1. POWIETRZE Irena Orzeł, Joanna Śluz (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie) 1.1. Wstęp Stacja pomiarowa WIOŚ fot. archiwum WIOŚ Stan zanieczyszczenia powietrza w województwie lubelskim jest określany w ramach Wojewódzkiego Programu Monitoringu Powietrza, którego realizację koordynuje Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Lublinie. Ocenę zanieczyszczenia powietrza w 2004 r. przygotowano w oparciu o wyniki pomiarów uzyskanych ze stałych stacji pomiarowych obsługiwanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, jednostki organizacyjne Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, a także w oparciu o wyniki pomiarów prowadzonych laboratorium mobilnym WIOŚ. Lokalizację stacji przedstawiono na mapie 2. Na terenie woj. lubelskiego monitorowano poziom substancji zanieczyszczających powietrze, dla których rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. z 2002 r. Nr 87, poz. 796) określone zostały dopuszczalne wartości stężeń w powietrzu. Kontynuowano również pomiary stężeń amoniaku jako zanieczyszczenia specyficznego w rejonie oddziaływania Z.A. Puławy S.A. w Puławach. W ramach programu wojewódzkiego prowadzono także pomiary stężeń niklu, arsenu, kadmu i rtęci. Zanieczyszczenia te wkrótce zostaną objęte obowiązkiem monitorowania w związku z wdrażaniem do polskiego prawa dyrektywy 2004/107/WE w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i WWA w otaczającym powietrzu. W ramach monitoringu lokalnego cementownie realizowały pomiary opadu pyłu. Wyniki pomiarów prowadzonych w ramach programu wojewódzkiego systematycznie gromadzone są w wojewódzkiej bazie danych JPOAT i przekazywane do bazy krajowej. Od bieżącego roku z części stanowisk wyniki pomiarów będą raportowane do europejskiej bazy danych AIRBASE. Ocenę poziomu substancji w powietrzu sporządzono w oparciu o wymogi określone ww. rozporządzeniem, z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów: ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Kryteria do oceny jakości powietrza obowiązujące w 2004 r. zestawiono w tab.1 i 2. Tabela 1. Kryteria do oceny jakości powietrza dla terenu kraju w 2004 r. ochrona zdrowia Substancja Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu [μg/m3] Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji [μg/m3] Dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu na obszarach ochrony uzdrowiskowej [μg/m3] Benzen rok 5 10 4 Dwutlenek azotu Dwutlenek siarki 1 godz. 200 260 18 razy 200 rok 40 52 35 1 godz. 350 380 24razy 350 24 godz. 150 150 3 razy 125 Ołów rok 0,5 0,6 0,5 Ozon 8 godz. 120 120 60 dni 120 Pył zawieszony PM10 24 godz. 50 55 35 razy 50 rok 40 41,6 40 Tlenek węgla 8 godz. 10 000 12 000 5 000 47
Raport o stanie środowiska w 2004 r. Mapa 2. Lokalizacja stacji pomiarowych monitoringu powietrza w 2004 r. 48
II. Jakość podstawowych elementów środowiska Tabela 2. Kryteria do oceny jakości powietrza dla terenu kraju w 2004 r. ochrona roślin Substancja Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu na obszarach parków narodowych Tlenki azotu rok 30 μg/m 3 20 μg/m 3 Dwutlenek siarki rok 20 μg/m 3 15 μg/m 3 Ozon (AOT40) okres wegetacyjny (1V-31VII) 24 000 μg/m 3 h 24 000 μg/m 3 h Stężenia zanieczyszczeń w powietrzu uwarunkowane są wielkością emisji zanieczyszczeń oraz parametrami ich wprowadzania i rozprzestrzeniania się w atmosferze. Na rozprzestrzenianie się substancji zanieczyszczających powietrze największy wpływ mają warunki meteorologiczne oraz topograficzne. Na podstawie danych udostępnionych przez IMGW ze stacji meteorologicznych zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego wyznaczono średnie roczne temperatury, które wynosiły: w Lublinie 7,8 0 C, Terespolu 7,9 0 C, Włodawie 7,9 0 C. Średnie dobowe i miesięczne rozkłady temperatur oraz roczne róże wiatrów dla poszczególnych stacji meteorologicznych pokazano na rys. 1 Rys. 1. Średnie dobowe i miesięczne rozkłady temperatur oraz roczne róże wiatrów wyznaczone na podstawie danych ze stacji meteorologicznych w Lublinie, Terespolu i Włodawie 2004 r. 49
Raport o stanie środowiska w 2004 r. 1.2. Ocena jakości powietrza kryterium ochrony zdrowia W województwie lubelskim ocenie jakości powietrza ze względu na ochronę zdrowia ludzi podlegają 24 strefy, w tym cztery będące powiatami grodzkimi. Dla dwóch miejscowości: Nałęczowa i Krasnobrodu ocenę jakości powietrza w zakresie niektórych zanieczyszczeń sporządzono w oparciu o zaostrzone kryteria wymagane dla obszarów ochrony uzdrowiskowej. Lista zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie pod względem ochrony zdrowia ludzi obejmuje: benzen (C 6 H 6 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), dwutlenek siarki (SO 2 ), ołów (Pb), tlenek węgla (CO), ozon (O 3 ) i pył zawieszony PM10. Dwutlenek siarki Z badań prowadzonych na 25 stanowiskach pomiarowych wynika, że stężenia dwutlenku siarki na obszarze województwa utrzymywały się na niskim poziomie. Na żadnym stanowisku nie odnotowano przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla stężeń średniodobowych. Wartości średnie roczne, nienormowane dla kryterium ochrony zdrowia, wynosiły od 0,8 μg/m 3 w Białym Słupie (teren Roztoczańskiego Parku Narodowego) do 11,9 μg/m 3 w Biłgoraju - tabela 3. Dla zobrazowania skali zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki w odniesieniu dla obowiązujących wartości dopuszczalnych, na rys. 2 przedstawiono dla Rys. 2. Dwutlenek siarki 24 godz. stężenia maksymalne w 2004 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego Rys. 3. Dwutlenek siarki stężenia sezonowe w 2004 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego 50
