PSZCZELNICZE ZESZYTY NAU(KOWE

PSZCZELNICZE ZESZYTY NAU(KOWE ROK XXX 1986 ROSLINY POKARMOWE MAKATEK I NIEKTÓRYCH INNYCH PSZCZÓŁ MIESIARKOWATY-CH (HYMENOPTERA, MEGACHILIDAE) A n d r z e j R u s z k o w s k i, M i e c z. y s ł a w B i l i ń s k i Oddział Pszczelnictwa ISK WSTĘP I METODYKA Po ustaleniu listy roślin pokarmowych miesiarek i murarek oraz ich potencjalnego znaczenia gospodaeczego (R u s z k o w s k i i -m. 1980, R u s z k ów s k i, B i l i ń s k i 1986) podjęliśmy obecnie podobne opracowanie, obejmujące inne pszczoły miesiarkowate: makatki, wałcz.atki, nożycówki, tynkarki, kamieniarki i smółkę komonicówkę.. Opracowanie oparto na własnych okazach złowionych w latach 1961-1982 li oznaczonych głównie przez A. Ruszkowskiego (tylko w wypadku makatki zbójnicy również i na obserwacjach), uzupełnionych danymi z literatury.. Metodykę stosowano taką samą jak przy murarkach (Rlis z.k o w s k i, B i l i ń s k i 1986), za wiernie oblatywane przyjmując gatunki!roślinpodane przez co najmniej trzech autorów lub 00 najmniej z trzech miej-' scowości. W nagłówkach tabel podane są, symbole gatunków pszczół (punkt a.), a 'liczby w rubrykach oznaczają tereny, lata i autorów obserwacji (punkt b.), " a) Nazwy omawianych pszczół i symbole gatunków użyte w tabelach (Names of described bees and used in the tables 'syrnbols of bee spedes): Ma Anthidium manicatum L. - makatka zbójnica; FI A. jlorentinum F. - m. żółtolica; Pu A. punctatum Latr. - m. jasnoplamka; Di A. diadema Latr. (A. ornata Lep.) - m. chabrówka; An A. anguliventre F. Mor.; Ci A. cingulatum Latr. (A. dissectum Ev., A. or'aniense Lep.) - m. białobrzucha; Mo A. montanum F. Mor. - m. górska; Va A. variegatum F. - m. cęgozębna; Un A. unicum F. Mor.; Se A. septemspinosum Lep. - m. siedmiozębna; Ni A. nigricohe F. Mor. - m. tępozębna; St AnthidieHum strigatum Latr. ~ m. komonicówka; 69

Cr Lt Cb It La Fe Lm Jc Is Ob Pe Ht Hc Cf Ca Cu Cd Cg Co Tb Cm Cp Cr Lo Lu Li Lx Nazwy AnthidieHum crassaepunctum Pop.; Paranthidiellum lituratum Pz. (P. reptans Ev., P. nanum Mocs.) - m. czarnogrzbieta; Paranthidiellum cribratum F. Mor.; Paraanthidium interruptum F. - m. południ6wka; lcteranthidium laterale Latr. - m. jednozębna; l. fedtschenkoi F. Mor.; I. limbiferum F. Mor.; lcteranthidium sp.; Dianthidium insulare persicolum Mavrom.; Proanthidium oblongatum Latr. - m. tarczkozębna; Mesanthidium pentagonum (Guss.); Heriades truncorum L. - wałezatka dwuguzka; H. crenulatus Nyl. - w. wieloguzka; Chelostoma florisomne L. (Heriades florisomnis L., Eriades campanularum K.) - nożycówka pospolita (J. R u s z k o w s k i 1957); Ch. maxihosum L. (E. maxihosus L., Ch. parumcrinitum Alfk., H. florisomnis auct. non L.) - n. [askrowa; Ch. fuliginosum Pz. (Ch nigricorne Nyl.) - n. dzwonkowa; Ch. distinctum Stoeckh. - n. szarobrzucha ; Ch. grande Nyl. (E. grandis Nyl.) - n. alpejska; Ch. foveolatum F. Mor. (E. foveolatus F. Mor.) - n. południowa; Trachusa byssina Pz. (T. serratulae Pz.) - sm6łka komonic6wka; Chalicodoma muraria F. (Ch. parietina Fourcr.) -. tynkarka mur6wka (G 6 r s k a i L i n d e n f e l d 1948: Fabre 1948); Chalicodoma pyrenaica lep. - t. dach6wka (G 6 r s k a i L i n d e l f e l d'. 1948); Chalicodoma Tufescens Per. - t. krzakówka (G 6 r s k a i Lindenfeld 1948); Lithurge cornutus F. (L. ChTySUTUSFonsc.) - kamieniarka kuprówka; L. fuscipennis Lep. - k. ost6wka; L. tibialis F. Mor. - k. tadżycka; L. maxi.mus Rad. - k. chabr6wka. polskie, przy których brak nazwiska autora, opracował A. Ruszkowski, b) Teren badań, lata i autorzy (Investigated regions, years and authorrs): Lubelszczyzna (polska - Poland): l. Puławy, woj. Lublin 1961-1968 - leg. A. Ruszkowski, M. Zadura, M. Bi. liński; 2. Puławy, woj. Lublin 1971-1980 - leg. A. Ruszkowski, M. Biliński. K. Kaczmarska, K. Kuna, B. Jabłoński, J. Gosek; 3. Bochotnica, woj. Lublin 1974 - leg. A. Ruszkowski, B. Jabłoński, J. Gosek; 4. Żyrzyn, woj. Lublin 1974 ~ leg. J. Gosek; 5. Szczekarków, woj. Lublin 1978 - leg. M. Biliński; 6. Surhów, woj. Chełm 1964 - leg. B. Opoka;. 7. Chełm, woj. Chełm (A n a s i e w i cz 1973); 8. Łabunie, woj. Zamość (A n a s i e w i c z 1973). Mazowsze - Mazovia (polska - Poland): 9. Skierniewice 1960 - leg. Z. Konopacka; 10. Warszawa 1964 - obs. A. Ruszkowski; 11. Puszcza Kampinoska (B a n a s z a k i P l e w k a 1981). 90

