Czy wiem Biuletyn informacyjno-teologiczny nr 28 Adres wydawcy: Augustinus Skr. Pocztowa 28 59-902 Zgorzelec 4 E-mail: augustinus@irs.nu Adres mailowy autora : ttjpieczko@gmail.com Strony internetowe: www.augustinus.pl http://blogpastoratomaszpieczko.blogspot.com/ Nota od Redakcji Drodzy Czytelnicy. A zatem, proszę potraktować nasze biuletyny jako szkic, zachętę do samodzielnego poszukiwania, pogłębienia rozumienia tych, czy innych nauk kościelnych. Oddajemy w Wasze ręce nowy numer naszego biuletynu. Uwaga: postanowiliśmy dokonać pewnej zmiany w zawartości tematycznej naszego biuletynu Czy wiem. W związku z uwagami Czytelników, wydaje nam się istotnym uzupełnienie naszych publikacji o kwestie pastoralne, etyczne. A zatem, tematyka kolejnych numerów Czy wiem będzie w większym stopniu wolna, ujmująca także przedstawienie nauczania głównych nurtów protestantyzmu w kwestiach pastoralnych, etycznych. Jeszcze jedna ważna rzecz, jeszcze raz podkreślana: biuletyn nie aspiruje do pełnej neutralności wobec prezentowanych pozycji teologicznych. Publikacja nasza, będąc pisana przez autora/-ów protestanckich, związanych wyznaniem wiary, przekonaniami teologicznymi, ale i czysto emocjonalnie z nurtem Reformacji, w naturalny sposób szerzej i w niektórych sytuacjach z większym naciskiem będzie prezentowała bliskie im pozycje. Od razu chcemy podać kilka uwag, aby uniknąć ewentualnych nieporozumień. Biuletyn nie aspiruje do bycia pozycją akademicką, ujmującą i przedstawiającą wszystkie możliwe niuanse w prezentowanej tematyce. Poruszane tutaj elementy nauczania Kościołów podane są w sposób skrótowy, punktowy. Chcemy poruszać tu niektóre kwestie, nie tylko związane z takim, czy innym aspektem nauczania wiary, ale chcemy przede wszystkim dostarczyć materiału do refleksji użytecznych dla życia praktycznego chrześcijan. Zapraszamy tych, którzy poczują niedosyt informacji, lub nie będą mieli poczucia zgody na prezentowane treści, do kontaktu z nami (maile kontaktowe podane wyżej), lub aby sami zdobyli się na dodatkowy wysiłek, zmierzający do pogłębienia podanej w tak dużym skrócie problematyki. Redakcja. 1
Leksykon?... Kolejny numer naszego biuletynu chcemy poświęcić uporządkonawaniu rozumienia terminologii swoistej dla protestantyzmu - w większości jego nurtów - i jej rozwinięciu praktycznemu. Otrzymane zwroty, ale i pytania, świadczą o potrzebie przynajmniej okazjonalnego powrotu do przypomnienia znaczenia definicji, pojęć, terminologii, tak wydawałoby się znanych, że chwilami...zapomnianych. W bieżącym numerze będziemy chcieli przypomnieć kilka istotnych (czy wręcz najważniejszych pozostawiamy to ocenie czytelnika) zasad, związanych z Reformacją XVI wieku, ale i ze współczesną jej lekturą, a ta przecież - jak wiemy zmienia się wraz z naszymi społeczeństwami, z ich rozwojem kulturowym, intelektualnym, a także z problemami bieżącymi, charakterystycznymi dla naszej współczesności. Czy tego typu praktykę będziemy kontynuować? Być może od czasu do czasu, kiedy wasze głosy po raz kolejny zasugerują nam, że warto przypomnieć to, co powinno charakteryzować nasze postrzeganie świata, nasze życie wiary, nasze w tym świecie życie... tak przypomnimy. Do takiej zatem lektury kolejnego naszego biuletynu was zachęcamy: by przypomniał nam to, co wydawałoby się oczywiste i zachęcił nas do zastanowienia: jak i gdzie plasuje się nasza refleksja wiary, jakie jest nasze życie wiary. Sola fide tylko wiara Zasada ta jest jednym z fundamentalnych punktów Reformacji. W języku powszechnym wiarę rozumie się jako zbiór wierzeń i opinii religijnych. Jest to zatem coś, co się wie, co się widzi i w co sie wierzy w takim aspekcie często rozumie się wiarę. Wiara byłaby zatem czymś, czego nie można ani udowodnić, ani stwierdzić. Ale wiara nie jest jakimś prostym uczuciem, nie jest ona związana z odczuwaniem jakichś emocji o charakterze religijnym. Dla Reformacji, wiara rodzi się, kiedy Chrystus przychodzi do nas i ustanawia żywą relację, która pozwala nam rozpoznać, uznać Boga. Nie chodzi tu o jakieś postępowanie związane z naszymi predyspozycjami, czy z naszymi zaletami. Wiara nie jest ani dziełem, ani też sentymentem, ale jest przede wszystkim spotkaniem, jest odkryciem. Nie, świat nie jest pusty, a historia nasza i tego świata - nie jest jakimś biegiem wydarzeń bez żadnego przeznaczenia, ale jest zamieszkana przez Boga. Bóg jest obecny w sercu świata i zwraca się do każdego z nas. Wiara jest więc darem - jest ona obecnością i działaniem Boga w nas. Hans Sebald Beham, Drzewo wiary, miłości i dobrych dzieł, drzeworyt, 1525. 2
Zbawienie z łaski lub przez wiarę dotyczy dwóch rzeczywistości, które są ze sobą istotnie związane. Zbawienie wyłącznie z łaski podkreśla działanie Boga, który dokonuje bezwarunkowego aktu łaski, a tylko wiara przypomina sposób, w jaki łaska do nas dociera. Ale o tym już w artykule poniżej. Jeśli łaska i wiara są nam dane, to co pozostaje człowiekowi? Nie ma on nic do zrobienia, nic do przedsięwzięcia? Wręcz przeciwnie! Wszystko jest otwarte na działanie ludzkie, ale na działanie z wdzięcznością, wyzwolone ze strachu zrobienia czegoś źle lub zrobienia zbyt mało. To wszystko jest wolne i zaangażowane, ponieważ nasze życie jest przez Boga przyjęte i ułaskawione. Sola gratia tylko łaska; zbawienie jest nam dane Wyłącznie łaska. Zbawienie z łaski tworzy pierwsze i najbardziej fundamentalne z twierdzeń Reformacji. Jest ono kamieniem węgielnym Reformacji protestanckiej, ponieważ jest kluczem całości przesłania biblijnego, zasadą hermeneutyczną (związaną z metodą lektury), która pozwala na właściwą interpretację całości przesłania Pisma Świętego. Dla Lutra zasada ta była elementem o znaczeniu witalnym. W wieku XVI-ym świadomość grzechów, popełnionych w życiu błędów i związany z nimi strach kary wiecznej, terroryzowały ludność Europy. Pełne potworności obrazy, jak choćby te Hieronima Boscha, świadczą z całą siłą o niepokojach tamtego czasu, ukazując zmarłych, którzy stają przed trybunałem Bożym i są zesłani do ogni piekielnych. Zbawienie tylko z łaski oznacza w sposób fundamentalny fakt, że Bóg nie przychodzi do ludzi wyłącznie jako sędzia, ale jako Zbawiciel, jako Wyzwoliciel. Bóg działa i podejmuje swoje interwencje w świecie i w sercu ludzi przede wszystkim by je uwolnić od strachu. Takie przesłanie postawione w samym centrum świata przejętego smutkiem, porażonego strachami różnego rodzaju, jest nade wszystko przesłaniem mającym budować ufność (do Boga) i pokój serca. W miejsce smutku i niepokoju pojawi się radość, uznanie i wdzięczność, możliwość życia w poczuciu bycia kochanym przez Boga, bez żadnych szczególnych warunków. Paul Tillich, jeden z teologów XXwiecznych, poda następujące résumé rozumienia wiary zbawczej: Wiara, to zaakceptowanie bycia akceptowanym, pomimo faktu, że jest się nieakceptowalnym (w Męstwo bycia ). Hieronim Bosch, Sąd ostateczny, 1504-1508 3
