W Polsce żyje około 20 gatunków kleszczy. Mogą one przenosić wiele rodzajów bakterii i wirusów niebezpiecznych dla człowieka i zwierząt. W tym roku z powodu ciepłej zimy kleszczy jest znacznie więcej i są zdecydowanie groźniejsze niż w latach ubiegłych. Kleszcze są obecne praktycznie wszędzie na terenie Polski; włączając w to takie miejsca jak trawniki, przydomowe ogródki i parki. Kleszcze roznoszone są przez wędrowne ptaki, ale też nie ulega wątpliwości, że przyczyną gwałtownego rozszerzenia się miejsc występowania kleszczy jest puszczanie psów wolno po leśnych terenach. Psy po paru dniach, w trakcie spaceru w centrum miasta lub w parku, gubią ciężarne samice kleszczy, z których wylegają się tysiące larw. KLESZCZ POSPOLITY! Kleszcze są pasożytami głównie kręgowców Długość ciała: od jednego do kilku milimetrów (po nassaniu większe) Ryjkowaty narząd gębowy przystosowany do ssania krwi i płynów tkankowych, zbrojny w liczne ząbki pomocne w utrzymani się w skórze żywiciela
KLESZCZE to pajęczaki z rzędu roztoczy Rodziny kleszczy twardych, częściowo okrytych pancerzem miękkich, pozbawionych pancerza (brzeżki) CYKL ROZWOJOWY I WARUNKI BYTOWANIA: Dorosłe samice są długości 3-4 mm, natomiast samce 2,5 mm. Każde stadium rozwojowe kleszcza, tzn. larwa, nimfa i imago (czyli forma dojrzała), musi raz wyssać krew od kręgowca, aby móc się dalej rozwijać. Cykl rozwojowy jednego pokolenia kleszczy trwa średnio 2 lata. Wzrost temperatury powoduje wzrost aktywności kleszczy, która rozpoczyna się na przełomie marca i kwietnia, a trwa do października/listopada. Maksimum aktywności zależy od czynników klimatycznych i przebiega w Europie Środkowej w dwóch fazach, tzn. w maju/czerwcu i we wrześniu/październiku. GDY JUŻ DOPADŁ CIĘ KLESZCZ Kiedy w czasie pięknej pogody nagle zacznie się łamać w kościach, pojawi się gorączka, poczujesz zmęczenie, ból gardła i głowy zastanów się, czy nie ukąsił cię kleszcz. Zainfekowane kleszcze podczas wysysania krwi i płynu komórkowego przenoszą wirusy wywołujące zapalnie opon mózgowo rdzeniowych i mózgu, a także bakterie wywołujące tzw. boreliozę. Jeśli przebywałeś niedawno w liściastym lesie na północy kraju, czy choćby w pobliskim parku lepiej skontaktować się z lekarzem. Zwłaszcza kiedy na ciele znajdziesz miejsce ukłucia, które swędzi i może być opuchnięte. Jest jeszcze szansa na zastosowanie leczenia, które może ustrzec przed groźnymi następstwami.