II. Jakość podstawowych elementów środowiska Tabela 3. Zestawienie wyników pomiarów dwutlenku siarki prowadzonych w 2004 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenia 24h w μg/m 3 1 max 4 max Liczba przypadków powyżej dopuszczalnego stężenia 24h Rok kalendarzowy Średnie wartości stężeń w μg/m 3 Sezon chłodny Sezon ciepły Lublin powiat grodzki, aglomeracja 1. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 22 7 0 3,3 4,9 1,7 2. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 22 13 0 2,0 2,9 0,6 3. Lublin, ul. Spokojna WSSE 10 5 0 2,2 2,8 1,3 Biała Podlaska powiat grodzki 4. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 14 10 0 2,3 3,1 1,5 3. Biała Podlaska, ul. Kopernika WSSE 34 32 0 3,6 5,8 1,5 Chełm powiat grodzki 6. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ 11 10 0 7,7 8,2 7,2 7. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 20 13 0 2,6 4,0 1,2 8. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 38 17 0 4,6 7,9 1,4 Zamość powiat grodzki 9. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 17,5 14,9 0 1,8 2,4 1,2 10. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 30,6 15,1 0 6,6 10,3 3,0 Powiat bialski 11. Międzyrzec, ul. Staromiejska PSSE 19,0 17,0 0 4,5 7,3 1,7 Powiat biłgorajski 12. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 58,6 32,5 0 11,9 19,0 4,9 Powiat chełmski 13. Dorohusk WIOŚ 10 9 0 7,3 7,8 6,9 Powiat hrubieszowski 14. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ 4,4 3,6 0 1,3 1,7 0,8 Powiat krasnostawski 15. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 3 2 0 1,3 1,5 1,1 Powiat kraśnicki 16. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 14 7 0 2,5 3,5 1,5 Powiat łukowski 17. Jarczew 1/ IMGW 19,0 16,4 0 4,5 6,4 2,6 18. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 88,0 42,0 0 7,8 14,1 1,5 Powiat puławski 19. Puławy, ul. Lubelska WSSE 7 4 0 1,8 2,2 1,4 20. Nałęczów, ul. Kasztanowa WSSE 9 0 1,9 2,6 1,2 Powiat radzyński 21. Radzyń Podlaski ul. Pocztowa PSSE 69,0 46,0 0 6,9 12,9 1,4 Powiat świdnicki 22 Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE 5 3 0 1,6 2,0 1,3 Powiat tomaszowski 23. Tomaszów Lub. ul. Lwowska PSSE 21,3 12,2 0 5,4 7,6 3,2 Powiat włodawski 24. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 4 2 0 1,2 1,3 1,1 25. Załucze Stare (teren PPN) 3/ WIOS 5,1 5,1 5,1 Powiat zamojski 26. Biały Słup (teren RPN) 3/ WIOŚ 0 0,8 0,8 0,8 27. Krasnobród, ul. Lelewela 2/ PSSE 20,2 0 5,6 6,8 4,4 28. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ 6,7 3,2 0 1,3 1,5 1,0 1/ stację przyjęto do oceny jakości powietrza ze względu na ochronę roślin 2/ obszar ochrony uzdrowiskowej, 3/ park narodowy 51
Raport o stanie środowiska w 2004 r. obszarów zwykłych pierwsze i czwarte maksymalne stężenie. Dla obszarów ochrony uzdrowiskowej, z uwagi na brak dopuszczalnej częstości przekraczania pierwsze maksymalne stężenie. Okresem dominującej emisji SO 2 do powietrza jest sezon grzewczy. W tym okresie, tj. od października do kwietnia, w większości stanowisk pomiarowych występowały najwyższe stężenia średniodobowe rys. 3. W zależności od lokalizacji stanowiska, średnie z sezonu chłodnego były kilkakrotnie wyższe od średnich z sezonu ciepłego. Średnia z wszystkich stanowisk w sezonie chłodnym (X-III) wynosiła 5,6 μg/m 3, w sezonie ciepłym (IV-IX) 2,2 μg/m 3. Wyznaczone średnie były niższe od analogicznych w 2003 r. Analizując zmiany stężeń średnich rocznych dla województwa w latach 1998-2004, stwierdza się wyraźną poprawę jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki tabela 4 w roku 2004 było najniższe rys. 4. Tabela 4. Stężenia średnie roczne dwutlenku siarki w latach 1998-2004 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Lublin powiat grodzki, aglomeracja Stężenie średnie roczne SO 2 [μg/m 3 ] 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1. Lublin, ul. Spokojna WSSE 6,9 5,6 5,7 4,4 4,0 4,4 2,2 2. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 5,9 5,0 5,5 5,4 5,4 4,2 3,3 3. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 2,1 1,6 2,8 2,0 Biała Podlaska powiat grodzki 4. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 6,3 5,4 4,7 7,3 5,0 3,0 2,3 5. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 18,0 10,4 3,7 4,5 11,7 8,7 3,6 Chełm powiat grodzki 6. Chełm, ul Jagiellońska WIOŚ 5,7 6,7 10,3 6,8 6,9 7,1 7,7 7. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 4,4 3,4 3,4 3,5 4,4 4,0 2,6 8. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 8,4 7,4 5,9 6,2 4,8 3,8 4,6 Zamość powiat grodzki 9. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 13,9 8,2 1,8 2,4 3,1 2,9 1,8 10. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 9,6 8,9 7,2 9,9 9,2 10,7 6,6 Powiat biłgorajski 11. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 17,0 15,3 11,2 12 11,8 12,9 11,9 Powiat chełmski 12. Dorohusk teren GZK WIOŚ 15,9 8,9 12,0 7,9 6,8 7,0 7,3 Powiat hrubieszowski 13. Hrubieszów ul. Gródecka WIOŚ 1,5 1,3 Powiat krasnostawski 14. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 2,5 2,2 2,4 1,7 1,4 2,4 1,3 Powiat kraśnicki 15. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 6,0 6,3 5,6 5,1 4,0 4,1 2,5 Powiat łukowski 16. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 1,5 9,9 3,8 7,8 12,8 16,5 7,8 17. Jarczew IMGW 6,1 5,7 4,4 4,6 4,9 4,8 4,5 Powiat puławski 18. Puławy, ul. Lubelska WSSE 4,2 4,4 4,3 3,5 3,5 3,4 1,8 19. Nałęczów, ul. Kasztanowa (Park) WSSE 3,1 2,9 3,0 2,6 3,9 2,2 1,9 Powiat radzyński 20. Radzyń Podlaski, ul Pocztowa PSSE 19,3 14,5 6,9 6,2 12,6 21,7 6,9 Powiat tomaszowski 21. Tomaszów Lubelski, ul. Lwowska PSSE 11,7 10,9 8,7 9,1 9,4 10,2 5,4 Powiat włodawski 22. Załucze Stare (teren PPN) WIOŚ 7,6 5,3 4,9 5,3 5,1 23. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 5,9 4,2 3,0 1,7 1,6 1,8 1,2 Powiat zamojski 24. Biały Słup (teren RPN) WIOŚ 1,4 1,2 1,3 1,0 0,8 25. Szczebrzeszyn ul. Partyzantów WIOŚ 4,0 1,3 PPN Poleski Park Narodowy RPN Roztoczański Park Narodowy 52