Sola Scriptura tylko Pismo Trzecią zasadą, która niejako zainaugurowała protestantyzm, to zasada tylko Pismo. Zgodnie z nią Biblia jest ostatecznym autorytetem, któremu winni poddać się wszyscy chrześcijanie. W sprzeciwie wobec doktryny rzymskokatolickiej, która przydaje kościelnym tradycjom autorytet porównywalny temu, jaki miałyby mieć teksty biblijne, Reformatorzy rozbudowali temat tylko Pisma. Tylko (sola), ponieważ jest to jedyny autorytet w dziedzinie wiary i dogmatu. Zasada ta jest definitywną, ostateczną normą, która dotyczy życia Kościoła, zachowania wierzących i zawartości nauk wiary. Dla Lutra i Kalwina, sola scriptura oznacza, że Pismo jest swoim własnym interpretatorem, że Pismo tłumaczy się samo przez siebie. Pismo Święte posiada samo w sobie swój autorytet, swoją klarowność, swoją wystarczalność, swoją konieczność i swoją doskonałość. Reformatorzy podkreślają, że żaden autorytet ludzki nie może być sędzią Pisma Świętego, ponieważ jest ono z natchnienia Bożego. Nie oznacza to oczywiście, że wszystkie fragmenty Pisma są jasne i łatwe do zrozumienia. Natomiast, należy pojąć i przyjąć, że to w samym Piśmie (całym Piśmie) należy szukać sensu tekstów, które wydają się niejasne naszemu ludzkiemu, ograniczonemu i upadłemu (na skutek grzechu) rozumieniu. Oczywiście, Pismo Święte nie spadło samo i w całości z nieba. Ma swoich ludzkich autorów, którzy pisali je prowadzeni przez Ducha Świętego. Objawienie Boga żywego jest jakby zamknięte, ograniczone przez to, co jest nam dane do poznania w Biblii. Ecclesia semper reformanda Kościół zawsze reformujący się - nigdy nie przestający się reformować... Jest to kolejne z niezwykle istotnych pryncypiów protestantyzmu. Kościół, który gromadzi w tej samej wierze tych, którzy wyznają Jezusa Chrystusa, winien poddawać się ciągłej reformie, ciągle się reformować. W protestantyzmie bardzo jasno jest podkreślona definicja Kościoła, jako miejsca, gdzie Słowo Boże jest głoszone i słuchane oraz gdzie sakramenty (Chrztu i Wieczerzy Pańskiej) są administrowane. Tak nauczał np. Jan Kalwin. 4
Niemniej, instytucje kościelne są rzeczywistościami ludzkimi. Mogą się one mylić, jak tym razem podkreślał Luter. W odniesieniu do Ewangelii, Kościoły powinne bez ustanku przyglądać się sobie samym w sposób krytyczny i zadając sobie w sposób stały pytanie odnośnie do własnego funkcjonowania. Ten krytyczny ogląd siebie ma mieć swój punkt wyjścia w Biblii. W taki sam sposób Kościół winien rewidować swoje postrzeganie rzeczywistości wokół siebie. Protestanci nie uznają potrzeby, ani też użyteczności Kościoła jednego (w znaczeniu instytucjonalnym), zorganizowanego wokół jednego centrum i autorytetu, jak np. ten znany z katolicyzmu papiestwa i jego kardynałów. Protestanci odrzucają tym samym wszelkie zapędy policyjne ze strony Kościoła (ciągle rozumianego instytucjonalnie), który miałby władzę orzekania samorzutnie o dogmatach czy zasadach etycznych, które miałyby później wiązać życie codzienne wierzących. Protestanci odrzucają w tej kwestii rolę tradycji (jakkolwiek byłaby ona podkreślana w jej powadze i wieloletniości), jako inngoe lub stającego