CO SIĘ DZIEJE PO ZAKAŻENIU? Wirusy przenoszone przez kleszcze najpierw namnażają się w komórkach miejsca infekcji, następnie z pośrednictwem limfy i krwi przenoszą się do węzłów chłonnych, a potem do centralnego układu nerwowego. Okres wylegania choroby trwa od 2 do nawet 30 dni. W tym czasie występują objawy rzekomej grypy. KLESZCZE: Przenoszą groźne choroby zakaźne: kleszczowe zapalnie mózgu (KZM), boreliozę oraz wiele innych. Mogą nas zarazić nimi w czasie ukłucia i wysysania krwi. Rocznie około 200-250 osób zapada na kleszczowe zapalenie mózgu i opon mózgowych. Jest to liczba szczególnie ciężkich przypadków. Przypuszcza się, że chorzy korzystający z pomocy medycznej stanowią jedynie 10 % zakażonych. W przebiegu kleszczowego zapalenia mózgu mogą wystąpić różnego rodzaju powikłania. W przypadku wystąpienia postaci mózgowej oraz mózgowo rdzeniowej mogą wystąpić trwałe uszkodzenia układu nerwowego (np. porażenia, niedowłady). Choroba może także pozostawić objawy ze strefy psychicznej, takie jak: depresja, zmiany osobowości, zaburzenia koncentracji, bóle głowy czy bezsenność. Ostatnie publikacje medyczne wskazują, że zarówno w Polsce, jak i w Europie zapadalność na kleszczowe zapalnie mózgu wyraźnie wzrosła. JAK ROZPOZNAĆ KLESZCZOWE ZAPALENIE MÓZGU? Pierwsze objawy, podobne do przeziębienia, pojawiają się dopiero po 1-5, a nawet 28 dniach od ukąszenia. Dolegliwości te ustępują po kilku dniach i u niektórych osób choroba kończy się na tym jednym etapie. U innych, po kilku dniach pozornego zdrowia pojawia się bardzo wysoka gorączka (do 40 C), silne zawroty i bóle głowy, wymioty, zaburzenia równowagi, sztywność karku. To groźne objawy, wymagające natychmiastowej interwencji lekarza. JAK ROZPOZNAĆ BORELIOZĘ? Borelioza jest chorobą bakteryjną i wieloetapową. Wywołują ja krętki (Borrelia burgdorferi) przenoszone przez wszystkie postacie kleszczy, stąd bywa również nazywana krętkowicą kleszczową. Roznosicielem bakterii są małe gryzonie, zwierzyna płowa, ale także ptaki m.in. gołębie i jaskółki. Chorują na nią wszyscy, którzy mieli kontakt z krętkiem. Na szczęście nie wszystkie kleszcze są zakażone. Borelioza objawia się przewlekłym bólem stawów, zaburzeniami pamięci, uczuciem ciągłego zmęczenia czy zaburzeniami rytmu serca. Można ją podejrzewać jeśli w miejscu ukąszenia pojawia się zaczerwienienie lub powiększający się rumień. Jeżeli pacjent zlekceważy te objawy wówczas rumień zanika, ale choroba rozwija się nadal w utajnieniu. Ponownie daje znać o sobie po upływie kilku miesięcy i przejawia się bólami stawów, uczuciem ciągłego zmęczenia oraz zaburzeniami koncentracji. Ponieważ objawy te towarzyszą wielu chorobom zwykle nie są kojarzone one z ukąszeniem kleszcza. Dopiero po wykonaniu wielu badań zaczyna się podejrzewać boreliozę.
USUWANIE KLESZCZY Kleszcze usuwać najlepiej przy pomocy pęsety. W tym celu należy złapać kleszcza jak najbliżej główki i delikatnie, ale zdecydowanie wyciągnąć lub lekko wykręcić go ze skóry odwrotnie do ruchu wskazówek zegara. Dostępne są także specjalne urządzenia do wyjmowania kleszczy, które można nabyć w aptekach. Podczas usuwania należy zwrócić uwagę, by nie uszkodzić kleszcza i żeby w naszym ciele nie pozostała jego głowa. W takim przypadku należy najlepiej udać się na ostry dyżur po pomoc lub w ostateczności usunąć główkę ostrym nożem jak drzazgę. Wbrew obiegowym opiniom nie należy kleszcza zgniatać, przypalać, smarować tłuszczami ani innymi substancjami. Czynności te mogą powodować zwracanie treści pokarmowych przez kleszcze, co może podnieść ryzyko infekcji przenoszonymi przez nie drobnoustrojami. Jeżeli udajemy się za granicę w okolice gdzie występuje bardzo dużo kleszczy i istnieje możliwość zakażenia się boreliozą warto wcześniej poprosić o radę lekarza i receptę na doksycyklinę. W przypadku każdego incydentu ugryzienia przez kleszcza można zażyć jednorazową dawkę 200 mg. Po wyjęciu kleszcza, ranę należy zdezynfekować, a ręce dokładnie umyć. Miejsce ugryzienia należy obserwować przez kolejne kilka tygodni - w wypadku wystąpienia rumienia lub obrzęku lub pojawienia się objawów grypowych należy się jak najszybciej skonsultować z lekarzem.
