Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów studia podyplomowe MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Katarzyna Figura Jednolity rynek ubezpieczeniowy w Unii Europejskiej perspektywy integracji. praca końcowa Promotor dr hab. Marek Wróblewski Wrocław 2015

OŚWIADCZENIE Oświadczam, że pracę niniejszą przygotowałem(am) samodzielnie. Wszystkie dane, istotne myśli i sformułowania pochodzące z literatury (przytoczone dosłownie lub niedosłownie) są opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta nie była w całości ani w części, która zawierałaby znaczne fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne (wyniki badań empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.), przez nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana. Oświadczam, że tekst pracy dyplomowej na nośniku elektronicznym jest identyczny z tekstem wydrukowanym i nie zawiera znaków niewidocznych na wydruku...., dnia...... (miejscowość) (podpis) OŚWIADCZENIE Wyrażam zgodę / nie wyrażam zgody* na udostępnienie osobom zainteresowanym mojej pracy dyplomowej. Zgoda na udostępnienie pracy dyplomowej nie oznacza wyrażenia zgody na kopiowanie pracy dyplomowej w całości lub w części. Brak zgody nie wyklucza kontroli tekstu pracy dyplomowej w systemie antyplagiatowym, wyklucza natomiast dopisanie tekstu do bazy tego systemu. * niepotrzebne skreślić..., dnia...... (miejscowość) (podpis) 1

Spis treści Wstęp... 3 1. Zasady obowiązujące na jednolitym rynku finansowym... 4 1.1. Trzy fundamentalne zasady funkcjonowania Jednolitego Rynku Europejskiego... 4 1.2. Pozostałe zasady niezbędne do funkcjonowania jednolitego rynku finansowego... 5 2. Stopień harmonizacji rynku ubezpieczeniowego.... 7 2.1. Dyrektywy pierwszej generacji... 7 2.2. Dyrektywy drugiej generacji... 9 2.3. Dyrektywy trzeciej generacji... 11 3. Omówienie barier procesu budowania jednolitego rynku ubezpieczeniowego w Unii Europejskiej oraz jego skuteczności.... 13 3.1. Bariery jednolitego rynku ubezpieczeniowego.... 13 3.2. Skuteczność procesu integracji... 14 Podsumowanie... 16 Bilbiografia... 17 Netografia... 17 Spis tabel... 17 2

Wstęp Integracja rynków finansowych jest obecnie niezwykle aktualnym tematem. Na przestrzeni ostatnich lat zostało wprowadzonych wiele regulacji prawnych mających na celu unifikację rynków finansowych krajów Wspólnoty. Etap, w którym obecnie się znajdujemy pozwala już na ocenę skuteczności wprowadzonych zmian. Co więcej, taki osąd pozwala na znalezienie błędów oraz obszarów, w których konieczne mogą być ulepszenia. Niniejsza praca ma na celu odpowiedź na pytanie, czy można mówić o funkcjonowaniu jednolitego rynku ubezpieczeniowego w Unii Europejskiej. Praca składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym rozdziale zostaną omówione zasady obowiązujące na Jednolitym Rynku Europejskim. Podrozdział pierwszy ma za zadanie omówienie trzech podstawowych swobód obowiązujących na Jednolitym Rynku Europejskim, a drugi trzech pozostałych zasad. Drugi rozdział prezentuje regulacje prawne wprowadzone na rynku ubezpieczeń w celu jego unifikacji. Są to omówione kolejno w podrozdziałach dyrektywy pierwszej, drugiej i trzeciej generacji. Ostatni rozdział ma na celu zaprezentowanie barier ujednolicania rynku ubezpieczeń oraz stopnia, w jakim wprowadzone regulacje doprowadziły do jego unifikacji. 3