II. Jakość podstawowych elementów środowiska Dwutlenek azotu Analiza wyników z 23 stanowisk pomiarowych wykazała brak przekroczeń wartości dopuszczalnej, wynoszącej 40 μg/m 3 dla terenu kraju. Dotrzymane było również zaostrzone kryterium dla obszarów ochrony uzdrowiskowej wynoszące 35 μg/m 3 tab. 5, rys. 5. Wartości średnie roczne wynosiły od 2,3 μg/m 3 w Białym Słupie (Roztoczański Park Narodowy) do 30,8 μg/m 3 w Lublinie przy ul. Maszynowej. Najwyższe średnie roczne stężenia dla miast dotyczyły aglomeracji lubelskiej. Rys. 4. Porównanie stężeń średnich rocznych ze wszystkich stanowisk pomiarowych woj. lubelskiego w latach 1998-2004 Utrzymująca się przez cały rok emisja tlenków azotu ze środków transportu drogowego powoduje, że nie stwierdza się znaczących różnic sezonowych. W zdecydowanej większości nieznacznie wyższe wartości stężeń odnotowa- Rys. 5. Dwutlenek azotu stężenia średnie roczne w 2004 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego Rys 6. Dwutlenek azotu stężenia sezonowe w 2004 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego 53
Raport o stanie środowiska w 2004 r. Tabela 5. Zestawienie wyników pomiarów dwutlenku azotu prowadzonych w 2004 r. Średnie wartości stężeń Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Rok kalendarzowy w μg/m 3 Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Lublin powiat grodzki, aglomeracja 1. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 30,8 32,3 29,3 77 2. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 20,1 20,7 19,4 50,3 3. Lublin, ul. Spokojna WSSE 30,3 32,2 28,3 75,8 Biała Podlaska powiat grodzki 4. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 11,7 13,1 10,3 29,2 5. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 13,7 14,7 12,6 34,2 Chełm powiat grodzki 6. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ 11,9 12,5 11,3 29,7 7. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 12,5 16,3 8,6 31,2 8. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 13,9 17,9 9,8 34,7 Zamość powiat grodzki 9. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 10,8 13,6 8 27 10. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 25 26,6 23,5 62,5 Powiat bialski 11. Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska PSSE 14 13,8 14,3 35 Powiat biłgorajski 12. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 15,3 19 11,7 38,3 Powiat chełmski 13. Dorohusk WIOŚ 11,3 11,8 10,9 28,2 Powiat hrubieszowski 14. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ 3,5 3,2 3,8 8,8 Powiat kraśnicki 15. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 24,6 25,6 23,6 61,5 Powiat łukowski 16. Jarczew 1/ IMGW 9,3 10,8 7,9 23,2 17. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 19 20,4 17,6 47,5 Powiat puławski 18. Puławy, ul. Lubelska WSSE 28,8 28,9 28,7 72 19. Nałęczów, ul. Kasztanowa 2/ WSSE 19,4 19 19,8 55,4 Powiat radzyński 20. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 12,7 14,5 11,1 31,7 Powiat świdnicki 21. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE 21,3 22,6 20,1 53,3 Powiat tomaszowski 22. Tomaszów Lub., ul. Lwowska PSSE 28,2 31,7 24,6 70,5 Powiat włodawski 23. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 14,1 14,4 13,8 35,2 24. Załucze Stare (teren PPN) WIOŚ 6,9 6,4 7 Powiat zamojski 25. Biały Słup (teren RPN)3/ WIOŚ 2,3 2,2 2,3 26. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ 3,1 3,2 2,9 7,8 1/ stację przyjęto do oceny jakości powietrza ze względu na ochronę roślin 2/ obszar chroniony 3/ park narodowy 54
II. Jakość podstawowych elementów środowiska no w sezonie chłodnym rys. 6. Średnia z wszystkich stanowisk w sezonie chłodnym (X-III) wynosiła 17,2 μg/m 3, w sezonie ciepłym (IV-IX) 14,7 μg/m 3. Średnie te były niższe od analogicznych średnich wyznaczonych w roku 2003. Na przestrzeni lat 1998-2004 stężenia średnie roczne NO 2 dla całego województwa utrzymywały się na porównywalnym poziomie. Analizując poszczególne stanowiska pomiarowe, na niektórych z nich odnotowano wzrost wartości stężeń tego zanieczyszczenia tab. 6, rys. 7. Tabela 6. Stężenia średnie roczne dwutlenku azotu w latach 1998-2004 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenie średnie roczne NO2 [μg/m 3 ] 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Lublin powiat grodzki, aglomeracja 1. Lublin, ul. Spokojna WSSE 22,4 24,2 23,7 21,6 22,5 24,9 30,3 2. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 22,8 22,5 23,5 22,2 23,8 25,7 30,8 3. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 20,8 23,1 24,7 20,1 Biała Podlaska powiat grodzki 4. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 14,8 14,5 11,7 9,2 11,4 10,3 11,7 5. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 15,1 16,4 17,8 18,3 15,3 16,9 13,7 Chełm powiat grodzki 6. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ 12,3 13,3 13,9 10,2 10 10,6 11,9 7. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 14,1 9 10,4 10,5 10,2 10,9 12,5 8. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 14,6 15,7 17,9 17,1 11,9 13,3 13,9 Zamość - powiat grodzki 9. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 9,3 12,2 9,4 8,9 9 10,8 10,8 10. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 14,5 13,5 16,2 19,4 19,3 22,7 25 Powiat biłgorajski 11. