W PŁYW W ZRASTAJĄCYCH DAWEK NAWOŻENIA NPK NA PLO NOW ANIE ŁĄ K M INERALNYCH

ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE, T. X IX, z. 2, W AR SZA W A 1968 ROMAN MORACZEWSKI, MIKOŁAJ NAZARUK W PŁYW W ZRASTAJĄCYCH DAWEK NAWOŻENIA NPK NA PLO NOW ANIE ŁĄ K M INERALNYCH Katedra Uprawy Łąk i Pastwisk SGGW, Warszawa WSTĘP Na tle wzmożonej produkcji nawozów m ineralnych w Polsce pow staje pytanie, jak dalece będzie można zwiększać dawki na użytkach zielonych, by ich efektywność była opłacalna. W tym celu jeszcze w 1955 r. założono wieloletnie doświadczenie na kośnej łące trw ałej w Jaktorow ie ze w zrastającym i daw kam i nawożenia potasowego i fosforowego, a w 1959 r. także ze w zrastającym i dawkam i nawożenia azotowego. W yniki uzyskane w tych badaniach do 1959 r. zostały już częściowo opublikowane [9]. W niniejszej pracy p rezen tu jem y w yniki uzyskane w latach 1959-1961. METODYKA BADAN D ośw iadczenia założono na łące trw ałej w Jaktorow ie m etodą losowych bloków. Gleba łąki jaktorow skiej ma ph równe 6,4 w H20, zawiera ok. 12% substancji organicznych, zaliczana jest według nom enklatury Polskiego Tow arzystw a Gleboznawczego do gleb m ułow o-glejow ych w y tw orzonych z nam ułów aluw ialnych. N aw ożenie stosow ano w edług następującego schem atu: I. Nawożenie 0 NK NKP, N K P2 NKP3 NK P4 P 20 5 kg/ha 0 0 30 40 50 60 jako 18-procentowy superfosfat pylisty oraz 40 kg N /ha w 1959 r. i 80 kg N /ha w 1960 i 1961; nawóz potasowy w ysiew any był w postaci 40-procentowej soli potasowej w ilości 80 kg K 20 /h a; 7 R o czn ik i G leb o zn a w c ze T. X IX, z. 2

318 R. Moraczewski, M. Nazaruk II. Nawożenie 0 NP NPKj NPK2 NPK3 NPK4 NPK5 NPK6 K 20 kg/ha 0 Ô 40 60 80 КЮ I 2Ö 140 jako sól potasowa oraz 40 kg P 20 5/ha jako superfosfat i nawozy azotowe jak w dośw iadczeniu I; III. Nawożenie 0 PK PK N X PKN2 PK N3 PKN4 N kg/ha ö Ö 40 60 80 100 Rys. 1. Wykres przebiegu opadów i temperatur w 1959 r. 1 średn ie dzienne tem p eratu ry p ow ietrza, 2 m in im aln e dzienne tem p eratu ry p ow ietrza na w y so k o śc i 5 cm Rainfall and temperature course in 1959 1 m ean d aily air tem p eratu res, 2 m inim al d aily air tem p eratu res at th e h igh t o f 5 cm

Rys. 2. Wykres przebiegu opadów i temperatur w I960 ob ja śn ien ia jak w ry s. 1 Rainfall and temperature course in I960 exp lanation as in F ig. 1 Rys.'3. Wykres przebiegu opadów i temperatur w 1961 r. ob jaśn ien ia jak w rys. 1 Rainfall and temperature course in 1961 e x p la n a tio n as in F ig. 1

320 R. Moraczewski, M. Nazaruk jako saletrzak oraz 40 kg P 20 5/ha jako superfosfat i 80 kg K 20 na hektar jako sól potasow a. W roku 1959 w szystkie nawozy wysiano wiosną, a w roku I960 i 1961 na doświadczeniach z fosforem i potasem nawozy azotowe wysiano po pół dawki wiosną i pół dawki po pierwszym pokosie. W doświadczeniach z nawożeniem azotowym dawki azotu w I960 i 1961 były także dzielone: pół daw ki na w iosnę i pół daw ki po pierw szym pokosie. Sprzętu pierwszego pokosu dokonano w dniach między 1-10 czerwca, II pokosu m iędzy 25-30 sierpnia. PRZEBIEG WARUNKÓW KLIMATYCZNYCH Przebieg pogody w 1959 r. (rys. 1) nie był korzystny dla wegetacji roślin łąkowych. Maj był stosunkowo chłodny i suchy. Rozkład opadów był także w ybitnie niekorzystny. Na ogólną ilość opadów w okresie od kw ietnia do września 273,4 mm, przeszło połowa z nich przypadała na czerwiec, głównie na pierwszą dekadę, a więc wówczas, gdy były najm niej potrzebne z uwagi na sprzęt I pokosu. Sierpień był również suchy. W 1960 r. (rys. 2) zarówno przebieg tem peratur, jak i rozkład opadów były nieco korzystniejsze w stosunku do 1959 r., ale i tu taj rozkład opadów był daleki od doskonałego. W m aju było ich tylko 18,3 mm, a w lipcu aż 189,9 mm. Ta wielka ilość opadów spowodowała zalanie łąki wodą, a to z kolei mogło wywrzeć w pływ na wym ycie składników m ineralnych z gleby lub ich nam ycie z sąsiednich poletek. N ajkorzystniejszy rozkład opadów zanotowano w 1961 r. (rys. 3). W roku tym suma opadów w okresie od kw ietnia do sierpnia wynosiła 332,6 m m. Biorąc pod uw agę zarów no ilość opadów, jak ich rozkład n a leży sądzić, że roślinność w tym roku nie odczuw ała pow ażniejszych niedoborów w ody i nie cierpiała na jej nadm iar. PLONY PLONY W D O ŚW IADCZENIU Z NAW OŻENIEM FOSFOROW YM W roku 1959, podobnie jak w latach 1955-1958 [9], w m iarę zw iększania daw ki fosforu pow yżej 30 kg P 20 5 na h e k ta r zarów no plon bezwzględny, jak i produkcyjność 1 kg P 20 5 m alała (tab. 1-3). W praktyce łąkarskiej nie jest to pierw szy przypadek, że naw ożenie fosforow e powodowało obniżkę plonów siana. Nowak [13] w swojej pracy podsumow ując w yniki dośw iadczeń naw ozow ych z okresu m iędzyw ojennego na

Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 321 Tabela 1 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i n aw ożonej fo s fo re m w r. 1959 G reen m a tte r y i e l d fro m a. meadow f e r t i l i z e d w ith p h o s p h o ru s i n 1959 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j m asy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q /h a fro m th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a p 20 5 r 2 0 5 e f f e c t i v e n e s s i k g p 2o5 w yprodukow ał z i e l o n e j m asy G reen m a tte r p ro d u c e d by 1 k e P20 5 0 8 2,0 4 3,4 1 2 5,4 - - - Ж 1 0 4,2 4 6,0 1 5 0,2 2 4,8 - - Ж Р 30 1 1 3,5 4 0,5 1 5 4,0 2 8,6 3,8 12 Ж Р 40 1 0 0,7 4 1,8 1 4 2,5 1 7,1-7,7 - М Р 50 9 2,0 4 6,3 1 3 8,3 1 2,9-1 1,9 - ^ 6 0 8 2,0 3 8,4 1 2 0,4-5, 0-2 9,8 - t. s d p r z y Р-Я» i FG-15 t. s w ith an d FG -15 1 9,1 1 4,2 1 7,9 - - - Tabela 2 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i naw ożonej fo s f o re m w r. I9 6 0 G reen m a tte r y i e l d from a meadow f e r t i l i z e d w ith p h o s p h o ru s i n I9 6 0 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j masy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q /h a from th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a p 2c 5 p 2 5 e f f e c t i v e n e s s 1 t S P2 5 w yprodukow ał z i e l o n e j masy G reen m a tte r p ro d u c e d by 1 ks P 20 5 0 2 0,7 4 2,7 6 3,4 - - - NK 8 1,0 1 0 4,5 1 8 5,5 1 2 2,1 - - KKPjO 7 9,2 114,0 1 93,2 1 2 9,8 7,7 25 КЕРад 7 2,2 1 0 9,5 1 8 1,7 1 1 8,p - 3,3 - ***30 1ЖР60 8 8,2 123,5 211,7 148,5 2 6,2 52 8 3,2 1 2 0,2 2 0 3,4 1 4 0,0 1 7,9 29 t, s d p rz y P-5% i FG-15 t. s d w ith P-5% and FG-15 1 6,0 1 5,8 2 7,4 - - - łąkach w Polsce podaje, że na 323 doświadczenia aż w 45 przypadkach stw ierdzono obniżenie się plonu pod wpływem nawożenia fosforowego. W pozostałych doświadczeniach w ykorzystanie fosforu było następujące: dawki do 32 kg P 20 5 na hektar dały średnio zwyżkę 16,3 kg siana na 1 kg P 20 5; dawki do 33-64 kg 15,1 kg siana, dawki zaś powyżej 64 kg/ha P 20 5 tylko 7,0 kg siana na 1 kg P 20 5. K onfrontując dane N ow aka z liczbam i zaw artym i w tabelach 1-3 oraz z danym i zaw arty m i

322 R. Moraczewski, M. Nazaruk T a b e l a 3 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i naw ożonej fo s fo re m w r, 1961 G reen m a tte r y i e l d from a meadow f e r t i l i z e d w ith p h o s p h o ru s i n 1961 W ariant V a ria n t P lo n z ie lo n e j masy q /h a pokosu Green m a tte r y ie ld q /h a from th e c u t I I I razem t o t a l R óżnica D ifferen c e E fek t d z ia ła n ia P2 5 p2o5 e f f e c - tiv e n e as i kg p 2o5 wyprodukował z ie lo n e j masy Green m a tte r produced by 1 kg P205 0 82,0 58,0 140,0 - - - Ж 137,2 103,4 240,6 100,6 - - МКР50 130,7 102,4 233,1 93,1-7,5 - ЖР40 125,5 102,4 227,9 87,9-1 2,7 - Ж Р50 118,7 113,4 232,1 92,1-8,5 - ^ б о 119,5 107,3 226,8 86,8-1 3,8 - t. s d p rzy Р-5% i FG-15 t. s d w ith P-5% and FG-15 3 1,4 2 1,0 23,8 - - - Rys. 4. Średni plon zielonej masy z łąki nawożonej fosforem w latach 1955-1961 1 I pok os, 2 II p o k o s, 3 I-f-II razem Mean green matter yield from a meadow fertilized with phosphorus in the period of 1955-1961 1 1st cut, 2 Iln d cut, 3 1st -f- -f U n d c u t we wcześniejszej pracy [9], można wnosić, że o w ykorzystaniu fosforu przez rośliny łąkowe z pewnością decyduje poziom nawożenia potasowoazotowego i typ gleby. Opady atm osferyczne, a ściślej mówiąc stosunki wodne w glebie (jak to zauważono w 1960 r.), także będą w yw ierały niem ały w pływ na w ykorzystanie fosforu. W ydaje się, że w pływ ten ma charakter pośredni. W roku 1960 jedynie w jednym w ariancie stwierdzono nieznaczną obniżkę plonów w stosunku do NK. Jeżeli zważymy, że w roku tym m aj był bardzo suchy (18,3 m m opadów), a lipiec bardzo m okry (189,9 mm opadów), to jest rzeczą zrozum iałą, dlaczego plon II pokosu we w szystkich w a ria n tac h był w iększy niż w pierw szym pokosie. Zjaw isko to

Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 323 zdarza s>ię nieczęsto na łąkach z glebą m ineralną o niskim poziomie wody g runtow ej, ale może ono w ystąpić, gdy stosunki w odne w okresie II pokosu będą korzystniejsze niż w okresie I pokosu. W roku 1961 efektywność działania nawożenia fosforowego w zasadzie nie odbiegała od średniej z la t 1955-1958 i b yła ujem na. Porów nując skład botaniczny siana z lat 1955 i 1961 (tab. 4) należy stwierdzić, że we w szystkich w ariantach nawozowych nastąpił wzrost udziału traw o 15-18% i znaczny zanik roślin turzy cowatych i sito w aty ch oraz chw astów. R ośliny m otylkow e, w brew oczekiw aniu, nie w y stąpiły T a b e l a 4 S k ła d b o ta n ic z n y s i a n a p ie rw s z e g o p o k o su w p r o c e n c ie c i ę ż a r u p r ó b k i. Dawkowanie fo s fo re m B o ta n ic a l c o m p o s itio n o f th e I s t - c u t h a y i n % o f sam ple w e ig h t. P h o sp h o ru s a p p l i c a t i o n R o ś lin y - P l a n t s 0 NK n k p5 o NKP 60 1955 1961 1955 1961 1955 1961 1955 1961 Traw y - G r a s s e s 6 2,1 7 8,2 7 5,6 9 0,3 7 0,5 8 9,9 7 8,3 9 6,0 T u rz y co w a te i s ito w a te S ed g e s and r u s h e s 9,1 2,4 1 2,7 0,7 1 8,3 0,9 6,9 0,8 M o tylkow ate - Legumes 3,2 5,1 0,2 1,1 0,7 2,8 3,0 + Z i o ł a /c h w a s ty / H erbs and weeds 2 5,6 1 4,3 1 1,5 7,9 1 0,5 6,4 1 1,8 3,2 Razen - T o ta l 100,0 100,0 1 00,0 100,0 100,0 1 00,0 1 00,0 100,0 Tabela 5 Z a w a rto ść a z o tu, f o s f o r u i p o ta s u w s i a n i e I i I I p o k o su w % s. a. z ł ą k i naw ożonej fo sfo rem w r. 1961 N itr o g e n, p h o s p h o ru s and p o ta s s iu m c o n te n t i n th e I s t - a n d I l n d - c u t h ay i n p e r c e n t o f d r y m a tte r fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith p h o s p h o ru s i n 1961 S k ła d n ik - E lem ent V /a ria n t - V a r ia n t ' 0 KN I p o k o s - c u t KKP40 ^ 5 0 Ш'Т 60 N 1,5 0 1,8 7 1,6 4 1,7 7 1,8 4 1,7 4 p 20 5 0,6 5 0,5 7 0,6 4 0,6 1 0,6 7 0,6 6 K20 2,3 9 2,6 9 2,3 6 2,4 4 2,5 4 2,3 4 I I p o k o s - c u t N 2,1 1 1,9 8 1,9 2 1,8 1 2,0 1 2,0 2 P 2 5 0,8 2 0,7 2 0,8 2 0,8 8 0,8 1 0,8 3 k2o 2,2 8 2,6? 2,3 7 2,4 5 2,5 0 2,3 8