obok Pisma Świętego źródła dogmatów, jak to jest np. przyjęte w katolicyzmie rzymskim. W imię tej samej zasady, zakładając potrzebę dynamiki reformującego się Kościoła, protestanci nie mają ich kleru, a pastorzy są bardziej doradcami i mędrcami (w znaczeniu kompetencji, zaangażowania i odpowiedzialności), których rolą jest formowanie wiernych i wzywanie ich do podejmowania ich życiowych odpowiedzialności, zgodnych z ich każdego szczególnym powołaniem i miejscem w świecie. Jest faktem, że istnieje wiele różnych form zarządzania Kościołami. Niektóre z nich, jak np. Kościoły luterańskie, mają biskupów, w niektórych krajach zwanych inspektorami eklezjalnymi ; w innych Kościołach możemy spotkać system tzw. prezbitero-synodalny, gdzie każdy pastor i każdy wierny jest odpowiedzialny, poprzez system reprezentantów, za rządzenie Kościołem w kwestiach dotyczących nauczania, dyscypliny, czy organizacji kośćielnej. Święci wszyscy nimi jesteśmy... W języku greckim, języku Nowego Testamentu, święty oznacza najpierw tego, który został oddzielony od czegoś, z jakimś przeznaczeniem. W Nowym Testamencie termin ten dotyczy całości chrześcijan. Kiedy Paweł pisze do Koryntian, rozpoczyna swój List, adresując go do powołanych świętych (1 Koryntian 1,2), do tych, którzy wzywają imienia Jezusa na każdym miejscu... List do Kolosan mówi o Chrystusie, że (was) pojednał w jego ziemskim ciele przez śmierć, aby was stawić przed obliczem 5
swoim jako świętych i niepokalanych, i nienagannych (kolosan 1,22). Przed Bogiem jesteśmy wszyscy święci... i nie pozostaje nam nic innego, jak tylko stawać się tymi, którymi właśnie jesteśmy; to jest właśnie punktem głównym życia chrześcijańskiego, zasad wiary chrześcijańskiej. Perspektywa protestancka nie wyklucza wspominania osób, które były szczególnymi świadkami ich wiary, konsekwencji w życiu, czy w nauczaniu zasad wiary, niemniej nie robi się żadnego szczególnego katalogu owych osób. Nie przypisuje się im też żadnej szczególnej roli wstawiania się do Boga za nami tam, gdzie oni teraz są przed naszym Panem. Pozostają oni świadkami, inspirującymi, na których życie czy słowa niektórzy protestanci chętnie się powołują. Osoby te pozostają jednak tymi i takimi jak my, nie stając się jakąś nową jakościowo kategorią ludzką. Aby podać pewne osobyn jako przykłady wiary, Kościół katolicki ogłasza pewnych ludzi jako świętych. Jednakże, jak uczy historia, same już procesy tzw. kanonizacyjne zbyt często były związane z sytuacjami bardzo ziemskich potrzeb Kościoła lub były na usługach polityki; często częsciej, niż kierując się motywacjami, które możemy nazwać duchowymi... Świętymi są wszyscy, którzy oddali ich życie Jezusowi Chrystusowi i zdecydowali się pójść za nim, a świętość w znaczeniu popularnym, czyli pewna solidna jakość życia, to nic innego jak konieczna wizualizacja tego wyboru życia. Dla chrześcijan, którzy ich zasady czerpią z Pisma Świętego, święty, czyli ten, który oddaje się i idzie za Jezusem, nie może nie wkładać pełnego wysiłku by być świętym w znaczeniu popularnym. I nie potrzeba do tego żadnego szczególnego stanu konsekrowanego, bo konsekracja następuje w życiu każdego wierzącego, gdy odda się swemu Zbawicielowi. Leonaert Bramer, Czterej Ojcowie łacińscy Kościoła i Święci, 1650-52 Najczęściej zresztą owi święci, to oczywiście tylko katolicy (lub za takich przez historię katolicką uważani), najczęściej duchowni (niezwykle rzadko świeccy), bądź zakonnicy i zakonnice; w oczywisty sposób najczęściej celibatariusze, niezwykle rzadko ojcowie lub matki rodzin!... 6