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego WSSE 14,5 15,7 16,5 16,7 17,9 22,7 15,3 Powiat chełmski 12. Dorohusk (teren GZK) WIOŚ 11,4 12,1 12,3 9,2 10 10,6 11,3 Powiat hrubieszowski 13. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ 2,8 3,5 Powiat kraśnicki 14. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 23,3 17,8 19,8 17,7 18,1 20,2 24,6 Powiat łukowski 15. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 19,9 19,4 20,8 20,2 22,4 24,9 19 16. Jarczew IMGW 8,2 8,9 9,8 9,2 10,5 10,2 9,3 Powiat puławski 17. Puławy, ul. Lubelska WSSE 21,3 22,2 24,7 22,1 21,2 22,5 28,8 18. Nałęczów, ul. Kasztanowa (Park) WSSE 13,5 14,1 13,3 14,6 15,9 17,8 19,4 Powiat radzyński 19. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 14,7 15,9 19,3 16,3 16,4 16,1 12,7 Powiat tomaszowski 20. Tomaszów Lubelski, ul. Lwowska PSSE 19,3 19 17,3 22,3 21,1 23,6 28,2 Powiat włodawski 21. Załucze Stare (teren PPN) WIOŚ 8,9 13,6 6,6 7,9 6,9 22. Włodawa, ul. Piłsudskiego WSSE 10,8 11,1 11,1 9,3 11,4 11,6 14,1 Powiat zamojski 23. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ 3,1 3,1 24. Biały Słup (teren RPN) WIOŚ 2,9 2,7 3,9 3,5 2,3 PPN Poleski Park Narodowy RPN Roztoczański Park Narodowy 55
Raport o stanie środowiska w 2004 r. Pył zawieszony PM10 W 2004 r. na terenie województwa lubelskiego funkcjonowało 35 stanowisk pomiarowych pyłu zawieszonego. Pomiary prowadzono głównie metodami manualnymi tj.: wagową z separacją frakcji do 10μm (pył PM10) 9 stanowisk, reflektometryczną (pył BS) 23 stanowiska, wagową bez separacji frakcji (pył TSP) 2 stanowiska oraz metodą automatyczną (pył PM10) 1 stanowisko. Rys. 7. Porównanie stężeń średnich rocznych ze wszystkich stanowisk pomiarowych woj. lubelskiego w latach 1998-2004 Dla uzyskania możliwości wykorzystania w ocenie jakości powietrza wyników oznaczanych metodami innymi niż referencyjne dokonano przeliczenia pyłu BS i TSP na pył PM10 z zastosowaniem przybliżonych wskaźników Rys. 8. Pył zawieszony stężenia średnie roczne w 2004 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego Rys 9. Pył zawieszony maksymalne 24-godz. stężenia w 2004 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego 56
II. Jakość podstawowych elementów środowiska Rys 10. Pył zawieszony stężenia sezonowe w 2004 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego wynoszących odpowiednio: 1,5 i 0,85. Umożliwiło to porównanie wyników pomiarów prowadzonych w 2004 r. do obowiązujących norm oraz przyjęcie za podstawę oceny stanu zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 wyników pomiarów ze wszystkich stanowisk. W 2004 r. nie stwierdzono przekroczeń stężenia dopuszczalnego określonego dla rocznego okresu uśredniania (40 μg/m 3 ). Stężenia średnie roczne wyznaczone dla poszczególnych stanowisk mieściły się w granicach od 3,8 μg/m 3 w Załuczu Starym (Poleski Park Narodowy) do 37,8 μg/m 3 w Zamościu przy ul. Peowiaków tab 7, rys. 8. Nie zostało dotrzymane kryterium dopuszczalnej częstości przekroczeń (35 razy) dla stężeń 24-godzinnych (50 μg/m 3 ). Dotyczyło to stanowisk: Lublin, ul. Pielęgniarek; Chełm, ul. Szpitalna; Zamość, ul. Hrubieszowska oraz Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa. Na żadnym stanowisku ilość dni ze stężeniami powyżej poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji nie była większa od dozwolonej. Dla porównania wartości stężeń 24-godzinnych z obowiązującymi normami na rys. 9 przedstawiono pierwsze i 36-te stężenie maksymalne. Pył zawieszony wykazuje w okresie roku zmienność typową dla zanieczyszczeń emitowanych głównie w procesie spalania paliw. W większości stanowisk kilkakrotnie wyższe stężenia odnotowano w sezonie chłodnym rys. 10. W związku z tym, że rok 2004 charakteryzowała krótka i łagodna zima, na większości stanowisk pomiarowych nastąpił spadek średnich rocznych stężeń pyłu zawieszonego w stosunku do roku 2003 tab. 8. Na przestrzeni lat 1998 2004 obserwuje się jedynie niewielkie wahania w poziomach stężeń pyłu zawieszonego, nie można więc mówić o poprawie jakości powietrza pod względem tego zanieczyszczenia rys. 11. Rys. 11. Porównanie stężeń średnich rocznych ze wszystkich stanowisk pomiarowych woj. lubelskiego w latach 1998-2004 Tlenek węgla Pomiary imisji tlenku węgla prowadzone są wyłącznie za pomocą mierników automatycznych, w związku z czym, w 2004 r. stężenia tego zanieczyszczenia monitorowano na jedynej w województwie automatycznej stacji w Lublinie przy ul. Śliwińskiego. Kryterium oceny stanowi wartość dopuszczalna, określona jako maksymalna średnia ośmiogodzinna, spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby. W 2004 r., podobnie jak i w latach ubiegłych, wartość dopuszczalna była dotrzymana. Maksymalna średnia 8-h wynosiła 3 159 μg/m 3, co stanowi 31,6% stężenia dopuszczalnego. Stężenia chwilowe (1-godzinne) mierzone mobilnym laboratorium WIOŚ zawierały się w przedziale od 1 690 μg/m 3 do 3 138 μg/m 3 tab. 9. 57