Karpaty - Carpathians (polska - Poland): 12. Babia Góra (D y l e w s k a 1966); 13. Zakopane, woj. Nowy Sącz (D y l e w s k a, Z a b ł o c k i 1972). Śląsk - Silesia (polska - Poland): 14. Śląsk (D i t t r i c h 1903); 15. Sudety (H e d i c k e 1922); 16. Ząbkowice Śląskie, woj. Wałbrzych (N o s k i e w i c z 1948); 16a. Ząbkowice Śląskie, woj. Wałbrzych (S t r o j n y 1963, 1975); 17. Kamienica, woj. Zielona Góra 1973 - Leg. M. Biliński. Wielkopolska (Polska - Poland): 18. woj.: Bydgoszcz, Piła (T o r k a 1912, 1932); 19. Dębina, woj. Piła (B a n a s z ak 1977); 20. woi.: Poznań, Leszno (B a n a s z e k 1973a, 1976, 1983, 1985); 21. Dobiegniew, woj. Gorzów 1975 - leg. M. Biliński. Zach. Pomorze - Western Pomerania (polska - Poland): :22. woj.: Szczecin, Koszalin, Słupsk (B l li t h g e n 1919); :23. Wyspa Wolin, woj. Szczecin (B a n a s z a k 1973b); 24. Choina, woj. Szczecin 1974 - leg. M. Biliński; :25. Zadry i Barcino, woj. Koszalin 1974 - leg. M. BiIińlski. Wsch. Pomorze - Eastern Pomerania (polska - Poland):,26. Pomorze Wsch. (A l f k e n 1909b, 1912b); 27. Hel, woj. Gdańsk (B r i e s c h k e 1888);' 28. woj. Gdańsk (B a n a s z a k 1982); 29. Toruń, woj. Toruń (P a w l ik o w s k i 1978); 30. Otloczyn, woj. Toruń (B a n a s z a k 1980); 30a. Wypcz, woj. Toruń (Z i ó ł k o w s k i 1979). Mazury - Masuria (polska - Poland): 31. woj. Olsztyn (A lf k e n 1909a, 1912'a); 32. woj. Olsztyn (S o w a 1973). Czechosłowacja - Czechoslovakia: 33. Czechosłowacja (B o u c e k, os u s t e r a 1957); 34. Słowacja - Slovakia (B e l a k o v a 1970, 1971, 1977);.35. Morawy - Moravia (P t a c e k, H o f f m a n n 1973). Niemcy lub także i Europa Srod, - Germany OT also Middle Europę: 36. głównie południowe Niemcy (M li 11e r 1873); 37. głównie Niemcy (F r i e s e 1923, 1926), 38... (H e d i c k e 1930); 39. (S c h m i e d e k n e c h t 1930); 40., południowe Niemcy (S c h e l h o r n 1946). 41. Bremen (A l f k e n 1912c); Węgry - Hungary:.42. Węgry (B e n e d e k 1969, 1970); 43. Goddllo 1981-1982 - leg. M. Biliński; 44: Hortobagy + Tura 1982 - leg. M. Biliński; '45.' Visegrad 1981 - leg. M. Biliński. 91

Szwajcaria - Switzerland: 46. Wallis (B l iit h g e n: S c h m i e d e k n e c h t 1930). Europejska część ZSRR - 47. (P o p ow 1948); 48. (P o n o m a r i e w a 49. Mierzeja Kurońska 50. 51. 52. 53. 54. 55. 1978); European part of Soviet Union: (B a e r 1903); (M o e s c h l e r 1938); Wileńszczyzna - Lithuania (A d o l p h 1934); Lwowskie - Western Ukraine (N o s k i e w i c z 1922); Podole - Podolia (K u n t z e, N o s k i e w i c z 1938); Ukraina - Ukraine (B r a m s o n 1879); (O s y c z n iu k 1960). Azjatycka część ZSRR - Asiatle part of Soviet Union: 56. Kazachstan (P o p o w 1954); 57. północny Kazachstan 1977 - leg. M. Biliński: 58. Uzbekistan (P o p o w 1967);. Tadżykistan (P o p o w 1967). WYNIKI Zebrane materiały dotyczą 22 gatunków makatek (z: rodzajów: Anthidium, Anthidiellum, Paranthidiellum, Paraanthidium, Icteranthidium, Dianthidium, Proanthidium i Mesanthidium), 2 gatunków wałczatek (Heriades), 6 gatunków nożycówek (Chelostoma), 3 gatunków tynkarek (Cha- Zicodoma), 4 gatunków kamieniarek (Lithurge) oraz smółki komonicówki (Trach usa byssina). Najpospolitsza z omawianych gatunków makatka zbójnica (Anthidium manicatum) odwiedzała 54 gatunki roślin z 10 rodzin, głównie [ednak rośliny wargowe. Najchętniej oblatywała mierznicę, serdecznik i czyściec prosty, ale wiernie również: czyściec leśny i kosmaty, szałwię lekarską i łąkową, lawendę, bukwicę, czyścicę, żeleźniak, chabry, naparstnicę, lnicę, wilżynę, a także lucernę mieszańcową i komonicę rożkową (tab. 1- Ma). Gatunek ten może więc odgrywać pewną rolę w zapylaniu lucerny i komonicy, jak również wielu roślin lekarskich i ozdobnych.r<>lę tę zmniejsza jednak fakt, że samce tej makatki atakują, spędzając z kwiatów i często kalecząc, inne owady zapylające, nawet duże samice trzmieli. Przyczyna tego zjawiska liliiezostała dotychczas dostatecznie wyjaśniona. Podobna do niej makatka żółtolica (A. florentinum), występująca w południowej Europie po Węgry, południową Słowację i Drezno, a. także na Ulerainie i w Kazachstanie - oblatywała 54 gatunki roślin z 19 rodzin, ale głównie z motylkowych, wargowych i złomnych. Najchętniej oblatywała lucernę siewną i mieszańcową, ale raczej wiernie także nostrzyk, komonicę, słonecznik, melon oraz.17 innych roślin dziko rosnących, ozdobnych lub u nas nieuprawianych (tab. 1 - Fl). Jej rola gos- 92