1. Zasady obowiązujące na jednolitym rynku finansowym Jedynym sposobem na ujednolicenie jakiegokolwiek rynku, jest wprowadzenie zasad, których przestrzeganie umożliwia zainteresowanym krajom bycie częścią zunifikowanego rynku. Ich znajomość jest niezwykle istotna przy ocenie realności funkcjonowania jednolitego rynku. Z tego też powodu, rozdział ten ma na celu przedstawienie zasad obowiązujących na jednolitym rynku finansowym, którego jednym z sektorów jest jednolity rynek ubezpieczeń, na którym skupiony jest problem badawczy tej pracy. 1.1. Trzy fundamentalne zasady funkcjonowania Jednolitego Rynku Europejskiego Są to trzy zasady, które zostały przyjęte przez Traktat Rzymski z 1957 roku i stanowią podstawę budowy Jednolitego Rynku Europejskiego, a zatem również integracji rynku finansowego. Należą do nich: Swoboda osiedlania się Swoboda świadczenia usług Swoboda przepływu kapitału Pierwszą z zasad, która zostanie omówiona w tym rozdziale jest swoboda osiedlania się. Zasada ta została uregulowana w artykułach 52-58 Traktatu Rzymskiego. Daje ona osobom fizycznym, osobom prawnym oraz instytucjom finansowym, takim jak banki, czy zakłady ubezpieczeniowe prawo do prowadzenia działalności gospodarczej na terenie wszystkich krajów członkowskich. Jeżeli którykolwiek z wyżej wymienionych podmiotów zdecyduje się na prowadzenie działalności zagranicznej, obowiązuje go prawo kraju, w którym prowadzona jest działalność. 1 Kolejną z zasad jest zasada świadczenia usług, uregulowana w artykułach 59-66 Traktatu Rzymskiego. Umożliwia ona świadczenie usług przez podmiot mający swoją siedzibę na terenie jednego z państw członkowskich na rzecz podmiotów z innych krajów Unii, w których nie posiada on żadnego stałego przedstawicielstwa, 1 Red. J. Monkiewicz, Jednolity rynek ubezpieczeń w Unii Europejskiej, Warszawa 2005, s. 48. 4

jak na przykład filia, czy też oddział. 2 Dzięki tej zasadzie osoba fizyczna lub prawna, która nie chce korzystać ze swobody osiedlania się, może wykonywać swoje usługi poprzez działalność trans graniczną. Jest to możliwe z racji tego, iż rozwój technologii umożliwił sprzedaż usług finansowych, zwłaszcza bankowych i ubezpieczeniowych na odległość. 3 Ostatnią z trzech fundamentalnych zasad jest swoboda przepływu kapitału. Zasada za zakazuje stosowania ograniczeń przepływu kapitałów między krajami unijnymi, a także między nimi a państwami trzecimi. Wprowadzanie tej zasady trwało dość długo i był to stopniowy proces. Najpierw, w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku zliberalizowano tylko niektóre rodzaje płatności między państwami członkowskimi, wynikającymi z wymiany towarów i usług. Dopiero Jednolity Akt Europejski oraz jego program utworzenia jednolitego rynku wewnętrznego, a zwłaszcza postanowienia Traktatu z Maastricht doprowadziły do całkowitej liberalizacji przepływu kapitału. Jednakże Rada UE oraz poszczególne kraje unijne mają prawo ograniczenia przepływu kapitału z ważnych powodów politycznych lub z racji zagrożenia bezpieczeństwa. 4 1.2. Pozostałe zasady niezbędne do funkcjonowania jednolitego rynku finansowego Poza trzema fundamentalnymi zasadami, na jednolitym rynku finansowym obowiązują trzy kolejne, które zostaną omówione w tym podrozdziale: Zasada minimalnych standardów oraz zasada wzajemnego uznawania przepisów narodowych Zasada jednolitej licencji Zasada prymatu nadzoru macierzystego. Zasada minimalnych standardów oraz zasada wzajemnego uznawania przepisów narodowych są w pewien sposób nierozerwalne, dlatego też są one omawiane łącznie. Zasady te mają ogromne znaczenie przy tworzeniu jednolitego rynku. Zasada wzajemnego uznawania przepisów narodowych umożliwia 2 E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004, s. 141. 3 Red. J. Monkiewicz, Jednolity rynek..., op. cit., s. 49. 4 Tamże, s. 49. 5

