Strażnicy Natury 2009 raport z monitoringu naruszeń siedlisk i gatunków Natura 2000

Strażnicy Natury 2009 raport z monitoringu naruszeń siedlisk i gatunków Natura 2000 Wrocław, grudzień 2009

Redakcja: Sabina Lubaczewska Współpraca: Krzysztof Smolnicki Krzysztof Świerkosz Paweł Kisiel Wydawca: Fundacja EkoRozwoju FER 50-134 Wrocław, ul. Białoskórnicza 26 tel./fax: 713430849, 713445948, 713436035 www.fer.org.pl, Organizacja Pożytku Publicznego; KRS 0000178876; NIP: 899-00-23-428 Raport powstał w ramach projektu Strażnicy Natury 2000 monitoring naruszeń przyrodniczych stanu siedlisk i gatunków (www.natura2000.pl) Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także ze środków budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych Wrocław, 2009 Skład: kontakt@bart-studio.com.pl, tel. 606 503 933

Dziesiątki malutkich szkód Dnia 23 września roku 2009, w jednym z najbardziej prestiżowych pism naukowych świata Nature, ukazała się praca sygnowana przez 29 wybitnych w świecie naukowym nazwisk, reprezentujących różne specjalności nauk o Ziemi i jej środowisku. Zespół ten wyróżnił dziewięć kluczowych czynników, których zaburzenie może spowodować, że Ziemia jedyna planeta, jaką znamy i mamy do dyspozycji może stać się niezdatną do życia nie tylko dla roślin i zwierząt, ale także i dla nas. Dla ludzi. Aż trzy z dziewięciu wskaźników opisywanych w Nature przekroczyły progi bezpieczeństwa w ciągu ostatnich 20 lat. Są wśród nich: stężenie dwutlenku węgla w atmosferze (coraz bliższe temu, które 400 mln lat temu niemal nie doprowadziło do całkowitej zagłady życia na naszej planecie), zwiększający się poziom pochodnych azotu w środowisku oraz SPADEK RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZ- NEJ. Mimo podjętych działań oraz aktów prawnych, które miały doprowadzić do zahamowania spadku różnorodności ekosystemów (w postaci Dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej, a także czego zdajemy się w Polsce nadal nie zauważać Ramowej Dyrektywy Wodnej) Unia Europejska już w roku 2001 zdała sobie sprawę, że działania te nie przyniosły spodziewanych rezultatów. Stąd też w preambule do Dyrektywy 35/2004/EU (znanej powszechnie pod nazwą Dyrektywy Szkodowej) znalazło się takie oto przygnębiające sformułowanie: Obecnie we Wspólnocie znajduje się wiele zanieczyszczonych miejsc, stwarzających znaczące ryzyko dla zdrowia, a w ostatnich latach występował także gwałtowny zanik różnorodności biologicznej. Zaniechanie działania może doprowadzić do zwiększenia zanieczyszczeń i jeszcze większego zaniku różnorodności biologicznej w przyszłości. Zauważmy, że Preambułę napisano w 9 lat po uchwaleniu Dyrektywy Siedliskowej, i w 21 lat po wydaniu Dyrektywy Ptasiej! Faktycznie więc działania nakazane w tych dyrektywach nie okazały się skuteczne, a populacje rzadkich i cennych gatunków ptaków, zwierząt i roślin nadal maleją w zastraszającym tempie. Dane European Environmental Agency tylko dla lat 1990-2000 (ryc. 1) wskazują na zanik ważnych dla różnorodności siedlisk, takich jak bagna i podmokłości (o niemal 110 tys. ha, czyli 4% w skali Europy), zarośla i wrzosowiska (blisko 2% w skali kontynentu), czy obszary łąkowe (około 0,3 %). Badania wskazujące na zanik ważnych dla utrzymania różnorodności biologicznej grup zwierząt (jak np. motyle, które spełniają ważne funkcje w biocenozie z uwagi na zapylanie roślin zarówno dzikich jak i uprawnych), są jeszcze bardziej Changes in coverage of EUNIS 10 main habitat types from 1990 to 2000 Habitat categories (change in ha) Mire, bog and fen habitats ( 107044) Heathland, scrub and tundra ( 298108) Coastal habitats ( 3231) Inland unvegetated or sparsely vegetated ( 42197) Cultivated, agriculture, horticulture ( 801538) Grassland ( 223555) Marine habitats ( 6580) Woodland and forest (603421) Inland surface water (99513) Constructed, industrial, artificial habitats (779362) 4 2 0 2 4 6 % change Ryc. 1 Zmniejszanie się areału typów siedlisk przyrodniczych ważnych dla zachowania różnorodności biologicznej w latach 1990 2000 (European Environmental Agency) Żródło http://themes.eea.europa.eu/ims/ispecs/ispecification20041007131627/iassessment1116497137063/view_content) Strażnicy Natury 2009... 3

40 35 30 25 20 15 10 5 Trend from 1980 to 2002 (%) Rys. 2 Zmniejszanie się liczebności motyli i ptaków z różnych grup ekologicznych na terenie Europy w latach 1980 2002 (Dutch Butterfly Conservation) Źródło http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/figures/trends-in -birds-and-butterfly-populations-in-eu-25-decline) zatrważające (ryc. 2). W latach 1980 2002 znaczący spadek populacji odnotowano u blisko 40% gatunków motyli związanych z terenami podmokłymi, u niemal 30% motyli typowych dla wrzosowisk i zarośli, i 25% gatunków motyli leśnych oraz ptaków związanych z terenami o tradycyjnych metodach gospodarki rolnej. Trzeba zauważyć, że większość z zanotowanych negatywnych tendencji nie jest spowodowana przez wielkie infrastrukturalne inwestycje te bowiem, z uwagi na liczne uwarunkowania prawne, znajdują się pod bardzo uważną kontrolą organów administracyjnych państw członkowskich Unii, organizacji pozarządowych oraz samej Komisji Europejskiej. Najwięcej zmian w środowisku przyrodniczym jest wywoływana przez przedsięwzięcia o skali niewielkiej, często nie wymagające przeprowadzenia odpowiednich procedur (jak działania zmierzające do przywrócenia drożności cieków, odmulanie rowów lub zmiana sposobu użytkowania trwałych użytków zielonych), bądź też w żadnej mierze nie kojarzonej z negatywnymi skutkami dla środowiska przyrodniczego (jak budowa domów jednorodzinnych, niewielkich osiedlisk lub drobnej infrastruktury turystycznej). Właśnie naprzeciw tym zagrożeniom wychodzi Dyrektywa szkodowa, a także lokalne inicjatywy które mają służyć jej przestrzeganiu, jak program Strażnicy Natury 2000 monitoring naruszeń przyrodniczych stanu siedlisk i gatunków, z którego podsumowaniem i omówionymi przypadkami mają Państwo możliwość właśnie się zapoznać. Rok funkcjonowania programu pierwszego takiego w Polsce i jednego z niewielu w Europie, przyniósł 0 (No of species) Woodland, park and garden birds (24) Farmland birds (23) Forest butterflies (89) Farmland butterflies (206) Heath and scrub butterflies (92) Wetland butterflies (29) rezultaty nieco zaskakujące, zarówno dla jego twórców jak i tych, którzy mieli okazję zapoznać się z konsekwencjami szkód w środowisku poczynionych. Najczęściej zgłaszanym typem szkód było zaorywanie łąk przez indywidualnych gospodarzy, w rzadkich wypadkach przez większych inwestorów, dla których produkcja rolna jest dodatkowym źródłem dochodu. Fakt, że łącznie na terenie regionu dolnośląskiego zanotowano w roku 2009 zaoranie blisko 70 ha łąk nie wydaje się być szczególnie zatrważający. To prawda. Trzeba jednak pamiętać, że odnotowane i zgłoszone szkody w środowisku to zaledwie wierzchołek góry lodowej, a w rzeczywistości jest ich znacznie więcej. Wystarczy porównać obraz map topograficznych z lat 80-tych, na których zaznaczane były obszary łąkowe, ze stanem obecnym. Można szacować, że nie więcej niż 5-10% wszystkich stwierdzonych szkód powodowanych przez zaorywanie łąk w roku 2009 zostało faktycznie zauważone w terenie i w odpowiedni sposób zgłoszone odpowiedzialnym organom administracji. Daje nam to powierzchnię blisko około 700 1400 ha łąk bezpowrotnie zniszczonych rocznie w jednym tylko województwie, wraz z przypisanymi im unikalnymi zespołami roślin: motyli, prostoskrzydłych i ptaków. Fakt, że wstrzymano tylko dwie z planowanych regulacji cieków wykonywanych bez odpowiednich ocen oddziaływania na środowisko przyrodnicze również nie wydaje się być szczególnie znaczący. W trakcie roku odnaleziono jednak szereg podobnych miejsc, w których prace regulacyjne wykonywane były stosunkowo niedawno, na szczęście dla ich wykonawców przed dniem 30 kwietnia 2007, przez co uniknęli ono odpowiedzialności za wprowadzane w środowisku szkody. Znamy i będziemy regularnie monitorować cały szereg cieków przeznaczonych do podobnych działań odtworzeniowych, choć zdecydowanie wolelibyśmy by działania te odbyły się zgodnie z prawem ochrony przyrody. Z prowadzonych rozmów, wizji lokalnych i konsultacji w ramach programu Strażnicy Natury 2000 wynieśliśmy cztery podstawowe wnioski. 1. Wiele z procedur, które stwarzają zagrożenie dla środowiska przyrodniczego, jak remonty dróg, udrażnianie cieków (prace konserwacyjne) czy zmiana sposobu użytkowania gruntów rolnych, nie wymagają stwierdzenia potencjalnie szkodliwego oddziaływania na środowisko przyrodnicze. Rozwiązanie tej kwestii wymaga podejścia systemowego i zmiany obowiązującego w Polsce prawa, tak by konieczność oceny wpływu nawet drobnych przedsięwzięć na środowisko była w czytelny sposób integrowana z planowaniem przestrzennym. Obecnie w kraju nie ma np. organu odpowiedzialnego za kontrolę zamiany łąk na grunty orne, lub też za regularny monitoring stanu środowiska na terenie obszarów Natura 2000 pomijając przypadki, gdy plan lub przedsięwzięcie zostaje uznane za mogące powodować pogorszenie stanu ochrony siedlisk lub gatunków. 4 Strażnicy Natury 2009...