podarcza jest pewnie podobna jak poprzedniego gatunku, ale ograniczona do bardziej ciepłych okolic. Makatka jasnoplamka (A. punctatum) obserwowana była na 8 gatunkach roślin 'Z 3 rodzin, 'ale głównie na komonicy, a dość często także i na koniczynie białej (tab. 1 - Pu). Może więc brać pewien udział w zapylaniu tych roślin. Makatka chabrówka (A. diadema), o podobnym rozmieszczeniu geograficznym jak makatka żółtolica, stwierdzona by.ła na kwiatach 14 gatunków roślin z 7 rodzin, głównie z rodziny złożonych. Najliczmiej odwiedzała ona chabry, licznie także hyzop (tab. 1 - Di). Również środkowoazjatycką makatkę A, anguliventre obserwowano na 6 gatunkach roślin,z 3 rodzin, ale głównie na chabrach (tab. 1 - An). Makatka komonicówka (Anthidiellum striga.tum) oblatywała 31 gatunków roślin z 13 rodzin, ale głównie z motylkowych, a najchętniej komonicę, wiernie zaś także koniczynę czerwoną, białą, polną oraz maliny (tab. 2 - St). W zapylaniu tych roślin może więc odgrywać pewną rolę, Makatka tarczkozębna (Proanthidium oblongatum) obserwowana była prawie wyłącznie na komonicy rożkowej (tab. 2 - Ob), niewątpliwie więc może się przyczyniać do jej zapylenia. Makatka czarnogrzbieta (Paranthidiellum lituratum) obserwowana była tylko na 7 gatunkach roślin (głównie motylkowych i złożonych), m.in, na komonicy i poziomkach (tab. 2 - Lt). Spokrewniona z nią azjatycka P. cribratum oblatywała 22 gatunki z 10 rodzin, głównie ze złożonych (tab. 2 - Cb). Makatki z rodzaju Icteranthidium są gatunkami południowymi. Azjatycka I. limbiferum obserwowana była na 34 gatunkach roślin 'z 16 rodzin (głównie ze złożonych i motylkowych). Oblatywała ona m.in. lucernę, nostrzyk, słonecznik i melon (tab. 2 - Lm). W Polsce rodzaj ten prawdopodobnie nie występuje (tab. 2 - Lm, Fe, Ic,~ Inna azjatycka makatka - Mesanthidium pentagonum wydaje się być związana prawie wyłącznie z chabrami (tab, 2 - Pe). O pozostałych gatunkach makatek zebrano zbyt mało danych, aby można było- określić ich potrzeby 'pokarmowe i znaczenie gospodarcze (tab. 1 - Ci, Mo, Va, Un, Se,Ni; tab, 2 - Cr, It, Fe, Is), Oba krajowe gatunki wałczatak oblatują prawie wyłącznie rośliny złożone. Wałczatkadwuguzka (Heriades truncorum) obserwowana była na 55 gatunkach roślin z 13 rodzin - m.in. na lucernie, nostrzyku, marchwi i malinach, ale wiernie oblatywała jedynie: krwawnik, chaber, złocień,podróżlilik, pępawę, jastrzębiec, starzec, brodawnik, wrotycz, a najchętniej rumian, zwłaszcza żółty (tab, 3 - Ht). Bardziej lokalnie występująca wałezatka wieloguzka (H. crenulatus) obserwowana była na 7 gatunkach 'roślin z 3 rodzin (w tymi najucernie); ale naj liczniej na chabrze, zwłaszcza madreńskim (tab. 3 - He). Oba gatunki wałczatek chętnie zasiedlają megachilniki i prawdopodobnie możnaby wykorzystać '93

Rośliny pokarmowe makatek z rodzaju Anthidium Latr. 1 Food plants of Anthidium species Tabela-! Rodzina i gatunek rośliny Gatunek makatki - Anthidium species 1 Plant fami1y and plant Ma Pu FI Di An species Inne Others Composltae: Arctium 50 A. lappa L. 50 Acroptilon pieris PaU. 57 57 Ageratum mexieanum Sims. 58 Centaurea 58 57m 57 C. balsamita Lam. 57 57m 57m C. iberica Trev. 58 58 C. rhenana Bor. 15,21 C. seabiosa L. 36 C. solstitialis L. 58m 58m C. squarrosa Wi\ld. 57 Chondrilla juneea L. 58m Cichorium intybus L. 26 Crepis capil/aris (L.) Wal1r. Erigeron eanadensis L. 58 Helianthus annuus L. 57m Helichrysum arenarium (L.) Moench Leontodon autumnalis L. 22,50 Matricaria disciformis C.A.M. 58 Onopordon acanthium L. 57 57 O. o/gae Reg. et Schmalh. 57 Pulicaria salviifolia Bge. 58m Labiatae: 38m Bal/ota 38m, 46 B. nigra L. 20,24, 36,m 1,7,9, 14, 18,43, 50,53 Betonica offieinalis L. lm,l1, 53 Calamintha acinos C/airv. l, 18,22 - Hyssopus officinalis L. l 58m 58m Lamium a/bum L. Lavandula vera L. 1,36m Leonurus 14, 18 L. cardiaca L. lm,5, 10m, 50, 26 Marrubium vulgare L. 57 Mentha silvestris L. 58m Nepeta formosa Kudr. 20 Ocimutubasilicum L. 58m Ci: 58m Ph/omis tuberosa L. lm 94

Ma Pu FI Di An Sa/via 37 S. officina/is L. Im, 36 58 S. pratensis L. Im, 36m S. verticillata L. l S. virgata Ait, 20 ' 58m Stachys 14 S. arvensis L. 40 S. byzantina C. Koch 11,20 l S. germanica L. 20, 37m S. lanata Jacq.' 1,2 S. officinalis L. 20 S. palustris L. m S. recta L. l-2m, 20m, 15, 18 S. silvatica L. 36m, 37m S. turcomanica.traut. 20 Teucrium scorodonia L. 1 Thymus serpyllum L. 18 Ziziphora clinopodioides Lam. 57m 57 c. d. tab. I Inne Others Papilionaceae: A/hagi kirghisorum Schrenk. 57,58m 57 57 Ci: 58 Anthyllis vulneraria L. Astragalus onobrychis L. 54 Coronilla varia L. 35 Genista tinctoria L. 36 Halimodendron argenteum DC. 57 Indigofera gerardiana Wall. 58m Ci: 58 Lathyrus si/vestris L. Lotus 37 14, 33, Mo: 14 46m. L. cornicu/atus L. 1,2, 36 2, 22, 31 55m Mo: 13 36m, 49 Va: 55m L. uliginosus Schk, 22 Lupinus e/egans H.B.K. l Medicago media Pers. l, 7m, 32 41,42 M. sativa L. 55, Ci: 58 57-58m Melilotus albus Desr. 57,58 M. officinalis Desr. 58m Ononis hircina L. 18 O. spinosa L. 22.23. 36, 36m Pisum sativum L. Psora/ea drupacea Bge. 58m 58 Sophora japonica L. 57m Trifolium 58 T. incarnatum L. 95