324 R. Moraczewski, M. Nazaruk w ilości wzbudzającej zainteresow anie, chociaż analiza chemiczna siana pierwszego i drugiego pokosu (tab. 5) w skazuje na znaczną zasobność gleby w p rzy sw ajaln y fosfor i potas. PLONY W D O ŚW IADCZENIU Z NAW OŻENIEM POTASOW YM W doświadczeniu ze w zrastającym i daw kam i nawożenia potasowego zauw ażono, że efekt działania K 20 nieznacznie ty lk o w zrastał w m iarę P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i naw ożonej p o ta se m w ro k u 1959 G reen m a tte r y i e l d fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith p o ta s s iu m i n 1959 Tabela 6 W a rian t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j m asy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q /h a fro m th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a 1^0 к 2о e f f e c t i v e n e s s 1 k g K20 w yprodukow ał z i e l o n e j masy G reen m a tte r p ro d u c e d by 1 kg K20 0 6 5,0 4 8,8 1 1 3,8 _ - KP 8 5,5 4 6,4 1 3 1,9 1 8,1 - - 1 0 0,0 5 2,4 1 5 2,4. 3 8,6 2 0,5 51 Ч о 1 0 1,0 5 9,2 1 6 0,2 4 6,4 2 8,3 47 «6 0 KPK80 9 8,5 5 2,9 1 5 1,4 3 7,6 1 9,5 24 NPKioo 1 0 5,0 6 7,2 1 7 2,2 5 8,4 4 0,3 40 Ш>к 120 1 0 1,0 5 9,4 1 6 0,4 4 6,6 2 8,5 23 * 1 4 0 1 3 2,2 6 2,7 1 9 4,9 8 1,1 6 3,0 45 t Sj p rz y P - % i FG-21 t. s d w ith P-5fc and FG-21 1 7,8 1 3,0 3 3,4 - - * Tabela 7 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i n aw ożonej p o ta se m w ro k u I9 6 0 G reen m a tte r y i e l d fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith p o ta s s iu m i n I9 6 0 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j masy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q /h a fro m th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a к 2о к 2о e f f e c t i v e n e s s 1 k g K20 w ypro dukow ał z i e l o n e j m asy G reen m a tte r p ro d u c e d b y 1 k g KgO 0 3 9,0 5 2,2 9 1,2 _ HP 5 7,0 1 0 1,2 1 5 6,2 6 7,0 - - ОТЕ40 9 0,7 1 1 4,7 2 0 5,4 1 1 4,2 4 7,2 118 * 6 0 8 8,7 1 2 5,0 2 1 3,7 1 2 2,5 5 5,5 92 ^ 8 0 9 4,0 1 2 1,0 2 1 5,0 1 2 3,8 5 6,8 71 NPKioo 9 4,7 1 1 7,0 2 1 1,7 1 2 0,5 5 3,5 53 ИРК120 1 0 5,0 1 2 6,5 2 5 1,5 1 4 0,3 7 3,3 61 ОТК140 1 1 3,0 133,2 246,2 15 5,0 8 8,0 63 t. d g p r z y P-5fr i FG-21 t. d g w ith P -5 ^ and FG-21 2 7,4 2 4,8 3 8,6 - - -

Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 325 Tabela 8 P lo n z ie lo n e j masy z ł ą k i nawożonej potasem w ro k u 1961 Green m a tte r y ie ld from a meadow f e r t i l i z e d w ith p o tassiu m i n 1961 W ariant V a ria n t P lo n z ie lo n e j masy q /h a pokosu Green m a tte r y ie ld q /h a from th e c u t I I I razem t o t a l R óżnica D iffe re n c e E fe k t d z ia ła n ia К2 K20 e f f e c tiv e n e s s 1 kg K20 wyprodukował z ie lo n e j masy Green m a tte r produced by 1 kg K20 0 107,7 5 9,8 167,5 - NP 142,7 98,5 241,2 7 3,7 - - ^ 4 0 162,2 114,0 276,2 108,7 3 5,0 87 OTK60 172,0 117,2 289,2 121,7 4 8,0 80 WPK80 158,7 128,5 287,2 119,7 4 6,0 57 NPK100 177,5 121,1 2 98,6 131,1 37,4 57 181,2 1 26,6 507,8 *120 140,5 66,6 55 UPK^Q 182,7 1 22,0 304,7 137,2 63,5 45 t. s d p r z y P-5% i FG-21 t. s d w ith Р-ЭЗ& and FG-21 2 6,4. 22,8 4 1,2 - - - zwiększania daw ek nawozu potasowego od 40 do 140 kg K 20 na hektar (tab. 6, 7, 8). W yraźnie natom iast zm niejszała się produkcyjność 1 kg K 20 m ierzona przyrostam i siana i zielonki. Podobnie jak w doświadczeniu z nawożeniem fosforowym, tak i tutaj w roku 1960 drugi pokos był znacznie w iększy od pierwszego. P ro d u k cyjność 1 kg K 20 przy dawce 40 kg K 20 na hektar w ynosiła 118 kg zielonki, gdy tymczasem przy dawce 100 kg K 20 na hektar tylko 53 kg zielonki. Rys. 5. Średni plon zielonej masy z łąki nawożonej potasem w latach 1955-1961 ob jaśn ien ia jak w rys. 4 Mean green matter yield from a meadow fertilized with potassium in the period of 1955-1961 e x p la n a tio n as in F ig. 4