Raport o stanie środowiska w 2004 r. Tabela 7 Zestawienie wyników pomiarów pyłu zawieszonego prowadzonych w 2004 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Średnie wartości stężeń [μg/m 3 ] Rok kalendarzowy Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Stężenia 24h [μg/m 3 ] 1 max 36 max Liczba przypadków powyżej dopuszczalnego stężenia 24h Lublin miasto na prawach powiatu, aglomeracja 1. Lublin, ul. Pielęgniarek** WSSE 32,2 33,4 31,3 80,5 123 52 39 2. Lublin, ul. Spokojna WSSE 24,8 32,6 16,7 62 103,5 12 5 3. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 23,4 29 17,8 58,5 70,5 12 4 4. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 24,3 31,2 15,2 60,7 124,5 37,5 15 5. Lublin, ul. Śliwińskiego** WIOŚ 29,1 30,9 27,6 72,7 103 42,3 14 6. Lublin Ogród Botaniczny** WIOŚ 27,1 27,2 27 67,7 88 42 11 Biała Podlaska powiat grodzki 7. Biała Podlaska, ul. Orzechowa** WIOŚ 13,2 16,4 10,1 33 76 25 3 8. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 18,2 27,2 9,4 45,5 330 39 20 9. Biała Podlaska, Pl. Trzech Krzyży**[1] PSSE 30,6 44,1 21,9 76,5 94 50 30 Chełm powiat grodzki 10. Chełm, ul. Jagiellońska* WIOŚ 11,5 14,9 8,2 28,7 29,3 19,5 0 11. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 5,8 9,1 2,4 14,5 63 15 3 12. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 20,1 32,3 9,5 50,2 151,5 4,5 8 Chełm, ul. Szpitalna** PSSE 28,0 34,7 20,5 70,0 156,0 51,0 37 Zamość powiat grodzki 13. Zamość, ul. Hrubieszowska** WIOŚ 30,7 35,4 25,1 76,6 126,8 50,8 36 14. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 23,5 35,8 11,4 58,8 171,3 39,5 22 Zamość, ul. Peowiaków** [2] PSSE 37,8 42,6 29,8 94,4 116,4 43,5 28 Powiat bialski 15. Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska PSSE 22,3 35,2 9,5 55,7 96 6 6 Powiat biłgorajski 16. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 24,1 39,2 9,3 60,2 152,5 41,4 21 Powiat chełmski 17. Dorohusk** WIOŚ 13 14,6 11,2 32,5 23,8 16,2 0 Powiat hrubieszowski 18. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ 16 26 5,9 39,9 77,3 3,8 4 Powiat krasnostawski 19. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 8,9 14,4 3,3 22,2 58,5 1,5 1 Powiat kraśnicki 20. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 15,5 20,9 10 38,7 60 9 1 Powiat lubartowski 21. Lubartów ul. Legionów [3] WSSE 19,6 49 104 19 10 Powiat łukowski 22. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 26,4 41 12 66 142,5 48 30 Powiat puławski 23. Puławy, ul. Lubelska WSSE 16,9 23,2 10,6 42,2 60 9 1 24. Puławy, ul. Skowieszyńska** WSSE 18,8 28,9 12,6 47 90 34 11 25. Nałęczów, ul. Kasztanowa WSSE 14,1 18,4 9,7 35,2 57 7,5 1 Powiat radzyński 26. Radzyń Podlaski ul. Pocztowa PSSE 28,3 47,6 10,2 70,7 162 54 37 Powiat świdnicki 27. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE 18,7 28,7 9 46,7 72 7,5 3 Powiat tomaszowski 28. Tomaszów Lub., ul. Lwowska PSSE 26 38,6 13,8 64,9 168,1 44 25 Powiat włodawski 29. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 5 8,2 1,8 12,5 46,5 1,5 0 30. Załucze Stare (teren PPN)* WIOŚ 3,8 3,9 3,7 9,5 6,3 3,8 0 Powiat zamojski 31. Biały Słup (teren RPN) WIOŚ 3,9 3,8 4 9,6 9,5 3,8 0 32. Krasnobród, ul. Lelewela PSSE 12,8 19,6 6,3 32 77,4 20,5 5 33. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ 5,3 5,7 4,5 13,2 18,8 3,8 0 [1] pomiary uruchomiono od 01.03.2004 r. (*) pył zawieszony ogółem oznaczany metodą wagową pomnożony przez 0,85 [2] pomiary uruchomiono od 01.08.2004 r. (**) pył PM10 [3] pomiary uruchomiono od 24.05.2004 r. pozostałe wyniki pył oznaczany metodą reflektometryczną pomnożony przez 1,5 58
II. Jakość podstawowych elementów środowiska Tabela 8. Stężenie średnie roczne pyłu zawieszonego w latach 1998-2004 Lp. Lokalizacja stacji Instytucja wykonująca pomiary Stężenie średnie roczne pyłu [μg/m 3 ] 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Lublin powiat grodzki, aglomeracja 1. Lublin, ul. Spokojna WSSE 15,9 16,5 16,8 15,3 17,9 29,7 24,8 2. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 15,5 13 14,3 16,8 16,8 25,6 23,4 3. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 16,6 18,9 28,7 24,3 4. Lublin, ul. Pielęgniarek ** WSSE 37,6 41,6 39,8 32,2 5. Lublin, ul. Śliwińskiego** WIOŚ 34,2 29,6 29,1 Biała Podlaska powiat grodzki 6. Biała Podlaska, ul. Orzechowa ** WIOŚ 44,4 44,2 24 15,3 18,7 16,6 13,2 7. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 21,9 15,1 16,1 16,5 18,7 31,5 18,2 Chełm powiat grodzki 8. Chełm, ul. Jagiellońska* WIOŚ 14,2 12,4 10,7 11,5 9. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 6,9 6,5 6,7 6,8 5,2 12,2 5,8 10. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 15,1 11,4 10,8 11,5 5,7 15,8 20,1 Zamość powiat grodzki 11. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 48,9 51,5 49,7 44,2 53,2 42,3 30,7 12. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 16,1 15,8 16 19,3 15,8 28 23,5 Powiat biłgorajski 13. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 23,1 21,4 16,1 18,3 18,3 25 24,1 Powiat chełmski 14. Dorohusk** teren GZK WIOŚ 27 21,4 23,3 12,7 10,7 9,8 13 Powiat hrubieszowski 15. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ 19,1 16 Powiat krasnostawski 16. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 4,8 5,4 8,9 11 6,6 14,3 8,9 Powiat kraśnicki 17. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 9,8 10,1 10,5 9,5 11,8 17,9 15,5 Powiat łukowski 18. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 10,5 24,3 24,6 29,8 26,1 21,7 26,4 Powiat puławski 19. Puławy, ul. Lubelska WSSE 10,8 10,9 11,7 11,7 13,2 20,6 16,9 20. Nałęczów, ul. Kasztanowa WSSE 7,8 7,2 10,9 11,2 13 18,5 14,1 Powiat radzyński 21. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 31,4 21,2 17,4 22,4 24,2 34 28,3 Powiat tomaszowski 22. Tomaszów Lubelski, ul. Lwowska PSSE 26,2 20,8 20,7 22,1 20,1 31,2 26 Powiat włodawski 23. Załucze Stare* (teren PPN) WIOŚ 18,2 5,9 2,9 2 3,8 24. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 11,5 6,6 4,9 5,5 4,3 6,4 5 Powiat zamojski 25. Biały Słup (teren RPN) WIOŚ 4,6 0,1 5 4,1 3,9 26. Szczebrzeszyn ul. Partyzantów WIOŚ 17,8 5,3 (*) pył zawieszony ogółem oznaczany metodą wagową pomnożony przez 0,85; (**) pył PM10; pozostałe wyniki pył oznaczany metodą reflektometryczną pomnożony przez 1,5 59