c. d. tab. 1. Ma Pu ;.FI Di An Inne Others T. pratense L. 36 49 41 T. repens L. 22, 31, 49 Vicia villosa Roth.... Mo: 40m V. cracca L. Scrophulariaceae: Antirrhinum maius L. 2 58 Digitalis lanata Ehrh. lm D. /aevigata W.K. 20 D. purpurea L. l, D.sp. 1 58 Linaria vulgaris (L.) Mili. lm, 6, 36 L. genistifolia (L.) Mili. 20 Boraginaceae: Echium vulgare L. 2, E. italicum L. '57 ' 1-: Anchusa officinalis L. 26 42m A. italica Retz. 58 Lindelofia anchusoides (Lindł). Lehm. 57m Apocynaceae: Apocynum scabrum Russ. 58 Campanulaceae: Monordafistulosa L. 14 Capparaceae: Capparis spinosa L. 57 ~,. Caprifoliaceae: Weigelia 22 Chenopodiaceae: Halocharis hispida C.A.... J-; Mey. Un: 58m Horaninowia ulicina Fisch. et Mey. 57 57 Un:57m Crassulaceae: Sedum 48 S. acre L. 53 Sempervivum ' Cucurbitaecae: Cucumis melo L. 57m Cuscutaceae: Cuscuta lehmanniana Bge. 58 Lythraceae: Lythrum salicaria L. 57 Malvaceae: Gorsypyium 58 Malva silvestris L. Althaea cannabina L. 57 Moraceae: Maclura aurantiaca Nutt. 58 Oenotheraceae: Chamaenerion (L.) Scop. Pedaliaceae: angustifolium Sesamum indicum L. 57 ~. :" ", 96

c. d. tab, 1 Ma Pu FI Di An Inne Others Ranuneu/aeeae: Clematis orientalis L. 57,58m Delphinium barbatum Bge, 57 Rosaceae: Rubus caesius L. 58 Sapindaeeae: Koelreuteria panieulata Lam. 58 Solanaceae: Lycium 58m Solanum lyeopersieum L. 57 Tamaricaceae: Tamarix 57,58 Umbelliferae: Daueus earota L. 57,58 Eryngium eoeru/eum M.B. 58 Verbenaeeae: Verbena officinalis L. 58 Vitex agnus-eastus L. 58m Nieokreślona rodzina - Undetermined family: Stereulia płatanifolia L. 58m Odnośniki - Notes: 1 Symbole gatunków pszczół oraz liczby oznaczające miejsce i autora obserwacji podano w rozdziale Miejsce i metod,. badań". Symbols of bee species and the numbers indicating the locality and author of ob servations are liiven in the chapter nmiejsce i metody badań". :z Kutner z liści zbierały na gniazda. The bees collected leaf tomentum to build their nests. m - Liczne występowanie danego gatunku, Appearance of the species in a great number. je do zapylania linii hodowlanych roślin złożonych (np. ozdobnych), szczególnie w niewielkich izolatorach. Nożycówka jaskrowa (Chelostoma maxilzosum) obserwowana była na 24 gatunkach roślin z 14 rodzin (m.in. na lucernie i baldaszkowych), ale wiernie 'Oblatywała tylko jaskry (tab, 3 - Cal. Również dość chętnie zasiedlała megachilniki. Inne gatunki mcżycówek odwiedzały przede wszystkim dzwonki. Nożyc6wka południowa (Ch. foveolatum) obserwowana była wyłącznie na dzwonkach (tab, 3 - Go). Nożyeówka dzwonkowa (Ch. fuliginosum) odwiedzała 37 gatunków roślin z 12 rodzin (w tym rzodkiew), najchę1miej jednak dzwonek (9 gatunków), zwłaszcza okrągłolistny, brzoskwiniolistny. rozpierzchły, pokrzywolistny, jednostronny, syberyjski, a także wiernie żmijowiec i ślaz (tab. 3 - Cu). Gatunek ten dość chętnie zasiedlał megachilniki. Nożycówka pospolita (Ch. florisomne) 'Oblatywała 28 gatunków roślin z 12 rodzin (raz podana licznie także i z lucerny), najchętniej jednak dzwonek,zwłaszcza okrągłolistny, a wiernie także jasieniec, jaskry i ślaz (tab. 3 - Cf). 7 - Pszczelnicze zeszyty 97

Tabela 2 Rośliny pokarmowe makatek z innych rodzajów! Food plants of other Anthidiini species (Anthidiellum, Paranthidiellum, Paraanthidium, Icteranthidium, Dianthidium, Proanthidium, Mesanthidiumy Rodzina i gatunek rośliny Plant family and plant speeies St Cb Lm Fe, Je Jnne Others Papilionaeeae: A/hagi kirghisorum Sehrenk. Astragalas onobrychis L. Coronilla C varia L. Genista tinetoria L. Glycyrrhiza Hippocrepis comosa L. Lotus L. corniculatus L. Medieago media Pers. M. sativa L. Melilotus albus Med. M. altissimus Thuill. M. offieinalis (L.) Lam. Ononis spinosa L. Ornithopus sativus L. Psoralea drupacea Bge. Trifolium arvense L. T. pratense L. T. repens L. Composltae: Centaurea C. balsamita Lam. C. iber/ca Trev, C. jaeea L. C. scabiosa L. C. solstitlalis L. C. squarrosa Willd. Aeroptilon picris PaU. Chondrilla juneea L. Cirsium turkestanieum Reg, Cynara scolymus L. Erigeron canadensis L. Helianthus annuus L. lnu/a Leontodon hispidus L. 58 57,58m Pe: 57 Cr: 58 Lt: 54 Ob: 51 51 ]8 Ie: 56 37m ]4 Ob: 14, 51 2m, 18, Ob:44m, 20,22 51 26m, 31m, Lt: 55 37m, 42, 49, 51, 55m,m 7m 57m 22 57 Lt: 54? 28 Lt: 54? 20,22 22 58m 22,25, 3], 51 ]7,22, 49 22,26, 58 31,49, Fe: 57, 58 Pe: 57-- 58m 57 Fe: 57m Pe: 57m 58 58 Pe: 58 36 Lt: 14 Je: 56m 58 Fe: 58 Pe: 58m 58 Is: 58m 58 Pe: 57 58 58 Is: 58 58 Is: 58m 58 58 58m 58. 58 Lt: 34 98