2. Ważną przeszkodą w planowaniu przestrzennym z uwzględnieniem wymogów ochrony przyrody, jest brak szczegółowej informacji o środowisku przyrodniczym, gdyż obecnie dostępne materiały charakteryzują się zbyt wielkim stopniem ogólności, lub też nie ma ich wcale. 3. Jakość ocen oddziaływania na środowisko lub też ocen habitatowych jest w wielu wypadkach niska, a odpowiedzialność autorów za błędnie sformułowane wnioski żadna. Całość odpowiedzialności za szkody w środowisku w świetle prawa krajowego ponosi Inwestor, co może powodować, że nawet decyzja wydana zgodnie z prawem skutkuje dla niego znaczącymi konsekwencjami. 4. Duże przedsięwzięcia i inwestycje podlegają uważnej kontroli i szkody czynione przez nie w środowisku są w chwili obecnej mniejsze, niż skumulowany i połączony efekt drobnych, pozornie nieznaczących szkód, jakich dokonujemy każdego niema dnia na niewielkich jednostkowo powierzchniach łąk, cieków, bagien i śródpolnych zarośli. Za niespełna 6 lat czeka nas obowiązek przygotowania kolejnego raportu ze stanu zachowania siedlisk przyrodniczych i gatunków wymienionych w załącznikach Dyrektywy Siedliskowej W związku z tym, jako osoba zajmująca się ochroną przyrody już od 15 lat, ale także i jako obywatel naszego kraju, zadaję sobie dwa pytania. Czy mamy szczerze przyznać się wtedy, że nie realizujemy obowiązku zapisanego w Traktacie Akcesyjnym dopuszczając do dalszego spadku różnorodności gatunków i siedlisk? I jakie konsekwencje takiej szczerości poniesiemy? Krzysztof Świerkosz Poniżej prezentujmy wybrane przypadki naruszeń i potencjalnych zagrożeń siedlisk i gatunków Natura 2000 (tzw. case studies ) oraz przebieg i wyniki podjętych interwencji. Od stycznia 2009 roku, w ramach projektu angażującego organizacje pozarządowe i wolontariuszy w społeczny monitoring naruszeń prawa, gromadzone są informacje o przypadkach zagrożeń i zniszczeń spowodowanych w populacjach i siedliskach: A/ gatunków roślin i zwierząt z Załącznika II Dyrektywy 92/43/EEC ( dyrektywy siedliskowej ) w obszarach Natura 2000 istniejących i proponowanych; B/ gatunków roślin i zwierząt z Załącznika II i IV Dyrektywy 92/43/EEC poza obszarami Natura 2000; C/ siedliskach z listy Załącznika I Dyrektywy 92/43/ EEC Monitoringiem objęto obszar 4 województw: dolnośląskie, wielkopolskie, opolskie i lubuskie. Jak dotąd odnotowano 21 przypadków zniszczeń oraz 6 potencjalnych zagrożeń, większość z terenu Dolnego Śląska. Przypadki naruszeń zgłaszane były m.in. poprzez serwis internetowy www.natura2000.pl, ale też kontakt bezpośredni i telefoniczny z prowadzącym projekt. Najpoważniejsze z nich weryfikowane były następnie w terenie (przygotowano opinie o zniszczeniu) oraz konsultowane z ekspertem przyrodniczym. W uzasadnionych wypadkach podjęto działania interwencyjne, co w praktyce oznacza najczęściej zawiadomienie właściwego organu o zaistnieniu szkody w środowisku (na podstawie art. 24 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, Dz. U. Nr 75, poz. 493 z późniejszymi zmianami). Czasem jednak działania sprowadzały się jedynie do powiadomienia o zauważonym fakcie inwestora lub gospodarza terenu wraz z prośbą o podjęcie działań minimalizujących szkodę. Mamy nadzieję, iż omówione przykłady przybliżą Państwu praktyczne aspekty związane z ochrona siedlisk i gatunków Natura 2000 oraz pozwolą uniknąć podobnych sytuacji w przyszłości. Sabina Lubaczewska Koordynator projektu Strażnicy Natury 2000 Strażnicy Natury 2009... 5

6 Strażnicy Natury 2009...

Potencjalna szkoda na skutek regulacji odcinka rzeki Włodzica w Nowej Rudzie Województwo, Gmina Dolnośląskie, Miasto Nowa Ruda Obszar Natura 2000 Poza obszarem Natura 2000 Szczegółowa lokalizacja Zagrożenie szkodą wystąpiło na odcinku o długości 1,1 km rzeki Włodzicy zlokalizowanym w mieście Nowa Ruda, od miejsca, w którym rzeka płynie wzdłuż ulicy Cmentarnej (N50 o 35 1017, E016 o 30 10.18 ) do mostu na Włodzicy przy połączeniu ulic Stara Droga i Górnicza (N50 o 35 32.36, E 16 o 30 39.51 ). Inwestycja Planowana regulacja była częścią przedsięwzięcia pn.:,,remont istniejącej zabudowy regulacyjnej wraz z modernizacją stopni celem poprawienia spływu wód oraz umożliwienia migracji ryb na rzece Włodzicy w km 5+300-9+000 w miejscowości Nowa Ruda. Inwestor Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu Środki finansowe Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 2013 oraz środki własne Organ udzielający zezwolenia na inwestycję Burmistrz Miasta Nowa Ruda Ocena oddziaływania na środowisko, Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, Dla projektu przeprowadzono procedurę OOŚ, uwzględniając założenia raportu z 2006 r. Uzyskano pozytywną opinię ze związku wędkarskiego oraz ze względu na okres ochronny ptaków ekspertyzę ornitologa, który wyznaczył drzewa z lęgami, których wycinka nie była możliwa przez zakończeniem lęgu okresu lęgowego. Przeprowadzono również inwentaryzację dendrologiczną, na podstawie której uzyskano prawomocną decyzję na wycinkę drzew Nr 20/MK/2008 z dnia 14 kwietnia 2008 r. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia wydana została przez Burmistrza Miasta Nowa Ruda w dniu 6 stycznia 2009. Zgodnie ze słowami zastępcy Burmistrza Miasta Nowa Ruda, decyzja środowiskowa została wydana w oparciu o dokument sporządzony przez Dolnośląski Urząd Wojewódzki pt: Inwentaryzacja przyrodnicza Województwa Dolnośląskiego dla miasta Nowa Ruda z 2005 r., w którym istnieje zapis, iż na terenie doliny potoku i rzek, lasy łęgowe uległy zniszczeniu oraz w oparciu o operat dendrologiczny sporządzony przez firmę zewnętrzną Juks w celu uzyskania decyzji na wycinkę drzew. Ponadto dla przedmiotowego projektu została przeprowadzona procedura screeningu, na podstawie której organy kompetentne, tj. Starosta Powiatu Kłodzkiego oraz Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny wydały postanowienia o odstąpieniu od obowiązku sporządzenia raportu OOŚ. W opinii organizacji pozarządowych dla projektu powinien był zostać opracowany raport przyrodniczy i powinny zostać przeprowadzone konsultacje z przyrodnikiem odnośnie ewentualnej zmiany zakresu projektu i działań kompensacyjnych. Opis zdarzenia (planowanych działań) Roboty miały polegać między innymi na usunięciu wszystkich drzew i zarośli oraz na zabudowaniu obydwu brzegów kamieniami umocnieniami stabilizowanymi siatką etc. Planowano poszerzenie koryta rzeki do 10 m w dnie cieku. Remont rozpocząć miał się w pierwszej połowie września. Zagrożona populacja/siedlisko przyrodnicze Wykonanie inwestycji zgodnie z planem spowodowało by zniszczenie następujących siedlisk umieszczonych w I załączniku Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory: 0,95 ha priorytetowych łęgów 91E0. Na zagrożonym odcinku lasy te występują wąskim pasem wzdłuż rzeki Włodzicy; w większości występują tu w podtypie 91E0-5 podgórski łęg jesionowy. Na większości powierzchni łęgi są dobrze lub bardzo dobrze wykształcone. Na niewielkim obszarze występują również początkowe stadia lasów łęgowych kwalifikujących się do typu siedliska 91E0. W ramach inwestycji planowano usunięcie praktycznie wszystkich drzew. Umocnienie brzegów spowoduje, że łęg nie będzie mógł się odtworzyć. Na długości około 130 metrów siedliska 8220-3 mszysto-paprociowych zbiorowisk zacienionych skał kwaśnych i obojętnych. Siedlisko występują w trzech miejscach zagrożonego szkodą w środowisku fragmentu rzeki (30 m + 50 m +50 m). Zbiorowiska występują na skałach obmywanych przez wodę lub bezpośrednio graniczących z korytem Włodzicy. Na przeważającej długości są dobrze i bardzo dobrze wykształcone. Planowane umocnienia brzegowe oraz prace regulacyjne spowodowałyby całkowite zniszczenie płatów siedliska. Około 5 arów siedliska 6430 górskie, nadpotokowe zarośla lepiężnikowe. Występują w jednym miejscu Strażnicy Natury 2009... 7

