Chronologia Biblijna

Chronologia Biblijna Streszczenie wykładu: wykład zawiera rekonstrukcję chronologii Biblijnej oraz na tej podstawie wskazuje daty najważniejszych wydarzeń. Stara się także odpowiedzieć na pytanie, czy zajmowanie się datami jest w ogóle potrzebne w powołaniu. Spis treści Czy zajmowanie się chronologią ma sens?... 1 Okres od stworzenia Adama do potopu... 2 Okres od potopu do przymierza z Abrahamem... 3 Okres od przymierza z Abrahamem do przymierza Zakonu... 4 Ile trwała niewola w Egipcie?... 4 Okres od wyjścia z Egiptu do podziału ziemi... 6 Okres sędziów... 6 Okres królów... 9 70 lat spustoszenia... 10 537 r. p.n.e. - koniec 70 lat spustoszenia... 11 Podsumowanie chronologii Biblijnej... 11 Czy zajmowanie się chronologią ma sens? Rozpatrywanie chronologii jest w wielu środowiskach sprawą kontrowersyjną. Wśród szczerych badaczy Biblii niewielu znajdzie się takich, którzy mają do tego aspektu nauki Biblijnej stosunek obojętny. Znaczna większość jest albo zdecydowanie "za", albo zdecydowanie "przeciw". Cała kontrowersja sprowadza się do celu zajmowania się tym tematem. Jeśli celem badania chronologii ma być odkrycie czasu powtórnego przyjścia Chrystusa i rozpoczęcia się jego panowania, zbyt wielu już się w tej sprawie myliło i dla zbyt wielu stało się to kamieniem potknięcia, żeby próbować podejmować kolejne, wysoce ryzykowne próby. Z kolei chronologia widziana jedynie przez pryzmat jej historycznych zastosowań jest odrzucana przez wielu, którzy uważają, że badanie historii nie jest częścią ich powołania i nie służy wzrastaniu ku Chrystusowi. Podstawowym tekstem wskazywanym jako argument przeciwny badaniu chronologii jest Mt. 24:36, gdzie Jezus mówi, że "O dniu owym i godzinie nie wie nikt - ani aniołowie niebios, ani Syn, tylko sam Ojciec" (NW). A jeśli nikt nie zna dnia ani godziny, nie warto ich szukać. W tym samym fragmencie Jezus nakazuje jednak "czuwajcie, gdyż nie wiecie, którego dnia wasz Pan przyjdzie" (Mt. 24:42 NW). Nakaz czuwania jest ponownie powtórzony w szeregu miejsc w Nowym Testamencie. Przypowieść o pannach mądrych i głupich podana przez Jezusa w kontekście 24 rdz. Ewangelii Mateusza i podanego tam złożonego znaku jego przyjścia i zakończenia wieku także kończy się nakazem czuwania, "gdyż nie znacie ani dnia, ani godziny" (Mt. 25:13 NW). Dzień Pański "nadchodzi dokładnie tak, jak złodziej w nocy", ale właśnie dlatego "nie śpijmy jak pozostali, ale czuwajmy i zachowujmy trzeźwość umysłu" (1 Tes. 5:2,6 NW). 1

Gdyby lud Pański miał się dowiedzieć o powrocie Chrystusa w tym samym czasie, co reszta świata, nakaz czuwania nie miałby szczególnego sensu. Czuwanie pozwoli nam być poinformowanymi zanim te rzeczy się wydarzą, "Nie ma bowiem nic ukrytego, co by nie miało być ujawnione, ani nic tajemnego, co by nie było poznane i na jaw nie wyszło. Uważajcie więc, jak słuchacie" (Łk. 8:17,18 BT). Bóg objawia swoje sprawy, "Bo Wszechwładny Pan, Jehowa, nie uczyni nic, jeśli swej poufnej sprawy nie wyjawił swoim sługom prorokom" (Am. 3:7 NW). Ale wiele zależy od słuchających, "bo temu, kto ma, będzie dane więcej, ale temu, kto nie ma, zostanie zabrane nawet to, co mu się wydaje, że ma" (Łk. 8:18 NW). Apostoł Paweł pisze, że "Całe Pismo jest natchnione przez Boga i pożyteczne... aby człowiek Boży był w pełni umiejętny, całkowicie wyposażony" (2 Tm. 3:16,17 NW). Wszystko, co jest w Piśmie - również Stary Testament, również proroctwa, a także chronologia - służy naszemu pouczeniu i pożytkowi. Jeśli są w Biblii tak szczegółowe informacje chronologiczne, jakie tam znajdujemy, zapewne Bóg z jakiegoś powodu chciał je tam umieścić. Paweł pisze do Tesaloniczan "Ognia ducha nie gaście" - uświęcajcie się, rozpalajcie w sobie ducha Bożego, ale natychmiast w wersecie kolejnym dodaje "Proroctwami nie gardźcie" (1 Tes. 5:19,20 NW). Jeśli interesuje nas w powołaniu jedynie pierwszy z wymienionych przez apostoła nakazów, widocznie coś tracimy. Obyśmy, tak postępując, nie znaleźli się na koniec wśród tych, którzy "mają gorliwość dla Boga, ale nie według dokładnego poznania" (Rzym. 10:2 NW). Ale przecież chronologia to nie tylko wywiadywanie się o czas powrotu Chrystusa. Apostoł Paweł pisze, że "Przez wiarę poznajemy, że światy [wieki] zostały ukształtowane słowem Boga..." (zobacz komentarz Biblijny do Hbr. 11:1,3). Te "światy" to różne epoki w Boskim, rozwijającym się planie wieków. Każdy trwał określoną ilość czasu i każdy miał do wykonania swoje