Zasób kulturowy wsi zagrożone dziedzictwo Irena Niedźwiecka-Filipiak UNIWERSYTET PRZYRODNICZY WE WROCŁAWIU Instytut Architektury Krajobrazu Forum Debaty Publicznej Sieć Najciekawszych Wsi sposób na zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi w Polsce 3 października 2013 r. Pałac Prezydencki
Procentowy rozkład ludności wg terenów w Polsce [GUS] 63,2% 1950 r. 36,8% 41,2% 1980 r. 58,8% Tereny wiejskie Miasta 1960 r. 51,7% 48,3% 38,1% 1990 r. 61,9% 1970 r. 47,7% 52,3% 38,1% 2000 r. 61,9% Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rs_rocznik_demograficzny_2012.pdf 1/47
Procentowy rozkład ludności wg terenów w Polsce stan na dzień 1 stycznia 2013 wg GUS Tereny wiejskie 39,4% Miasta 60,6% Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_powierzchnia_i_ludnosc_przekroj_terytorialny_2013.pdf 2/47
Według krajowego rejestru urzędowego podziału terytorialnego kraju TERYT stan na dzień 6 marca 2013 r. w Polsce 908 miast 52543 miejscowości wiejskich Większość z obecnych mieszkańców Polski ma korzenie wiejskie własne lub przez rodziców i dziadków Źródło: http://www.stat.gov.pl/bip/36_plk_html.htm, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/bip/bip_liczba_miejscowosci_wiejskich_06032012.pdf 3/47
Procentowy Udział terenów w Polsce stan na dzień 1 stycznia 2013 wg GUS Miasta 6,9% Tereny wiejskie 93,1% Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_powierzchnia_i_ludnosc_przekroj_terytorialny_2013.pdf 4/47
Czytelne układy wsi z lotu ptaka Źródło: https://maps.google.pl/maps?q=papro%c4%87&ie=utf-8&ei=hetlupibiojrswb9zidwdg&sqi=2&ved=0cagq_auoag Źródło: http://static.panoramio.com/photos/large/72666891.jpg Źródło: \http://www.paczkow.pl/images/phocagallery/thumbs/phoca_thumb_l_stary%20paczkow%20ii.jpg Źródło: http://www.paczkow.pl/images/phocagallery/thumbs/phoca_thumb_l_lisie%20katy.jpg Źródło: http://mapy.eholiday.pl/galeria-gruta-gruta-grudziadz,37961.html Źródło: http://cript-pokoj.pl/slider/pictures/img13.jpg 5/47
Panoramy wsi wsi Źródło: http://farm3.static.flickr.com/2507/4233175153_1ff397cd46_b_d.jpg 6/47
Panoramy wsi 7/47
Wjazdy do wsi 8/47
Warmińsko-mazurskie Źródło: http://mw2.google.com/mw-panoramio/photos/medium/21665295.jpg Źródło: http://www.drewnopedia.pl/img/img_news01_gal/d_3_supeks9q.jpg Źródło: http://i.wm.pl/00/02/65/18/f/dsc04717-kopia-623113.jpg 9/47
Domy podcieniowe Źródło: http://fotopolska.eu/foto/236/236533.jpg Źródło: http://kolumber.pl/upload/photos/0014/6485/ef24571dfda0efed9ec87a1f3bb1e999_big.jpg Źródło: http://midwig.pomorskie.eu/assets/images/galeria/nowodworski/dom_podcieniowy_nowa_koscielnica.jpg 10/47
Lubelskie Źródło: http://photos.wikimapia.org/p/00/03/35/93/04_full.jpg Źródło: http://www.krajoznawcy.info.pl/foto/2011-03-17/wyryki-28.jpg Źródło: https://encrypted-tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:and9gctv1wv06ylzfsehzieuyafglt7_8efvaj8cuy7g25-vt1op9f5s Źródło: https://encrypted-tbn2.gstatic.com/images?q=tbn:and9gcrzv_onh76teodlctl_akyfrshveibpj5zyvf_nsok2z1xmajzm Źródło: http://www.krajoznawcy.info.pl/wp-content/themes/opk/thumb/phpthumb.php?src=http://www.krajoznawcy.info.pl/foto/2011-03-17/wyryki-05.jpg&w=600&q=90&bg=ffffff&hash=ba3fa7f2a7df0b22bddf0eb56d102f72 11/47