opisywanego fragmentu rzeki. Są bardzo dobrze wykształcone. Roboty ziemne i umocnienie brzegów spowodowałyby całkowite zniszczenie siedliska. Zagrożony obszar to także miejsca występowania gatunku z II załącznika Dyrektywy 92/43/EWG wydry Lutra lutra, miejsca gniazdowania ptaków z I załącznika Dyrektywy 79/409/EWG dzięcioła czarnego Dryocopus martius, dzięcioła zielonosiwego Picus canus, zimorodka Alcedo atthis, oraz innych rzadkich chronionych polskim prawem gatunków ptaków pluszcza Cinclus cinclus, pliszki górskiej Motacilla cinerea, dzięciołka Dendrocopos minor oraz dzięcioła zielonego Picus viridis, a poza tym, miejsca występowania żaby trawnej Rana temporaria Opis podjętych działań interwencyjnych W lipcu 2009 Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, zgodnie z Ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 roku O zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, złożyła zawiadomienie do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu o zagrożeniu wystąpienia szkody w środowisku i wniosła o pilną interwencję polegającą na niedopuszczeniu do planowanych robót. Równolegle WWF Polska zwróciło się do Dyrektora RZGW we Wrocławiu z prośbą o wstrzymanie prac do czasu wyjaśnienia sprawy oraz możliwość przedyskutowanie zmian projektu regulacji wskazanego odcinka rzeki. Niezależnie Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot wystąpiło z wnioskiem do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Wałbrzychu o wszczęcie z urzędu postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Dnia 15 września odbyła się wizja terenowa w miejscowości Nowa Ruda (w miejscu planowanej inwestycji) mająca na celu weryfikację zgłoszenia o zagrożeniu szkodą. Wzięli w niej udział: przedstawiciel RZGW we Wrocławiu, pracownicy RDOŚ we Wrocławiu, niezależny ekspert z Uniwersytetu Wrocławskiego przedstawiciel Dolnośląskiej Fundacji Ekorozwoju, Burmistrz i pracownicy Urzędu Miejskiego w Nowej Rudzie oraz przedstawiciel firmy Skanska S.A. wykonawcy inwestycji. W trakcie wizji potwierdzono występowanie siedlisk przyrodniczych w korycie i na zboczach potoku Włodzica. Ze względu na fakt, iż wspomniana inwestycja jest jednym z kluczowych projektów przeciwpowodziowych dofinansowywanych z środków RPO Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013, Dyrektor Departamentu Regionalnego Programu Operacyjnego zorganizował spotkanie w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego w celu wypracowania wspólnego stanowiska w sprawie zgłoszenia o wystąpieniu bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku. Na spotkaniu ustalono, iż RDOŚ we Wrocławiu zleci niezależnemu ekspertowi wykonanie ekspertyzy przyrodniczej (wskazującej na sposoby minimalizacji negatywnych oddziaływań inwestycji), a inwestor do czasu jej przedłożenia zobowiązał się do wstrzymania prac na odcinku konfliktowym przedsięwzięcia. Dnia 18 listopada 2009 roku Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska we Wrocławiu wydał decyzję nakładającą na podmiot korzystający ze środowiska Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, obowiązek przeprowadzenia działań zapobiegawczych w związku z wystąpieniem bezpośredniego zagrożenia szkodą w chronionych siedliskach przyrodniczych i gatunkach chronionych na skutek realizacji inwestycji na potoku Włodzica. Działania zapobiegawcze, określone w decyzji, powinny zostać w większości wykonane podczas trwania prac budowlanych, niektóre po zakończeniu regulacji koryta rzeki. Podstawą do potwierdzenia skuteczności przeprowadzonych działań zapobiegawczych ma być monitoring przyrodniczy (trwający przez okres 4 lat w miesiącach letnich od momentu zakończenia inwestycji). Organizacja prowadząca sprawę Fundacja EkoRozwoju (wcześniej pod nazwą Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju) Wnioski, rekomendacje W rezultacie podjętej interwencji udało się wypracować porozumienie, które (właściwie wdrożone) pozwoli uniknąć znaczących szkód w środowisku przyrodniczym poprzez zmianę zakresu prac hydrotechnicznych, wprowadzenie działań zapobiegawczych i monitoringu przyrodniczego. Istotną rolę w wypracowaniu pozytywnego rozwiązania miał Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, będący instytucją wdrażającą Regionalny Program Operacyjny, z którego środków przedsięwzięcie miało być współfinansowane. Opisany przypadek warto rozpropagować wśród instytucji odpowiedzialnych za inwestycje w zakresie gospodarki wodnej oraz wśród jednostek zarządzających funduszami strukturalnymi szczególnie na poziomie regionalnym. Stała współpraca służb odpowiedzialnych za gospodarkę wodną z przyrodnikami na etapie planowania i tworzenia projektów przeciwpowodziowych ma szansę minimalizować podobne sytuacje konfliktowe. Dzięki temu możliwa byłaby realizacji planów przeciwpowodziowych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. 8 Strażnicy Natury 2009...

Fot. 1. Podgórski łęg jesionowy 91E0-5. Fot. 2. Naturalny fragment rzeki z wykształconą kamienistą łachą; dobrze widoczny zmienny charakter przepływu. Fot. 3. Brzeg Włodzicy z wykształconym zbiorowiskiem mszysto-paprociowych zacienionych skał kwaśnych i obojętnych 8220-3. Fot. 4. Fragment łęgu nadrzecznego 91E0. Fot. 5. Górskie nadpotokowe ziołorośla lepiężnikowe 6430-2. Fot. 6. Zbiorowisko mszysto-paprociowych zacienionych skał kwaśnych i obojętnych 8220-3 oraz dobrze wykształcone skarpy potencjalne miejsce gniazdowania zimorodka Alcedo atthis. autorzy zdjęć: archiwum Fundacji EkoRozwoju Strażnicy Natury 2009... 9

10 Strażnicy Natury 2009...

Wyrządzenia szkody w siedlisku pachnicy dębowej gatunku priorytetowego Natura 2000, na skutek wycięcia alei drzew Województwo, Gmina Dolnośląskie, Gmina Żmigród Obszar Natura 2000 SOO Ostoja nad Baryczą (PLH020041) Szczegółowa lokalizacja Szkoda w środowisku została wyrządzona w oddziałach 204-208 i 211 znajdujących się w zarządzie Nadleśnictwa Żmigród wzdłuż drogi nr 439, w gminie Żmigród, powiat trzebnicki, obszar Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy, między miejscowościami Radziądz i Żmigródek. Inwestycja Pozaplanowe cięcia, nie wynikające z planu urządzania lasu, spowodowane były potrzebą poprawienia bezpieczeństwa ruchu na szosie. Inwestor Nadleśnictwo Żmigród Środki finansowe Środki własne Organ udzielający zezwolenia na inwestycję Brak. Działania konsultowane były z Dolnośląską Służbą Dróg i Kolei, nie były opiniowane przez instytucje ochrony przyrody, zarówno Dyrekcję Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych, jak i przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Ocena oddziaływania na środowisko, Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, Brak. Opis zdarzenia (planowanych działań) Szkoda polegała na usunięciu pięciu dębów zasiedlonych przez pachnicę dębową (na 10 zasiedlonych) oraz 170 dębów potencjalnych siedlisk pachnicy (w tym pięciu z widocznymi oznakami próchnienia). Wykonujące wycinkę Nadleśnictwo Żmigród dysponowało informacjami, na podstawie których mogło i powinno spodziewać się, że drzewa mogą być zasiedlone przez pachnicę miało bowiem informację o wcześniejszym stwierdzeniu pachnicy w 2 drzewach o podobnych parametrach w tym samym miejscu. Mimo to, przed dokonaniem wycinki nie upewniono się, czy przewidywane do wycinki drzewa nie są zasiedlone przez gatunek chroniony. Zniszczona/zagrożona populacja/powierzchnia (gatunek/siedlisko przyrodnicze) Straty w lokalnej populacji pachnicy dębowej (Osmoderma eremita, kod 1084) oszacowano na 30-40% stanu początkowego. Mimo pozostawienia kilku drzew zasiedlonych przez gatunek, jednocześnie radykalnie zredukowano siedlisko (bazę lęgowo-pokarmową) gatunku w omawianym terenie, wystawiając pozostawione przy życiu populacje na ryzyko zaniku, wskutek usunięcia w sąsiedztwie większości innych, zdatnych do zasiedlenia drzew. Opis podjętych działań interwencyjnych W kwietniu 2009 Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, zgodnie z Ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, złożyła zawiadomienie o zaistnieniu szkody do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Kopia zgłoszenia przekazana została Dyrektorowi Generalnemu Lasów Państwowych oraz do wiadomości Komisji Europejskiej. RDOŚ we Wrocławiu podjął czynności wyjaśniające i postępowanie administracyjne w niniejszej sprawie. W toku postępowania zlecono niezależną ekspertyzę przez specjalistę entomologa badaniami objęto pas drzewostanów o szerokości 20 30 metrów po obu stronach drogi nr 439 na odcinku 3000 metrów. Istniejącą populację oszacowano na minimum 50 100 osobników. Ze względu na właściwości ekologiczne gatunku, a szczególnie ograniczone zdolności migracyjne (dyspersja do ok. 200 m) oraz rodzaj szkody, który polegał na drenażu miejsc lęgowych odtworzenie populacji w krótkim czasie uznano za możliwe. Dnia 23 listopada 2009 roku Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska we Wrocławiu wydał decyzję nakładającą na podmiot korzystający ze środowiska Nadleśnictwo Żmigród, obowiązek przeprowadzenia działań naprawczych mających na celu zachowanie gatunku chronionego na terenie objętym szkodą polegających m.in. na: pozostawieniu (w wymienionych oddziałach) do naturalnej śmierci i rozkładu drzewostanów liściastych, które stanowią miejsce występowania pachnicy dębowej lub nadają się do zasiedlenia przez ten gatunek zachowaniu procentowego udziału liściastych lub z dominacją gatunków takich jak: gąb, buk, olcha w określonych strefach wokół wymienionych wydzieleń. Organizacja prowadząca sprawę Fundacja EkoRozwoju (wcześniej pod nazwą Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju) Wnioski, rekomendacje W rezultacie podjętej interwencji, jak wynika z rozmów z pracownikami, Nadleśnictwo usprawniło wewnętrzne procedury dotyczące gromadzenia i ujednolicania informacji przyrodniczych (m.in. mapowanie występowania gatunków) oraz procedury decyzyjne w podobnych sytuacjach. Strażnicy Natury 2009... 11

Fot. 1. Zniszczone potencjalne siedlisko pachnicy dębowej. Fot. 2. Zniszczone i nie znane wcześniej stanowisko pachnicy. Fot. 3. Wycięte stanowisko pachnicy. Fot. 4. Stanowiska występowania pachnicy dębowej. Fot. 5. Pniaki po kępie niepotrzebnie usuniętych młodych drzew. Fot. 6. Odchody pachnicy rozsypane na pniaku wyciętego dębu. autorzy zdjęć: archiwum Fundacji EkoRozwoju 12 Strażnicy Natury 2009...