326 R. Moraczewski, M. Nazaruk A naliza botaniczno-w agow a siana przeprow adzona w roku zakończenia doświadczenia, tj. w 1961, w ykazała wzrost udziału traw w sianie o ok. 20% kosztem znacznego zaniku chwastów dw uliściennych i ziół (tab. 9). W doświadczeniu tym na uwagę zasługuje jeszcze w yczerpyw anie się potasu z gleby przy jednostronnym naw ożeniu łąki naw ozam i fosforowym i i azotowymi (PN) obserwowane już wcześniej [9]. Zawartość potasu Tabela 9 Skład, b o ta n ic z n y s ia n a p ie rw s z e g o p o k c c u w p r o c e n c ie c i ę ż a r u p r ó b k i. Dawkowanie p o ta s u B o ta n ic a l c o m p o s itio n o f th e I s t - c u t b a y i n % o f sam ple w e ig h t. P o ta s s iu m a p p l i c a t i o n R o ś lin y - P l a n t 0 NP btk40 1955 1961 1955 1961 1955 1961 1955 1961 Trawy - G r a s s e s 5 4,2 7 9,4 6 0,9 9 0,5 6 6,8 9 1,8 7 4,1 9 1,4 T urzycow a t e i s i t o w ate S ed g es and r u s h e s 4,1 1,9 6,6 1,8 3,3 0,8 0,7 1,2 M otylkow ate - Legumes 7,9 7,4 4,3 0,9 4,7 1,4 5,2 1,8 Z i o ła / c h w a s t y / H erbs and weeds 3 5,8 1 1,3 2 8,2 6,8 2 5,2 6,0 2 0,0 5,6 Razem - T o ta l 10 0,0 1 0 0,0 100,0 1 00,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tabela 1C Z a w arto ść a z o tu, f o s f o r u i p o ta s u w s i a n i e I p o k o su w % s.m. z ł ą k i naw ożonej p o ta se m w ro k u 1961 N itr o g e n, p h o s p h o ru s and p o ta s s iu m c o n te n t i n h ay from tjie I s t - c u t h ay i n p e r c e n t o f d ry m a tte r fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith p o ta s s iu m W a ria n t ^ \ V a r i a n t S k ł a d n i k ^ ^ ^ Elem ent 0 PN PNK^o Р Ж 60 РЖ 80 Р Ж 100 PNKi2o РКК14С N 1,5 9 1,7 2 1,6 1 1,6 1 1,6 2 1,7 0 1,6 7 1,6 5 P 2 5 0,6 9 0,7 7 0,7 2 0,7 1 0,7 1 0,7 3 0,7 1 0,7 1 k2o 2,0 1 1,8 4 2,1 9 2,3 6 2,6 2 2,6 3 2,4 8 2,5 8 w sianie z tych poletek (tab. 10) w ynosiła 1,84%, gdy tym czasem na poletkach kontrolnych (0) 2,01% K 20 w suchej masie. W tym sam ym stopniu zjaw isko to w ystąpiło na poletkach z fosforem p rzy jedn o stro n nym nawożeniu łąki azotem i potasem (NK). Nie stwierdzono jednak tego przy azocie. Zawartość azotu w sianie nie była więc zależna od poziom u naw ożenia łąki potasem i fosforem (PK).

Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 327 PLONY W D O ŚW IADCZENIU Z NAW OŻENIEM AZOTOWYM Doświadczenie ze w zrastającym i dawkam i nawożenia azotowego trw ało tylko 3 lata (1959-1961). W odróżnieniu od nawożenia potasowego, a jeszcze w yraźniej od nawożenia fosforowego, efektywność działania azotu nie m alała, lecz w zrastała wraz ze wzrostem dawki azotu na hektar (tab. 11, 12, i 13). Za- T a b e l a 11 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i n aw ożonej azotem w r. 1959 G reen m a tte r y i e l d fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith n i t r o g e n i n 1959 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j m asy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q /h a fro m th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a N N e f f e ö - t i v e n e s s 1 k g N w yprodukow ał z i e l o n e j m asy G reen m a tte r p ro d u c e d by 1 k g N 0 7 6,2 5 2,1 1 2 8,5 - - - E? 8 6,0 5 8,7 1 4 4,7 1 6,4 - - 1 1 5,2 5 7,9 1 7 5,1 4 4,8 2 8,4 71 60 = * 1 0 0 1 2 7,5 6 6,9 1 9 4,4 6 6,1 4 9,7 83 1 4 2,2 6 9,8 2 1 2,0 8 3,7 6 7,3 84 1 5 4,0 7 9,0 2 3 3,0 1 0 4,7 8 8,3 88 t. s ^ p r z y P - % i FG-15 ' t. s d w ith P - % an d FG-15 1 9,0 1 0,5 2 2,2 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i naw ożonej azotem w r. I9 6 0 G reen m a tte r y i e l d fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith n i t r o g e n i n I9 6 0 Tabela 12 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j m asy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q / h a fro m th e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a N N e f f e c t i v e n e s s 1 k g N w yprodukow ał z i e l o n e j m asy G reen m a tte r p ro d u c e d by 1 kg N 0 5 0,1 6 6,7 1 1 6,8 - - - KP 6 2,2 7 4,2 1 3 6,4 1 9,6 - - 8 7,2 9 8,0 1 8 5,2 6 8,4 4 8,8 122 = % > 1 0 1,5 1 1 4,0 2 1 5,5 9 8,7 7 9,1 132 m eo 1 2 5,0 1 3 0,2 2 5 5,2 1 3 8,4 1 1 8,8 148 ^» 1 0 0 1 3 4,7 1 4 7,5 2 8 2,2 1 6 5,4 1 4 5,8 145 t. s d p r z y P-5% i FG-15 t. s d w ith P-5P& an d FG-15 1 8,7 8,2 2 3,1 - - -