łatwiejsze i szybsze harmonizowanie prawa niż tworzenie jednolitych przepisów dla wszystkich krajów członkowskich, natomiast zasada minimalnych standardów ma na celu zapobieganie arbitrażowi regulacyjnemu. Gdyby nie wspólne minimalne standardy, instytucje finansowe mogłyby wybierać jako państwo swej siedziby kraje o najmniejszych wymaganiach. Taki stan rzeczy stanowiłby bezpośrednie zagrożenie dla klientów, gdyż mniejsze wymagania regulacyjne zazwyczaj wiążą się z mniejszym bezpieczeństwem zaangażowanych środków pieniężnych. Co więcej, naruszona zostałaby również zasada równej konkurencji. 5 Kolejną z pozostałych zasad jest zasada jednolitej licencji. Gwarantuje ona możliwość prowadzenia działalności we wszystkich państwach członkowskich Unii na podstawie zezwolenia na prowadzenie działalności uzyskanego w jednym z nich. Działalność ta podlega nadzorowi narodowemu, który funkcjonuje w zgodzie z przepisami obowiązującymi w danym kraju w całej przestrzeni finansowej UE. Ostatnią już z zasad funkcjonujących na jednolitym rynku finansowym jest zasada prymatu nadzoru macierzystego, która jest ściśle związana z zasadą jednolitej licencji. Mówi ona o tym, że nadzór nad licencjonowanymi instytucjami finansowymi w całej przestrzeni finansowej UE jest prowadzony przez nadzór siedziby instytucji. 6 Wypracowane przez lata zasady umożliwiające funkcjonowanie jednolitego rynku finansowego są milowym krokiem w procesie unifikowania, także dla rynku ubezpieczeń. Gwarantują one przedsiębiorstwom ubezpieczeniowym wiele swobody w zakresie świadczenia usług, zwłaszcza poza terytorium kraju macierzystego, ale narzucają także pewne ograniczenia zapobiegające niezdrowej konkurencji oraz regulujące kwestie nadzoru nad legalnością prowadzonej działalności. Przyjęte normy są znacznym ułatwieniem oraz świadectwem ogromnego postępu w kwestii internacjonalizacji usług ubezpieczeniowych. 5 Tamże, s. 50. 6 Tamże, s. 50. 6

2. Stopień harmonizacji rynku ubezpieczeniowego. Harmonizacja rynku ubezpieczeniowego była możliwa dzięki wprowadzeniu odpowiednich regulacji prawnych. Była ona przeprowadzania stopniowo i wiązała się z wielokrotnymi modyfikacjami podejścia. Początkowo panowało przekonanie, że sposobem na stworzenie jednolitego rynku ubezpieczeniowego jest uregulowanie różnorodnych standardów związanych z zakładami ubezpieczeń, takich jak na przykład: standardy ekonomiczne, prawne, ostrożnościowe, czy też organizacyjne. Dopiero jakiś czas później zorientowano się, że konieczne jest także uregulowanie wielu innych kwestii: współpracy nadzorów, pośrednictwa, prawa kontraktowego, reasekuracji, ochrony konsumentów. 7 2.1. Dyrektywy pierwszej generacji Dyrektywy pierwszej generacji miały niezwykle istotne znaczenie dla wyznaczenia dalszego kierunku rozwoju prawodawstwa unijnego rynku ubezpieczeń. Doprowadziły one do: Stworzenia jednolitych standardów prowadzenia działalności ubezpieczeniowej, Sprawowania nadzoru w krajach Wspólnoty. Regulacje te kładły duży nacisk na licencjonowanie działalności dotyczącej ubezpieczeń bezpośrednich. Licencjonowanie stało się konieczne przy tworzeniu zakładów ubezpieczeń oraz ich oddziałów na terenie innych państw członkowskich. Dodatkowo licencja była konieczna przy każdorazowym rozszerzeniu działalności na inne grupy ubezpieczeń lub na inną część terytorium państwowego. 8 Zgodnie z dyrektywami pierwszej generacji zakłady ubezpieczeń pochodzące z pozostałych państw członkowskich miały być traktowane, przy wnioskowaniu o zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej, w ten sam sposób co zakłady krajowe. 7 Tamże, s.65-66. 8 Tamże, s. 68. 7