A konkretnie, czy świadomość powyższych zasad ma sens dla życia codziennego nie tylko wiary, ale i konkretnego?... Oczywiście, wcześniejsze rozważania o charakterze teologicznym mogą pozostawić pewien niedosyt u tych, którzy byliby skłonni postawić pytanie: no dobrze, a życie konkretne tych, którzy przyjęli taki biblijny jak twierdzili model wiary i życia? Czy coś istotnie się zmieniło? także świąt i przyjęć obchodzonych z owymi praktykami uznanymi za niebiblijne. Tak daleko idące powstrzymanie się od powszechnie przyjętych praktyk zawierało w sobie i wymagało głębokiej rewolucji mentalnej. Protestanci zrywali ze światem tradycji sakralnych, dążyli do wykorzenienia zwyczajów, zachowań religijnych, istniejących w ich środowisku zamieszkania od pokoleń. Człowiek reformacji protestanckiej przyjmował radykalną zmianę, znoszącą wszelkie pośrednictwo pomiędzy Bogiem i człowiekiem, za wyjątkiem jedynego - Jezusa Chrystusa. Ani żyjący, ani zmarli tzw. święci nie byli już elementami niezbędnymi w tej koncepcji biblijnej. Nie były nimi też miejsca święte (tzw. sankturaia ), ani przedmioty (np. niezwykle czasem fantazujne relikwie). Okropnością zostało określone centrum religijności tradycyjnej Msza, jako ofiara dokonywana przez kapłana, który miał rzekomo przemieniać hostię i wino w ciało i krew Chrystusa. Chrzest dla protestantów nie był już aktem prawie magicznym, mającym chronić przed potępieniem. Dzieci nowonarodzene, w przypadku ryzyka śmierci, nie były w pośpiechu chrzczone ponieważ protestancio mieli przekonanie, że to nie chrzest, jako akt, ale łaska Boga działającego w sposób suwerenny wybawia od potępienia. Małżeństwo nie było już nazywane sakramentem (nie będąc z ustanowienia Chrystusa, a tylko akty przez Niego ustanowione i nakazane mogły nosić miano sakramentów). Szczytem zaś zgorszenia dla nie-protestantów, był moment śmierci protestanta, kiedy to heretycy umierali bez sakramentów Kościoła, oddając się z ufnością jedynie miłosierdziu Bożemu, a nie gestom instytucji kościelnej. Raz odrzuciwszy przesądy nierbiblijne, pozostawał protestantom kult w duchu i prawdzie, który definiuje w sposób pozytywny ich całą praktykę religijną. Chcąc odpowiedzieć, musimy przypomnieć, że Reformacja, będąc odkryciem na nowo Ewangelii Łaski i wolności chrześcijańskiej, niosła ze sobą także wymagania reformy całości życia, mającej się dokonać zgodnie ze Słowem Bożym. Reformacja stworzyła model nowego człowieka, zreformowanego w jego praktykach religijnych i w jego etyce życia codziennego. Jeśli chodzi o praktyki religijne, to faktem jest, że istotnym dążeniem Reformacji była chęć oczyszczenia, wyeliminowania praktyk religijnych pogańskich i magicznych (uznanych za takie w konfrontacji z Pismem Świętym), które zaciemniały i deformowały prawdę Ewangelii. Poddanie się reformie - w tym znaczeniu - oznaczało przede wszystkim zerwanie z idolatrią i przesądami, którymi nasiąkł w Kościół średniowieczny. W wymiarze praktycznym oznaczało to powstrzymanie się od uczestniczenia w aktach religijnych, takich jak msza i spowiedź, odrzucenie szeregu gestów religijnych, jak żegnanie się krzyżem, procesje, klękanie przed obrazami i relikwiami. Tego typu brak uczestnictwa w praktykach religijnych, mających podstawowe znaczenie dla religijności ludowej, katolickiej, w naturalny sposób obfitował w konsekwencje, wyłączając protestanta (jako heretyka) poza życie społeczne wspólnoty miasta, wsi, w których mieszkał. Zwłaszcza, jeśli ów heretyk realizował swoje zasady w sposób rygorystyczny, np. unikając także mszy ślubnych lub pogrzebowych sąsiadów, a 7