Podkarpackie Źródło: http://img.targeo.pl/i/cache/wikipic/mrz/mrzyg_c5_82_c3_b3d_budynki_drewniane2_jpg-seo.jpg Źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0d/d%c4%99bowiec_-_stary_dom_obok_ko%c5%9bcio%c5%82a.jpg Źródło: https://encrypted-tbn2.gstatic.com/images?q=tbn:and9gcrg_eeqarwb4wpkl8blrxry0yfnxrt3-xehnudcdddt-6tptxp8 12/47
Małopolskie Źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/18/lanckorona_20050724_1330_2439.jpg- Jakub Hałun 13/47
Zabudowa przysłupowa pogranicze Polski z Czechami i Niemcami http://domydrewniane.org/files/bogatynia-ratujmy-domy-przyslupowe%5b2%5d.jpg http://swissaroma.ch/myblog/wp-content/uploads/2012/04/bogatynia11.jpg http://mw2.google.com/mw-panoramio/photos/medium/79864238.jpg- Grabiszyce Górne 14/47
Wsie białe Opolszczyzna 15/47
Wsie czerwone - dolina Baryczy 16/47
Ruda darniowa Źródło: http://poznajpolske.onet.pl/reportaze,49/dolina-baryczy-kraina-tysiaca-stawow,37623,page2.html 17/47
Kamień wapienny okolice góry św. Anny 18/47
Wsie podlaskie kraina otwartych okiennic Źródło: http://www.ciekawepodlasie.pl/info.htm#1113/pl/i/drewniana_zabudowa.- trójkolorowe domu z wojszek--- Źródło: http://www.ciekawepodlasie.pl/image/4328/lukaszowka.jpg Źródło: http://ww.org.pl/repository/michalowoatr/unikaty%20architektury%20drewnianej%20kresow-%20dom%20w%20topolanach.jpg 19/47
Wsie pomorskie - kraina w kratę Źródło: http://www.swolowo.pl/images/6/6.jpg Źródło: http://www.swolowo.pl/images/6/5.jpg Źródło: http://kolumber.pl/upload/photos/0036/9380/3500e8eb1535224140789bb0ade9c991_small.jpg Źródło: http://d.wiadomosci24.pl/g2/e8/80/84/105249_1249128335_6240_p.jpeg Źródło: http://www.ostoja-wicie.pl/img/zagroda_02.jpg 20/47
Czy zaprezentowane wyróżniki mają swoją kontynuację czy może są jakieś nowe propozycje na miarę współczesnych czasów, które kontynuują ład i harmonię w przestrzeni wiejskiej? 21/47
Schemat degradacji zabudowy zagrodowej 22/47
I o dalej? 23/47
Nowa zabudowa W wielu miejscowościach tworzy się nowy układ, stara zaniedbana część centralna wsi sąsiaduje z nową wystawną zabudową mieszkaniową wznoszoną na jej obrzeżach Najstarsza część wsi 24/47
Czy polskie przepisy prawa sprzyjają prawidłowemu kształtowaniu i ochronie krajobrazu wiejskiego? Ustawa zasadnicza RP w Art. 5 mówi, że: Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. 25/47
Planowanie przestrzenne Ponad 70% naszego kraju zabudowywana jest bez miejscowych planuów zagospodarowania przestrzennego, a uchwalone nie zawsze są doskonałe 26/47
Brak analiz krajobrazowych uwzględniających trzeci wymiar miejscowości nowa zabudowa Fot. I. Niedźwiecka-Filipiak Fot. Archiwum Instytutu AK 27/47
Brak analiz krajobrazowych uwzględniających trzeci wymiar miejscowości infrastruktura 28/47
