniania pyłu zawieszonego PM10 na terenie miasta Kielce w 2009 r. 29

Rysunek 17. Mapa rozkładu percentyla 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu PM10 na terenie Kielce w 2009 r. (źródło: opracowanie własne) W poniższej tabeli przedstawiono dodatkowe parametry charakteryzujace przedstawione powyżej obszary przekroczeń. Tabela 16. Charakterystyka obszarów z przekroczeniami percentyla 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu PM10 na terenie Kielc w 2009 r. (źródło: opracowanie własne) Powierzchnia obszaru [ha] Liczba mieszkańców Zakres percentyla 90,4 ze stężeń 24 godz. PM10 [μg/m 3 ] 1187 80511 50,1-78,05* * w punkcie obliczeniowym w pasie drogowym zanotowano wartość 109,2 μg/m 3 30

W wyniku modelowania rozprzestrzeniania zanieczyszczeń na terenie miasta Kielce dla roku 2009, stwierdzono zmniejszenie obszaru przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24- godzinnego dla pyłu PM10 w porównaniu do 2005 r. Dokładna inwentaryzacja źródeł emisji oraz dane udostępnione przez Urząd Miasta Kielce, pochodzące z audytu miejskiego pozwoliły na dokładne określenie liczby mieszkańców narażonych na przekroczenia dopuszczalnych poziomów pyłu PM10. Prawie 40 % mieszkańców narażonych jest na ponadnormatywne stężenia 24-godzinne pyłu zawieszonego PM10. Rysunek 18. Mapa rozkładu stężeń średniorocznych pyłu PM10 na terenie Kielce w 2009 r. (źródło: opracowanie własne) 31

W poniższej tabeli przedstawiono dodatkowe parametry charakteryzujace przedstawione powyżej obszary przekroczeń. Tabela 17. Charakterystyka obszarów z przekroczeniami stężeń średniorocznych pyłu PM10 na terenie Kielc w 2009 r. (źródło: opracowanie własne) Zakres stężeń Powierzchnia Liczba średniorocznych pyłu PM10 obszaru [ha] mieszkańców [μg/m 3 ] 262 18818 33,6-52,7* * w punkcie obliczeniowym w pasie drogowym zanotowano wartość 73,3 μg/m 3 Na podstawie powyższej tabeli można stwierdzić, że na ponadnormatywne stężenia średnioroczne pyłu zawieszonego PM10 narażonych jest ok. 10 % mieszkańców miasta Kielce. 5.5 Prognoza stanu zanieczyszczenia powietrza dla 2015 r. Prognozę stanu zanieczyszczenia powietrza określono dla roku 2015. Rokiem wyjściowym do prognozy był rok 2009. W prognozie uwzględniono redukcję emisji powierzchniowej oraz emisji liniowej. Z uwagi na występujące na terenie miasta Kielce przekroczenia pyłu zawieszonego PM10 do prognozy uwzględniono redukcje emisji pyłu zawieszonego PM10. W poniższej tabeli przedstawiono obszary miasta Kielce, wyznaczone do redukcji emisji pyłu zawieszonego PM10. Tabela 18. Obszary miasta Kielce wyznaczone do redukcji emisji pyłu zawieszonego PM10 [źródło: opracowanie własne] Nr obszaru 2 4 8 12 13 Skład obszarów Bukówka, Osiedle Barwinek, Osiedle Kochanowskiego, Ostra Górka, Psie Górki, Tarnowska, Tereny przemysłowo usługowe 12, Wietrznia, Zgoda, Złodziejów Centrum, Chęcińska, Krakowska - Ogrodowa, Osiedle Czarnockiego, Plac Moniuszki, Żelazna Nowy Folwark, Sandomierska - Leszczyńska, Tereny przemysłowo - usługowe 11, Wielkopole, Zagórska - Pomorska Czarnów jednorodz. 1, Czarnów jednorodz. 2, Czarnów Rządowy, Czarnów wielorodzy., Osiedle Pod Dalnią, Piekoszowska - Łąkowa, Ślichowice, Tereny przemysłowo - usługowe 10, Tereny przemysłowo - usługowe 9, Tereny przemysłowo - usługowe 5 Bernardyńska - Diamentowa, Karczówka, Osiedle Jagiellońskie, Podkarczówka jednorodz., Podkarczówka wielorodz., Tereny przemysłowo - usługowe 1, Tereny przemysłowo - usługowe 7 Wielkość emisji PM10 [Mg] 2009 r. 2015 r. Wielkość redukcji emisji PM10 [Mg] % redukcji emisji pyłu PM10 66,35 53,10 13,25 20 25,62 22,82 2,80 11 45,15 38,39 6,76 15 54,03 40,56 13,47 25 26,40 21,13 5,27 20 32