Raport o stanie środowiska w 2004 r. Tabela 9. Stężenie zanieczyszczeń powietrza mierzone mobilnym laboratorium w 2004 r. Stężenia zanieczyszczeń dla 1-godzinnego okresu uśredniania [µg/m 3 ] SO 2 NO 2 NO x CO PM10 Lp. Lokalizacja zakres średnia zakres średnia zakres średnia zakres średnia zakres średnia 1. Lublin Pl. Łokietka 3-4 3 25-32 29 58-71 63 2368-2987 2574 54-58 56 2. Lublin ul. Filaretów-J. Pawła II 3-3 3 14-28 23 23-61 45 1690-2027 1810 48-53 50 3. Lublin Al. Warszawska-Kraśnicka 3-3 3 22-26 24 51-63 57 2178-2742 2483 55-60 57 4. Lublin ul. Mełgiewska 3-5 4 25-31 28 76-104 91 2448-3021 2642 47-55 52 5. Piaski 6-8 7 60-69 64 170-206 192 2543-3138 2894 47-52 48 Benzen W 2004 r. średnie roczne stężenia benzenu, uzyskane z pomiarów na 11 stanowiskach, były niższe od poziomu dopuszczalnego (5 μg/m 3 ) i występowały w zakresie od 0,86 μg/m 3 w Lublinie przy ul. Obywatelskiej do 2,8 μg/m 3 w Zamościu przy ul. Peowiaków rys. 12. Dotrzymane były również zaostrzone kryteria przewidziane dla obszarów ochrony uzdrowiskowej. W Nałęczowie stężenie średnie roczne wynosiło 1,82 μg/m 3, co stanowi 45,5% stężenia dopuszczalnego, w Krasnobrodzie 1,6 μg/m 3, tj. 40% stężenia dopuszczalnego. Na przestrzeni roku zauważalne było zróżnicowanie poziomu stężeń benzenu. W przypadku 10 stanowisk (oprócz stanowiska zlokalizowanego w Lublinie przy ul. Obywatelskiej) stężenia średnie w sezonie chłodnym były znacznie wyższe od średnich sezonu ciepłego tab. 10. Rys. 12. Stężenia średnie roczne benzenu w latach 2003-2004 Tabela 10. Zestawienie wyników pomiarów benzenu prowadzonych w 2004 r. Średnie wartości stężeń w μg/m 3 Lp Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Rok kalendarzowy Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Lublin powiat grodzki, aglomeracja 1 Lublin ul. Obywatelska WIOŚ 0,86 0,81 0,92 17,2 2 Lublin ul. Spokojna WSSE 2,06 2,53 1,61 41,2 3 Lublin ul. Maszynowa WSSE 2,18 2,62 1,76 43,6 Biała Podlaska powiat grodzki 4 Biała Podlaska, ul. Kopernika [1] PSSE 2,3 2,9 1,9 46 Chełm powiat grodzki 5 Chełm, ul. Szpitalna PSSE 1,67 2,04 1,34 33,4 Zamość powiat grodzki 6 Zamość, ul. Peowiaków PSSE 2,8 3,7 1,8 56 Powiat kraśnicki 7 Kraśnik ul. Spółdzielcza WSSE 1,87 2,43 1,17 37,4 Powiat puławski 8 Puławy ul. Lubelska WSSE 1,91 2,15 1,67 38,2 9 Nałęczów ul. Kasztanowa [2] WSSE 1,82 2,19 1,46 45,5 Powiat świdnicki 10 Świdnik ul. Wyszyńskiego WSSE 2,26 2,76 1,67 45,2 Powiat zamojski 11 Krasnobród, ul. Lelewela [2] PSSE 1,6 1,8 1,3 40 [1] pomiary uruchomiono od 01.03.2004 r. [2] obszar ochrony uzdrowiskowej 60
II. Jakość podstawowych elementów środowiska Ołów Pomiary zawartości ołowiu w pyle zawieszonym PM10 w 2004 r. prowadzono na 6 stanowiskach. Średnie roczne stężenia ołowiu, wyznaczone dla poszczególnych stanowisk, były znacznie niższe od dopuszczalnego i wynosiły od 1,5 do 5,4 % wartości dopuszczalnej wynoszącej 0,5 μg/m 3 tab. 11. Na wszystkich stanowiskach wyższe stężenia notowano w sezonie chłodnym. Porównując wyniki badań zawartości ołowiu w pyle zawieszonym PM10 w latach 2000 2004 stwierdza się utrzymywanie niskich stężeń tego zanieczyszczenia rys. 13. Rys. 13. Stężenia średnie roczne ołowiu w latach 2000-2004 Tabela 11. Zestawienie wyników pomiarów ołowiu prowadzonych w 2004 r. Lp. Lokalizacja stanowiska Instytucja wykonująca pomiary Średnie wartości stężeńw μg/m 3 Rok kalendarzowy Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Lublin powiat grodzki, aglomeracja 1. Lublin Ogród Botaniczny WIOŚ 0,0268 0,0268 0,0267 5,4 2. Lublin ul. Pielęgniarek WSSE 0,0102 0,0143 0,0077 2 Biała Podlaska powiat grodzki 3. Biała Podlaska ul. Orzechowa WIOŚ 0,0074 0,0099 0,005 1,5 Zamość powiat grodzki 4. Zamość ul. Hrubieszowska WIOŚ 0,0110 0,0136 0,0083 2,2 Powiat chełmski 5. Dorohusk WIOŚ 0,0073 0,0058 0,0088 1,5 Powiat puławski 6. Puławy ul. Skowieszyńska WSSE 0,0075 0,0114 0,0031 1,5 Ozon Na terenie wojwództwa lubelskiego pomiary poziomu ozonu w powietrzu ze względu na ochronę zdrowia ludzi prowadzono na stacji automatycznej w Lublinie przy ul. Śliwińskiego. Dopuszczalny poziom ozonu w powietrzu, wynoszący dla ośmiogodzinnego okresu uśredniania 120 μg/m 3, w 2004 r. został dotrzymany; tj. nie występowały dni, w których maksymalna średnia ośmiogodzinna była wyższa niż 120 μg/ m 3. Najwyższe stężenia ozonu notowano w najcieplejszych miesiącach roku, w okresie od kwietnia do września rys. 14. Rys. 14. Rozkład stężeń dobowych ozonu i temperatury w 2004 r. Lublin, ul. Śliwińskiego 61
Raport o stanie środowiska w 2004 r. 1.3. Ocena jakości powietrza kryterium ochrony roślin Ocenie jakości powietrza ze względu na ochronę roślin podlegają obszary 20 stref województwa lubelskiego. Kryterium temu nie podlega aglomeracja lubelska oraz powiaty grodzkie: Biała Podlaska, Chełm, Zamość. Lista zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie pod względem ochrony roślin obejmuje: dwutlenek siarki (SO 2 ), tlenki azotu (NOx) oraz ozon (O 3 ). Na terenie województwa znajdują się dwa parki narodowe: Poleski i Roztoczański, dla których podstawę oceny w zakresie tlenków azotu i dwutlenku siarki stanowią zaostrzone kryteria tab. 2. W 2004 r. stan zanieczyszczenia powietrza pod względem ochrony roślin oceniono na podstawie wyników pomiarów prowadzonych w Jarczewie oraz na terenach parków narodowych: Roztoczańskiego (Biały Słup) i Poleskiego (Załucze Stare). Stacje te zlokalizowane są poza bezpośrednim oddziaływaniem lokalnych źródeł emisji. Na żadnej z wymienionych stacji nie stwierdzono stężeń przekraczających wartości dopuszczalne w zakresie ww. wskaźników. Stężenie średnie roczne SO 2 w Jarczewie wynosiło 4,5 μg/m 3, co stanowi 22,5% poziomu dopuszczalnego. Na obszarach parków narodowych: 0,8 μg/m 3 (5,3% normy) w Białym Słupie i 5,1 