Czy ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami skutecznie chroni zasoby kulturowe wsi? Grobniki gmina Głubczyce woj. opolskie wpis do rejestru układu ruralistycznego wsi (1964 r.) 37 obiektów zabytkowych nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków woj. opolskiego 60 obiektów zabytkowych nieruchomych ujętych w gminnej ewidencji zabytków Wyróżnik wiodący układ ruralistyczny Wyróżnik wspomagający zagrody Wyróżniki uzupełniające dawne komturstwo joannitów, kościół paraf. z plebanią, kaplica pw. św. Barbary, rzeka, 29/47
Czy ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami skutecznie chroni zasoby kulturowe wsi? Grobniki ulica Szkolna Lata 60. XX wieku Źródło: Archiwum OWKZ 30/47
Czy ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami skutecznie chroni zasoby kulturowe wsi? Ulica Szkolna 48 Lata 60. XX w. 1973r. 2012r. Źródło: Archiwum OWKZ 31/47
Czy ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami skutecznie chroni zasoby kulturowe wsi? Ulica Szkolna 46 1934r. 2012r. Źródło: Archiwum OWKZ 32/47
Czy ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami skutecznie chroni zasoby kulturowe wsi? Ulica Szkolna 38 1934r. 1943r. 2012r. Źródło: Archiwum OWKZ 33/47
Czy ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami skutecznie chroni zasoby kulturowe wsi? Ulica Szkolna 58 1976r. 1976r. Ulica Szkolna 56 Źródło: Archiwum OWKZ 2012r. 2012r. 34/47
Czy ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami skutecznie chroni zasoby kulturowe wsi? Konserwator zabytków jest wrogiem Posiadanie zabytku miast przywilejem jest karą 35/47
Europejska Konwencja Krajobrazowa KRAJOBRAZ KRAJOBRAZ KULTUROWY WIEJSKI KRAJOBRAZ KULTUROWY ZABYTKOWY WIEJSKI KRAJOBRAZ KULTUROWY Obecnie brak umocowanej w polskim prawie definicji krajobrazu Czy wdrożenie Europejskiej Konwencji Krajobrazowej przyczyni się do skuteczniejszej ochrony i prawidłowego kształtowania wiejskiego krajobrazu? 36/47
Czy mieszkańcy wsi doceniają posiadane zasoby dziedzictwa kulturowego? Fot. Archiwum Instytutu AK Wolnoć Tomku w swoim domku A.Fredro 37/47
Czy mieszkańcy wsi uwzględniają aspekty posiadanego dziedzictwa kulturowego kształtując przestrzeń wiejską? Źródło: http://www.drewnopedia.pl/img/img_news01_big/4f03c77a9c6fc3ae00c8ea9ef156e6cb.jpg 38/47
Ogrodzenia rozwiązania autorskie Fot. Archiwum Instytutu AK 39/47
Ocieplenia, nowe elewacje 40/47
Stara zabudowa z nowym 41/47
Chcę mieć nowe okna 42/47
Ja też! 43/47
Zieleń we wsi 44/47
Działania w ramach ochrony dziedzictwa kulturowego wsi polskiej tworzenie sieci skansenów katalogi, podręczniki i wzorniki (m.in. Małopolsce, na Dolnym Śląsku, Opolszczyźnie oraz Warmii i Mazurach) Konkurs na najlepiej zachowany zabytek wiejskiego budownictwa drewnianego w województwie podlaskim organizowany corocznie przez Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu (od 2005 r.) inicjatywy organizowane przez Stowarzyszenie Opolski Dom konkursy na projekty nowych budynków mieszkalnych na terenach wiejskich (np. dla ziemi kłodzkiej, domu opolskiego i mazurskiego) Ochrona dziedzictwa kulturowego obszarów wiejskich realizowana w ramach programu Odnowy Wsi, który funkcjonuje z powodzeniem w Polsce od roku 1997 45/47
Nie zawsze dobre chęci przynoszą dobre efekty 46/47
Zasób kulturowy wsi Czy i co chcemy chronić? Kto ma to robić? Jak skutecznie to wykonać? 47/47