328 R. Moraczewski, M. Nazaruk Tabela 13 P lo n z i e l o n e j m asy z ł ą k i naw o żo n ej az o tem w r. 1961 G reen m a tte r y i e l d fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith n i t r o g e n i n 1961 W a ria n t V a r ia n t P lo n z i e l o n e j m asy q /h a p o k o su G reen m a tte r y i e l d q / h a fro m t h e c u t I I I razem t o t a l R ó ż n ic a D if f e r e n c e E f e k t d z i a ł a n i a N N e f f e c t i v e n e s s 1 k g В w yprodukow ał z i e l o n e j m asy G reen m a t t e r p ro d u c e d by 1 k g N 0 9 3,4 7 8,8 1 7 2,2 - - - XP 1 1 6,0 8 6,1 2 0 2,1 2 9,9 - - m 4 0 6 0 8 0 1 0 0 1 2 3,7 1 1 4,0 2 3 7,7 6 5,5 3 5,6 89 1 4 6,5 1 1 9,7 2 6 6,2 9 4,0 6 4,1 107 1 5 3,0 1 2 0,1 2 7 3,1 1 0 0,9 7 1,0 89 1 6 3,0 1 3 5,1 2 9 8,1 1 2 5,9 9 6,0 96 t, s d p r z y P-5% i FG-15 t. s ^ w ith P-55& an d FG-15 1 4,8 1 2,3 2 0,7 - - - Rys. 6. Średni plon zielonej masy z łąki nawożonej azotem w latach 1959-1961 o b ja śn ien ia ja k w r y s. 4 Mean green matter yield from a meadow fertilized with nitrogen in the period of 1959-1961 e x p la n a tio n as in F ig. 4 leżność ta obliczona statystycznie okazała się zależnością liniow ą w w a runkach prowadzonego doświadczenia. Także i produkcyjność 1 kg N we wszystkich trzech latach m iała tendencję zwyżkową, a nie m alejącą, jak to można było zauważyć przy potasie w m iarę zwiększania dawki nawozu. Średnio za trzy lata wynosiła ona przy 40 kg N na hektar 91 kg zielo'nki, przy 60 kg 105 kg zielonki, przy 80 kg 106 kg zielonki i przy 100 kg N na hektar 109 kg zielonki. Prow adzone rów nolegle z tym i badaniam i dośw iadczenia na pastw is-

Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 329 kach [6, 7, 11, 12] w ykazały, że jeszcze przy 240 kg N na hektar produkcyjność 1 kg N b y ła tak a sam a jak przy 40 kg N na h ek tar. W świetle przytoczonych danych można stwierdzić, że zastosowana daw ka 240 kg N na hektar mimo swej wysokości była znakomicie w y k o rzystana. Analiza botaniczno-wagowa siana I pokosu z 1959 i 1961 r. (tab. 14) w ykazała, że udział traw na poletkach bez nawożenia obniżył się o około 12 /o, a chw astów w zrósł o 18' /o. W pozostałych w arian tach naw ozow ych nie zanotow ano istotniejszych zm ian. W dośw iadczeniu ty m stw ierdzono rów nież, że samo naw ożenie azotowe w znacznym stopniu p rzy czyniło się do lepszego w ykorzystania potasu, gdyż procentowa zawartość K 20 (tab. 15) w raz ze w rostem plonu zielonki nie m alała, lecz w zrastała. Tabela 14 S k ła d b o ta n ic z n y s i a n a p ie rw s z e g o p o k o su w p r o c e n c ie c i ę ż a r u p r ó b k i. Dawkowanie a z o tu B o ta n ic a l c o m p o s itio n o f th e I s t - c u t h a y i n % o f sam ple w e ig h t. N itr o g e n a p p l i c a t i o n R o ś lin y - P l a n t 0 PK P O 40 P O 100 1959 1961 1959 1961 1959 1961 1959 1961 Traw y - G ra s s e s 8 0,5 6 8,2 7 8,7 7 2,6 7 8,6 8 2,0 8 6,9 8 5,8 T u rz y co w a te i s ito w a te S e d g e s an d r u s h e s 4,6 0,5 2,4 0,8 2,9 0,1 2,3 1,6 M o tylkow ate - Legumes 4,9 3,2 7,9 4,4 5,0 3,7 2,0 3,0 Z i o ł a /c h w a s ty / H erb s and w eeds 1 0,0 2 8,1 1 1,0 2 2,2 1 3,5 1 4,2 8,8 9,6 Razem - T o ta l 1 00,0 100,0 1 00,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 T ja b e 1 a 15 Z a w a rto ść a z o tu, f o s f o r u i p o t a s u w s i a n i e z tr a w I p o k o su w % s.m. z ł ą k i n aw ożonej azotem w r. 1961 N itr o g e n, p h o s p h o ru s an d p o ta s s iu m c o n t e n t i n t h e I s t - c u t h a y i n p e r c e n t o f d r y m a tte r fro m a meadow f e r t i l i z e d w ith n it r o g e n i n 1961 S k ła d n ik E lem e n t W a ria n t V a r i a n t 0 PK PEN40 PEN60 P O 80 PKN100 N 1,7 9 1,7 6 1,7 3 1,7 2 1,8 1 1,7 9 P2 5 0,6 5 0,7 2 0,7 0 0,7 2 0,7 0 0,7 3 k2o 1,8 2 2,4 1 2,4 4 2,7 2 2,7 2 2,7 8