Zniszczenie miejsca rozrodu płazów i lasu łęgowego w Parku Krajobrazowym Doliny Bystrzycy Województwo, Gmina Dolnośląskie, Gmina Wrocław Obszar Natura 2000 Proponowany obszar Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą, a także Park Krajobrazowy Doliny Bystrzycy Szczegółowa lokalizacja Szkoda w środowisku wystąpiła na terenie proponowanego obszaru Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą, jednocześnie Parku Krajobrazowego Doliny Bystrzycy, przy ulicy Gałowskiej 90a, 54-530 Wrocław, która odchodzi od ulicy prowadzącej z Jarnołtowa do Samotworu. Szkoda wystąpiła na działkach ewidencyjnych 2/1, 2/2 2/3 AM 12, obręb Jarnołtów (N51 o 6 49.8 E16 o 50 15.1 ). Inwestycja/działanie Zasypanie zbiornika wodnego i wycięcie lasu. Inwestor Inwestor prywatny osoba fizyczna Środki finansowe Brak danych Organ udzielający zezwolenia na inwestycję Brak zezwoleń na wycinkę drzew, składowanie odpadów, zasypanie zbiornika wodnego. Ocena oddziaływania na środowisko, Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, Brak. Opis zdarzenia (planowanych działań) We wrześniu 2009 roku właściciel przedmiotowego terenu wyciął dużą część drzew tworzących las łęgowy na powierzchni około 0,65 ha. Miejsce wyciętego lasu zostało zasypane ziemią z gruzem. Ziemią i gruzem zasypana została również duża część zbiornika wodnego, przylegającego do lasu. Zbiornik był starorzeczem rzeki Bystrzycy, w którym rozmnażało się kilka gatunków płazów. Nie wiadomo w jakim celu przeprowadzono wyżej wymienione czynności. Zniszczona populacja/siedlisko przyrodnicze Przeprowadzone prace doprowadziły do zniszczenia siedliska umieszczonego w I załączniku Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory: 0,65 ha łęgów wiązowo-dębowo-jesionowych 91F0. Las został zniszczony poprzez wycinkę większości drzew oraz nawiezienie i rozparcelowanie na tej powierzchni ziemi z gruzem Oprócz tego doszło do zasypania ziemią i gruzem zbiornika wodnego, będącego starorzeczem Bystrzycy, w którym rozmnażały się płazy z: II załącznika Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory kumak nizinny Bombina bombina (w zbiorniku rozmnażało się około 100 osobników tego gatunku, co stanowi 10 20% populacji kumaka nizinnego w Ostoi Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą według danych zebranych przez Wojewódzki Zespół Specjalistyczny, który działał przy Regionalnym Dyrektorze Ochrony Środowiska we Wrocławiu) IV załącznika Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory Żaba moczarowa Rana arvalis (w zbiorniku godowało około 50 osobników (Chrabąszcz J. 2006)) Rzekotka drzewna Hyla arborea (w zbiorniku obserwowano chór samców do 30 osobników (Chrabąszcz J. 2006)) Żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae (wcześniej Rana lessonae) (w zbiorniku obserwowano chór samców do 30 osobników (Chrabąszcz J. 2006)) oraz innych chronionych polskim prawem gatunków płazów Ropucha szara Bufo bufo Żaba wodna Pelophylax esculentus (wcześniej Rana esculenta) Opis podjętych działań interwencyjnych We wrześniu 2008 Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody, zgodnie z Ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 roku O zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, złożył zawiadomienie o wystąpieniu szkody w środowisku do Dolnośląskiego Konserwatora Przyrody. Ponieważ prace ziemne jeszcze trwały, poproszono urząd o pilną interwencje, by powstrzymać zasypywanie gruzem zbiornika wodnego, będącego miejscem rozrodu płazów. W związku z tym, że przedmiotowy teren znajduje się w gminie Wrocław, jednocześnie zawiadomiono Wydział Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miejskiego we Wrocławiu ze względu na podejrzenie, iż dokonano nielegalnej wycinki drzew, a gruz z ziemią został nawieziony na przedmiotowy teren bez wymaganych prawem zezwoleń. Prawdopodobnie ze względu na szybką interwencje wymienionych wyżej urzędów, prace przy ulicy Gałowskiej wstrzymano i nie doszło do zasypania ziemią i gruzem całego zbiornika wodnego. Już 1 października odbyła się wizja terenowa Strażnicy Natury 2009... 13

z udziałem przedstawicieli Wydziału Środowiska i Programu Odra Urzędu Wojewódzkiego (obecnie szkodami w środowisku zajmuję się Wydział Szkód w Środowisku w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska), Wydziału Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miejskiego we Wrocławiu, Dolnośląskiego Zarządu Parków Krajobrazowych, Dolnośląskiego Ruchu Ochrony Przyrody i właścicieli terenu. Wydział Środowiska i Programu Odra Urzędu Wojewódzkiego wszczął postępowanie wyjaśniające w przedmiotowej sprawie i w lutym 2009 roku - po powstaniu Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska we Wrocławiu wydała postanowienie o wszczęciu postępowania administracyjnego w sprawie wydania decyzji, o której mowa w art. 15 ust 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. RDOŚ we Wrocławiu jednocześnie zawiadomił Prokuraturę Rejonową we Wrocławiu o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. RDOŚ w swoim piśmie do prokuratury wskazywał na naruszenia przez właściciela terenów zapisów ustawy o lasach z dnia 28 września 1991 roku, rozporządzenia Wojewody Dolnośląskiego z dnia 21 listopada 2006 roku w sprawie Parku Krajobrazowego,,Dolina Bystrzycy, ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku i ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne. Wydział Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miejskiego we Wrocławiu wszczął równoległe postępowanie w przedmiotowej sprawie. Ze względu na to, że postępowania w jednym czasie prowadziły trzy urzędy: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Wydział Środowiska i Rolnictwa Miasta Wrocławia i Prokuratura Rejonowa, a prace wykonane przez właścicieli działek naruszały kilka ustaw, sprawa była prawnie skomplikowana i dopiero 21 grudnia Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska wydał decyzję nakładająca obowiązek przeprowadzenia działań naprawczych na podmiot korzystający ze środowiska. Zgodnie z tą decyzją właściciele terenu zobowiązani zostali do usunięcia mas ziemnych, które tam nawieźli i uporządkowania działek, na których miało miejsce składowania ziemi i gruzu. Jednocześnie muszą oni odtworzyć zniszczony zbiornik wodny i łęg dębowo-wiązowo-jesionowy. Właściciele będą musieli również usunąć z działki gatunek inwazyjny rdestowiec ostrokończysty, który częściowo zasiedlił ten teren po nawiezieniu ziemi obcego pochodzenia. Zakres działań naprawczych określono na podstawie ekspertyzy przyrodniczej wykonanej przez niezależnego eksperta. RDOŚ przewiduje również monitoring w celu oceny skuteczności działań naprawczych. Do tej pory (styczeń 2009) Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody nie otrzymał zawiadomień z Wydziału Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miejskiego we Wrocławiu oraz z Prokuratury Rejonowej o zakończeniu postępowań w przedmiotowej sprawie. Organizacja prowadząca sprawę Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody Wnioski, rekomendacje W rezultacie podjętej interwencji doprowadzono do wydania decyzji nakładającej obowiązek przeprowadzenia działań naprawczych na przedmiotowym terenie. Jeżeli działania naprawcze okażą się skuteczne, to odtworzony zostanie las łęgowy i cenne miejsce rozrodu płazów. Bardzo dobrą praktyką jest nakaz specjalistycznego monitoringu do określenia skuteczności działań naprawczych. Jest to bardzo ważne, gdyż w praktyce może się okazać, że prace naprawcze zostały źle wykonane lub ich wykonanie nie spowodowało przywrócenia środowiska do stanu początkowego lub zbliżonego do początkowego. W takim przypadku powinny zostać określone kolejne działania naprawcze umożliwiające powrót środowiska do stanu początkowego lub zbliżonego do początkowego. W opisanym przypadku RDOŚ przewiduje monitoring, którego warunki ustali w odrębnej decyzji. Na podstawie tego przypadku warto również zauważyć, że podejrzenie wystąpienia szkody w środowisku zgodnie z definicją z ustawy o szkodach w środowisku i ich naprawie może być jednocześnie naruszeniem innych obowiązujących przepisów prawnych. W opisanym przypadku było to prawo wodne, ustawa o lasach, ustawa o odpadach oraz rozporządzenie Wojewody Dolnośląskiego. Warto o tym pamiętać, gdyż w razie braku stwierdzenia wystąpienia szkody w środowisku przez Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska (na przykład gruz byłby wysypany w lesie, który nie jest siedliskiem z I załącznika Dyrektywy Siedliskowej), inne przepisy krajowe, takie jak: prawo wodne, ustawa o lasach etc. mogą być skutecznymi narzędziami prawnymi pozwalającymi na walkę z wykroczeniami i przestępstwami przeciwko środowisku. 14 Strażnicy Natury 2009...

Fot. 1. Zasypywanie ziemią i gruzem lasu łęgowego. Fot. 2. Zasypywanie ziemią i gruzem zbiornika wodnego. Fot. 3. Zasypywanie ziemią i gruzem las łęgowy 91F0. Fot. 4. Zasypane starorzecze Bystrzycy. Fot. 5. Wycinka drzew plus zasypywanie lasu gruzem i ziemią. Fot. 6. Krajobraz po częściowo wyciętym i zasypanym lesie łęgowym 91F0. autorzy zdjęć: archiwum Fundacji EkoRozwoju Strażnicy Natury 2009... 15

