PL 67276 Y1 RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS OCHRONNY WZORU UŻYTKOWEGO (21) Numer zgłoszenia: 120675 (22) Data zgłoszenia: 16.01.2012 (19) PL (11) 67276 (13) Y1 (51) Int.Cl. A01K 47/00 (2006.01) A01K 49/00 (2006.01) (54) Płytka siedliskowa dla pszczół samotnic (43) Zgłoszenie ogłoszono: 22.07.2013 BUP 15/13 (73) Uprawniony z prawa ochronnego: FLAGA DOROTA BIODAR, Kraków, PL (45) O udzieleniu prawa ochronnego ogłoszono: 31.07.2014 WUP 07/14 (72) Twórca(y) wzoru użytkowego: STANISŁAW FLAGA, Kraków, PL
2 PL 67 276 Y1 Opis wzoru Przedmiotem ochrony jest płytka siedliskowa służąca do zakładania gniazd przez pszczoły samotnice, mająca na celu zminimalizowanie prac i kosztów związanych z hodowlą tych pszczół, bez negatywnego wpływu na same owady. Owady pszczołowate, jako grupa systematyczna (Apoidea), charakteryzują się dużą różnorodnością gatunkową. W Polsce wykazano dotychczas około 470 gatunków pszczół, a w Europie - około 900. Wszystkie taksony zostały przyporządkowane do 7 rodzin różniących się biologią i szczegółami budowy ciała. Oprócz trzmieli (około 30 gatunków) i pszczoły miodnej, zaliczonych do rodziny pszczoły właściwe (obejmującej gatunki społeczne), pozostałe określane są mianem - samotnice. Ich populacje składają się wyłącznie z samców i samic, brak w niej kasty robotnic. Wszystkie czynności związane z budową, prowiantowaniem i ochroną gniazda należą do samicy. Samce nie uczestniczą w żadnej z tych czynności i zbierają pokarm jedynie na własne potrzeby. Z uwagi na wysoką efektywność zapylania roślin uprawnych przez szereg gatunków należących do tej grupy biologicznej istotne znaczenie ma wdrożenie łatwych i efektywnych sposobów chowu, w materiałach stanowiących alternatywne formy gniazd naturalnych. Przedmiotem wniosku są płytki siedliskowe ułatwiające chów pszczół samotnic należących do następujących rodzajów: Samotka (Hyleus), Rożyca (Ceratina), Wałczatka (Heriades), Nożycówka (Chelostoma), Murarka (Hoplitis, Osmia), Tynkarka (Chalicodoma), Miesiarka (Megachile), Makatka (Anthidium). W warunkach naturalnych pszczoły te wykorzystują na gniazda m.in. puste łodygi roślin, dachy kryte strzechą i wszelkiego rodzaju puste kanały. O dużej plastyczności niektórych gatunków świadczy również możliwość zakładania gniazd w miejscach bardzo nietypowych (otwory po sękach w drewnie, kanały w cegłach dziurawkach itp.). Gniazda mają charakter liniowy, składają się z kolejno rozmieszczonych komórek larwalnych i wyglądają jak paciorki różańca. Niektóre gatunki chętnie tworzą kolonie gniazd rozwijające się w warunkach łatwego dostępu do dużej ilości kanałów. Prowiantowanie gniazd rozpoczyna się od końca zaślepionych z tyłu kanałów i postępuje ku wejściu. Każdą pojedynczą komórkę pszczelą samiczki napełniają pyłkiem, wyposażają w jajeczko i oddzielają od następnej komórki charakterystyczną dla gatunku przegrodą. W gnieździe, w zależności od długości pustego kanału, powstaje zwykle od kilku do kilkunastu komórek larwalnych. Po zamknięciu ostatniej komórki wejście do gniazda zostaje zabezpieczane odpowiednią zatyczką, chroniącą larwy przed wrogami naturalnymi i niekorzystnymi warunkami klimatycznymi. Pszczoły samotnice nie wymieniają się informacjami na temat miejsca występowania pokarmu i jego atrakcyjności. W wyniku takiego samego zachowania wszystkich samic cały teren otaczający gniazdo penetrowany jest stale, z jednakowym nasileniem w różnych kierunkach. Z tą korzystną strategią zdobywania pokarmu związane są inne walory samotnic, a mianowicie poszukiwanie pokarmu w niewielkiej odległości od gniazd (zwykle do 700 m) i szerokie preferencje pokarmowe. Predyspozycje biologiczne samotnic świadczą o tym, że są one ważnym składnikiem zespołu rodzimych zapylaczy, aktywnym zarówno w środowisku naturalnym jak i antropogenicznie zmienionym. Na szczególną uwagę zasługuje całkowity brak agresywności i unikanie bezpośredniego kontaktu z ludźmi, dzięki czemu możliwe jest wykorzystanie samotnic w ogrodach przydomowych i na niewielkich plantacjach. W chowie tradycyjnym pszczół samotnic na gniazda wykorzystuje się najczęściej pędy trzciny pospolitej (pocięte na odcinki z jednej strony zakończone kolankiem), rurki papierowe lub tekturowe odpowiednio zaślepione, nawiercone kawałki drewna, wytłoczki styropianowe lub odpowiednio wyfrezowane płyty. Mankamentem obecnie używanych materiałów gniazdowych jest duża pracochłonność przygotowania gniazd trzcinowych (powtarzane corocznie zbiór, selekcja, odlistnienie i cięcie pędów trzcin), pleśnienie gniazd wykonanych z tektury, papieru i masy papierowej pod wpływem wilgotnego pyłku, duża objętość wymagająca znacznej powierzchni magazynowej, podatność na uszkodzenia (płytki styropianowe) i odkształcenia pod wpływem wilgoci (materiały wykonane z płyt uzyskiwanych na bazie drewna), zagrożenie uczuleniami alergicznymi (podczas rozrywania trzciny i wydobywania kokonów do powietrza uwalniają się drobiny niewykorzystanego pyłku i zarodniki grzybów chorobotwórczych), niemożność wyciągnięcia z gniazd resztek kokonów i przeprowadzenia ich selekcji (dotyczy nierozbieralnych materiałów gniazdowych) oraz trudności z całkowitym pozbyciem się szkodników i pasożytów.