zadanie. Rozpoznanie tych elementów pozwala nam lepiej dostrzec, co już się wydarzyło, a co jeszcze musi się wydarzyć, aby na ziemi mógł zaistnieć nowy porządek rzeczy. Właściwa interpretacja chronologii warunkuje właściwą interpretację proroctw czasowych, a więc także i właściwą ocenę czasu, w którym się obecnie znajdujemy. Celem niniejszego wykładu nie jest omawianie proroctw chronologicznych (których w Biblii nie brakuje), ani również podawanie jakichkolwiek przewidywań odnośnie przyszłości. Tekst ten jest w całości poświęcony rekonstrukcji chronologii Biblijnej, szczególnie w okresie, który wykracza poza chronologię świecką, i na temat którego w związku z tym nie mamy żadnych innych źródeł poza nauką Pisma świętego. Okres od stworzenia Adama do potopu Wskazanie długości okresu od stworzenia Adama do potopu nie przedstawia szczególnej trudności, ponieważ księga Rodzaju dostarcza na ten temat bardzo precyzyjnych informacji. Długość tego okresu jest zasadniczo sumą długości życia patriarchów od ich narodzenia do narodzin pierworodnego syna. Okres (źródło) Od stworzenia Adama do narodzin Seta (Rdz. 5:3)... Od narodzin Seta do narodzin Enosza (Rdz. 5:6)... Od narodzin Enosza do narodzin Kenana (Rdz. 5:9)... Od narodzin Kenana do narodzin Mahalalela (Rdz. 5:12)... Długość okresu 130 lat 105 lat 90 lat 70 lat 2

Od narodzin Mahalalela do narodzin Jareda (Rdz. 5:15)... 65 lat Od narodzin Jareda do narodzin Henocha (Rdz. 5:18)... 162 lata Od narodzin Henocha do narodzin Metuszelacha (Rdz. 5:21)... 65 lat Od narodzin Metuszelacha do narodzin Lamecha (Rdz. 5:25)... 187 lat Od narodzin Lamecha do narodzin Noego (Rdz. 5:28)... 182 lata Od narodzin Noego do potopu (Rdz. 7:6)... 600 lat Razem... 1656 lat Może w tym miejscu powstać pytanie, dlaczego nie pominąć potopu i nie dojść tą samą metodą do przymierza z Abrahamem? Okazuje się jednak, że wówczas cały okres skróciłby się o 2 lata... Problem leży w Rdz. 5:32, gdzie powiedziano, że "Noe osiągnął wiek pięciuset lat. Potem Noe został ojcem Sema, Chama i Jafeta" (NW). W Rdz. 7:6 czytamy, że Noe w dniu potopu miał 600 lat, czyli Sem musiałby mieć wówczas lat 100. Tymczasem w Rdz. 11:10 czytamy, że Sem osiągnął wiek 100 lat dwa lata po potopie. Rozwiązanie tej wątpliwości może leżeć w Rdz. 10:21, gdzie powiedziano, że najstarszym z trzech braci był Jafet (NW). Najwyraźniej więc Jafet urodził się w pięćsetnym roku życia Noego, a dwa lata później na świat przyszedł Sem. Zapis w Rdz. 5:32 nie precyzuje, ile lat miał Noe w czasie narodzin każdego z synów, a jedynie podaje jego wiek w momencie narodzin pierworodnego Jafeta. Okres od potopu do przymierza z Abrahamem Okres (źródło) Długość okresu Od potopu do narodzin Arpachszada (Rdz. 11:10)... 2 lata Od narodzin Arpachszada do narodzin Szelacha (Rdz. 11:12)... 35 lat Od narodzin Szelacha do narodzin Ebera (Rdz. 11:14)... 30 lat Od narodzin Ebera do narodzin Pelega (Rdz. 11:16)... 34 lata Od narodzin Pelega do narodzin Reu (Rdz. 11:18)... 30 lat Od narodzin Reu do narodzin Seruga (Rdz. 11:20)... 32 lata Od narodzin Seruga do narodzin Nachora (Rdz. 11:22)... 30 lat Od narodzin Nachora do narodzin Teracha (Rdz. 11:24)... 29 lat Od narodzin Teracha do jego śmierci (Rdz. 11:32)... 205 lat Razem... 427 lat Dlaczego śmierć Teracha została utożsamiona z momentem zawarcia przymierza z Abrahamem? Bóg objawił się Abrahamowi (wówczas jeszcze Abramowi), kiedy ten przebywał w Ur Chaldejskim w Mezopotamii i tam złożył mu obietnicę, ale obwarowaną warunkiem: "Odejdź ze swej ziemi... a wejdź do ziemi, którą ci pokażę" (Dzieje 7:2,3 NW). Abraham wyruszył, ale z międzylądowaniem w Charanie (Dzieje 7:3). Tam zmarł jego ojciec Terach i tam też Abraham ponownie usłyszał słowo obietnicy: "Wyrusz... do krainy, którą ci pokażę, a uczynię z ciebie wielki naród" (Rdz. 12:1-3 NW). A więc warunkiem nabrania przez tę obietnicę mocy prawnej było nie tylko opuszczenie przez Abrahama domu rodzinnego - to już wcześniej wykonał, opuszczając Ur - ale także jego wejście do ziemi obiecanej. Przymierze zostało zawarte tuż po wejściu Abrahama do ziemi (Rdz. 12:5-7). Stąd datę przymierza możemy określić względnie precyzyjnie jako mającą miejsce przy wejściu Abrahama do Kanaanu, kilka miesięcy po śmierci Teracha. 3