14 15 1 Maja, Piaski, Tereny przemysłowo - usługowe 2, Zalew kielecki 11,04 8,83 2,21 20 Bocianek, Osiedle na Stoku, Osiedle Sady 1, Osiedle Sady 2, Osiedle Słoneczne Wzgórze, Osiedle Świętokrzyskie, Osiedle Uroczysko, Osiedle Związkowiec, Politechnika, Szydłówek, 42,49 31,91 10,58 25 Szydłówek Górny, Szydłówek jednorodz., Warszawska - Solidarności Emisja [Mg] 271,08 216,74 54,34 20 W poniższej tabeli przedstawiono redukcję emisji pyłu PM10 ze źródeł liniowych na terenie miasta Kielce. Tabela 19. Redukcja emisji pyłu zawieszonego PM10 ze źródeł emisji liniowej na terenie miasta Kielce [źródło: opracowanie własne] Źródło emisji Wielkość emisji PM10 [Mg] 2009 r. 2015 r. Wielkość redukcji emisji PM10 [Mg] % redukcji emisji pyłu PM10 Źródła emisji linowej 213,59 177,81 35,78 17 Dla prognozowanej na 2015 rok sytuacji wykonano obliczenia rozprzestrzeniania pyłu zawieszonego PM10 na terenie miasta Kielce. Wyniki obliczeń przedstawiono na poniższym rysunku. 33

Rysunek 19. Mapa rozkładu percentyla 90,4 ze stężeń 24-godz. pyłu PM10 na terenie Kielce w 2015 r. (źródło: opracowanie własne) Przeprowadzone obliczenia i analizy wykazały, że w 2015 r. na obszarach miasta Kielce nie występują przekroczenia percentyla 90,4 ze stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10. Stwierdzono natomiast w pojedynczych punktach obliczeniowych, w pasie drogowym wartości percentyla 90,4 ze stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10, które przekraczają wartość dopuszczalną. Biorąc jednak pod uwagę Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2009 r. Nr 5, poz. 31), ocenę jakości powietrza ze względu na ochronę zdrowia dokonuje się z wyłączeniem jezdni dróg i pasów rozdzielczych dróg, z wyjątkiem sytuacji, w której piesi mają dostęp do pasa rozdzielczego. 34

Rysunek 20. Mapa rozkładu stężeń średniorocznych pyłu PM10 na terenie Kielce w 2009 r. (źródło: opracowanie własne) Przeprowadzone obliczenia i analizy wykazały, że w 2015 r. na obszarach miasta Kielce nie występują przekroczenia dopuszczalnego stężenia średnorocznego pyłu zawieszonego PM10. Stwierdzono natomiast w pojedynczych punktach obliczeniowych, w pasie drogowym wartości stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM10, które przekraczają wartość dopuszczalną. Biorąc jednak pod uwagę Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2009 r. Nr 5, poz. 31), ocenę jakości powietrza ze względu na ochronę zdrowia dokonuje 35