16 Strażnicy Natury 2009...

Szkoda wywołana zaoraniem łąk siedliska 6510, będącego jednocześnie miejscem występowania pełnika europejskiego oraz zimowitu jesiennego Województwo, Gmina Dolnośląskie, Gmina Lewin Kłodzki Obszar Natura 2000 W obrębie obszaru SOO Góry Stołowe Szczegółowa lokalizacja Na północny wschód od wsi Kulin Kłodzki w obrębie działki nr 10/2 Inwestycja Zaoranie łąki. W wyniku przekształcenia terenu na grunty orne doszło do zniszczenia 1,5 ha powierzchni omawianego terenu. Inwestor Osoba prywatna Środki finansowe Środki własne Organ udzielający zezwolenia na inwestycję Brak Ocena oddziaływania na środowisko, Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, Brak Opis zdarzenia Ukształtowanie terenu oraz zachowane, mimo zaorania, fragmenty roślinności z dużą pewnością wskazują, iż to samo siedlisko występowało na zaoranym fragmencie działki nr 10/2. Zachowane fragmenty łąki można zaobserwować na południowy wschód od zaoranej powierzchni (w obrębie tej samej działki ewidencyjnej) oraz na sąsiadującej z nią od północnego zachodu działki nr 6/1. Zniszczonapopulacja/siedlisko przyrodnicze W wyniku zaorania częściowo zostało zniszczone siedlisko 6510 (Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie), oraz stanowisko co najmniej dwóch gatunków roślin objętych ochroną ścisłą pełnika europejskiego Trollius europaeus oraz zimowitu jesiennego Colchicum autumnale. W trakcie wstępnej wizji terenowej w dniu 25.05.2009 r. na zaoranym fragmencie stwierdzono kwitnące kępy pełnika europejskiego Trollius europaeus oraz owocujące okazy zimowitu jesiennego Colhicum autumnale. Oba powyższe gatunki objęte są ścisłą ochroną gatunkową. Opis podjętych działań interwencyjnych W lipcu 2009 Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, zleciła niezależna ekspertyzę terenową, a następnie zgodnie z Ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, złożyła zawiadomienie o zaistnieniu szkody do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Kopia zgłoszenia przekazana została Wójtowi Gminy Lewin Kłodzki. RDOŚ we Wrocławiu przyjął zgłoszenie i w październiku poinformował, iż właściciele przedmiotowej działki oświadczyli, iż zaprzestali działalności rolniczej polegającej na uprawie zbóż na omawianym terenie. Ponadto RDOŚ nadmienił, iż niezbędne będzie wykonanie ekspertyzy przyrodniczej przez niezależnego specjalistę na wiosnę przeszłego roku celem pełnego zinwentaryzowania terenu działki nr 10/2. Organizacja prowadząca sprawę Fundacja EkoRozwoju (wcześniej pod nazwą Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju) Wnioski, rekomendacje W rezultacie podjętej interwencji udało się wstrzymać proces niszczenia siedlisk i gatunków chronionych. Było to o tyle istotne, iż jak wynikało ze sporządzonej opinii zniszczone siedliska mają szansę być całkowicie otworzone (pod warunkiem szybkiego podjęcia działań naprawczych i wykluczenia dalszych zniszczeń), gdyż na terenie działki, pomimo jej zaorania, wciąż utrzymują się trwalsze gatunki. Jak wynika z doświadczeń projektu i wcześniejszych obserwacji przypadki zaorywania cennych przyrodniczo siedlisk łąkowych nie są odosobnione, a wręcz przeciwnie skala takich działań jest duża. Niejednokrotnie szkody tego typy wynikają nie ze złej woli użytkujących grunty, ale z braku wiedzy o posiadanych zasobach przyrodniczych oraz konieczności zapewnienia ich ochrony. Stąd też istotna jest poprawa dostępności do informacji o występowaniu siedlisk i gatunków, ale też obowiązujących przepisach prawa. Równie ważne jest też informowanie o tym, iż potencjalnie szkodliwe są nie tylko wielkie inwestycje, ale też działanie nie wymagające żadnych ocen oddziaływania czy też pozwoleń. Strażnicy Natury 2009... 17

Fot. 1. Zbliżenie od strony południowej. Fot. 2. Zaorana darń od strony południowej. Fot. 3. Widok na północ sąsiadująca działka z dużą populacją pełnika. Fot. 4. Przylegające nieuszkodzone płaty roślinności. Fot. 5. Kwitnący pełnik na zaoranym fragmencie. Fot. 6. Zimowit na zaoranym fragmencie. autorzy zdjęć: archiwum Fundacji EkoRozwoju 18 Strażnicy Natury 2009...

Zniszczenie łęgowego lasu dębowo-wiązowo-jesionowego 91F0 w Dolinie Bystrzycy Województwo, Gmina Dolnośląskie, Gmina Kąty Wrocławskie Obszar Natura 2000 Proponowany obszar Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą, a także Park Krajobrazowy Doliny Bystrzycy Szczegółowa lokalizacja Szkoda w środowisku wystąpiła na terenie proponowanego obszaru Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą, jednocześnie Parku Krajobrazowego Doliny Bystrzycy, między wsiami Skałka i Małkowice. Właścicielem terenu jest Nadleśnictwo Miękinia. Szkoda wystąpiła na terenie pododdziałów leśnych (291 j,f,g) znajdujących się na brzegu rzeki Bystrzyca. Inwestycja Zabiegi gospodarki leśnej Inwestor Nadleśnictwo Miękinia Środki finansowe Brak danych Organ udzielający zezwolenia na inwestycję Zabiegi w lasach prowadzone są na podstawie Planów Urządzania Lasu Ocena oddziaływania na środowisko, Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, Brak. Opis zdarzenia (planowanych działań) Na przełomie 2008 i 2009 roku dokonano wycięcia starodrzewia w wiązowo-dębowo-jesionowym lesie łęgowym 91F0, w którym dominowały topole. Wycięto większość drzew dziuplastych. Miejsca wycinki zaorano niszcząc runo, w którym występował gatunek chroniony śnieżyczka przebiśnieg. Na zaoranym terenie posadzono w rzędach olchę, miejscami dąb, w celu uprawy monokultur leśnych, będących typowym drzewostanem gospodarczym. W wyciętych dziuplastych drzewach mogły gnieździć się liczne gatunki ptaków chronionych. Ogólnie prace leśne przeprowadzono bez uwzględnienia zasad ochrony siedlisk przyrodniczych oraz występowania gatunków roślin objętych ochroną prawną, a także bez zwrócenia uwagi na występowanie licznych drzew dziuplastych. Zniszczona populacja/siedlisko przyrodnicze Przeprowadzone prace doprowadziły do zniszczenia siedliska umieszczonego w I załączniku Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, tj. około 3-4 ha łęgów wiązowo-dębowo-jesionowych 91F0. Trudno obliczyć dokładną powierzchnię, która uległa zniszczeniu, gdyż wycinki i orki terenu dokonano dużymi gniazdami, które połączone są z sobą pasami, w pododdziałach 291 j, f, g. Cała powierzchnia tego kompleksu leśnego (291 j,f,g,) to około 10 ha. Bezpośredniemu zniszczeniu uległo około 3-4 ha, ale całe 10 ha mogło utracić wartość jako zwarty łęgowy ekosystem leśny. Zniszczone 3-4 ha siedliska 91F0 to około 2% chronionego siedliska w proponowanym obszarze Natura 200,,Łęgi nad Bystrzycą. Łęgi wiązowo-dębowo-jesionowe 91F0 są jednym z głównych przedmiotów ochrony w ramach proponowanej Ostoi. Istnienie w zniszczonym miejscu siedliska 91F0 dokumentuje opracowana przez Wojewódzki Zespół Specjalistycznyw 2008 roku mapa siedlisk proponowanego obszaru Natura 2000,,Łęgi nad Bystrzycą. Zniszczone siedlisko stanowi jednocześnie miejsce występowania populacji dwóch gatunków roślin Allium ursinum (czosnek niedźwiedzi) oraz Galanthus nivalis (śnieżyczka przebiśnieg), podlegających ochronie na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. 2004 Nr 168, poz. 1764). Oczywiste jest to, że usunięcie warstwy drzew oraz krzewów doprowadzi do zaniku stanowisk wymienionych gatunków chronionych. Wielu egzemplarzy (kilkaset sztuk) śnieżyczki przebiśnieg zostało zniszczonych poprzez zaoranie runa. Wycinka drzew dziuplastych pozbawiła siedliska lęgowego wielu gatunków ptaków. W sezonie lęgowym 2007 oraz 2008 obserwowano w wyciętym drzewostanie 1 między innymi dzięcioła średniego Dendrocopos medius, dzięcioła czarnego Dryocopus martius (ptaki z załącznika I Dyrektywy Ptasiej), a także ptaki chronione prawem krajowym np. dzięcioła dużego Dendrocopos major. Dziuple wykute przez te dzięcioły mogły być miejscem rozrodu wielu gatunków chronionych ptaków. Opis podjętych działań interwencyjnych W czerwcu 2009 Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody, zgodnie z Ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 roku O zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, złożył zawiadomienie o wystąpieniu szkody w środowisku do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Ustawa szkodowa wyłącza gospodarkę leśna prowadzoną zgodnie z zasadami trwale zrównoważonej gospodarki leśnej jako działalność mogącą być szkodą 1 Obserwacje własne przedstawicieli Dolnośląskiego Ruchu Ochrony Przyrody (DROP) Strażnicy Natury 2009... 19

w środowisku. W związku z tym w swoim zgłoszeniu Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody starał się wykazać, ze przeprowadzone zabiegi nie były zgodne z zasadami trwale zrównoważonej gospodarki leśnej. W tym celu powołano się między innymi na zarządzenie 11A DYREKTORA GENERALNEGO LASÓW PAŃSTWOWYCH z dnia 11 maja 1999 r. (zn. spr. ZG -7120-2/99), zmieniające Zarządzenie Nr 11 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 14 lutego 1995 roku w sprawie doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych (zn. spr. ZZ-710-13/95). Zgodnie z tym zarządzeniem nadleśnictwa powinny zachowywać lasy łęgowe, drzewa dziuplaste, a w miejscach wycinek drzew nowy las tworzyć na bazie odnowień naturalnych itp. Równolegle zgłoszenie szkody wysłała Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju (DFE). Niezależna ekspertyza, zlecona przez DFE, potwierdziła wystąpienie szkody. W opinii specjalisty zniszczenie siedliska przyrodniczego, będących jednocześnie miejscem występowania gatunków chronionych, bez uzyskania stosownych decyzji, zezwalających na takie działanie oraz bez dokonania ponownej oceny Planu Urządzania Lasu pod kątem oddziaływania na obszar Natura 2000 i na populacje gatunków chronionych roślin i zwierząt jest szkodą w środowisku i powinno podlegać procedurze opartej o odpowiednie przepisy Ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. W grudniu 2009 roku RDOŚ we Wrocławiu odmówił wszczęcia postępowania administracyjnego w sprawie wystąpienia szkody w środowisku uzasadniając to twierdzeniem, że przeprowadzone zabiegi przez Nadleśnictwo Miękinia były przeprowadzone zgodnie ze zrównoważoną gospodarką leśną. RDOŚ w swojej decyzji opierał się głównie na argumentach przedstawionych przez leśników, którzy utrzymywali, ze wycięte topole to gatunek obcy i wydzieliły się jako posusz, w związku z tym konieczne jest ich usunięcie. Natomiast trzebież i orka miały na celu wykorzystanie potencjału regeneracyjnego siedliska łęgowo-wiązowo-jesionowego itp. Zniszczenie siedliska śnieżyczki przebiśnieg usprawiedliwiono masowym występowaniem tego gatunku w Ostoi,,Łęgi nad Bystrzycą, a w przypadku ptaków stwierdzono, że brak jest aktualnej inwentaryzacji ornitologicznej i w związku z tym nie daje to dostatecznych podstaw do określenia rzeczywistego stanu populacji chronionych gatunków na tym terenie. Jeszcze w grudniu 2009 Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody odwołał się od postanowienia RDOŚ do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Zażalenie złożono między innymi z następujących powodów: RDOŚ nie zasięgnął opinii ekspertów-przyrodników co do stanu zniszczenia siedliska 91F0; RDOŚ uznał nasadzenia olchy czarnej jako kontynuację występowania w tym miejscu siedliska 91F0; RDOŚ nie odniósł się do wyników inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej przez Wojewódzki Zespół Specjalistyczny; RDOŚ nie odniósł się do zastrzeżeń stowarzyszenia, co do prowadzenia przez Nadleśnictwo Miękinia gospodarki zgodnie z zasadami zrównoważonej gospodarki leśnej, w szczególności co do Zarządzenie Nr 11 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych; RDOŚ przyjął a priori, że zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435, z późn. zm.) trwale zrównoważoną gospodarkę leśną prowadzi się według planu urządzania lasu. Obecnie (styczeń 2009) stowarzyszenie oczekuje na odpowiedź od GDOŚ w sprawie zażalenia na decyzję RDOŚ we Wrocławiu. Organizacja prowadząca sprawę Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody Wnioski, rekomendacje Ustawa o szkodach w środowisku i ich naprawie ustanawia wyjątek dla Lasów Państwowych, co do interpretacji wystąpienia szkody w środowisku. Prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej nie jest szkodą w środowisku. Jednocześnie według art. 7 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435, z późn. zm.) trwale zrównoważoną gospodarkę leśną prowadzi się według planu urządzania lasu. W związku z tym de facto a priori przyjęto zasadą, że gospodarka leśna prowadzona według Planu Urządzania Lasu nie może być szkodą w środowisku. Można próbować udowodnić, że działalność konkretnego Nadleśnictwa nie jest zrównoważoną gospodarką leśną, ale jak pokazuje opisany przypadek jest to bardzo trudne, mimo jak mogłoby się wydawać oczywistych dowodów na wystąpienie szkody w środowisku. Najlepszym sposobem na zapobieganie szkodom przyrodniczym powodowanym przez gospodarkę leśną wydaje się udział w procesie tworzenia Planu Urządzania Lasu, chociażby poprzez zgłaszanie wniosków do Komisji Techniczno Gospodarczych (tzw. KTG). Obecnie również Plany Urządzania Lasu powinny być poddawane procedurze OOŚ, w szczególności gdy na terenie Nadleśnictwa występują obszary Natura 2000, więc i tu można zgłaszać stosowne uwagi. 20 Strażnicy Natury 2009...