μg/m 3 (34% normy) w Załuczu Starym. Wyznaczone stężenia średnie roczne NO 2 wynosiły: w Jarczewie 9,3 μg/m 3, w Białym Słupie 2,3 μg/m 3, w Załuczu Starym 6,9 μg/m 3. Stężenia średnie z sezonów umieszczono w zestawieniach tabelarycznych w rozdziale 1.2. W tabeli 12 przedstawiono wartości parametru AOT40 dla ozonu monitorowanego na stacji w Jarczewie (IMGW) w latach 2000 2004. Parametr ten wyznaczony na podstawie danych pomiarowych z pięciu ostatnich lat wynosi 17 299 μg/m 3. h, co stanowi 72,1% normy. Tabela 12. Wartości parametru AOT40 dla ozonu w latach 2000-2004 Parametr AOT40 [μg/m 3 h] Lp. Stanowisko pomiarowe 2000 2001 2002 2003 2004 średnia z pięciu lat % normy 1. Jarczew 20 679 11 912 19 218 18 927 15 757 17 299 72,1 1.4. Inne wskaźniki oceny jakości powietrza monitorowane w ramach wojewódzkiego programu monitoringu powietrza Amoniak Średnie roczne stężenie amoniaku oznaczanego przez WSSE w Puławach przy ul. Lubelskiej w 2004 r. wynosiło 23,5 μg/m 3, co stanowi 47% wartości odniesienia. Graficzne przedstawienie zmian stężeń średnich rocznych w latach 1998 2004 przedstawia rys. 15. Na terenie województwa lubelskiego, oprócz substancji zanieczyszczających powietrze dla których określone zostały poziomy dopuszczalne, programem pomiarowym objęto również: kadm, nikiel, arsen, rtęć oraz amoniak. Uzyskane wyniki pomiarów porównano do wartości odniesienia, określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. Nr 1, poz. 12). Metale Stężenia średnie roczne metali oznaczanych w pyle PM10 utrzymywały się na niskim i bardzo niskim poziomie i wynosiły: dla kadmu do 25%, niklu do 22,2%, rtęci do 0,6%, arsenu do 2,5% wartości odniesienia, określonych ww. rozporządzeniem. Zestawienie uzyskanych wyników pomiarów przedstawia tabela 13. Rys. 15. Stężenia średnie roczne amoniaku w Puławach przy ul. Lubelskiej 62
II. Jakość podstawowych elementów środowiska Tabela 13. Wyniki pomiarów metali w pyle PM10 w 2004 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Wykonawca pomiarów Stężenia średnie roczne metali w μg/m 3 Kadm Nikiel Rtęć Arsen 1. Biała Podlaska ul. Orzechowa WIOŚ 0,00029 0,00058 0,000025 0,000053 2. Dorohusk WIOŚ 0,0025 0,00554 0,00025 0,00025 3. Zamość ul. Hrubieszowska WIOŚ 0,00049 0,00114 0,000207 0,000638 4. Lublin ul. Pielęgniarek WSSE 0,00056 0,00242 5. Lublin Ogród Botaniczny WIOŚ 0,00075 0,00242 6. Puławy ul. Skowieszyńska WSSE 0,00048 0,00276 1.5. Monitoring lokalny pomiary opadu pyłu W 2004 r. kontynuowano wieloletnie badania opadu pyłu w rejonach bezpośredniego oddziaływania Cementowni: Chełm S. A. w Chełmie i Rejowiec S.A. w Rejowcu Fabrycznym. Zakładowe służby ochrony środowiska prowadziły pomiary łącznie w 32 punktach na ośmiu kierunkach, w dwóch odległościach (1000 i 2000 m) od środka geometrycznego zakładu. Wszystkie zmierzone w 2004 r. wartości były niższe od wartości odniesienia, wynoszącej 200 g/m 2 rok tab. 14. W otoczeniu Cementowni Chełm S.A. w Chełmie wyznaczone wartości opadu pyłu zawierały się w przedziale od 82,9 g/m 2 rok do 135,4 g/m 2 rok. Średni opad pyłu w odległości 1000 m wynosił 127,3 g/m 2 rok, w odległości 2000m 92,9 g/m 2 rok. W rejonie oddziaływania Cementowni Rejowiec S.A. w Rejowcu opad pyłu zawierał się w przedziale od 32,0 g/m 2 rok do 61,5 g/m 2 rok. Wartość średnia opadu pyłu w odległości 1000m wynosiła 53,5 g/m 2 rok, w odległości 2000 m 38,0 g/m 2 rok. Zmiany wartości opadu pyłu w latach 1999-2004 uśrednione dla odległości 1000 i 2000 m od ww. cementowni przedstawia tab. 15 i rys. 16. W omawianym okresie widoczny jest spadek opadu pyłu jedynie w odległości ok. 2000 m od cementowni. W punktach usytuowanych w odległości 1000 m tendencja nie jest jednoznaczna. Rys. 16. Średnie wartości opadu pyłu w latach 1999-2004 63
Raport o stanie środowiska w 2004 r. Tabela 14. Wyniki pomiarów opadu pyłu prowadzone przez służby zakładowe cementowni w 2004 r. Nr p-ktu 1. Odległość punktu od środka geometr. zakładu Położenie punktu względem zakładu (kierunek) Cementownia Chełm S.A. w Chełmie Lokalizacja punktu pomiarowego Roczny opad pyłu [g/m 2 /rok] N Srebrzyszcze 135 2. NE Kolonia Antonin 135,4 3. E Ignatów 131,8 4. SE Józefin 131,3 1000 m 5. S Józefin 120,3 6. SW Wolwinów 114,8 7. W Miasto Chełm 117,5 8. NW Srebrzyszcze 131,9 9. N Srebrzyszcze 100,2 10. NE Srebrzyszcze 98,5 11. E Ignatów 94,4 12. SE Kolonia Kamień 91,6 2000 m 13. S Józefin 93,9 14. SW Wolwinów 82,9 15. W Miasto Chełm 88,3 16. NW Srebrzyszcze 93,2 Cementownia Rejowiec S.A. w Rejowcu Fabrycznym 1. N droga Rejowiec-Pawłów 57,7 2. NE Wysypiska 57 3. E Garaże 59,5 4. SE Osiedle Morawinek 61,5 1000 m 5. S linia NWN 52,1 6. SW Buszki 40,3 7. W Przejazd 45,3 8. NW kopalnia 54,9 9. N droga do Krzywowoli 46,5 10. NE Majdan 36,3 11. E Ogrody 43,6 12. SE droga do Siedliszczek 37,5 2000 m 13. S Kolonia Siedliszczki 33,5 14. SW łąki za Buszkami 32 15. W Józefin 34 16. NW droga do Krasnego 40,9 Tabela 15. Zestawienie średnich wartości opadu pyłu w latach 1999 2004 Rok badań Cementownia Chełm S.A. w Chełmie Opad pyłu [g/m 2 / rok] Cementownia Rejowiec S. A. w Rejowcu Fabrycznym 1000 m 2000 m 1000 m 2000 m 1999 130,5 118,1 84,9 62,4 2000 108,7 104,3 78,6 66,6 2001 102,7 94,5 62,9 57 2002 118,5 96,6 61,5 46,6 2003 117,5 96,7 76,2 45,3 2004 127,3 92,9 53,5 38 64