Okres od przymierza z Abrahamem do przymierza Zakonu Okres od przymierza z Abrahamem do przymierza Zakonu został określony przez apostoła Pawła jako trwający 430 lat. "To jeszcze mówię: Przymierza, które Bóg poprzednio uprawomocnił [po spełnieniu przez Abrahama warunku i jego wejściu do ziemi], Prawo powstałe w czterysta trzydzieści lat później nie unieważnia" (Gal. 3:17 NW). Warto jednak zastanowić się w tym miejscu, czy świadectwo apostoła Pawła zgadza się ze świadectwem Mojżesza zapisanym w Wj. 12:40. Czytamy tam, że "czas pobytu Izraelitów w Egipcie trwał czterysta trzydzieści lat" (BT). Jeśli by tak było, sprzeczność jest oczywista. Niewola egipska nie mogła trwać 430 lat zgodnie z oświadczeniem Mojżesza, jeśli Paweł mówi, że ten sam okres trwał od przymierza z Abrahamem do przymierza Zakonu - czas niewoli musiałby być wówczas znacznie krótszy. Nieco więcej światła na tę sprawę rzuca przekład Nowego Świata, który w Wj. 12:40 podaje, że 430 lat trwał "pobyt synów Izraela, którzy mieszkali w Egipcie". A więc nie pobyt Izraela w Egipcie, ale pobyt Izraela, który mieszkał w Egipcie - w drugim przypadku mamy zdanie niedefiniujące, które stanowi informację dodatkową, niestanowiącą o sensie całej wypowiedzi. Jeśli pominiemy tę informację - a w przypadku zdania niedefiniującego mamy takie prawo bez zburzenia sensu wypowiedzi - pozostajemy z oświadczeniem, że "pobyt synów Izraela trwał czterysta trzydzieści lat". Czy taka forma ma jakikolwiek sens? Trzeba pamiętać o tym, że obietnica dana przez Boga Abrahamowi nie została zrealizowana w momencie jego wejścia do Kanaanu. Szczepan uczy, że Bóg "nie dał mu [Abrahamowi] w niej [ziemi] żadnej dziedzicznej własności, nawet na szerokość stopy" (Dzieje 7:5 NW). Także apostoł Paweł mówi, że Abraham "przebywał jako przybysz w ziemi obietnicy jak w cudzej ziemi i mieszkał w namiotach" (Hbr. 11:9 NW). A więc w momencie wejścia do ziemi rozpoczął się pobyt Abrahama, ale jedynie pobyt tymczasowy, przemieszkiwanie jeszcze bez prawa własności. Izrael przemieszkiwał tam już w Abrahamie, w taki sam sposób jak Lewi oddał dziesięcinę Melchizedekowi, przebywając jeszcze w biodrach swojego ojca (Hbr. 7:9,10). A więc wejście Abrahama do Kanaanu oraz uprawomocnienie w ten sposób przymierza rozpoczęło okres 430 lat przemieszkiwania Izraela, ale bez prawa własności do ziemi obietnicy. W jaki sposób ten okres się zakończył? Mojżesz uczy, że "pod koniec czterystu trzydziestu lat, w tymże dniu stało się, że wszystkie zastępy Jehowy wyszły z ziemi egipskiej. Jest to noc świętowania ze względu na Jehowę" (Wj. 12:40,41 NW). Noc, o której jest tutaj mowa, była nocą paschalną, nocą spożywania baranka wielkanocnego i wyjścia z Egiptu. Prorok Jeremiasz podaje, że ta właśnie noc była właściwym czasem zawarcia przymierza Zakonu (Jer. 31:32, 34:13), przymierza, które stanowiło prawne przekazanie obietnicy abrahamowej Izraelowi. W ten sposób zakończył się 430-letni okres przemieszkiwania Izraela, który w przymierzu Zakonu otrzymał zapewnienie otrzymania własności w ziemi obiecanej (Pwt. 1:8). A więc 430 lat Mojżesza i 430 lat Pawła to okres tożsamy. Pobyt Izraela bez prawa własności do ziemi, ale z obietnicą uzyskania go, rozpoczął się w momencie wejścia Abrahama do Kanaanu i zawarcia przymierza. Koniec tego okresu nastąpił w momencie zawarcia przymierza Zakonu w noc paschalną, kiedy to "wszystkie zastępy Jehowy wyszły z ziemi egipskiej" (Wj. 12:41 NW). Ile trwała niewola w Egipcie? Okres niewoli egipskiej nie jest odrębnym okresem, ale zawiera się w omówionym już okresie od przymierza z Abrahamem do przymierza Zakonu. Niemniej sama długość niewoli 4

zdaje się wymagać osobnego komentarza. Powodem może być nie tylko już omówiony Wj. 12:40-42, ale także Rdz. 15:13 i Dzieje 7:6, gdzie czytamy, że "jego [Abrahama] potomkowie będą osiadłymi przybyszami w cudzej ziemi, a tamtejszy lud zniewoli ich i będzie ich uciskać przez czterysta lat" (NW). Gdyby niewola egipska miała trwać 400 lat, na pierwszy rzut oka widać, że okres od przymierza abrahamowego do przymierza Zakonu nie mógłby być dłuższy tylko o 30 lat. Z drugiej jednak strony padają argumenty, że okres krótszy niż 400 lat nie byłby wystarczający do rozmnożenia się Izraela z jednej, choć licznej, rodziny (70 osób; Rdz. 46:27) w naród liczący od dwóch do nawet pięciu milionów osób (por. Lb. 1:45,46). Jak więc wyjaśnić te wątpliwości? Przede wszystkim trzeba powiedzieć, że wspomniany okres 400 lat to nie jest okres przebywania Izraela w niewoli egipskiej. Jest to czas ich przebywania "w cudzej ziemi" - najpierw w Kanaanie, gdzie przebywał Abraham i jego potomkowie, ale bez prawa własności, a następnie w Egipcie. A więc okres 400 lat zawiera się w okresie 430 lat od przymierza z Abrahamem do przymierza Zakonu. Ten okres był także czasem zniewolenia i uciskania. Jako taki zakończył się równolegle z okresem 430 lat wyjściem Izraela w noc paschalną z Egiptu. A jeśli tak, to jego początek przypada 30 lat po zawarciu przymierza z Abrahamem. Czy wówczas wydarzyło się coś, co stanowiło początek wspomnianego ucisku? Abraham miał 75 lat, gdy wyszedł z Charanu i przyszedł do Kanaanu (Rdz. 12:4). Izaak urodził się 25 lat później (Rdz. 21:5), Ismael był od niego 14 lat starszy (Rdz. 16:16). 