Fot. 1. Nasadzenia monokultury olchowej. Fot. 2. Wycięty las, przeorane runo z kwitnacą śnieżycą przebiśnieg. Fot. 3. Wycinka dziuplastych drzew. Fot. 4. Wycinka dziuplastych drzew ze starymi gniazdami w środku. Fot. 5. Wycinka dziuplastych drzew. Fot. 6. Czosnek niedźwiedzi. Fot. K. Reczyńska autorzy zdjęć: archiwum Fundacji EkoRozwoju Strażnicy Natury 2009... 21

22 Strażnicy Natury 2009...

Zniszczenie mozaiki łąk zmiennowilgotnych trzęślicowych i łąk świeżych Województwo, Gmina Dolnośląskie, Gmina Mietków Obszar Natura 2000 Obszar Natura 2000 Przeplatki nad Bystrzycą, a także Park Krajobrazowy Doliny Bystrzycy Szczegółowa lokalizacja Zaorane łąki znajdowały się w obszarze Natura 2000 Przeplatki nad Bystrzycą i jednocześnie w Parku Krajobrazowym Doliny Bystrzycy, w gminie Mietków, na południowywschód od wsi Milin. Zaorane łąki to działki ew. o numerach 511 (częściowo zaorana), 512, 513, 514 oraz częściowo 515 Inwestycja Zaoranie łąki w celu uprawy na tej powierzchni zbóż Inwestor Rolnik Środki finansowe Brak danych Organ udzielający zezwolenia na inwestycję Brak Ocena oddziaływania na środowisko, Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, Prawo polskie nie przewiduje OOŚ w takich sytuacjach. Opis zdarzenia (planowanych działań) Właściciele działek zaorali łąki prawdopodobnie w celu prowadzenia na tym terenie upraw, Zdarzenie miało miejsce na przełomie marca i kwietnia 2009. Zaorano działki o numerach 511 (częściowo zaorana), 512, 513, 514 oraz częściowo 515. Zaorane działki zajmowały łącznie około 2.5 ha. Zagrożona populacja/powierzchnia (gatunek/siedlisko przyrodnicze) - Zniszczona populacja/powierzchnia Zaorane działki były mozaiką łąk, w skład której wchodziły zmiennowilgotne łąki trzęślicowe 6410 oraz niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie 6510. Są to siedliska umieszczone w I załączniku Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory. Zniszczone siedliska zajmowały łącznie około 2.5 ha. Opis podjętych działań interwencyjnych W czerwcu 2008 Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody, zgodnie z Ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 roku O zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, złożył zawiadomienie o wystąpieniu szkody w środowisku do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu. RDOŚ zlecił wykonanie ekspertyzy przyrodniczej niezależnemu ekspertowi celem dokonania oceny stanu zaoranych łąk i wcześniejszego występowania siedlisk łąk świeżych i zmiennowilgotnych. Po zgromadzeniu dowodów, we wrześniu RDOŚ wydał pierwsze postanowienie w przedmiotowej sprawie. Ze względu na to, że poszczególne działki wchodzące w skład tego kompleksu łąk miały różnych właścicieli, RDOŚ dla każdego z nich wydawał oddzielne postanowienia. W Postanowieniu z września RDOŚ odmówił wszczęcia postępowania administracyjnego w sprawie wydania decyzji nakładającej na podmiot korzystający ze środowiska obowiązek przeprowadzenia działań naprawczych. Postanowienie dotyczyło działki nr 512 o powierzchni 0.79 ha. Niezależny ekspert botanik stwierdził, że w tym miejscu przed orką występowało siedlisko łąki świeżej 6510. Mimo tego RDOŚ nie wszczął postępowania w tej sprawie, gdyż uznał, że szkoda nie jest znacząca ze względu na małą powierzchnię zniszczonego siedliska w stosunku co do całkowitej powierzchni łąk świeżych w obszarze Przelatki nad Bystrzycą (około 45 ha). Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody w październiku odwołał się od tego Postanowienia do Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Do tej pory (styczeń 2010) nie otrzymano odpowiedzi na zażalenie. W listopadzie RDOŚ wydał kolejne Postanowienie. Tym razem dotyczyło one działek ew. nr 511, 513, 514, 515. RDOŚ postanowił z urzędu wszcząć postępowanie administracyjne w sprawie wydania decyzji nakładającej na podmiot korzystający ze środowiska obowiązek przeprowadzenia działań naprawczych w związku z wystąpieniem szkody w środowisku. RDOŚ, powołując się na ekspertyzę przyrodniczą, uznał, że zostało zniszczone 2,38 ha łąk świeżych 6510. Organizacja prowadząca sprawę Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody Wnioski, rekomendacje Istotne w tej sprawi jest to, że RDOŚ dla poszczególnych dwóch właścicieli działek przeprowadził oddzielne postępowania. W ten sposób właściciel jednej z działek, mimo że zaorana powierzchnia stanowiła chronione siedlisko, nie został zobowiązany do naprawienia szkód, ponieważ jego działka była stosunkowo niewielka i według RDOŚ zniszczenie siedliska na niej występującego nie stanowiło znaczącej szkody w środowisku. Gdyby RDOŚ potraktował tę działkę jako całość większego kompleksu zniszczonych łąk, z pew- Strażnicy Natury 2009... 23

nością nakazałby odtworzenie łąki również i w tym przypadku. Naszym zdaniem szacowanie, czy szkoda miała istotny charakter, powinno odbywać się w stosunku co do całości zniszczonej powierzchni łąkowej, a dopiero dalsze etapy postępowania powinny odbywać się w stosunku do poszczególnych właścicieli. W innym przypadku może dojść do kuriozalnych sytuacji. Przykładowo, gdyby 90 rolników w jednym roku zaorało 0,5ha łąk świeżych na terenie obszaru Natura 2000 Przeplatki nad Bystrzycą (powierzchnia łąk świeżych w tym obszarze to około 45 ha), mogłoby się okazać, że zniszczono wszystkie łąki, a żaden z rolników swoją działalnością nie spowodował wystąpienia szkody w środowisku. 24 Strażnicy Natury 2009...

Fot. 1. Zaorana łąka, wyrównana pod uprawę. Fot. 2. Zaorana łąka była żerowiskiem bocianów białych. Fot. 3. Zaorana i wyrównana łąka widać usychajace sity. Fot. 4. Zaorana łąka. Fot. 5. Zaorana łąka widać przeorane sity. autorzy zdjęć: archiwum Fundacji EkoRozwoju Strażnicy Natury 2009... 25