c. d. tab. 2 St Cb Lm Fe Inne Others L. autumnalis L. 26 Lt: 34 Matricaria disciformis C.A.M. 58 Onopordon acanthium L. 58m 58m Fe: 57 O. olgae Reg. et Schmalh. Fe: 57 Pe: 57 Parthenium argentatum A. Gray 58 Pulicaria sa/viifolia Bge. 58m 58m Labiatae: Ca/amintha acinos (L.) Clairv. 22 Glechoma hederacea L. 22. Hyssopus officinalis L. Cr: 58 Mentha silvestris L. 58 58m Prunella vulgaris L. Ocimum basilicum L. 58 Thymus serpyllum L. /I, 11, 18 Dipsacaceae: Scabiosa It: 45, 47 S. co/umbaria L. 37m Dipsacus lanceo/atus L. 58 Knautia arvensis (L.) Coult. 18 Chenopodiaceae: Girgensohnia oppositiflora (Pall.) Fenzl. 57 Ha/ocharis hispida C.A. Mey. 57m Cr: 58 Horaninowia ulicina Fisch. et Mey. 57m, 58 Suaeda a/tissima (L.) Pall, 58m S. paradoxa Bge. 58 Apocynaceae: Apocynum scabrum Russ. 58 Boraginaceae: Echium italicum L. 57 Is: 58m Campanulaceae: Jasione montana L. 36, Crassu/aceae: Sedum acre L. 53 Cruciferae: Sisymbrium sophiae L. 53 Cucurbitaceae: Cucumis melo L. 57 Cuscutaceae: Cuscuta lehmanniana Bge, 58m Cr: 58 Geraniaceae: Geranium sangulneum L. 18 Guttiferae: Hypericum prolificum L. 20 Lythraceae: Lythrum salicaria L. 57 Malvaceae: Althaea nudiflora Lindl. Is: 58 Oenotheraceae: Chamaenerion angustifolium (L.) Scop. 20 Epilobium hirsutum L. 58 58 Is: 58m Pedaliaceae: Sesamum indicum L. 57 '1. 99

c. d. tab. 2 St Cb Lm Fe, Je Inne Others Plantaginaceae: Plantago major L. 58 Plumbaginaceae: Statice perfoliata Karel 58 58m Cr: 58 Ranunculaceae: Clematis orientalis L. 58 57,58 Js: 58 Rosaceae: Fragaria vesca L. Lt: 34 Rubus 14,20 R. idaeus L. 22 Se, "fjhl4.'d, itflnls i Caplu asitt tj.!fieillalij L. ~ Solanaceae: Lycium 58 L. ruthenicum Murr. Cr: 58 Tamaricaceae: Tamarix 58 57. 58m Sa/sola transoxana Iljin 58 58m Umbelliferae: 14 Cicuta virosa L. Daucus carota L. Pe: 57 Verbenaceae: Verbena officinalis L. 58 58 Cr: 58m Vitex agnus-castus L. 58 Nieustalona rodzina - Undetermined famiiy: Apargia autumnalis 27 Odnośniki jak w tab. l - Notes as in the table l Potrzeby pokarmowe innych nożycówek zostały zbyt mało jeszcze poznane (tab. 3 - Cd, Cg). Wszystkie kamieniarki (Lithurge) są gatunkami południowymi, jest jednak możliwość wystąpienia ich w Polsce - zwłaszcza na wschodzie. Lista roślin oblatywanych przez kamieniarki południowo-europejskie - kuprówkę (L. cornutus) i ostówkę (L. fuscipennis) oraz azjatyckie - chabrówkę (L. maximus) i tadżycką (L. tibialis) obejmuje 25 gatunków (także i lucernę) z 10 rodzin, ale głównie ze złożonych (tab. 4 - Lo, Lu, Li, Lx), Wydaje się, że wałczatki, nożycówki i kamieniarki nie mogą mieć większego znaczenia w zapylaniu krajowych roślin uprawnych w polu, choć niewątpliwie odgrywają znaczną rolę w biocenozach naturalnych. Smółka komonicówka (Trachusa byssina) oblatywała 28 gatunków roślin z 8 rodzin (14 z motylkowych). Najchętniej odwiedzała komonicę rożkową, ale wiernie również koniczynę białą i lędźwian (groszek), wykę i świerzbnicę (tab. 4 - Tb). Smółka w miejscach liczniejszego występowania może odgrywać pewną rolę w zapylaniu komonicy i innych motylkowych. Do chowu się raczej nie nadaje, gdyż gmieździ się w piaszczystej ziemi (S c h m i e d e k n e c h t 1930). Z tynkarek tylko jeden gatunek, tynkarka murówka (Chalicodoma muraria), występował w Polsce na jedynym stanowisku koło Ząbkowic 100

Ta bela 3 Rośliny pokarmowe walczatek (Heriades Spin.) i nożyc6wek (Che/ostoma Latr.) Food plants of Heriades Spin. and Chelostoma Latr. Rodzina i gatunek rośliny Plant family and plant species Heriades Chelostoma Ht He ef Cu Ca(Cd. Cg. Co) Compositae: 11m, 37 Achillea millefolium L. ]8. 19. 36 22, 36, m Adenostyles alliariae Kern. ]2 Anthemis arvensis L. 18 A. tinctoria L. 11m. 25m 20. 36. 50 A. rigescens WiIId. 20m Carduus acanthoides L. 36 36 Centaurea 37.39, 46 C. cyanus L. 22 18 C. jacea L. C, panieulata 37 C. phrygia L. 2m C. rhenana Bor. 2m. 33 30m C. scabiosa L. 2m Chrysanthemum coronarium L. 20 Ch.rleucamhemum L. 2.20. Cichorium intybus L. 20.23. 25.48, 48 Cirsium arvense L. 31,36 31 Coreopsis verticillata L. 20 Crepis biennis L. 31,36m. 36m, C. capillaris (L.) Wall '. C. tectorum L. 36 Helichrysum arenarium (L.) Moeneh. H.' bracteatum (Vent.) Wind. 2m H. plicatum OC. 17 Hieracium 14.37 Cg: 37,47 H. murorum L., H. pilosella L. 22 Hypochoeris radicata L: lnu/a britannica L. 19.20 Leoniodon autumnalis L. 8?, 31, ; 48.m 2 L. sp. 47 Matricaria inodora L. 31 Picris hieracioides L. 36.53 Pulicaria dysenterica Gaertn. 36m Pyrethrum cinerariaefolium Trev. 2 Rudbeckia 2 Senecio 14 Scerucifolius L. 101