PL 67 276 Y1 3 W obowiązującym stanie techniki znane są rozwiązania takie jak z opisu 08020829 oraz PCT/IB2007/001989 dotyczące metody i urządzenia do hodowli oraz inkubatora do wylęgania się pszczół samotnic. Rozwiązania te opierają się na wykorzystaniu falistych płytek, które po złożeniu na pół tworzą kanały gniazdowe. Zastosowany w powyższych rozwiązaniach materiał jest bardziej podatny na czynniki atmosferyczne, co niekorzystnie wpływa na jego trwałość, a użyte do jego impregnacji preparaty przeciwgrzybicze mogą wpływać ujemnie na rozwijające się larwy pszczół. Przytoczone rozwiązania nie posiadają również zamkniętych przestrzeni w ścianach bocznych kanałów stabilizujących temperaturę gniazd. Ponadto nie pozwalają na wymycie gniazd i dokładne pozbycie się resztek kokonów, spleśniałego pyłku i pasożytów (w szczególności roztocza murarkowego Chaetodactylus osmiae), co utrudnia regenerację gniazda i jego efektywne wykorzystanie w następnym sezonie oraz czyni hodowlę uciążliwą, czasochłonną i nieefektywną. Celem rozwiązania jest budowa takiego siedliska gniazdowego, które pozwoli pozyskać, bez zakłócenia naturalnych procesów rozwojowych, kokony lub larwy pszczół o tych samych parametrach i wartościach, jakie uzyskujemy w procesie naturalnym. Istota omawianego sposobu chowu pszczół w sztucznych materiałach gniazdowych polega na wykorzystaniu płytek wykonanych z folii termoformowalnych w oparciu o matryce odwzorowujące ich kształt. Formatki poddaje się procesowi pozbawienia ładunku elektrostatycznego, negatywnie oddziaływującego na pszczoły, przez użycie napowierzchniowego medium organicznego lub nieorganicznego, zmniejszającego natężenie sił pola. Istota rozwiązania (chowu pszczół samotnic w oparciu o płytki siedliskowe) polega na tym, że moduł jednostkowy (pojedyncza płytka siedliskowa (1)), wyposażony jest w rowki - kanały gniazdowe (3) służące do zakładania gniazd i budowy komórek przez pszczoły, jak i zamki (2) ułatwiające posadowienie płytek na sobie i uniemożliwiające ich przesuwanie się w płaszczyźnie poziomej, co pozwala na to, że tak wykonany moduł można łączyć z następnymi w formę ściany wypełnionej kanałami gniazdowymi, w której tak zestawione płytki tworzą jeden zgodny i połączony w całość zespół do chowu (gnieżdżenia się) pszczół samotnic. Dzięki temu można łatwo dopasować ilość gniazd do posiadanej ilości pszczół i potrzeb danego gospodarstwa. Istotne jest, żeby kanały gniazdowe (3) miały przekrój poprzeczny zbliżony do kwadratowego, prostokątnego lub owalnego o wysokości od 3 mm do 10 mm, szerokości od 3 mm do 10 mm i długości od 5 cm do 20 cm. Korzystne jest, jeśli pojedyncza płytka siedliskowa posiada więcej niż jeden kanalik gniazdowy. Korzystne dla rozwiązania jest, jeżeli płytki gniazdowe wykonane są z folii termoformowalnej wysokiej jakości, nie emitującej toksycznych związków szkodliwych dla bardzo wyczulonych pod tym względem pszczół (w monitoringu skażeń środowiskowych pszczoły uznawane są za jeden z bardziej czułych mediów biologicznych). Związki takie mogłyby przedostawać się do złożonego w komórkach pokarmu kwietnego i oddziaływać negatywnie na kolejne stadia rozwojowe pszczół. Najlepiej, jeżeli płytki siedliskowe wykonane są z folii używanej do produkcji opakowań artykułów żywnościowych lub innego tworzywa sztucznego, w którym sam kontakt pszczół z materiałem sztucznym nie wpływa ujemnie na proces zasiedlania kanałów, rozwoju larw i przeobrażania pszczół w kolejne