W niedzielę, Dzień Pański, mieli oni obowiązek zaprzestać pracy i zgromadzić się na słuchaniu Ewangelii i chwaleniu Boga, w pomieszczeniach budynku do tego celu odpowiednio przygotowanym. Istniał szeroko rozpowszechniony zwyczaj, aby przed każdą celebracją Wieczerzy Pańskiej (komunii) przeprowadzać egzamin ze znajomości zasad wiary i przyjrzenie się stylowi życia osób mających tę komunię przyjąć. rozpusta (nieprzyzwoitość), pijaństwo i obżarstwo, gry hazardowe, itp. Jest rzeczą szczególną, że Reformacja, odrzucając tradycyjnie istniejącą od wieków hierarchię kleru, który zdominował świeckich, odbierając (na podstawie Biblii) szczególną wartość celibatowi, mnieszemu oderwaniu się od świata, promowała bardzo silnie wartość pracy, nauki i rodziny. Człowiek reformacji był ojcem rodziny. Potrafił czytać i praktykował lekturę Biblii dla nauczania własnej rodziny i swoich podwładnych. Pracował przez wszystkie dni, wyjąwszy niedzielę, w sumienny sposób zarządzając swoimi dobrami. A zatem, jeśli szukamy odpowiedzi o potwierdzenie sensu podkreślania zasad biblijnych, jako mających realne znaczenie w życiu praktycznym, wystarczy nam sięgnąć do historii, a także czasem rozejrzeć się wokół nas. Tak historia, jak i współczesność tych, którzy chcą żyć zgodnie ze Słowem Bożym, dostarczają bardzo realnych, konkrentych dowodów sensu takiego wyboru. Abraham Bosse, Błogosławieństwo stołu, XVII w. Obok kultu wspólnotowego, niedzielnego, czy okazjonalnego, na szczególną uwagę zasługuje praktyka specyficznie protestancka - nabożeństwo rodzinne. Każdego dnia, w obecności wszystkich zgromadzonych domowników, ojciec rodziny czytał jeśli tylko mógł cały rozdział Biblii, a w przypadku niemożliwości całości przynajmniej recytował modlitwę i intonował wspólny śpiew psalmu. Zgodnie z etyką protestancką wiele z zachowań, będących do tego czasu traktowanymi z pewną pobłażliwością, zostało zabronionych jako niezgodnych z Dekalogiem i powagą Bożą: cudzołóstwo, Dalsze artykuły na ten i inne tematy oraz rozważania biblijne na blogu autora: http://blogpastoratomaszpieczko.blogspot.com/ Zamykając ten kolejny numer comiesięcznego biuletynu, poświęconego zarysowaniu zjawisk podobieństw i różnic różnych Kościołów, zachęcamy Was do lektury następnych artykułów o tej tematyce. Niech będzie ona wartościowa z jednej strony dla konfrontacji z wzajemnymi, krzywdzącymi stereotypami, a z drugiej motywująca do Waszych, osobistych poszukiwań. Oczywiście już teraz zainteresowani mogą zwrócić się z pytaniami zarówno do redakcji, jak i do autora(-ów) tekstów w kwestiach, które Was interesują. Pytania zadawane przez czytelników drogą mailową na adres redakcji podany pod tytułem (lub autora tekstów) mogą także wpłynąć na ostateczny kształt artykułów w kolejnych numerach pisemka, starającego się tym samym odpowiadać zasygnalizowanym potrzebom zainteresowanych. 8