e. d. tab. 3 Ht He cr Cu CajCd, Cg, Co) S. jacobaea L. 18,22, 31 36,53, 22 S. vernalis W,K. 22 Sonchus arvensis L. 2,8? Tanacetum vulgare L. 2,22,23, m Taraxacum 2 22 22 T. officinale Web. 12, Campanulaceae: 11m 11m Campanula 48 12,20, 12m, 31, 33; Cd:47 25,33, 33, 37. Co: 33, 37 37,39,46, 39m,47m 48m,51m 48 C. bononiensis L. 36m 36 C. carpatica Jacq. 11m C. glomerata L. 18, 50 C. latifolia L. 20 C. pa/ula L. 22, 31. 34m, 36, C. persieifolia L. 50, 18,50, 53, C. rapunculoides L. 50 36,50 36,50, Co: 39m, 47 C. rotundifolia L. 18m, 22, 18,22, 31m, 36m. 25, 31. m 36m.m C. 'sibirica L. 18,25 C. trachelium L. 36, 39m, 53, m Jasione montana L. 36,31m, 47, m Boraginaceae: Echium 47 Cd: 47 E.-vulgare L. 3 12, 18,36, Caprifo/iaceae: Weigelia 22 22 Philadelphus coronarius L. C:onvo/vulaceae: Convolvu/us arvensis L. 25,36 8 Cruciferae: Alyssum argenteum Ali. 20 Berteroa incana DC. 18 Brassica campestris L. Raphanus sativus L. 30a Sinapis arvensis L. 22 Sisymbrium officinale (L.) Scop. Dipsacaceae: Knautia arvensis (L.) Coult. 36, 2 K.kiteibelli (Schult.) Borb. 12 102

c. d. tab. 3 Scabiosa co/umbria L. Caryophyllaceae: Stel/aria holostea L. Cerastium arvense L. Geraniaceae: Geranium G. pyrenaicum L. G. sanguineum L. Labiatae: Bal/ota nigra L. Glechoma hederacea L. Lamium a/bum L. Lavandula officinalis Chaix. Nepeta sibirica L. Sa/via officina/is L. Thymus serpyl/um L. Malvaceae: Malva M. a/cea L. M. moschata L. M. neg/ecta Wallr. M. rotundifolia L. M. silvestris L. O/eaceae: Ligustrum vulgare L. Syringa Oenotheraceae: Chamaenerion angustifolium (L.) Scop. Papilionaceae: Lotus cornicu/atus L. Medicago media Pers. Melilotus officinalis WiIld. Ranunculaceae: Ranunculus R. acer L. R. bu/bosus L. R. /anuginosus L. R. repens L. Rosaceae: Crataegus oxyacantha L. Rubus caesius L. R. idaeus L. Salicaceae: Sa/ix S. caprea L. Scrophulariaceae: Veronica V. chamaedrys L. Verbascum nigrum L. Umbellijerae: Daucus carota L. Herac/e/lm sphondylium L. Oenanthe fistu/osa L. Odnośniki jak w tab. I - Notes as in the table l Ht 20 22 36 7.8 36 Hc Cf Cu 37 36 22. 36 7 7m 36 18 36 20 Ca(Cd. Cg. Co) Cg: 37. 47 50 14 18 36 36m. 18 14 m Cd:4 8 39. 31 18. 361 18. 361 llm.36 48 2. 8. 14. 33.47m 39m. 29.m 53 14m 22 Cd: 47 22 14 34 36 Śląskich, ale i tam prawdopodobnie już wyginął (N o s k i e W. i c ~ 1948! S t r o j n y 1963, 1975, 1984). Tynkarkę tę obserwowano na 14 gatunkach roślin z 6 rodzin, głównie jednak na komonicy rożkowej (tab. 4 Cm}. 103

Tabela 4 Food Rośliny pokarmowe smółki; kanieniarek i tynkarek 1 plants of Trachusa Pz., Lithurge Latr. and Chalicodoma Lep. Rodzina i gatunek rośliny Trachusa Lithurge Chalicodama Plant family and plant species Tb Lo Lu Lx Li Cm Cp -Papilionaceae: 11m A/hagi kirghisorum Schrenk 58 Anthyllis vulneraria L..22, Astragalus glycyphyllos L. 18 Genista tinetoria L. 36 Hippocrepis eomosa L. 37 37 Indigofera gerardiana Wall. 58 Lathyrus 38m L. pratensis L. 25,36 L. silvestris L. 18m, 31, m Latus 14m, 38m, 46m L. cornieulatus L. 18, 22, 31, 36m, 16m,16a 37 37m, 47m, m 37 Lotus uliginosus Schk. Medioago falcara L. 18 M. sativa L. 57 Onobrychis viciaefolia Scop, 36,37 Ononis spinosa L. 18,22 Ornithopus sativus L. 22 Psoralea drupacea Bge. 58 Trifoltum arvense L. 22 T. pratense L. 36, T. repens L. 22, 31, 36 Vicia eracea L..18, 36, V..cassubica L. 18m V. villosa Roili..25,32 Compositae: Arctlum lappa L. 50 Acroptilon picris PalI. 57m 57m 58 58m Bellis perennis t, 16a Carduus - 52m Centaurea iberica Trev. 58 58m- C. scabiosa L: 16 C. solstitialis L. 58 C. squarrosa Willd. 57 Chrozophora tinctoria L. 58m Cirsium 52 Crepis 22 Hieracium pilosella L. 16a Hypochoeris radicata L. 36 Leoniodon autumnalis L. 36, Onopordon 52 O. aeanthium L. 57m 57m - - O. olgae Reg. et Schmalh. - 57m,r TaraxacŃ,,; officinale Web. 16a. T. /aevigatum (Willd.) OC. 16a Labiatae: Ajuga reptans L. 37 A. genevensis L. 16a 104