Ustalono także wymagania, które musiały być spełnione przez firmy ubezpieczeniowe, które chciały świadczyć usługi ubezpieczeń bezpośrednich na terenie ówczesnej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Przykładowe z nich to: przybranie przez przedsiębiorstwo wymaganego przez system prawny kraju członkowskiego (art. 8 dyr. 73/239/EEC), konieczność ograniczenia działalności firm ubezpieczeniowych wyłącznie do oferowania usług ubezpieczeń i usług bezpośrednio z nimi związanych (art. 8 dyr. 73/239/EEC), obowiązek posiadania minimalnego kapitału gwarancyjnego odpowiedniego dla określonego rodzaju ubezpieczeń (art. 17), obowiązek przedstawienia zaświadczenia kraju macierzystego określającego rodzaj działalności, jaką może prowadzić firma, wysokości posiadanego kapitału gwarancyjnego, środków własnych na pokrycie marginesu wypłacalności, chronionych ryzyk itp. Przepisy te dotyczyły także oddziałów lub agencji (przedstawicielstw), (art. 10), obowiązek współpracy krajów członkowskich przy nadzorowaniu sytuacji finansowej zakładów ubezpieczeń posiadających zezwolenie na działalność. Kontrola stanu wypłacalności firm w odniesieniu do jej całej działalności należała do kompetencji państwa, w którym mieściła się centrala owej firmy (art. 13 i 14). 9 Co więcej, dyrektywy pierwszej generacji nakładały określone obowiązki na państwa członkowskie. Jako najistotniejsze warto wymienić: wymaganie tworzenia przez firmy ubezpieczeniowe odpowiednich rezerw techniczno ubezpieczeniowych oraz odpowiednie pokrycie aktywami tych rezerw, nadzorowanie posiadania przez zakłady, których centrala znajduje się na obszarze danego państwa członkowskiego, odpowiedniego marginesu wypłacalności (art. 16). 10 9 Red. J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń, t. I, Mechanizmy i funkcje, Warszawa 2000, s. 386. 10 Red. K. Sobczak, Europejskie prawo gospodarcze w działalności przedsiębiorstw, Warszawa 2002, s. 156. 8

Niezwykle istotą regulacją był zakaz równoczesnego prowadzenia ubezpieczeń majątkowych i życiowych w ramach jednego przedsiębiorstwa. 11 Również dyrektywy koordynacyjne są zróżnicowane ze względu na poszczególne rodzaje ubezpieczeń. Najpierw wprowadzono w życie dyrektywę koordynacyjną dla ubezpieczeń nie na życie, natomiast dopiero po sześciu latach dla ubezpieczeń na życie, mimo że obie regulacje były do siebie bardzo podobne. Najwięcej różnic występowało w obszarze regulacji dotyczącym wypłacalności. 2.2. Dyrektywy drugiej generacji Regulacje te dotyczyły przede wszystkim realizacji w praktyce swobody świadczenia usług. Ogromne znaczenie dla dyrektyw drugiej generacji miało wejście w życie Jednolitego Aktu Europejskiego (pierwszej znaczącej modyfikacji Traktatu Rzymskiego), który określał sposób tworzenia jednolitego rynku wewnętrznego. Podobnie jak w przypadku dyrektyw pierwszej generacji, najpierw wprowadzono dyrektywę koordynacyjną dla sektora ubezpieczeń nie na życie, natomiast dopiero po dwóch latach właściwą dla sektora ubezpieczeń na życie. 12 Dyrektywa dokonała podziału ryzyk chronionych przez zakłady ubezpieczeń działu II na duże i masowe. 13 Rozróżnienie to ilustruje tabela 1. Tabela 1: Klasyfikacja ryzyk masowych i dużych. Ryzyka duże Według zakresu: - ubezpieczenia morskie, lotnicze i transportowe, - ubezpieczenia finansowe, - ubezpieczenia od ognia i innych żywiołów OC ogólnego. Według cech ubezpieczonego (spełnianie dwóch z trzech kryteriów): - średnioroczne zatrudnienie 250 osób, - sprzedaż roczna 12,8 mln ECU, - suma bilansowa 6,2 mln ECU, Ryzyka masowe Według zakresu, niezależnie od innych kryteriów: - NW, - ubezpieczenie zdrowotne i chorobowe, - ubezpieczenie ochrony prawnej, - ubezpieczenia turystyczne. Według cech ubezpieczonego: Wszyscy niespełniający warunków ryzyk dużych. Źródło: The Non-Life Single Insurance Market, CEA, 1977, s. 29-30. 11 Red. J. Monkiewicz, Jednolity rynek..., op. cit., s. 70. 12 Tamże, s. 71. 13 Tamże, s. 71. 9