30 lat po zawarciu przymierza Izaak miał 5 lat i najwyraźniej właśnie wtedy Abraham wyprawił ucztę z okazji odstawienia go od piersi. Także wówczas syn Hagar 'naśmiewał się z Izaaka', z którego to powodu Sara zażądała wydalenia go razem z jego matką (Rdz. 21:8-10). A więc to był moment, w którym potomstwo Abrahama, będące "osiadłym przybyszem w nie swojej ziemi" poczęło być 'dręczone przez czterysta lat', aż do czasu opuszczenia Egiptu (Rdz. 15:13 NW). Skoro Izaak urodził się 25 lat po zawarciu przymierza, moment rozpoczęcia jego prześladowania w 30. roku po przymierzu wskazuje na czas, kiedy miał 5 lat. Właśnie na ten czas z dużym prawdopodobieństwem wskazuje relacja z Rdz. 21:8-10, kiedy to Izaak był odstawiony od piersi i począł cierpieć prześladowanie jako potomek Abrahama. Choć w naszej kulturze wiek pięciu lat na odstawienie od piersi wydaje się nieprawdopodobny, w Palestynie nie był niczym wyjątkowym. Zwłaszcza pierworodnych karmiono dłużej, aby potomek był silniejszy (por. Mt. 21:15,16). Jak długo więc trwał okres przebywania Izraela w Egipcie? Izaak urodził się 25 lat po zawarciu przymierza (Rdz. 12:4, 21:5). Sam Izaak miał 60 lat, gdy urodził się Jakub (Rdz. 25:26). Z kolei Jakub trafił do Egiptu w wieku 130 lat (Rdz. 47:9). Razem daje to liczbę 215 lat od zawarcia przymierza z Abrahamem do rozpoczęcia niewoli. Jeśli cały okres od przymierza z Abrahamem do przymierza Zakonu zawartego przy wyjściu z Egiptu obejmował 430 lat (Gal. 3:17), na okres niewoli w Egipcie pozostaje 215 lat (215+215=430). Dowodów na poparcie powyższego rachunku dostarcza także Biblijna genealogia. W czasie wyjścia z Egiptu Mojżesz miał 80 lat (Wj. 7:7). Jego matka Jochebed była córką Lewiego (Lb. 26:59), który sam dożył wieku 137 lat (Wj. 6:16). W Egipcie mógł on jednak spędzić część swojego życia, ponieważ trafił tam jako dorosły człowiek, starszy brat Józefa (Rdz. 37:3). W momencie przybycia Jakuba i jego rodziny do Egiptu Józef miał 39 lat (Rdz. 41:46-54, 45:3-11). W związku z tym Lewi mógł spędzić w Egipcie maksimum 97 lat (137 lat życia Lewiego - 39 lat życia Józefa, które Lewi spędził w Kanaanie - minimum 1 rok, o który Lewi był starszy od Józefa = maksymalnie 97 lat, które Lewi mógł spędzić w Egipcie). Jeśli niewola trwała 400 lat, od śmierci Lewiego do narodzin Mojżesza upłynęły 5

223 lata. Zakładając, że Jochebed urodziła się w roku śmierci swego ojca, musiałaby mieć w momencie narodzin Mojżesza 223 lata. Jeśli przyjmiemy okres niewoli jako 430 lat, wiek matki Mojżesza wzrasta do 253 lat, co jest wynikiem dość absurdalnym. Jeszcze dziwniej będzie to jednak wyglądać, gdy rozważymy wiek ojca Mojżesza. Amram przeżył 137 lat, a jego ojciec Kehat 133 lata (Wj. 6:18,20). O Kehacie przeczytamy, że przybył razem z Jakubem do Egiptu (Rdz. 46:8,11). Nawet jeśli założymy, że Kehat urodził się w roku wyjścia Jakuba do Egiptu, a Amram urodził się w roku śmierci Kehata, od momentu śmierci Amrama do momentu narodzin Mojżesza pozostaje luka 50 lat! - przy założeniu, że pobyt w Egipcie trwał 400 lat. Tak więc na kilka różnych sposobów można wykazać, że okres pobytu w Egipcie nie mógł trwać 400 lub 430 lat, ponieważ wnioski, które z takiego poglądu można wyprowadzić, absolutnie rozmijają się ze zdrowym rozsądkiem. Co ciekawe, również Rdz. 15:13-16, gdzie pojawia się liczba 400 lat, pośrednio wspiera wniosek, że pobyt w Egipcie miał trwać znacznie krócej. W Rdz. 15:16 czytamy mianowicie, że Izrael miał powrócić z niewoli w czwartym pokoleniu. Ile zatem pokoleń minęło od wejścia do Egiptu do wejścia do Kanaanu? Cztery. Pobyt w Egipcie obejmował pokolenie Mojżesza, jego rodziców i dziadków. Niewiara Izraela sprawiła jednak, że trzecie pokolenie do Kanaanu nie weszło - musiało wymrzeć na pustyni (Lb. 14:26-38). Zatem, zgodnie z proroctwem, Izrael powrócił w czwartym pokoleniu - pokoleniu, które się narodziło na pustyni