się z wyłaczeniem jezdni dróg i pasów rozdzielczych dróg, z wyjątkiem sytuacji, w której piesi mają dostęp do pasa rozdzielczego. 6 Baza danych źródłowych Baza danych źródłowych składa się z trzech plików w formacie Excel: KielceBazaEmisjaPunktowa.xls, KielceBazaEmisjaLiniowa.xls, Kielce_BazaEmisjaPowierzchniowa.xls, umieszczonych w katalogu BazaEmisji. 6.1 Baza emisji punktowej. Format pliku: xls. Nazwa pliku: Kielce_BazaEmisjaPunktowa.xls. Lokalizacja: katalog - BazaEmisji. Nagłówki kolumn: EMITOR - Identyfikator emitora w formacie REGON/nr obiektu/nr emitora Np. 000033489/0001/00 X1992 - Y1992 - współrzędna X emitora w układzie 1992 (pozioma) współrzędna Y emitora w układzie 1992 (pionowa) SZER_GEO - szerokość geograficzna emitora DLUG_GEO - długość geograficzna emitora JEDNOSTKA - nazwa jednostki, do której należy jednostka, zgodna z nazwą jednostki stosowaną w bazie płatników Urzędu Marszałkowskiego OBIEKT - ROK - nazwa obiektu, do którego należy emitor, zgodna z nazwą obiektu stosowaną w bazie płatników Urzędu Marszałkowskiego rok, którego dotyczą dane emitora JEDN_EMIS - jednostka miary emisji (kg) PM10 - SO2 - NO2 - CO - wielkość emisji pyłu zawieszonego PM10 w kg/rok wielkość emisji dwutlenku siarki w kg/rok wielkość emisji dwutlenku azotu w kg/rok wielkość emisji tlenku węgla w kg/rok 36

6.2 Baza emisji liniowej. Format pliku: xls. Nazwa pliku: Kielce_BazaEmisjaLiniowa.xls. Lokalizacja: katalog - BazaEmisji. Nagłówki kolumn arkusza Emisja liniowa 2009: L.p. - numer kolejny odcinka drogi ODCINEK DROGI - nazwa odcinka drogi DŁUGOŚĆ - długość odcinka drogi w km SDR - UDZIAŁ % - EMISJA - średniodobowe natężenie ruchu na odcinku drogi procentowy udział kategorii pojazdów w SDR emisja substancji przedstawiona w kg/rok 6.3 Baza emisji powierzchniowej. Format pliku: xls. Nazwa pliku: Kielce_BazaEmisjaPowierzchniowa.xls. Lokalizacja: katalog - BazyEmisji2009. Nagłówki kolumn arkusza Emisja powierzchniowa 2009: L.p. - numer kolejny obszaru SKŁAD OBSZARÓW - nazwy obszarów wchodzących w skład zdefiniowanych 16 obszarów nadrzędnych poddanych analizie pod kątem emisji powierzchniowej. SUMA EMISJI - emisja łączna substancji pochodząca z rodzajów paliw w analizowanych w obszarach, przedstawiona w kg/rok. WĘGIEL 2009, GAZ 2009, OLEJ 2009, DREWNO 2009 - Grupa kolumn zawierająca wielkość zapotrzebowania energetycznego w danym obszarze wyrażonego w GJ, 37