Ponadto dyrektywy drugiej generacji wprowadzały pełną swobodę świadczenia usług dla dużych ryzyk (ryzyka masowe nadal były objęte specjalnymi procedurami postępowania) oraz ograniczały rolę nadzoru kraju goszczącego zarówno w przypadku ubezpieczeń nie na życie, jak i ubezpieczeń na życie. Zestawienie tych zmian przedstawia tabela 2, która znajduje się na następnej stronie. Tabela 2: Zestawienie zmian wprowadzonych przez dyrektywę drugiej generacji UE. Ubezpieczenia nie na życie Ubezpieczenia na życie Ryzyka duże: - swobodne trans graniczne świadczenie usług w ramach dużych ryzyk, - nadzór ze strony kraju macierzystego ubezpieczyciela, - wymogi formalne niezbędne do realizacji swobody świadczenia usług ( środki własne pokrywające margines wypłacalności, zezwolenie na ubezpieczenia określonych grup ryzyk, informacje w sprawie ubezpieczanych ryzyk) - kraj goszczący nadzoruje jedynie zgodność przedstawianych dokumentów z prawem. Ryzyka masowe: - prymat nadzoru kraju goszczącego, - Konieczność każdorazowego uzyskiwania zgody na prowadzenie/ zmianę zakresu działalności od kraju goszczącego, - sześciomiesięczny okres udzielenia zezwolenia lub odmowy prowadzenia działalności przez zagranicznego ubezpieczyciela. Kryterium sposobu dojścia do skutku umowy ubezpieczenia: Jeśli ubezpieczony sam z siebie szuka ochrony ubezpieczeniowej za granicą i inicjuje zawarcie kontraktu to nadzór sprawuje kraj siedziby ubezpieczyciela, natomiast jeśli to ubezpieczyciel wychodzi z inicjatywą, nadzór sprawuje kraj zamieszkania ubezpieczonego. Żródło: Opracowanie własne, na podstawie red. J. Monkiewicz, Jednolity rynek ubezpieczeń w Unii Europejskiej, Warszawa 2005. Dodatkowo z przepisów dyrektywy dotyczących swobody świadczenia usług wyłączone zostały w całości: ubezpieczenia OC związane z ruchem pojazdów mechanicznych, 10