26 Strażnicy Natury 2009...

Zniszczenie łąki zalewowej 6440 w dolinie Bystrzycy (gm. Kąty Wrocławskie) Województwo, Gmina Dolnośląskie, Gmina Kąty Wrocławskie Obszar Natura 2000 Proponowany obszar Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą, a także Park Krajobrazowy Doliny Bystrzycy Szczegółowa lokalizacja Szkoda w środowisku wystąpiła na terenie proponowanego obszaru Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą, jednocześnie Parku Krajobrazowego Doliny Bystrzycy, na północ od linii kolejowej Wrocław Kąty Wrocławskie, około 1 km na NE od wsi Jurczyce (działka ew. nr 155, na terenie Gminy Kąty Wrocławskie, obręb Wszemiłowice Jurczyce) Inwestycja Zaoranie łąki w celu uprawy na tej powierzchni zbóż Inwestor Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna,,Przemiany Środki finansowe Brak danych Organ udzielający zezwolenia na inwestycję Brak Ocena oddziaływania na środowisko, Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, Prawo polskie nie przewiduje OOŚ w takich sytuacjach. Opis zdarzenia (planowanych działań) Prawdopodobnie na przełomie lat 2008/2009 doszło do zaorana łąki na działce ewidencyjnej nr 155 obręb Wszemiłowice Jurczyce. Zaoraną powierzchnię zajmującą około 1 ha obsiano zbożem. Zniszczona populacja/powierzchnia Zaorana łąka była siedliskiem umieszczonym w I załączniku Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory. Zaorana łąka to aluwialna łąka selernicowa (Cnidion dubii) o kodzie 6440. Zaorana łąka przylega do działki 154, która razem z działką 155 stanowiła jedyne miejsce występowania w proponowanym obszarze Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą łąk selernicowych o kodzie 6440. Działka 154 nie została zaorana. Dane te zebrał Wojewódzki Zespół Specjalistyczny. Zniszczenie siedliska 6440 zostało potwierdzone niezależną ekspertyzą przyrodniczą. Według tej ekspertyzy zniszczono 1 ha łąki selernicowej, co stanowi 57% ogólnej powierzchni siedliska o kodzie 6440 w proponowanym obszarze Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą. Opis podjętych działań interwencyjnych W czerwcu 2008 Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody, zgodnie z Ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 roku O zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, złożył zawiadomienie o wystąpieniu szkody w środowisku do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu. RDOŚ zlecił wykonanie ekspertyzy przyrodniczej niezależnemu ekspertowi celem dokonania oceny stanu zaoranej łąki i wcześniejszego występowania siedliska 6440. Po zgromadzeniu dowodów w sprawie, we wrześniu RDOŚ wydał Postanowienie wszczynające postępowanie administracyjne w sprawie wydania decyzji nakładającej na podmiot korzystający ze środowiska obowiązek przeprowadzenia działań naprawczych w związku z wystąpieniem szkody w środowisku zniszczenia chronionego siedliska przyrodniczego łąki selernicowej (Cnidion dubii kod 6440). Organizacja prowadząca sprawę Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody Wnioski, rekomendacje Zaorywanie łąk stało się powszechnym procederem na terenie całej Polski. Brakuje świadomości na temat przyrodniczej wartości łąk. Łąki traktowane są jako nieużytki, które przy nadarzającej się okazji można zamienić na pola uprawne. Tymczasem łąki mają ogromy udział w kształtowaniu bioróżnorodności naszego kraju. Są między innymi ostoją wielu rzadkich gatunków ptaków, owadów i roślin. Wydaje się, że najskuteczniejszą drogą do powstrzymania zaorywania łąk powinna być współpraca z Agencjami Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz z Ośrodkami Doradztwa Rolniczego. Agencje te maja bezpośredni kontakt z rolnikami i mogą stosować systemowe rozwiązania w celu zapobiegania przekształceniom łąk na pola uprawne. Zgłaszanie szkód w środowisku pomaga w przywracaniu dobrego stanu przyrody, tam gdzie została ona zniszczona, natomiast nie rozwiązuje problemu powszechnego procederu zaorywania łąk w Polsce. Bardzo ważna jest edukacja ekologiczna w zakresie wartości przyrodniczej łąk. Warto też propagować programy rolno-środowiskowe, które umożliwiają rolnikom pobieranie dużych dopłat za utrzymywanie w dobrym stanie łąk w swoich gospodarstwach rolniczych. Strażnicy Natury 2009... 27

Fot. 1. Granica miedzy zaoraną i niezaoraną łąką. Fot. 2. Niezaorana część łąki. Fot. 3. Zaorana łąka. Fot. 4. Zaorana i obsiana łąka. Fot. 5. Zboże rosnące na zaoranej łące. Fot. 6. Krwiściągi rosnące w zbożu. autorzy zdjęć: archiwum Fundacji EkoRozwoju 28 Strażnicy Natury 2009...

Potencjalna szkoda na skutek regulacji rzeki Lesk w Jaczkowie i Witkowie Województwo, Gmina Dolnośląskie, Gmina Marciszów i Gmina Czarny Bór Obszar Natura 2000 Poza obszarem Natura 2000 Szczegółowa lokalizacja Zagrożenie szkodą wystąpiło na dwóch odcinkach rzeki Lesk w miejscowościach Jaczków i Witkow Śląski. Łącznie zmeliorowano rzekę na długości około 4.1 km. Melioracja objęła rzekę Lesk we wsi Witków i około 300 metrów rzeki powyżej tej miejscowości oraz Lesk we wsi Jaczków i około 200 metrów poniżej ostatniego mostu w tej miejscowości. Inwestycja Opisywane regulacje to przedsięwzięcia pod nazwami: Przywrócenie przekroju poprzecznego wraz z modernizacja budowli hydrotechnicznych koryta potoku Lesk w km 2+500 6+000 w m. Jaczków oraz Regulacja potoku Lesk od km 7+260 do km 9+525 obecnie Etap I odcinek w km 8+915 9+525 miejscowość Witków Śląski Inwestor Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu Środki finansowe Brak danych Organ udzielający zezwolenia na inwestycję Brak danych. Cześć prac potraktowana została jako prace utrzymaniowe. Ocena oddziaływania na środowisko, Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, Dla przedsięwzięcia w m. Jaczków nie przeprowadzono OOŚ, nie wydano decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W przypadku regulacji w miejscowości Witków stowarzyszenie nie ma wiedzy, czy przeprowadzono OOŚ. Opis zdarzenia (planowanych działań) W przypadku melioracji w miejscowości Jaczków roboty miały polegać na poszerzeniu i pogłębieniu koryta rzecznego, ukształtowaniu i umocnieniu skarp narzutem kamiennym, prostowaniu koryta, wycięciu większości drzew i zakrzaczeń itp. W przypadku miejscowości Witków prace miały polegać na budowie pionowych murów oporowych, poszerzeniu i pogłębieniu koryta, wycince drzew i krzewów. Do stycznia 2010 większość prac zrealizowano. Zagrożona populacja/siedlisko przyrodnicze Regulacja w m. Jaczków zagrażała zniszczeniem następujących siedlisk umieszczonych w I załączniku Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory: Łęgi wierzbowe 91E0. Na omawianym odcinku lasy te występują wąskim pasem wzdłuż rzeki. Drzewom groziła wycinka. Siedlisko 6430 ziołorośla górskie i ziołoroślą nadrzeczne. Występują wąskim pasem w wielu miejscach omawianego odcinka Lesku. W jednym miejscu występuje dobrze wyodrębniony 4 arowy płat siedliska w podtypie 6430-2 górskie, nadpotokowe zarośla lepiężnikowe. Roboty ziemne i umocnienie brzegów mogłyby spowodować zniszczenie tego siedliska. Siedlisko 6510 niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie. Powierzchnie tego typu siedliska występują w wielu miejscach wzdłuż omawianego odcinka Lesku. Podczas regulacji mogłyby ulec zniszczeniu wąskie płaty tego siedliska położone najbliżej rzeki na skutek przemieszczania się ciężkiego sprzętu, wysypywania ziemi itp. Omawiany obszar to również miejsce występowania gatunku z II załącznika Dyrektywy 92/43/EWG wydry Lutra lutra, miejsce występowania ptaka z I załącznika Dyrektywy 79/409/EWG zimorodka Alcedo atthis oraz innych rzadkich chronionych polskim prawem gatunków ptaków pluszcza Cinclus cinclus i pliszki górskiej Motacilla cinerea. Należy też zwrócić uwagę na to, że na całym odcinku przewidzianym do regulacji występuje wiele zakrzaczeń i drzew nadrzecznych, głownie wierzb, które stanowią istotny korytarz ekologiczny dla nietoperzy i ptaków. Stare drzewa są potencjalnym miejscem bytowania wielu gatunków ptaków dziuplastych, a także nietoperzy. Usunięcie drzew i zakrzaczeń spowodowałoby osłabienie funkcji korytarza ekologicznego wzdłuż rzeki oraz zniszczenie potencjalnych miejsc lęgowych ptaków i nietoperzy. Melioracja w m. Witków zagrażała zniszczeniem następujących siedlisk umieszczonych w I załączniku Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory: Około 20 arów siedliska 6430 górskie, nadpotokowe zarośla lepiężnikowe. Występują w jednym miejscu opisywanego fragmentu rzeki. Są bardzo dobrze wykształcone. Roboty ziemne i umocnienie brzegów spowodowałyby całkowite zniszczenie siedliska. Dodatkowo roboty powyżej miejscowości Witków oprócz zniszczenia siedliska 6430 spowodowałyby zniszczenie siedliska gatunku z II załącznika Dyrekty- Strażnicy Natury 2009... 29