stadia rozwojowe. Korzystne dla rozwiązania jest, jeżeli płytki gniazdowe wykonane są z folii jednostronnie lub dwustronnie matowej, co pozwala na łatwiejsze osadzenie się (przylgnięcie) czynnika antyelektrostatycznego. Korzystne dla rozwiązania jest, jeżeli płytki gniazdowe wykonane są z folii termoformowalnej o różnych kolorach, co pozwala zestawiać je w sposób ułatwiający odszukanie zasiedlanych kanałów gniazdowych przez pszczoły. Korzystnie dla rozwiązania jest, jeżeli tak powstały moduł lub pakiet złożony z pojedynczych modułów zostaje obudowany ścianami drewnianej skrzyni gniazdowej, która dodatkowo chroni i izoluje proces zasiedlania kanałów gniazdowych od zewnętrznego środowiska i nadaje sztucznym siedliskom estetyczny wygląd. Istotne dla rozwiązania jest to, że płytki siedliskowe zestawione w formie pakietów posiadają dwuwarstwowe ściany boczne kanałów gniazdowych tworzące zamknięte przestrzenie pozwalające na stagnację powietrza i stabilizację w ten sposób temperatury wewnątrz gniazd. Korzystne skutki z zastosowania płytki siedliskowej są takie, że rozwiązanie przedstawione jako moduł podstawowy może służyć do tworzenia większych gabarytowo pakietów, składających się z dowolnej liczby kolejno nakładanych na siebie formatek. Zważywszy na możliwość stałej rozbudowy
4 PL 67 276 Y1 o kolejne moduły powstałego w ten sposób siedliska gniazdowego, istnieje możliwość zwiększenia aktywności samic podczas składania jaj, dzięki bardziej prawdopodobnemu efektowi roju, mobilizującemu samice do aktywnego prowiantowania gniazd przy dużej liczbie wolnych kanałów gniazdowych. Istotą rozwiązania jest możliwość wykorzystywania płytki siedliskowej w wielu kolejnych sezonach hodowlanych. Istotne jest, że przedstawiony we wniosku sposób masowej hodowli pszczół samotnic przez tworzenie siedlisk dogodnych do ich zagnieżdżania się i rozwoju w komórkach larwalnych tworzonych w kanałach gniazdowych płytki siedliskowej pozwala znacznie obniżyć nakłady pracy związane z dotychczasowymi metodami chowu pszczół samotnic. Przedmiot wniosku w przykładzie wykonania został uwidoczniony w części rysunkowej, w której: Ryc. 1 - przedstawia przekrój poprzeczny płytki siedliskowej (1), Ryc. 2 - przedstawia widok z góry, Ryc. 3 - przedstawia szczegół przekroju poprzecznego płytki siedliskowej: zamek (2) i kanał gniazdowy (3), Ryc. 4 - przedstawia widok 3D płytki siedliskowej, Ryc. 5 - przedstawia widok 3D kompleksu gniazdowego złożonego z kilku płytek siedliskowych. P r z y k ł a d: I Pakiet służący do chowu pszczół samotnic złożony z kilku modułów z folii termoformowalnej posiadających rowki oddzielone podwójnymi ściankami, stabilizowanych zamkami umieszczonymi na górnych krawędziach ścianek kanałów gniazdowych. Wzór użytkowy może mieć powszechne zastosowanie dla chowu nieagresywnych gatunków pszczół samotnic wykazujących się niejednokrotnie lepszymi właściwościami zapylania roślin uprawnych niż pszczoła miodna. Zastrzeżenie ochronne Płytka siedliskowa przeznaczona do chowu pszczół samotnic gnieżdżących się w pustych kanałach, znamienna tym, że wykonana jest z folii termoformowalnej, posiada rowek (3) lub rowki o przekroju poprzecznym zbliżonym do kwadratowego, prostokątnego lub owalnego o wysokości od 3 mm do 10 mm, szerokości od 3 mm do 10 mm i długości od 5 cm do 20 cm, których boki zbudowane są z podwójnych ścianek (Ryc. 1 i 3), oraz posiada zamki (2).
PL 67 276 Y1 5 Rysunki
6 PL 67 276 Y1 Departament Wydawnictw UPRP