ubezpieczenia wypadków przy pracy, ubezpieczenia OC związane z energią jądrową, ubezpieczenia OC producentów za wyroby farmaceutyczne, ubezpieczenia OC robót budowlanych. Ostatnią z niezwykle istotnych kwestii regulowanych przez dyrektywę koordynacyjną drugiej generacji była zasada wzajemności pomiędzy państwami unijnymi a krajami trzecimi. 14 2.3. Dyrektywy trzeciej generacji Dyrektywy trzeciej generacji sfinalizowały proces tworzenia fundamentów jednolitego rynku ubezpieczeniowego wprowadzając zasadę jednolitej licencji ubezpieczeniowej. Konsekwencją tych regulacji było zniesienie konieczności uzyskiwania pozwolenia na prowadzenie określonego rodzaju działalności ubezpieczeniowej od kraju goszczącego. Instytucja, która uzyskała pozwolenie na prowadzenie działalności w jednym z krajów Unii, mogła prowadzić tą działalność także w pozostałych państwach. Co więcej, firmy ubezpieczeniowe zyskały prawo wyboru formy prowadzenia działalności, dzięki czemu mogły: założyć spółkę zależną, utworzyć oddział zagraniczny lub prowadzić działalność trans graniczną. 15 Decyzja ta znacznie poszerzyła możliwości firm ubezpieczeniowych w zakresie działalności międzynarodowej. Kolejną ważną zmianą, którą wprowadzała dyrektywa koordynacyjna trzeciej generacji było przekazanie znaczniej części nadzoru krajowi macierzystemu zakładu ubezpieczeń. Nadzór kraju goszczącego został ograniczony do kontroli przestrzegania przez zakład ubezpieczeń prawa wewnętrznego kraju, w którym prowadzona jest działalność, ze szczególnym naciskiem na obowiązkowe zapisy warunków ubezpieczenia. Jeżeli zaś chodzi o zakłady ubezpieczeń na życie przekazany został w całości nadzór ostrożnościowy, natomiast pozostałe obszary nadzoru nadal leżały po stronie państwa działalności. Zasada ta miała drobne wyjątki, w przypadku ubezpieczeń obowiązkowych oraz prywatnych ubezpieczeń na wypadek choroby organy nadzorcze państw działalności mogą żądać przedstawienia Ogólnych Warunków Ubezpieczeń jeszcze 14 Tamże, s. 73. 15 Tamże, s. 73. 11

zanim zostaną one zastosowane do kontroli ich zgodności z prawem miejscowym. 16 Kolejnymi zmianami, wprowadzonymi przez regulacje trzeciej generacji było zaostrzenie wymogów ostrożnościowych oraz doprecyzowanie procedur administracyjnych związanych z zakładaniem oddziałów i świadczeniem usług w zakresie trans granicznej działalności ubezpieczeniowej. Doprecyzowaniu uległy także kwestie dotyczące rezerw, m.in. zostało dopowiedziane, jakimi aktywami można pokrywać rezerwy oraz jakimi zasadami należy się kierować przy tworzeniu lokat kapitałowych. Ostatnią nowością przyniesioną przez dyrektywy trzeciej generacji, na którą warto zwrócić szczególną uwagę jest upowszechnienie oferty usługowej zakładów ubezpieczeń, które zostało osiągnięte przez przyznanie krajom członkowskim prawa do wydawania zezwoleń na tworzenie zakładów, które mogły działać zarówno w ubezpieczeniach na życie, jak i wypadkowych oraz chorobowych, które należały do ubezpieczeń nie na życie. 17 Omówione w powyższym rozdziale regulacje prawne nie są jedynymi, które dotyczyły jednolitego rynku ubezpieczeń. Stworzonych zostało także wiele innych przepisów, lecz na potrzeby pracy prezentacja kwestii regulacyjnej integracji rynków ubezpieczeń została ograniczona do najbardziej podstawowego zakresu. Wśród dodatkowych przepisów warto wskazać wiele dyrektyw nie należących bezpośrednio do żadnej z omówionych w rozdziale generacji. Dotyczy to zarówno dyrektyw o charakterze ogólnym (np. Dyrektywa Rady z dnia 22 czerwca 1987 roku w sprawie koordynacji ustaw, rozporządzeń i przepisów administracyjnych dotyczących kosztów działalności ubezpieczeniowej), jak i dotyczących ubezpieczeń innych niż na życie oraz ubezpieczeń na życie. 16 Tamże, s. 75. 17 Tamże, s. 78. 12