c. d. tab. 4 Tb Lo Lu Lx Li Cm Cp Ca/amintha acions Clairv. 18 Hyssopus officinalis L. 58 58 Mentha silvestris L. 57 Sa/via pratensis L. 37 Thymus 14m Th. serpyllum L. 22 - Boraginaceae: Echium vulgare L. 36m 16, 16a E. a/tissimum L. 57 He/iotropium 58m Lindelofia anchusoides (Lindl.) Lehm. 57m - - Campanulaceae: Jasione montana L. 36 Caryophyllaceae: Cerastium arvense L. 16a Chenopodiaceae: Horaninowia ulicina Fisch. et Mey. 57 Cucurbitaceae: Cucumis melo L. 57 Dipsacaceae: Knautia arvensis (L.) Coult. 36m, 50, Succisa pretezsis Mnch. Ericaceae: Cal/una vulgaris (L.) Salisb. 36 Pedaliaceae: Sesamum indicum L. 57 57 Rosaceae: Rubus fruticosus L. 36 Scrophulariaceae: Veronica chamaedrys L. 16a Umbelliferae: Conium maculatum L. 58 Eryngium coeruleum M.B. 58 58m Verbenaceae: Vitex agnus-castus L. 58 Zygophyllaceae: Peganum harmala L. 57 Odnośniki jak w tab. I - Notes as in the tab'e I,wNIOSKI 1. W zapylaniu komonicy w Polsce pewną rolę mogą odgrywać ma-- katki (Anthidium manicatum, A. punctatum, AnthidieLlum strigatum, Proanthidium oblongatum, ParanthidieHum lituratum) oraz smółka komonicówka (TrachusCl byssina). _ 2. Wałczatki (Heriades) i kamieniarki (Lithurge) są zapylaczami głównie roślin złożonych, a nożycówki (Chelostoma) głównie dzwonków i jaskrów - dla polowych upraw nasiennych są więc raczej bez znaczenia. 3. Nożycówki i wałczatki stosunkowo chętnie jednak zasiedlają sztuczne kanały gniazdowe - można by więc prawdopodobnie opracolos

wa.ć metody chowu tych pszczół dla zapylania pod izolatorami materiałów hodowlanych uprawnych roślin motylkowych, baldaszkowych i krzyżowych. 4, Wa'rto byłqby przeprowadzić badania nad biologią makatki zbójnicy (Anthidium ma.nica.tum) dla zbadania foli tego pospolitego gatunku w zapylaniu roślin i szkodliwości atakowania przez niego innych owadów zapylających. LITERATURA A d o l p h W. (1934) - Materiały do znajomości fauny pszczół Wileńszczyzny. Prace Tow. Przyj. Nauk, 8 (1933): 217-254, Wilno. A l f k e n J. D. (1909a) - Beltrag zur Kenntnis der Apidenfauna von Ostpreussen. Schr. Physiol.cokon. Gesell. Konigsberg, 50: 320-345. A l f k e n J. D. (1909b) - Beltrag zur Kenntnis der Apidenfauna von Westpreussen (Sammelbericht). Ber. Westpr. Bot.vzool. Ver., Danzig, 31: 101-123. A l f k e n J. D. (1912a) ~ Die Bienenfauna von Ostpreussen. Schr. Physiol.-Okon. Gesell., Konigsberg, 53: 114--182. A l f k e n J. D. (1912b) - Die Bienenfauna von Westpreussen. Ber. Westpr. Bot.- -zool. Ver., Danzig, 34: 1~96. A l f k e n J. D. (1912c) - Die Bienenfauna von Bremen. Abh. Naturwiss. Ver. Bremen, 22 (1914): 1-220. A n a s i e w i c z A. (1973) - Błonkówki pszczołowate (Apoidea, Hymenoptera) występujące na plantacjach lucerny mieszańcowej (Medicago media Pers.) i skład florystyczny zebranego przez nie pyłku. Akad. Roln., Rozpr. nauk., 5: 1-39, Lublin. B a er W. (1903) - Zur Apidenfauna der Kurischen Nehrung, Intern. allgem, Z.f. Entom., 8: 157-161. B a n a s z a k J. (1973a) - Pszczołowate (Apoidea) okolic Poznania. Bad. fizjogr', Pol. zacłu, B, 26: 33.-78. B a n a:s z ak J. (1973b) - Pszczołowate (Apoidea) Wolińskiego Parku Narodowego. Bad. fizjogr. Pol. zach., B, 26: 79-88. B a n a s z a k J. (1976) - Pszczoły (Hymenoptera, Apoidea) Ogrodu Botanicznego w Poznaniu. Bad. fizjogr, Pol. zach., C, 19: 71-85. B a n a s z a k J. (1977) - Pszczoły (Hymenoptera: Apoidea) rezerwatu "Dębina" pod Wągrowcem. Bad. fizjogr. Pol. zach., C, 30: 155--158. B a n a s z a k J. (1980) - Pszczoły (Apoidea, Hymenoptera) siedlisk kserotermicznych rejonu dolnej Wisły. PAN, Fragrn. faunist., 25('19): 335-360, Warszawa. B a n a s z a k J. (1982) - Pszczoły (Hymenoptera, Apoidea) polskiego Pobrzeża Bałtyku. Bad. fizjogr, Pol. zach., C, 33: 7-38. B a n a s z a k J. (1983) - Ecology of be es (Apoidea) of agricultural landscape. Pol. eco!. Stud., 9(4): 421-505. B a n a s z ak J. (1985) - Zgrupowania pszczół (Apoidea) w środowisku Wiejskim. Pol. Pismo ent. 55: 115>-133. B a n a s z a k J., P l e w kat. (1981). - Apoidea (Hymeftoptera) Kampinoskiego Parku Narodowego. PAN, Fragm. faunist., 25(24): 435--452, Warszawa. B e l fi k o v a A. (1970) - Bees (Apoidea) of Querco-Carpinetum at Bab. Res. Project Bab, Progr, Rep. I.: 203-210, Bratlslava. B e l fi k o v li A. (1971) - V~ely (Apoidea) z niektórych vyznamnych oblasti Slovenska. EntomoI. Probl., 10: 141-190, Bratislava. 100