PROFILAKTYKA Aby uniknąć kleszczy należy zakładać odzież ciasno osłaniającą jak największą powierzchnię ciała. Odzież można spryskać preparatami tzw. repelentami dostępnymi w sklepach i aptekach. Ponieważ najczęściej spotykamy kleszcze w lasach, aby uchronić się przed ukąszeniem na wszelkich spacerach, należy stosować nakrycie głowy, długie rękawy, długie nogawki (najlepiej wpuszczone w skarpety), pełne, kryjące buty oraz starać się nie ocierać o krzewy lub wysokie trawy, trzymając środka ścieżki. Młode i bardzo małe formy kleszczy tzw. nimfy lubią przebywać na pniach drzewnych oraz leżących gałązkach i patyczkach. Dlatego siadanie na zwalonych pniach drzewnych lub zbieranie chrustu jest szczególnie niebezpieczne. Jeżeli ubierzemy ubranie w jasnym kolorze to znacznie łatwiej będzie dostrzec wędrującego po nim kleszcza. Warto dodać, że gorąca suszarka zabije kleszcze zaplątane w ubraniu podczas gdy bez problemu przeżyją one pranie wodne. Jak najszybciej po powrocie należy dokładnie obejrzeć całe ciało a zwłaszcza fałdy skórne, pachwiny i pępek choć kleszcze mogą się wkłuć wszędzie. Stosowanie powyższych zasad z pewnością zmniejszy prawdopodobieństwo ukąszenia i zarażenia. Jednak najpewniejszym sposobem zabezpieczenia się jest szczepienie ochronne. Szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, zalecane jest osobom, które przebywają na terenie występowania choroby, pracują przy eksploatacji lasu, rolnikom, turystom oraz uczestnikom leśnych obozów i kolonii. Szczepionka uodparnia na 3 lata. Warunek to odpowiednio wcześnie poddanie się zastrzykom. Pierwsze dwa wykonuje się w odstępie 14 90 dni (zabezpieczają w 70 80 % przed chorobą), a ostatni tzw. przypominający po 9 12 miesiącach. Ponieważ szczepionka produkowana jest z martwych wirusów i nie jest aktywna, jedynym przeciwwskazaniem jest uczulenie na białko kurze. Mogą się szczepić kobiety w ciąży i dzieci. REASUMUJĄC: Kleszcze to pasożytnicze pajęczaki przenoszące groźne dla człowieka i zwierząt choroby zakaźne: kleszczowe zapalnie mózgu i boreliozę. Są aktywne od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba, przeciw której brak jest leczenia przyczynowego, ale można jej skutecznie zapobiec stosując szczepienia ochronne. Borelioza to przeciwnie: choroba bakteryjna, którą można skutecznie leczyć antybiotykami, ale nie ma przeciw niej szczepionki. W ochronie przed nią może pomóc szybkie usuniecie kleszcza. Miejsce po usunięciu kleszcza należy obserwować przez kilka tygodni powiększające się może być objawem boreliozy. Podczas wizyty u lekarza, należy wspomnieć o ukąszeniu przez kleszcza. Pozwoli to na postawienie właściwej diagnozy Objawy nie zawsze są widoczne i należy przeprowadzić badania krwi. Nie lekceważ chorób przenoszonych przez kleszcze! Opracowanie: Wydział Zdrowia Starostwo Powiatowe Świdnica Źródło informacji: 1. www.kleszcz.owady.info 2. www.zdrowie.senior.pl 3. www.wikipedia.pl 4. www.przychodnia.pl