zaspakajana poprzez zużycie odpowiednio węgla, gazu, oleju i drewna oraz szacunkowa wielkości emisji substancji wprowadzanych do powietrza w wyniku spalania ww. paliw. 7 Procedury i metody aktualizacji emisji w latach następnych 7.1 Aktualizacja bazy emisji punktowej. W celu zaktualizowania bazy emisji punktowej należy wykorzystać dane zebrane na podstawie bazy płatników z Urzędu Marszałkowskiego w Kielcach oraz dane pochodzące z obowiązujących pozwoleń na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza. W celu pozyskania danych z bazy płatników należy wygenerować z bazy raport danych o emisji dla substancji objętych analizą w Raporcie. Należy skontaktować się z Oddziałem Opłat Ekologicznych w Departamencie Rozwoju Obszarów Wiejskich i Środowiska. Obecnie bazę płatników nadzoruje p. Aneta Ogonowska, tel. 41 342 16 01, email: a.ogonowska@sejmik.kielce.pl i poprosić o sporządzenie raportu danych z bazy płatników dla roku, którego dane chcemy aktualizować w bazie danych źródłowych. Raport powinien zostać wygenerowany w oparciu o dostarczone kryteria wyboru danych. W informacji przekazanej pracownikowi Oddziału Opłat Ekologicznych należy podać: 1. Rok, którego maja dotyczyć raportowane dane. 2. Kryteria wyboru danych: ZAWARTOĆ RAPORTU: Jednostki Nazwa Adres Ładunek wg kategorii opłatowej Obiekty Nazwa Adres Ładunek wg kategorii opłatowej KRYTERIA RAPORTU: Obiekty Gmina równa gm. miejska M.Kielce Pozyskane dane o emisji należy przenieść do pliku Kielce_BazaEmisjaPunktowa. Przynależność emitora do jednostki jest identyfikowana przez pierwszych 9 lub 15 znaków w kolumnie EMITOR (do pierwszego znaku /) oraz nazwę jednostki w kolumnie JEDNOSTKA. 7.2 Aktualizacja bazy emisji liniowej. 38

W celu zaktualizowania bazy emisji liniowej na inny rok należy wykorzystać dane zebrane przez system pomiaru natężenia ruchu pracujący w mieście oraz dane o natężeniach ruchu pozyskane z Miejskiego Zarządu Dróg w Kielcach. Należy utworzyć kopię pliku Kielce_BazaEmisjaLiniowa np. Kielce_BazaEmisjaLiniowaRRRR, gdzie RRRR oznacza rok, dla którego aktualizujemy dane. Na podstawie pozyskanych danych należy dokonać modyfikacji wartości w kolumnach: Długość, SDR, Udział %. Jeśli istnieje konieczność wprowadzenia nowej pozycji (drogi) do bazy danych liniowych (plik Kielce_BazaEmisjaLiniowaRRRR) należy w pierwszej kolejności narysować nową drogę na warstwie WzorKielceUlice.shp wykorzystując narzędzia edycji ArcGis. W tabeli atrybutów warstwy WzorKielceUlice w kolumnie Id wprowadzić odpowiedni unikalny numer identyfikujący. Następnie w pliku Kielce_BazaEmisjaLiniowaRRRR w arkuszu Emisja liniowa RRRR wprowadzić nową pozycję i wypełnić odpowiednio pola kolumn Długość, SDR, Udział %. W kolumnie Id należy wpisać ten sam numer identyfikacyjny przydzielony w programie ArcGIS. W arkuszu DoSHP pliku Kielce_BazaEmisjaLiniowaRRRR należy skopiować ostatni wiersz i zaktualizować wartość w kolumnie Id. 7.3 Aktualizacja bazy emisji powierzchniowej. W celu zaktualizowania bazy emisji powierzchniowej należy dysponować danymi umożliwiającymi oszacowanie zapotrzebowania energetycznego dla każdego rodzaju paliwa wykorzystywanego w analizowanym obszarze. Należy utworzyć kopię pliku Kielce_BazaEmisjaPowierzchniowa np. Kielce_BazaEmisjaPowierzchniowaRRRR, gdzie RRRR oznacza rok, dla którego aktualizujemy dane. Zaktualizowanie wartości zapotrzebowania energetycznego dla odpowiedniego rodzaju paliwa spowoduje automatyczną aktualizację danych o emisji w obszarze oraz wartości emisji w arkuszu Emitory_DOSHP dla emitorów należących do odpowiedniego obszaru. 8 Transfer danych z bazy danych źródłowych pozwalający na utworzenie przy pomocy narzędzi ArcGIS plików w formacie shape oraz sposób utworzenia plików w formacie shape. 8.1 Transfer z bazy emisji punktowej. 39