330 R. Moraczewski, M. Nazaruk DYSKUSJA Przedstaw ione w yniki wieloletnich doświadczeń ze w zrastającym i daw kam i naw ożenia fosforowego, potasow ego i azotowego nie mogą sta nowić jeszcze podstaw y do w yciągnięcia ścisłych ogólnych wniosków odnośnie ustalenia optym alnych dawek nawozowych dla łąk m ineralnych. Jednakże szczegółowe obserw acje oraz długoletniość trw an ia ty ch doświadczeń pozw alają poruszyć parę istotnych dla praktyki łąkarskiej problemów. Średnie plony z pierwszego pokosu za okres 1955-1961, (rys. 4) na doświadczeniu fosforowym w yraźnie spadały, co zapewne związane było z dużą koncentracją kw asu fosforowego w glebie. W doświadczeniu tym mogło nastąpić zachw ianie rów now agi w odżyw ianiu się roślin, szczególnie dlatego, ponieważ w latach 1955-1959 stosowano tylko 40 kg N na hektar. W literaturze naukowej oprócz obniżek plonu siana na nawożeniu fosforowym można spotkać ogromną efektywność nawożenia fosforem. W edług B ukowieckiego [2] lkg P 20 5, średnio z 87 doświadczeń prowadzonych na łąkach torfowych, dawał przyrost 21,4 kg siana. USzymb o r s к i e j [14] w doświadczeniach prowadzonych przez 5 lat w W erbkowicach na łące torfowej 1 kg P 20 5 przy poziomie nawożenia 15 kg P 20 5 na hektar daw ał przyrost siana rzędu 171 kg, a przy poziomie nawożenia ' 75 kg P 20 5 na hektar 57 kg siana. Ta sam a autorka na łące torfowej w R ząśniku uzyskała średnio za 5 lat na 1 kg P 20 5 przy ro st siana odpow iednio 106 i 40 kg przy ty m sam ym poziomie naw ożenia co w W erbkowicach. Te ostatnie dane należą jednak do w yjątków. Na ogół należy przyjąć, że 1 kg P 20 5 na polskich łąkach daje przyrost siana rzędu 15-20 kg przy nawożeniu łąk fosforem w granicach 30-40 kg P 20 5 na hektar. Przy m niejszych daw kach lub je przekraczających należy się liczyć z pew nym i.odchyleniam i. Przedstaw ione w analogiczny sposób jak w doświadczeniu z fosforem plony I i II pokosu dośw iadczenia z potasem (rys. 5), w skazują na sy stem atyczny, lecz nie liniowy wzrost plonów zielonki przy jednoczesnym obniżeniu produkcyjności 1 kg w niesionego na łąkę składnika. Średnie plony z trzech lat doświadczeń azotowych (rys. 6) w yraźnie w skazują, że stosow anie na łąki 100 kg N na h e k ta r nie pow oduje n a grom adzania się azotu w glebie w ilości, która byłaby niebezpieczna dla roślin. System atyczne w zrastanie plonów siana czy zielonki w m iarę podnoszenia dawki azotu do 100 kg N na hektar świadczy o doskonałym w ykorzystaniu tego składnika przez rośliny traw iaste. Nie stwierdzono rów nież nadm iernego nagrom adzenia azotu w roślinach (tab. 15). U zyskane w yniki pozw alają stw ierdzić, że:

Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 331 1. N aw ożenie fosforow e nie podnosiło plonów zielonki, a naw et w niektórych latach dość istotnie je obniżyło, w stosunku do wielkości plonów uzyskiw anych na KN. 2. Nawożenie potasowe zwiększyło plon zielonki, ale produkcyjność 1 kg K 20 m alała w m iarę w zrostu daw ki od 40 do 140 kg K 20 na hektar. 3. Nawożenie azotowe zwiększyło plon zielonki w postępie liniowym nie powodując zniżki produkcyjności 1 kg N w m iarę zwiększania dawek azotu od 40 do 100 kg N na hektar. LITERATURA [1] B o r n e r D.: Zur Frage von Stickstoffdüngung und Schnitthäufigkeit auf Wiese. Landwirstch. Forschung, t. 17-4, 1964, s. 252. [2] Grzymała J., Szymborska H., Grzanka K.: Termofosfaty i fosforyty krajowe w nawożeniu łąk. Nowe Roln., nr 3, 1956, s. 218. [3] Honczarenko G.: Wpływ nawożenia mineralnego i organicznego na p nowanie i roślinność łąki na glebie torfowej zdegradowanej. Zeszyty Probl. Post. Nauk Roln., nr 34, 1962, s. 211. [4] Honczarenko G., Szipa R., Wesołowski P.: Wpływ nawożenia azotowego na plonowanie i roślinność łąkową. Zeszyty Nauk. WSR Szczecin, nr 13, 1964. [51 Knauer N.: Zusammenhänge zwischen Roheiweiss, Rohfaser und Mineralstoffgehalt von Grünlandpflanzen und deren Bedeutung bei der Auswertung von Pflanzenanalysen zur Vorhersage der Düngerwirkung. Zeitsch. für Acker - und Pflanzenbau, t. 116, 4, 1962/63, s. 361. [6] Kreil W., К а 11 о f e n H., Wacker G.: Dreijähringe Versuchsergebnisse über die Düngung einer Weide mit verschiedenen hohen N-Gehalt (1958-1960). Zeitsch. für Landeskultur, nr 2, 1961, s. 225. [7] Kreil W., Kaltofen H., Wacker G.: Weitere Versuchsergebnisse über die Düngung einer Weide mit verschiedenen hohen N-Gehalt (1961-1964). Zeitsch. für Landeskultur, nr 5, 1964, s. 221. [8] Łąkawska I.: Wpływ wzrastających dawek nawozów potasowych na plonowanie łąk torfowych. Wiadomości IMUZ, nr 6-1, 1966, s. 93. [9] Moraczewski R.: Określenie potrzeb nawozowych gleb łąkowych w stosunku do fosforu i potasu ze składu chemicznego traw pierwszego pokosu. Roczn. Glebozn., t. 10, 1, 1961, s. 49. [10] Moraczewski R., Gołębiewski M.: Rytmika przyrostu runi łąkowej na łące przemiennej w zależności od nawożenia. Nowe Rolnictwo, nr 18,1967, s. 25. [11] N a z a r u к М.: Wpływ nawożenia i deszczowania na wydajność pastwisk. Zeszyty Probl. Postępów Nauk Roln., nr 74. 1967, s. 115. [12] Nowak М., Nazar u к М.: Wpływ wzrastających dawek azotu na wydajność pastwisk oraz skład chemiczny i botaniczny runi pastwiskowej. Wiadomości IMUZ, nr 7-1, 1967, s. 20-201. [13] Nowak М.: Nawożenie i agrotechnika łąk w świetle doświadczeń polskich. Roczn. Nauk Roln., t. 68-A-2, 1953, s. 175. [14] Szymborska H.: Wpływ wzrastających dawek nawozów fosforowych na plonowanie łąk torfowych. Wiadomości IMUZ, t. 6, nr 1, 1968, s. 47.