II. Jakość podstawowych elementów środowiska 1.6. Podsumowanie Ocena jakości powietrza dla województwa lubelskiego za 2004 r., przeprowadzona zgodnie z art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 z 2001 r., poz. 627 z późn. zm.), z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia, pozwala na stwierdzenie, że w żadnej z 24 stref województwa, dla wszystkich zanieczyszczeń (C6H6, NO2, SO2, Pb, CO, O3 i pyłu zawieszonego PM10), nie występowały przekroczenia wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji. Żadnej strefie nie przypisano zatem klasy C. W bieżącym roku nie zachodzi więc potrzeba opracowania programów ochrony powietrza. Dla 19 stref klasa łączna strefy została przypisana jako A, tzn. na ich obszarach nie zostały przekroczone dopuszczalne wartości stężeń dla żadnego z siedmiu zanieczyszczeń. Pięciu strefom w klasyfikacji ogólnej została przypisana klasa B o poziomach stężeń powyżej wartości dopuszczalnej, lecz nie przekraczającej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji. Są to: aglomeracja lubelska, powiaty grodzkie (Biała Podlaska, Chełm i Zamość) oraz powiat radzyński wszystkie ze względu na stężenie pyłu PM10. Sporządzona roczna ocena jakości powietrza dla województwa lubelskiego za 2004 r., z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin wykazała, że wszystkie 20 stref podlegających ocenie zaliczono do klasy wynikowej A, o poziomach stężeń (SO2, NOx, O3) nie przekraczających ustalonych wartości dopuszczalnych. Oznacza to, że dla tego kryterium w 2005 r. nie zachodzi potrzeba opracowania programów naprawczych. Dalsze działania wynikające z klasyfikacji, winny mieć na celu utrzymanie jakości powietrza w poszczególnych strefach na tym samym lub lepszym poziomie. Klasyfikację stref na obszarze województwa lubelskiego wykonaną dla kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia oraz ochrony roślin przedstawiono na mapie 3 i 4. Stężenia monitorowanych wskaźników, dla których nie istnieje obowiązek sporządzania rocznych ocen, utrzymywały się poniżej wartości odniesienia. Sporządzona ocena roczna po raz kolejny wykazała, że istniejący w województwie system pomiarowy wymaga doposażenia. Najpilniejsze zadania w tym zakresie to uruchomienie nowej automatycznej stacji dla aglomeracji lubelskiej, pełniejsze rozeznanie poziomu stężeń pyłu PM10 w powiatach grodzkich (Lublin, Biała Podlaska, Chełm, Zamość) poprzez uruchomienie nowych stanowisk, jak również stosowanie wyłącznie referencyjnych metod pomiarowych. Mapa 3 Klasyfikacja stref w woj. lubelskim na podstawie oceny jakości powietrza za 2004 r. klasa łączna Mapa 4 Klasyfikacja stref w woj. lubelskim na podstawie oceny jakości powietrza za 2004 r. klasa łączna 65
Raport o stanie środowiska w 2004 r. 1.7. Chemizm opadów atmosferycznych Irena Żuk (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie) WIOŚ w Lublinie w 2004 r. w ramach podsystemu monitoringu jakości powietrza kontynuował badania, których celem jest stała kontrola i ocena stanu zanieczyszczenia opadów atmosferycznych oraz zmian zachodzących w środowisku. Na terenie województwa lubelskiego opad atmosferyczny zbierano w: Ciciborze posterunek pomiarowy (IMGW), Chełmie przy ul. Jagiellońskiej punkt pomiarowy, Włodawie stacja (IMGW), Stacja meteo Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej punkt pomiarowy. We Włodawie badania chemizmu prowadzono w ramach sieci krajowej, natomiast w pozostałych miejscowościach w ramach sieci regionalnej. W każdym punkcie opad atmosferyczny zbierano w sposób ciągły i analizowano w cyklach miesięcznych na zawartość związków kwasotwórczych, biogennych i metali (w tym metali ciężkich). Zakres obejmował następujące wskaźniki: siarczany, azotany, chlorki, amoniak, sód, wapń, magnez, potas, cynk, miedź, żelazo, ołów, nikiel, kadm, chrom, mangan, azot ogólny, fosfor ogólny i odczyn ph. Głównymi czynnikami wpływającymi na wielkość stężeń zanieczyszczeń w wodach opadowych są warunki meteorologiczne oraz stopień zanieczyszczenia atmosfery. Zróżnicowanie w czasie i przestrzeni wielkości opadów atmosferycznych, a w związku z tym zróżnicowanie składu chemicznego wody wynika przede wszystkim z różnic źródłowego obszaru gromadzenia się zasobów wodnych i zanieczyszczeń w atmosferze. Odczyn ph we wszystkich punktach objętych monitoringiem mieścił się w granicach od 4,3 ph do 8,5 ph. Największą kwasowością charakteryzował się opad zbierany na stacji meteorologicznej we Włodawie (4,3 5,6 ph), co wskazuje na dużą zawartość mocnych kwasów mineralnych. Natomiast odczyn opadów zbieranych w pozostałych punktach pomiarowych kształtował się w zakresie od 6,4 ph (Cicibór) do 8,5 ph (Zamość), świadcząc o niskiej kwasowości. Tylko jeden pomiar wykonany na posterunku pomiarowym w Ciciborze w miesiącu grudniu miał odczyn ph = 5,5. W przypadku 27,6% próbek wartości odczynu były niższe od wartości ph = 5,6, oznaczającej naturalną kwasowość wód opadowych. Na tle wyników z pozostałych stanowisk Zamość charakteryzował się najwyższymi miesięcznymi stężeniami w zakresie: fosforu ogólnego, amoniaku, siarczanów, chlorków, wapnia, magnezu, sodu, potasu, cynku i żelaza. W Chełmie najwyższe wartości stężeń zanotowano dla azotanów, chlorków i wapnia. Stężenia w Ciciborze i Włodawie nie wykazywały znaczących skoków. fot. M. Sobocińska Porównanie wybranych rocznych jednostkowych wartości stężeń uzyskanych w poszczególnych punktach przedstawia rysunek 1. Analizując średnioroczne stężenia poszczególnych zanieczyszczeń we wszystkich punktach możemy zauważyć ogólną tendencję spadkową w stosunku do roku ubiegłego. Wyjątek stanowią wyższe wartości stężeń w Zamościu w zakresie fosforu ogólnego, magnezu, potasu, cynku i azotu ogólnego, w Chełmie w zakresie fosforu ogólnego i azotu ogólnego i we Włodawie w zakresie cynku, żelaza, ołowiu, kadmu i niklu. 66
II. Jakość podstawowych elementów środowiska Rys. 1. Porównanie wybranych rocznych jednostkowych wartości stężeń uzyskanych w poszczególnych punktach 67