i nie znało Egiptu. Ta informacja ma o tyle istotne znaczenie, że okres 400 lat wzmiankowany w Rdz. 15:13 nie mógłby objąć trzech pokoleń - w przypadku Mojżesza na przykład mielibyśmy lukę przynajmniej 50 lat między jego narodzeniem, a śmiercią jego ojca, co jest absurdem. W ten sposób, informując o 400-letnim okresie dręczenia Izraela, Rdz. 15:13-16 jednocześnie ostrzega nas, aby tego okresu nie utożsamiać z czasem pobytu w Egipcie. Pytanie, czy ze zdrowym rozsądkiem nie rozmija się pogląd, że Izrael w ciągu 215 lat rozmnożył się z 70 osób do kilku milionów? Gdyby miało się to odbywać metodami naturalnymi, zapewne nie byłoby to możliwe. Jednak Pismo święte wskazuje, że proces ten był w sposób cudowny wspomagany przez samego Boga. To Bóg "sprawiał, że jego lud był bardzo płodny, i w końcu uczynił go potężniejszym od jego wrogów" (Ps. 105:23,24 NW). Jeśli więc było to działaniem Boga, pozostaje nam wiarą przyjąć to, co na ten temat podaje Biblia. Okres od wyjścia z Egiptu do podziału ziemi Okres od wyjścia z Egiptu do podziału ziemi Kanaan między 12 plemion można podzielić na dwa podokresy: od wyjścia z Egiptu do wysłania zwiadowców oraz od wysłania zwiadowców do podziału ziemi. Zwiadowcy do Kanaanu zostali wysłani w następnym roku po wyjściu z Egiptu z pustkowia Paran, jak o tym czytamy w Lb. 33:3, 10:11-13, 13:1-26. Od tego momentu do podziału ziemi upłynęło 45 lat, jak się dowiadujemy z relacji Kaleba zapisanej w Joz. 14:7,10. Łącznie daje nam to okres długości 46 lat. Ponieważ wędrówka po pustyni rozpoczęła się po powrocie zwiadowców i trwała 40 lat (Lb. 14:22,23,33,34; Dzieje 7:36; Hbr. 3:9), pozostałe 5 lat przypada na okres podboju i podziału ziemi. Okres sędziów Długość okresu sędziów została w bezpośredni sposób określona w Dziejach 13:19,20: "A wygładziwszy siedm narodów w ziemi Chananejskiej, losem rozdzielił między nie onę 6

ziemię ich. A potem około czterysta i pięćdziesiąt lat dawał im sędziów, aż do Samuela proroka" (BG). Problem polega tutaj na tym, że Textus Receptus, który podaje tę informację, jest dzisiaj odrzucany przez większość badaczy, natomiast bardziej powszechnie akceptowane manuskrypty zawierają zupełnie inną informację, a mianowicie tutaj okres 450 lat kończy się w momencie rozpoczęcia się rządów sędziów: "I wytępiwszy siedem szczepów w ziemi Kanaan oddał im ziemię ich w dziedzictwo, mniej więcej po czterystu pięćdziesięciu latach. I potem dał im sędziów aż do proroka Samuela" (BT). Sposób, w jaki Biblia Tysiąclecia tłumaczy ten tekst, sugeruje, że 450 lat trwał okres podboju i podziału ziemi, który został pokazany w poprzednim śródtytule jako trwający 5 lat, nie 450. Podbój ziemi miał miejsce nie tylko za życia Jozuego, który przeżył 110 lat (Joz. 24:29), ale czytamy w Joz. 10:42, że "Wszystkich tych królów i ziemie ich zdobył Jozue w jednej wyprawie, ponieważ Pan, Bóg Izraela, walczył wraz z Izraelem" (BT). Jeśli zatem Kanaan podbił Jozue, i to 'w jednej wyprawie', nie mogło to trwać 450 lat. Ponadto, Joz. 10:42 podkreśla, że kampania wojenna trwała krótko, "ponieważ Pan, Bóg Izraela, walczył wraz z Izraelem". Podbicie ziemi w ciągu 450 lat nie byłoby żadnym wyczynem godnym odnotowania, ale ponieważ z Izraelem walczył Pan, cała kampania mogła się zakończyć znacznie wcześniej. Przeważający głos badaczy wskazuje jednak, że okres 450 lat obejmuje wszystkie wydarzenia wymienione we fragmencie Dzieje 13:17-21, sięgając aż do momentu 'wyboru ojców'. Ponieważ 450 lat prowadzi mniej więcej do czasu narodzin Izaaka, przyjmuje sie, że narodziny patriarchy były czasem 'wyboru ojców' i sprawa wydaje się być satysfakcjonująco zamknięta. Nie jest to jednak spojrzenie wolne od kontrowersji. Dotyczą one zarówno czasu, który nie zbyt dokładnie pokrywa się z datą narodzin Izaaka, jak i interpretacji wyboru Bożego, który w tym spojrzeniu pomija szereg kluczowych wydarzeń z historii początków narodu wybranego oraz ich głównego aktora - Abrahama. Komentarz Biblijny do Dzieje 13:19,20 dość szczegółowo omawia wszystkie dotąd wymienione interpretacje Dziejów 13:19-20, wskazując, że każda z nich wiąże się z pewnymi założeniami i sama w sobie nie może być uznana za wystarczające źródło naszej wiedzy o chronologii Biblijnej. Powyższe nie oznacza jednak, że jesteśmy w ustaleniu długości okresu sędziów bezradni. Textus Receptus rzeczywiście trudno uznać za wystarczający dla stwierdzenia, że okres sędziów trwał 450 lat, ale nie jest to dowód jedyny. Dodatkowych