3. Omówienie barier procesu budowania jednolitego rynku ubezpieczeniowego w Unii Europejskiej oraz jego skuteczności. 3.1. Bariery jednolitego rynku ubezpieczeniowego. Pomimo wprowadzenia trzech generacji dyrektyw unifikujących, rynek ubezpieczeniowy jest pełen barier, które warunkują konieczność wprowadzenia dodatkowych mechanizmów lub regulacji integrujących. Do podstawowych barier ujednolicania rynku ubezpieczeniowa należą zróżnicowane rozwiązania stosowane w państwach członkowskich dotyczące: nadzoru ubezpieczeniowego (różnice w istocie nadzoru, celu i intensywności), ochrony praw konsumenta, opodatkowania firm ubezpieczeniowych (różne stawki akcyzy i podatku VAT), przepisów prawa handlowego. Niejednolite rozwiązania w zakresie regulacji poszczególnych segmentów rynku nie są jedynym ograniczeniem integracji rynku ubezpieczeniowego. Najpoważniejszą barierą jest naruszanie konkurencyjności poprzez stosowanie mechanizmów protekcjonistycznych, a zwłaszcza przez stosowanie obszernego i niezdefiniowanego do końca kryterium interesu publicznego przy otwieraniu rynku na konkurencję. W związku z naruszaniem przez państwa członkowskie przestrzegania zasad wspólnotowych Nadzór Komisji Europejskiej ustalił następującą procedurę postępowania, aby wymusić podporządkowanie państw Wspólnoty: I Etap - wysyłanie przez Komisję Europejską listu ostrzegawczego. II Etap - wydanie przez Komisję tzw. umotywowanej opinii, jeżeli list ostrzegawczy okazał się bezskuteczny i kraj nie skorygował sytuacji. III Etap - rozpoczęcie przez Komisję postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości, gdy II etap nie przyniesie pożądanych skutków. 13

Ukrycie niepodporządkowania przez państwa członkowskie wbrew pozorom, nie jest wcale łatwe. Komisja przy wsparciu ekspertów regularnie przeprowadza badania i ocenę wywiązywania się krajów członkowskich z obowiązków wynikających z postanowień traktatów, wydanych na jego mocy dyrektyw i innych przepisów. 18 3.2. Skuteczność procesu integracji W celu oceny skuteczności procesu integracji zasady obowiązujące na Jednolitym Rynku Europejskim zostały skonfrontowane z dyrektywami wprowadzonymi na rynku ubezpieczeń, aby osądzić, czy wprowadzone regulacje prawne zapewniają stosowanie podstawowych i pozostałych zasad omówionych w rozdziale pierwszym. Zestawienie jest zaprezentowane w tabeli 3. Tabela 3: Zestawienie wprowadzenia zasad obowiązujących na Jednolitym Rynku Europejskim na rynku ubezpieczeń za pomocą dyrektyw. Zasada Dyrektywa realizująca Swoboda osiedlania się I generacji Swoboda świadczenia usług II generacji Swoboda przepływu kapitału I generacji / II generacji Zasada minimalnych standardów Zasada wzajemnego uznawania przepisów narodowych I generacji/ III generacji III generacji Zasada jednolitej licencji III generacji Zasada prymatu nadzoru macierzystego II generacji/ III generacji Żródło: Opracowanie własne na podstawie Red. J. Monkiewicz, Jednolity rynek ubezpieczeń w Unii Europejskiej, Warszawa 2005. Jak można zaobserwować na podstawie przedstawionej powyżej tabeli, teoretycznie trzy generacje dyrektyw zapewniły wprowadzenie wszystkich 18 https://www.pzu.pl/rynek-ubezpieczeniowy-w-unii-europejskiej (05.06.2015) 14