332 R. Moraczewski, M. Nazaruk P. М О РА Ч ЕВС К И, M. Н А З А Р У К ВЛИЯНИЕ ВОЗРАСТАЮЩИХ ДОЗ NPK НА УРОЖАЙНОСТЬ МИНЕРАЛЬНЫХ ЛУГОВ К а ф е д р а В ед е н и я л угов и П астбищ, В а р ш авск ая С ел ь ск о х о зя й ст в ен н а я А к адем и я Резюме В статье обобщаются результаты 3-летних исследований проведенных на укосных лугах в м. Якторов (Сельскохозяйственная Опытная Станция ВСА). От 1955 г. ведутся там опыты с удобрениями. Обсуждаемый здесь период (1959 1961) охватывал исследования по влиянию: возрастающих доз фосфорного удобрения на фоне основного калийноазотного удобрения, возрастающих доз калийного удобрения на фоне основного фосфорноазотного удобрения, возрастающих доз азотного удобрения на фоне основного фосфорнокалийного удобрения. Фосфорное удобрение вносили в дозах от 30 до 60 кг Р20 5 на га с ди ф ф е ренциацией интервалов по 10 кг Р20 5; калийное удобрение применяли в дозах от 40 до 140 кг К ;.0 на га с интервалами по 20 кг К 20, а азотное удобрение давали в дозах от 40 до 100 кг N на га с интервалами по 20 кг N. Полученные результаты дают возможность констатировать что: внесение фосфорного удобрения не повышало урожая зеленой массы а даже в некорых годах его понижало, по сравнению с урожаем полученным в варианте KN; калийное удобрение повышало урожай зеленой массы, но производительность 1 кг К 20 уменьшалась по мере повышения дозы с 40 до 140 кг К 20 на га; удобрение азотом повышало урожай зеленой массы согласно линейной прогрессии, не вызывая понижения производительности 1 кг N с повышением доз азота от 40 до 100 кг N на га. R. M O RACZEW SK I, М. N A Z A R U K INFLUENCE OF INCREASING NPK RATES UPON YIELDING OF MEADOWS ON MINERAL SOIL D epartm ent o f G rassland C ultivation W arsaw A gricu ltural U n iv ersity Summary In the present work 3-year investigations carried out on a permanent mown meadow at Jaktorów (Agricultural Experimental Station of Warsaw Agricultural University) are discussed. The fertilizing experiments are being conducted these

Wzrost dawek NPK a plony łąk mineralnych 333 since 1955. The cycle discussed in this paper (1959-1961) comprised the investigations on the action of: 1 increased phosphorus fertilizer rates on the background of basic potassiumnitrogenous fertilization; 2 increased potassium fertillizer rates on the beckground of basic phosphoruspotassium fertilization; 3 increased nitrogenous fertilizer rates on the background of basic phosphorus potassium fertilization. The phosphorous fertilization was differentiated within the range of 30-60 kg PvCVha at the intervals of every 10 kg P20 5; the potassium fertilization was applied at the rates ranging from 40 to 140 kg K20/h a at the intervals of every 20 kg K20; the nitrogenous fertilization was applied at the rates ranging from 40 to 100 kg N/ha at the intervals of every 20 kg. The results obtained allow to state as follows: the phosphorous fertilization did not increase green matter yields and in some even caused a significant decrease in relation to the yields obtained at KN fertilization; the potassium fertilization increased green matter yield, but the productivity of 1 kg K20 decreased along with the K20 application rate increase from 40 to 140 kg/ha; the nitrogenous fertilization increased green matter yield in linear progression, causing no productivity decrease of 1 kg N along with the N application rate increase from 40 up to 100 kg/ha. Wpłynęło do redakcji w styczniu 1967 r. 8 R o c zn ik i G leb o zn a w cze T. X IX, z. 2