argumentów dostarczają bowiem informacje chronologiczne zawarte w księdze sędziów, liczbowanie Biblijne i chronologia prorocza. Trzeba też od razu zaznaczyć: dowody te także znajdują swoich krytyków. Niemniej nie chodzi tutaj o ich bezsporność, ale konsekwencję, z jaką pokazują liczbę 450 w kontekście sędziów. Zatem dowód nr 1: 1. Suma podokresów składających się na okres sędziów daje liczbę 450 lat Okres sędziów nie był jednorodny. Były okresy wojny i były okresy pokoju, niewoli i wolności, kolejni sędziowie przychodzili i odchodzili. Biblia podaje długości tych podokresów. Bez względu na naszą ocenę tego faktu i domysły, czy te okresy następują po sobie w linii ciągłej, czy też na siebie zachodzą, fakt podstawowy pozostaje bez zmian: suma podokresów składa się na okres 450 lat: Okres (źródło) Długość okresu Niewola u króla Mezopotamii (Sdz. 3:8) 8 lat Spokój za Otniela (Sdz. 3:11) 40 lat 7

Niewola u króla Moabu (Sdz. 3:14) Spokój za Ehuda (Sdz. 3:15,30) Niewola u Jabina (Sdz. 4:2,3) Spokój za Debory (Sdz. 4:4, 5:31) Niewola u Midianitów (Sdz. 6:1) Spokój za Gedeona (Sdz. 8:28) Panowanie Abimelecha (Sdz. 9:22) Tola sędzią (Sdz. 10:1,2) Jair sędzią (Sdz. 10:3) Niewola u Ammonitów (Sdz. 10:8) Jefte sędzią (Sdz. 12:7) Ibcan sędzią (Sdz. 12:8,9) Elon sędzią (Sdz. 12:11) Abdon sędzią (Sdz. 12:13,14) Niewola u Filistynów (Sdz. 13:1) Samson sędzią (Sdz. 15:20, 16:31) Heli sędzią (1 Sm. 4:18) Razem 18 lat 80 lat 20 lat 40 lat 7 lat 40 lat 3 lata 23 lata 22 lata 18 lat 6 lat 7 lat 10 lat 8 lat 40 lat 20 lat 40 lat 450 lat 2. Liczbowa wartość wyrazu 'sędziowie' to 450 W języku hebrajskim każdej literze odpowiada wartość cyfrowa. Suma wartości liter zawartych w słowie haszofetim (sędziowie) wynosi 450: Źródło: www.trzybiada.pl 3. Chronologia prorocza wymaga, aby okres sędziów trwał 450 lat Przynajmniej dwa proroctwa wypowiadają się na temat czasu, kiedy miał się zakończyć okres karania Izraela, a przymierze dla tego narodu miało zostać potwierdzone. Tym czasem jest wybuch I wojny światowej, która prowadzi do odbicia Palestyny z rąk Turków i utworzenia niepodległego państwa Izrael. W ten sposób kończy się w 1914 roku siedmiokrotne karanie Izraela zapowiedziane w Kpł. 26:14-40 (zobacz komentarz Biblijny do Łk. 21:20-24). Rok kolejny, 1915 jest natomiast pokazany w proroctwie danym Abrahamowi jako czas, w którym przymierze Abrahamowe zostaje dla tego narodu potwierdzone (zobacz wykład Biblijny "Równoległości Abrahama"). Nie ma najmniejszego przypadku w fakcie, że dwa zupełnie niezależne proroctwa o różnej rachubie pokazują ten jeden moment w historii - lata 1914/1915 - jako czas końca karania Izraela i powrotu łaski do tego narodu. Co więcej, wiedząc, co się wówczas stało i jakie kolejne wydarzenia miały miejsce, łącznie z odzyskaniem przez ten naród niepodległego bytu 8

po raz pierwszy od 607 r. p.n.e., trudno mieć wątpliwość, czy rzeczywiście ten czas odpowiada właściwej interpretacji proroctw. I tutaj ważna informacja w kontekście chronologii, a mianowicie równoległość zawarcia przymierza z Abrahamem przypada na 1915 rok tylko przy założeniu, że okres sędziów trwał 450 lat. Przyjęcie długości 350 lat, jak chcą niektórzy, prowadzi do roku 1815 - z punktu widzenia współczesnej historii Izraela zupełnie nieistotnego. Znajdujemy zatem liczbę 450 potwierdzoną przez różne źródła Biblijne: 1. manuskrypty stanowiące podstawę Textus Receptus 2. świadectwa Starego Testamentu nt. długości poszczególnych podokresów rządów sędziów 3. liczbowanie Biblijne 4. chronologię proroczą Oczywiście, jeden badacz uzna Textus Receptus za mało wiarygodny, bo są inne manuskrypty; drugi podważy możliwość sumowania długości podokresów; trzeci nie jest przekonany, że Biblia zawiera znaczący kod obok 'wierzchniej' warstwy znaczeniowej, a czwarty nie ufa interpretacji przywołanych proroctw. Można i tak. A jednak te cztery zupełnie niezależne źródła Biblijne konsekwentnie wiążą okres sędziów z liczbą 450. Zasadą wyrażoną w Zakonie, ale potwierdzoną także w Nowym Testamencie, jest zasada potwierdzania faktów ustami dwóch lub trzech świadków (Pwt. 19:15; Mt. 18:15,16). W przypadku okresu sędziów tych świadków mamy łącznie nie dwóch lub trzech, ale czterech. Podobnie w sytuacjach pozabiblijnych: świadectwo czterech niezależnych świadków byłoby w 'normalnych' warunkach uznane za przekonujące. Tym bardziej powinno być przekonujące tutaj, że jedynym kontrargumentem jest świadectwo 1 Kr. 6:1, które także nie jest niepodważalne. Stwierdzenie, że 1 Kr. 6:1 się nie myli, ponieważ masoreci się nie mylili, jest po prostu niepoważne, biorąc pod uwagę, jakie inne oczywiste omyłki mają miejsce w obecnie znanym tekście Starego Testamentu. Wydaje się zatem, że Biblijna zasada potwierdzania faktów ustami kilku świadków ma tutaj zastosowanie i jako taka zdecydowanie wspiera pogląd, że okres sędziów rzeczywiście trwał 450 lat. Okres królów Długość okresu panowania królów w Izraelu można wskazać, sumując okresy panowania poszczególnych władców. Okres (źródło) Długość okresu Panowanie Saula (Dzieje 13:21)... 