wy 92/43/EWG wydry Lutra lutra, miejsce występowania ptaków z I załącznika Dyrektywy 79/409/EWG zimorodka Alcedo atthis oraz wycinkę starych nadrzecznych wierzb będących potencjalnym miejscem lęgowym wielu gatunków ptaków. Zniszczona populacja/powierzchnia W grudniu 2009 roku miała miejsce ostatnia wizja terenowa członków stowarzyszenia w miejscu prowadzenia robót. Do tego czasu regulacja nie została ukończona. Zrealizowano większość prac. Zaobserwowano następujące straty w środowisku: 1. Na odcinku w miejscowości Jaczków: Częściowo zniszczono fragment łęgu 91E0 w miejscowości Jaczków (kilka arów). Zniszczono skarpy nadrzeczne będące potencjalnym miejscem rozrodu zimorodka (I załącznik Dyrektywy Ptasiej). Po dokonaniu melioracji rzeka na tym odcinku straciła wartość jako miejsce żerowania wydry (II załącznik Dyrektyw Siedliskowej) i zimorodka (I załącznik Dyrektywy Ptasiej). 2. Na odcinku powyżej miejscowości Witków Zniszczono około 20 arów siedliska 6430-2 górskie, nadpotokowe zarośla lepiężnikowi Rzeka straciła wartość jako miejsce żerowania i przebywania wydry (II załącznik Dyrektyw Siedliskowej) i zimorodka (I załącznik Dyrektywy Ptasiej) Opis podjętych działań interwencyjnych W październiku 2009 roku na stronie internetowej RZGW we Wrocławiu zauważono ogłoszenia dotyczące przetargów na wykonanie robót w ramach przedsięwzięć pn.: Przywrócenie przekroju poprzecznego wraz z modernizacja budowli hydrotechnicznych koryta potoku Lesk w km 2+500 6+000 w m. Jaczków oraz Regulacja potoku Lesk od km 7+260 do km 9+525 obecnie Etap I odcinek w km 8+915 9+525 miejscowość Witków Śląski. W związku z tym Dolnośląski Ruch ochrony Przyrody, zgodnie z Ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 roku. O zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, natychmiastowo złożył zawiadomienie do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu o zagrożeniu wystąpienia szkody w środowisku i wniósł o pilną interwencję. 21 października RDOŚ zorganizował wizję terenową nad rzeka Lesk, w której wzięli udział przedstawiciele RZGW, wykonawca prac melioracyjnych, przedstawiciele gminy Czarny Bór oraz członkowie Dolnośląskiego Ruchu Ochrony Przyrody. Roboty regulacyjne już trwały. Wizja terenowa doprowadziła do częściowego porozumienia w sprawie regulacji odcinka rzeki Lesk poniżej ostatniego mostu w Jaczkowie pomiędzy stronami spotkania. Wykonawca miał pozostawić istniejący meander rzeczny oraz siedlisko 6430-2 w nienaruszonym stanie i w ten sposób utworzyć dwudzielne koryto rzeki. Wycinka drzew miała zostać ograniczona do minimum. W przypadku meliorowanego odcinka powyżej mostu w Jaczkowie RDOŚ miała zlecić specjalistyczną ekspertyzę botanikowi zajmującemu się dolinami rzecznymi i na jej podstawie projekt regulacji Lesku miał zostać zmieniony. Podczas wizji terenowej przeprowadzonej w grudniu przez członków stowarzyszenia okazało się, że w praktyce wykonawca robót tylko częściowo przestrzega ustaleń porozumienia Co prawda siedlisko 6430-2 zostało zachowane, ale skarpy brzegu na wyspie, na której siedlisko występuje, zostały umocnione narzutem kamiennym, wycięto też część zakrzaczeń tworząca łęg wierzbowy 91E0. Roboty na odcinku Lesku, dla którego przeprowadzono ekspertyzę przyrodniczą były tylko częściowo wykonane, ale zaobserwowano między innymi, taki proceder jak obsypywanie nie wyciętych drzew ziemią. W przypadku regulacji Lesku w m. Witków podczas wizji terenowej przeprowadzonej przez RDOŚ okazało się, że roboty są już bardzo zaawansowane. Nie osiągnięto tutaj żadnego porozumienia. Mimo że podczas wizji terenowej stwierdzono duży płat dobrze wykształconego siedliska 6430 poza miejscowością, zostało ono zniszczone w wyniku prac w następnym miesiącu. Organizacja prowadząca sprawę Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody Wnioski, rekomendacje W rezultacie podjętej interwencji tylko częściowo udało się uniknąć szkód w środowisku. Nie wiadomo jakie będą ostateczne skutki przeprowadzonej regulacji. Podczas oceny wpływu regulacji rzeki na przyrodę należy zwracać uwagę nie tylko na zniszczone chronione siedliska i gatunki roślin i zwierząt. Istotne jest to, że oprócz mierzalnych szkód w środowisku, melioracja przeprowadzona tak jak w opisywanym przypadku, bardzo negatywne wpływa na cały ekosystem rzeczny. Urzędy praktycznie nie przywiązują uwagi do ochrony rzeki jako całego ekosystemu. Zmienność przepływu, występowanie zatok, przegłębień, łach, skarp, meandrów, sukcesja zakrzaczeń etc., czyli naturalne procesy zachodzące w dolinie rzecznej i warunkujące bogactwo fauny i flory, w ogóle nie są brane pod uwagę podczas oceniania wpływu regulacji rzeki na przyrodę. Praktycznie wszystkie regulacje powodują niszczenie właśnie takich naturalnych procesów zachodzących w rzece. W ten sposób niszczony jest cały ekosystem rzeczny. Ochrona rzek, w miejscach w których jest to możliwe, powinna zmierzać właśnie w kierunku ochrony naturalnych procesów rzecznych, bo to te procesy warunkują osiągnięcie dobrego stanu wód, który jako kraj, Polska musi osiągnąć zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodna. Tymczasem takie regulacje, jak opisywana, nie polepszają, a pogarszają dobry stan wód w rozumieniu Ramowej Dyrektywy Wodnej. 30 Strażnicy Natury 2009...

Fot. 1. Regulacja powyżej Witkowa wcześnejsze miejsce występowania siedliska 6430-2. Fot. 2. Regulacja powyżej Witkowa wcześniejsze miejsce występowania siedliska 6430-2. Fot. 3. Ziołorośla nadrzeczne między za ostatnim mostem w Jaczkowie 6430-2 obecne miejsce umocnionej wyspy. Fot. 4. Regulacja powyżej Witkowa wcześniejsze miejsce występowania siedliska 6430-2. Fot. 5. Ukształtowana wyspa z siedliskiem 6430 umocniona narzutem kamiennym. Fot. 6. Naturalnie ukształtowane koryto Lesku przed regulacją. autorzy zdjęć: archiwum Fundacji EkoRozwoju Strażnicy Natury 2009... 31

32 Strażnicy Natury 2009...

Szkody w siedlisku nietoperzy (w tym dwóch gatunków Natura 2000, tj. 1324 Nocka dużego Myotis myotis oraz 1308 Mopka Barbastella barbastellus) związanego z zasypaniem szybu sztolni Województwo, Gmina Dolnośląskie, Nadleśnictwo Bardo Śląskie Obszar Natura 2000 Poza obszarem Szczegółowa lokalizacja Leśnictwo Tarnawa, znajdujące się w zarządzie Nadleśnictwa Bardo Śląskie. Między wzniesieniem Brzeźnicy i Grochowca, drogą od przełęczy z kapliczką na północ w kierunku Nowego Grochowa. Wejście do sztolni znajduje się około 150 200 m poniżej przełęczy, kilka metrów od drogi. Szyb znajduje się kilkadziesiąt metrów dalej w lesie. Inwestycja Szkoda polegała na zasypaniu sztolni zimowego stanowiska nietoperzy Inwestor Brak danych Środki finansowe Brak danych Organ udzielający zezwolenia na inwestycję Brak. Ocena oddziaływania na środowisko, Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, Brak. Opis zdarzenia Zasypano korzeniami oraz ziemią szyb sztolni. Spowodowało to odcięcie dostępu do części korytarzy zmniejszając długość dostępnych chodników o ponad połowę. Zasypanie szybu zmieniło również mikroklimat co może uniemożliwić zimowanie, szczególnie zimnolubnego mopka i mroczka pozłocistego. Zagrożona populacja/siedlisko przyrodnicze Zasypana sztolnia to cenne zimowe stanowisko nietoperzy w tym rejonie Dolnego Śląska, w którym kontrolowane od 1997 roku. Szacuje się, iż co roku hibernowało tutaj do kilkudziesięciu osobników. Spośród wszystkich podziemnych obiektów w Masywie Grochowej obiekt ten charakteryzował się utrzymującymi się niskimi temperaturami co sprzyjało wykorzystywaniu przez gatunki zimnolubne (mroczka pozłocistego i mopka). Duża liczba zróżnicowanych chodników pozwalała również na wykorzystanie przez inne gatunki, w tym nocka Natterera Myotis nattereri, nocka rudego Myotis daubentonii, gacka brunatnego Plecotus auritus, gacka szarego Plecotus austriacus, mroczka pozłocistego Eptesicus nilsonii. Zniszczenie tego stanowiska w połączeniu z regularnym niszczeniem chodników kopalni Konstanty w wyniku prac górniczych powoduje zagrożenie istnienia zimowych populacji nietoperzy. Dotyczy to zwłaszcza nocka dużego i mopka, które to gatunki charakteryzują się przywiązaniem do zimowisk. Opis podjętych działań interwencyjnych Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, po otrzymaniu zgłoszenia o zaistnieniu szkody, zleciła niezależną ekspertyzę terenową, która potwierdziła zdarzenie. W sporządzonej opinii przyrodniczej zawarto zalecenia dotyczące minimalizacji szkody. Następnie Fundacja wystąpiła z prośbą do Nadleśnictwa o pilne podjęcie działań przewidzianych przepisami Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. Zwrócono w nim uwagę, iż w celu zachowania stanowiska należy usunąć przynajmniej część z narzuconych do kilkumetrowego szybu korzeni i ziemi, tak aby udrożnić korytarze na górnym i środkowym poziomie. Prace te powinny być przeprowadzone w okresie letnim lub wczesnojesiennym, a sposób zabezpieczenia sztolni powinien być konsultowany ze licencjowanymi chiropterologami. Nadleśnictwo Bardo Śląskie bardzo szybko zareagowało na zgłoszenie potwierdzając zaistniałą szkodę. Zobowiązało się ponadto we własnym zakresie podjąć działania przewidziane przepisami ustawy. Zaznaczono jednak, że ze względu na utrudnienia w postaci pionowego szybu całkowita naprawa może być niemożliwa. Poproszono jednocześnie o pomoc dotyczącą wyboru metody zabezpieczenia szkody przy jednoczesnym uniemożliwieniu penetracji korytarzy sztolni przez ludzi i zwierzęta. Organizacja prowadząca sprawę Fundacja EkoRozwoju (wcześniej pod nazwą Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju) Wnioski, rekomendacje W rezultacie podjętej interwencji udało się uzyskać obietnicę minimalizacji szkody w siedlisku nietoperzy i podjęcia działań naprawczych. Szczególną rolę odegrało tu Nadleśnictwo w Bardzie Śląskim wykazując chęć współpracy i zainteresowanie zdarzeniem. Strażnicy Natury 2009... 33

Fot. 1. Zasypany szyb. Fot. 2. Zasypany szyb. Fot. 3. Zasypany szyb. Fot. 4. Zasypany szyb. Fot. 5. Zasypany korytarz wychodzący do szybu. Fot. 6. Wejscie do sztolni. autorzy zdjęć: archiwum Fundacji EkoRozwoju 34 Strażnicy Natury 2009...

Spis treści Dziesiątki malutkich szkód...........................................................3 Potencjalna szkoda na skutek regulacji odcinka rzeki Włodzica w Nowej Rudzie.......................................................................7 Wyrządzenia szkody w siedlisku pachnicy dębowej gatunku priorytetowego Natura 2000, na skutek wycięcia alei drzew..... 11 Zniszczenie miejsca rozrodu płazów i lasu łęgowego w Parku Krajobrazowym Doliny Bystrzycy....................................... 13 Szkoda wywołana zaoraniem łąk siedliska 6510, będącego jednocześnie miejscem występowania pełnika europejskiego oraz zimowitu jesiennego............................... 17 Zniszczenie łęgowego lasu dębowo-wiązowo-jesionowego 91F0 w Dolinie Bystrzycy................................................................. 19 Zniszczenie mozaiki łąk zmiennowilgotnych trzęślicowych i łąk świeżych... 23 Zniszczenie łąki zalewowej 6440 w dolinie Bystrzycy (gm. Kąty Wrocławskie).................................... 27 Potencjalna szkoda na skutek regulacji rzeki Lesk w Jaczkowie i Witkowie............................................................ 29 Szkody w siedlisku nietoperzy (w tym dwóch gatunków Natura 2000, tj. 1324 Nocka dużego Myotis myotis oraz 1308 Mopka Barbastella barbastellus) związanego z zasypaniem szybu sztolni.......................................... 33 Strażnicy Natury 2009... 35

www.fer.org.pl ul. Białoskórnicza 26, 50-134 Wrocław tel./fax 71 34 30 849, 71 34 45 948, 71 34 36 035 Organizacja Użytku Publicznego