obowiązujących zasad. Dyrektywy pierwszej generacji są często nazywane dyrektywami swobody osiedlania się, ponieważ wprowadzenie takiej możliwości było ich głównym zadaniem. Dyrektywy drugiej generacji określa się jako dyrektywy swobody świadczenia usług, natomiast dyrektywy trzeciej generacji są uznawane za dyrektywy finalizujące proces integracji. Odzwierciedleniem poprawności tych określeń można stwierdzić na podstawie zestawienia tabelarycznego. Rzeczywiście, każda z generacji spełniła swoje zadanie. Przepisy nie są jednakże wystarczająco doprecyzowane, co pozwoliło na nieścisłości we wprowadzonych w poszczególnych państwach rozwiązaniach, a tym samym doprowadziło do sytuacji, w której możemy mówić o zunifikowaniu rynku ubezpieczeń w pewnym stopniu, ale nie o zakończeniu tego procesu. Nie można zapomnieć o tym, że nie tylko przepisy prawne świadczą o prawidłowym funkcjonowaniu danego mechanizmu. Mamy także do czynienia z czynnikiem ludzkim, odpowiedzialnym za ich realizację. Na podstawie omówionych barier rynku ubezpieczeniowego widać, że czynnik ludzki znacznie utrudnia proces integracji poprzez dbałość o indywidualne interesy danego kraju a nie o interesy wspólnoty. Państwa członkowskie w obawie o konkurencyjność własnych firm utrudniają wejście na rynek krajowy zakładów zagranicznych wykorzystując w tym celu różne kruczki prawne. Jest to zrozumiały z ludzkiego punktu widzenia proceder, jednakże z punktu widzenia jednoczącej się Wspólnoty niedopuszczalny. W związku z tym należałoby zadbać o zmianę mentalności poprzez wytrwałe uświadamianie ogółu o korzyściach związanych z integracją rynku ubezpieczeniowego oraz istocie negatywnych skutków, jakie niesie jego ograniczanie. 15

Podsumowanie Podsumowując, teoretycznie możemy mówić o istnieniu jednolitego rynku ubezpieczeń w ramach UE, ale jego funkcjonowanie pozostawia wiele do życzenia i wymaga ulepszeń. Unifikacja znacznie ułatwiła trans graniczne świadczenie usług oraz umożliwiła prowadzenie działalności międzynarodowej, ale nie jest to robione z pełnym wprowadzeniem narzuconych regulacji. Dopóki nie zostaną one doprecyzowane, a ludność odpowiednio uświadomiona o konieczności stosowania zasad, nic się w tym względzie nie zmieni. Z jednej strony widać, że w sektorze ubezpieczeń Wspólnoty zostało wprowadzonych sześć zasad obowiązujących na Rynku Europejskim, z drugiej można zaobserwować, że ich realizacja odbiega od oczekiwanego efektu. Wymuszanie poprawności stosowania zasad przez Nadzór Europejski jest w pewnym stopniu rozwiązaniem, ale kwestią, której nie da się jednoznacznie określić jest, ile jeszcze środków przymusu Nadzór znajdzie, aby wszystko zaczęło funkcjonować tak, jak trzeba. Najwygodniejszym i najefektywniejszym wyjściem byłoby nakłonienie ludzi, aby dobrowolnie trzymali się ustalonego ładu, ale niestety jest to proces długotrwały i ciężko określić, na ile w tej chwili możliwy. 16

Bilbiografia 1. Red. J. Monkiewicz, Jednolity rynek ubezpieczeń w Unii Europejskiej, Warszawa 2005. 2. E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004. 3. Red. J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń, t. I, Mechanizmy i funkcje, Warszawa 2000. 4. Red. K. Sobczak, Europejskie prawo gospodarcze w działalności przedsiębiorstw, Warszawa 2002. Netografia 1. https://www.pzu.pl/rynek-ubezpieczeniowy-w-unii-europejskiej, dostęp 05.06.2015r. Spis tabel Tabela 1: Klasyfikacja ryzyk masowych i dużych... 9 Tabela 2: Zestawienie zmian wprowadzonych przez dyrektywę drugiej generacji UE... 10 Tabela 3: Zestawienie wprowadzenia zasad obowiązujących na Jednolitym Rynku Europejskim na rynku ubezpieczeń za pomocą dyrektyw... 14 17