40 lat Panowanie Dawida (1 Kron. 29:27)... 40 lat Panowanie Salomona (2 Kron. 9:30)... 40 lat Panowanie Rechoboama (2 Kron. 12:13)... 17 lat Panowanie Abijasza (2 Kron. 13:2)... 3 lata Panowanie Asy (2 Kron. 16:13)... 41 lat Panowanie Jechoszafata (2 Kron. 20:31)... 25 lat Panowanie Jehorama (2 Kron. 21:20)... 8 lat Panowanie Achazjasza (2 Kron. 22:2)... 1 rok 9

Panowanie Atalii (2 Kron. 22:12)... Panowanie Jehoasza (2 Kron. 24:1)... Panowanie Amacjasza (2 Kron. 25:1)... Panowanie Uzzjasza (2 Kron. 26:3)... Panowanie Jotama (2 Kron. 27:1)... Panowanie Achaza (2 Kron. 28:1)... Panowanie Ezechiasza (2 Kron. 29:1)... Panowanie Manassesa (2 Kron. 33:1)... Panowanie Amona (2 Kron. 33:21)... Panowanie Jozjasz (2 Kron. 34:1)... Panowanie Jehojakim (2 Kron. 36:5)... Panowanie Sedekiasz (2 Kron. 36:11)... Razem... 6 lat 40 lat 29 lat 52 lata 16 lat 16 lat 29 lat 55 lat 2 lata 31 lat 11 lat 11 lat 513 lat 70 lat spustoszenia Kolejny okres chronologiczny rozpoczyna się najazdem króla Nabuchodonozora i uprowadzeniem Judy w niewolę. Ważne jest jednak bardzo precyzyjne określenie tego, co konkretnie miało się w tym czasie dziać. Częste utożsamienie tego 70-letniego okresu z czasem niewoli jest bowiem błędne i prowadzi w związku z tym do błędnych wniosków odnośnie daty jego rozpoczęcia się oraz zakończenia. W 2 Kron. 36:21 zostało powiedziane, że 70 lat jest czasem przewidzianym, aby "ziemia spłaciła swe sabaty. Przez wszystkie dni swego spustoszenia obchodziła sabat, by się dopełniło siedemdziesiąt lat" (NW). A więc 70 lat jest nie tyle czasem niewoli, co czasem spustoszenia, wyludnienia ziemi (por. 1 Kr. 9:7,8; Jer. 19:8, 25:9). Jednocześnie opis z 2 Kron. 36:21 wiąże spustoszenie ziemi z koniecznością 'spłacenia jej sabatów'. Sabat w Izraelu był czasem odpoczynku. Tak jak każdy siódmy dzień był sabatem - odpoczynkiem dla ludzi i zwierząt, podobnie każdy siódmy rok był czasem odpoczynku dla ziemi: "Sześć lat masz obsiewać swe pole i sześć lat masz przycinać winnicę, i będziesz zbierał plon ziemi. Lecz w siódmym roku ma nastąpić sabat całkowitego odpoczynku dla ziemi, sabat dla Jehowy. Nie wolno ci obsiewać swego pola i nie wolno ci przycinać swej winnicy. Nic wolno ci żąć tego, co wyrośnie z rozsypanych ziaren twego żniwa, i nie wolno ci zbierać winogron z twej nie przycinanej winorośli. Ma nastąpić rok całkowitego odpoczynku dla ziemi" (Kpł. 25:3-5 NW). Odstępczy Izrael nie stosował się do przepisów Zakonu, również i przepisu dotyczącego odpoczynku dla ziemi. Wygnanie go do Babilonu pozwoliło więc 'spłacić sabaty ziemi', która w tym czasie "odpoczywała" - nie była eksploatowana (Kpł. 26:34,35,43). W którym momencie rozpoczął się 70-letni sabat ziemi? Niektórzy łączą jego początek z pierwszym najazdem Babilończyków, kiedy to Nabuchodonozor obalił Jechojachina i "sprowadził go do Babilonu razem z cennymi przedmiotami z domu Jehowy", a Sedekiasza postanowił królem w Izraelu (2 Król. 24:10-17; 2 Kron. 36:9,10 NW). Niewola babilońska miała się ropocząć już wówczas. Jednak, jak zostało to wcześniej wykazane, 70 lat nie jest czasem niewoli, a czasem spustoszenia. Pierwszy najazd króla Babilonu nie doprowadził do spustoszenia ziemi, o czym najlepiej świadczy fakt, że Nabuchodonozor pozostawił tam 10