Wczytać dane z pliku Kielce_BazaEmisjaPunktowa.xls do programu ArcGIS. 1. Przy pomocy przycisku dodać do bieżącej ramki danych dane z pliku Kielce_BazaEmisjaPunktowa.xls wskazując arkusz EmisjaPunktowa$. 2. Ustawić się na wczytanym arkuszu danych i przy pomocy prawego przycisku myszy rozwinąć podręczne menu. Wybrać pozycję Wyświetl dane XY. W oknie Wyświetl dane XY ustawić pola zawierające współrzędne X, Y odpowiednio na nagłówki kolumn X1992 i Y1992. Można też skorzystać z pozycji menu: Narzędzia/Dodaj Dane XY. 3. Z katalogu układów współrzędnych programu ArcGIS w podkatalogu Polskie Układy Współrzędnych wybrać plik PUWG 1992.prj i zaakceptować wybór (OK.). 40

8.1.1 Utworzenie pliku shape z emisją punktową przy pomocy narzędzi ArcGIS. 4. Po przydzieleniu układu współrzędnych powstanie warstwa zdarzeniowa, którą należy przekształcić w warstwę shape. W tym celu należy ustawić się na warstwie zdarzeniowej (nazwa warstwy: EmisjaPunktowa$ - Zdarzenia) i przy pomocy prawego przycisku myszy rozwinąć podręczne menu. Wybrać pozycję Dane/Eksportuj Dane. 41

5. W oknie Eksportuj Dane należy dokonać poniższych ustawień Eksportuj: Wszystkie obiekty Użyj tego samego Układu Współrzednych, jak: dane źródłowe tej warstwy Wynikowy plik shape lub klasa obiektów: 42

Należy wskazać katalog, gdzie ma być zapisany plik wynikowy w formacie shape oraz nadać nazwę temu plikowi. 6. Po utworzeniu pliku shape należy dodać go do projektu jako warstwę tematyczną. Należy usunąć warstwę zdarzeniową (EmisjaPunktowa$ - Zdarzenia) i wczytany arkusz danych (EmisjaPunktowa$). 8.2 Transfer z bazy emisji liniowej. Plik Kielce_BazaEmisjaLiniowa.xls będący bazą danych emisji liniowej zawiera arkusze o nazwach Emisja liniowa 2009 i DoSHP. Zawartość arkusza Emisja liniowa 2009 opisana została w punkcie Baza danych źródłowych. Dane z arkusza Emisja liniowa 2009 są automatycznie przenoszone do arkusza DoSHP. Struktura arkusza DoSHP została tak przygotowana, aby po połączeniu z wzorcowym plikiem shape plik wynikowy shape zawierał informacje o wielkościach emisji na analizowanych drogach na terenie Kielc. 8.2.1 Utworzenie pliku shape z emisją liniową przy pomocy narzędzi ArcGIS. 1. Przy pomocy przycisku dodać do bieżącej ramki danych warstwę WzorKielceUlice.shp z katalogu WzorceSHP. 2. Przy pomocy przycisku dodać z katalogu BazyEmisji2009 do bieżącej ramki danych dane z pliku Kielce_BazaEmisjaLiniowa.xls wskazując arkusz DoSHP$. 43

3. Kliknąć na warstwie WzorKielceUlice.shp 4. Kliknąć prawym przyciskiem myszy i wybrać pozycję Złączenia i Relacje/Złącz 5. W oknie Złącz Dane należy dokonać ustawień: Co chcesz dołączyć do tej warstwy : Dołącz atrybuty z tabeli. Wybierz pole w tej warstwie, które będzie podstawą złączenia: Id. Wybierz tabelę dołączaną do tej warstwy lub poszukaj tabel na dysku: wybrać DoSHP$ Wybierz pole w tabeli, które będzie podstawą złączenia: Id. Opcje złączania: Zachowaj wszystkie rekordy. 44