mianowanego przez siebie króla z dworem, arystokracją i kapłanami. Ponadto, nie wszystkie miasta podczas pierwszego najazdu poddały się Babilończykom (Jer. 34:1-22). Do faktycznego spustoszenia ziemi doszło podczas drugiego najazdu w czwartym miesiącu jedenastego roku panowania króla Sedekiasza (2 Król. 25:2-7). Do niewoli został uprowadzony cały Izrael za wyjątkiem garstki najbiedniejszych (Jer. 39:10). Jednak nawet i oni, wraz z ich wodzem Gedaliaszem, zostali zamordowani siedem miesięcy później. Ktokolwiek pozostał, uciekł do Egiptu (2 Król. 25:22-26; Jer. 41:1-3). A więc do końca 11- ego roku Sedekiasza ziemia została całkowicie wyludniona. 537 r. p.n.e. - koniec 70 lat spustoszenia Siedemdziesiąt lat niewoli to ostatni okres chronologiczny, którego ustalenie zależy w zupełności od świadectwa Biblii. Wraz z jego końcem dochodzimy bowiem do punktu, w którym wiarygodna staje się historia świecka. W jaki więc sposób można ustalić, kiedy zakończyło się 70 lat spustoszenia? Uwolnienie Izraela było pochodną innego bardzo ważnego wydarzenia, tj. zdobycia Babilonu przez Cyrusa Wielkiego, władcę Persji. Ten właśnie moment został bardzo precyzyjnie określony przez historyków. Dzięki odnalezieniu pod koniec XIX wieku tzw. kroniki Nabonida dzisiaj wiemy, że Babilon został zdobyty w nocy z 6 na 7 października 539 r. p.n.e.. W następnym roku Cyrus wydał dekret o uwolnieniu Izraela. W księdze Ezdrasza czytamy o tym wydarzeniu: "w pierwszym roku Cyrusa, króla Persji, aby się spełniło słowo Jehowy z ust Jeremiasza, Jehowa pobudził ducha Cyrusa, króla Persji, by po całym swym państwie kazał ogłosić, i to również na piśmie, co następuje: Oto, co powiedział Cyrus, król Persji: 'Wszystkie królestwa ziemi dał mi Jehowa. Bóg niebios, i to on mi polecił, abym mu zbudował dom w Jerozolimie, która jest w Judzie. Ktokolwiek z całego jego ludu jest wśród was, niech jego Bóg będzie z nim. Niech więc wyrusza do Jerozolimy, która jest w Judzie, i odbudowuje dom Jehowy, Boga Izraela - on jest prawdziwym Bogiem - dom, który był w Jerozolimie.'" (Ezd. 1:1-3 NW). Rok 538 nie jest jednak momentem zakończenia spustoszenia. Był to rok uwolnienia Izraela, natomiast przybycie pierwszych osiedleńców do Palestyny, zasiedlenie jej i zakończenie odpoczynku ziemi było możliwe nie wcześniej niż w roku następnym (porównaj Werner Keller, The Bible as History, p. 352). Wniosek ten wydaje się być właściwy. Nie wiemy, w którym dokładnie momencie Cyrus ogłosił edykt o uwolnieniu. Wiemy jedynie, że miało to miejsce w jego pierwszym roku jako władcy Babilonu. Okres ten można liczyć od października 539 r. p.n.e., ale są przesłanki archeologiczne, aby widzieć jego rozpoczęcie się w marcu następnego roku. Nic nie wskazuje na to, aby dekret został wydany następnego dnia po objęciu przez Cyrusa władzy, dodatkowo należy doliczyć także bliżej nieokreślony czas na przygotowanie Izraela do powrotu oraz siedem miesięcy podróży (Ezd. 3:1). Ponadto, nawet jeśli pierwsi osiedleńcy dotarli do Palestyny końcem 538 r. p.n.e., pełne użytkowanie ziemi - sianie, sadzenie i zbieranie plonów - mogło rozpocząć się najwcześniej wiosną 537 r. p.n.e. i wydaje się, że tę właśnie datę należy przyjąć jako zakończenie okresu spustoszenia. Podsumowanie chronologii Biblijnej Biblia zawiera szereg proroctw chronologicznych i równoległości czasowych. Należy się więc rozsądnie spodziewać, że Bóg, który przekazał nam te wszystkie treści, przekazał nam także klucz do ich otwarcia - kompletną i wiarygodną chronologię Biblijną. Sam proces analizy 11

danych chronologicznych wskazuje, że tak właśnie się stało. Nie brakuje przecież wątpliwości odnośnie czasu trwania poszczególnych okresów, czego najlepszymi przykładami są okres niewoli egipskiej czy okres sędziów. A jednak zawarte w Piśmie świętym informacje pozwalają zidentyfikować takie wątpliwości i wskazać z dużą dozą pewności właściwe rozwiązanie. Oczywiście, trzeba przyznać, że możemy mówić o dużej dozie pewności, ale nie o pewności całkowitej, niepodważalnej. Biblijna linia chronologiczna jest otwarta na ataki, ale tego należy się spodziewać. Gdyby wszystko mogło zostać ustalone w sposób absolutnie niepodważalny, zapewne przestałaby nam być potrzebna wiara, a wystarczyłby kalkulator. Bóg jednak nie tak to zaplanował. "Poznajemy, że słowem Boga światy zostały tak stworzone" nie dzięki widzeniu, a "przez wiarę" (Hbr. 11:3 BT; 2 Kor. 5:7). Skoro więc udało się wskazać długości poszczególnych okresów w sposób zadowalający i rozum, i wiarę, ostatnim zadaniem niniejszego wykładu jest syntetyczne podsumowanie dat najważniejszych Biblijnych wydarzeń Starego Testamentu: Wydarzenie Data (r. p.n.e.) Koniec okresu spustoszenia ziemi 537 Upadek królestwa Sedekiasza, początek niewoli w Babilonie 607 Saul zostaje pierwszym królem Izraela 1120 Podział ziemi między plemiona, początek okresu sędziów 1570 Koniec niewoli w Egipcie, zawarcie przymierza Zakonu 1616 Przybycie Jakuba z rodziną do Egiptu 1831 Wejście Abrahama do Kanaanu, zawarcie przymierza 2046 Potop 2473 Stworzenie Adama 4129 12