6. Po naciśnięciu przycisku OK dane z tabeli DoSHP$ zostaną dołączone do tabeli atrybutów warstwy WzoryKielceUlice. 7. Po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na warstwie WzoryKielceUlice wybrać pozycję Dane/Eksportuj Dane. 45

8. W oknie Eksportuj Dane należy dokonać poniższych ustawień Eksportuj: Wszystkie obiekty Użyj tego samego Układu Współrzednych, jak: dane źródłowe tej warstwy Wynikowy plik shape lub klasa obiektów: Należy wskazać katalog, gdzie ma być zapisany plik wynikowy w formacie shape oraz nadać nazwę temu plikowi. 9. Po utworzeniu pliku shape należy dodać go do projektu jako warstwę tematyczną. Można usunąć z projektu warstwy, które posłużyły do utworzenia pliku shape zawierajacego połączone dane, czyli warstwy: WzoryKielceUlice i DoSHP$. 46

8.3 Transfer z bazy emisji powierzchniowej. Plik Kielce_BazaEmisjaPowierzchniowa.xls będący bazą danych emisji liniowej zawiera arkusze o nazwach Emisja powierzchniowa 2009 i Emitory_DoSHP. Zawartość arkusza Emisja powierzchniowa 2009 opisana została w punkcie Baza danych źródłowych. Dane z arkusza Emisja powierzchniowa 2009 są automatycznie przenoszone do arkusza Emitory_DoSHP. Struktura arkusza Emitory_DoSHP została tak przygotowana, aby po połączeniu z wzorcowym plikiem shape plik wynikowy shape zawierał informacje o wielkościach emisji w siatce 250m x 250m w analizowanych obszarach na terenie Kielc. 8.3.1 Utworzenie pliku shape z emisją powierzchniową przy pomocy narzędzi ArcGIS. 1. Przy pomocy przycisku dodać do bieżącej ramki danych warstwę WzorKielceEmitoryPowierzchniowe.shp z katalogu WzorceSHP. 2. Przy pomocy przycisku dodać z katalogu BazyEmisji2009 do bieżącej ramki danych z pliku Kielce_BazaEmisjaPowierzchniowa.xls wskazując arkusz Emitory_DoSHP$. 3. Kliknąć na warstwie WzorKielceEmitoryPowierzchniowe.shp 4. Kliknąć prawym przyciskiem myszy i wybrać pozycję Złączenia i Relacje/Złącz 47

5. W oknie Złącz Dane należy dokonać ustawień: Co chcesz dołączyć do tej warstwy : Dołącz atrybuty z tabeli. Wybierz pole w tej warstwie, które będzie podstawą złączenia: Id. Wybierz tabelę dołączaną do tej warstwy lub poszukaj tabel na dysku: wybrać DoSHP$ Wybierz pole w tabeli, które będzie podstawą złączenia: Id. Opcje złączania: Zachowaj wszystkie rekordy. 48

6. Po naciśnięciu przycisku OK dane z tabeli Emitory_DoSHP$ zostaną dołączone do tabeli atrybutów warstwy WzoryKielceEmitoryPowierzchniowe. 7. Po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na warstwie WzoryKielceEmitoryPowierzchniowe wybrać pozycję Dane/Eksportuj Dane. 8. W oknie Eksportuj Dane należy dokonać poniższych ustawień: Eksportuj: Wszystkie obiekty Użyj tego samego Układu Współrzednych, jak: dane źródłowe tej warstwy Wynikowy plik shape lub klasa obiektów: Należy wskazać katalog, gdzie ma być zapisany plik wynikowy w formacie shape oraz nadać nazwę temu plikowi. 9. Po utworzeniu pliku shape należy dodać go do projektu jako warstwę tematyczną. Można usunąć z projektu warstwy, które posłużyły do utworzenia pliku shape zawierajacego połączone dane, czyli warstwy: WzoryKielceEmitoryPowierzchniowe i Emitory_DoSHP$. 49