B e l ci k o v ci A. (1977) - Vcely (Apoidea) okolia Zemplinskej śiravy, Acta Fac; Rer. Nat. Univ. Comen.-Zoologia, 22: 109-123. B e n e d e k P. (1969) - Examinations on lucerne pollinating wild bees (Hl/m., Apoidea) in the Hungarran Great Plain. Fol. ent. Hung., Budapest, 22: 101~ 115. B e n e d e k P. (1970) - Vizsgalatok a vorosheret megporzó vadmeheken a Nagyes Kisalfoldon.. Novenytermeles, 19(4): 361-371. B l u t h g e n P. (1919) - Die Bienenfauna Pommerns. Stett. ent. Z., Stettin, 80: 65-131. B o u c e k Z., S u s t e r a O. (1957) - Vćely - Apoidea. Klic zvifeny CSR, t. 2: 377-406, Praha. B r a m s o n K. Z. (1879) - Die HlImenoptera MeJUfera der Umegegend von Jekaterinoslaw.. BulI. Soc. Nat. Mosc. B r i s c h k e C. S. A. (1888) - Hymenoptera Aculeata der Provinzen West- und Ostpreussen. Schrift. Naturforsch. Ges. Danzig, 7: 85-106. D i t t r i c h R. (1903) - Verzeichnis der bisher in Schlesien aufgefundenen Hymenopteren. I. Apidae. Z. Ent., 28: 19-54, Breslau. D y l e w s kam. (1966) - Apoidea Babiej Góry. Acta zool. crac., 11: 112-175. D Yl e w s k a M., Z a b ł o c kij. (1972) - Nowe i mało znane Apoidea (HlImenoptera) z obszaru Polski. Acta zool. crac., 17(18): 405-414. F a b r,e J. H. (1948) - Dziwy instynktu u owadów i pająków. Wyd. II (tłumaczyły z francuskiego: M. Gór s k a i H. L i n d e n f e l d): 1-260, Warszawa. F r i e s e H. (1923) - Die europaischen Bienen. Das Leben und Wirken unserer Blumenwespen. Berlin. F r i e s e H. (1926) - Die Bienen, Wespen, Grab- und Goldwespen. Die Insecten Mitteleuropas, insbesondere Deutschlands. Stuttgart. H e d i c k e H. 1922) - Die Hymenopterenfauna des Gr.-Machnower Weibergs bei Mittenwalde (Mark). Deut. entomol. Z., 3, Berlin. H e d i c k e H. (1930) - Hautfliigler, Humetioptera. Die Tierwelt Mitteleuropas. t. 5, Jnsekten, cz. 2: 1-246. K u n t z e R., N o s k i e w i c z J. (1938) - Zarys zoogeografii polskiego Podola. Prace nauk. Tow. Nauk. we Lwowie, Dz. 2, 4: 1-538. M a j e w s k i E. (1889-1898) - Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. t. 1-2, Warszawa. M Ci s c h l era. (1938) - Ein Beltrag zur Bienenfauna in Ostpreussen, insbesondere der Kurischen Nehrung. Schrift. Physik.vokon. Gesell. Konigsberg, 70(2): 243-288. M ii 11 er H. (1873) - Die Befruchtung der Blumen durch Insecten und die gegenseitigen Anpassungen beider, Leipzig. N o s k i e w i c z J. (1922) Pszczołowate okolic Lwowa. Spraw. Kom. Fiz;j., 55-56. N o s k i e w i c z J. (1948) Uwagi o kilku gatunkach Miesierek Śląska i krajów sąsiednich. Pol. Pismo ent., 18(1): 31-. O s Yc z n i u k A. W. (1960) - Swiazi pczelińych s bobowymi w stiepi prawobierieżja Ukrainy. Entomoł. Obozr., 39(2): 384-394. P a w l i k o w s kit. (1978) - Związki pokarmowe pszczołowatych (HlImenoptera, Apoidea) występujących na uprawach rzepaku ozimegc _. Brassica napus L. z innymi roślinami zielnymi w okolicy Torunia. Pol. Pismo ent., 48: 267-277. po n o m a r i e w a A. A. (1978) - Apoidea~Megachilidae. Opriedielitiel nasiekornych Ewropejskoj Czasti SSSR, t. 3, Pierieponczatokryłyje, cz. 1: 418-452, Leningrad. p o p o w W. W. (1948) - Apidae-Pczelinyje w: Opriedielitiel nasiekornych ewropej'skoj czasti SSSR.: 751-769, Moskwa-Leningrad. 101

p o p o w W. W. (1954) - O faunie pczelinych (Hymenoptera, Apoidea) jużnoj czasti Zapadno-Kazachstanskoj obłasti. Trudy Zoołogiczeskogo Instituta Akademii Nauk SSSR, t. 16. P o p o w W. W. (1967) - Pczelinyje Sredniej Azii i ich raspriedielenie po cwietkowym rastienijam. Poleznyje nasiekomyje - opylitieli i entomotagl.: 11-3211, Moskwa-Leningrad. p t a c e k V., H o f b a u er J. (1973) - Pfedbśżna pozorovani opylovaćń (Hymenoptera: Apoidea) cicorky pestre (Coronilla varia L.) cv. Chernung. Sbornik Vedeckych Praci, (3): 51-56. R u s z k o W'5 kij. (1957) - Nazwy polskie owadów (maszynopis - typescript). R u s z k o w s k i A, B i l i ń s kim. (1986) - Rośliny pokarmowe oraz znaczenie gospodarcze murarek (Osmia Pz., HopUtis Klug, Anthocopa Lep. - Hymenoptera, Megachilidae). Pszczeln, Zesz. nauk. t. 30: 63-87. R u s z k o w s k i A, B i l i ń s k i M., G o s e k J., K u n a K., K a c z m a r s k a K., J a b ł o ń s k i B., K o s i o r A (1980) - Rośliny wykorzystywane przez miesiarki (Megachile Latr.). Pszczelno Zesz. nauk., 24: 97-112. S c h' e l h o r n M. (1946) - Bltitenbiologie und Samensatz bei Vicia villosa. Der Ztichter 1: 23-24. (cit. M ł y n i e c, W ó j t o w s k i 1962). S c h m i e d e k n e c h t O. (1930) - Die Hymenopteren Nord- U. Mitteleuropas. II Aufl., Jena. S o was. (1973) - Z badań nad owadami zapylającymi lucernę w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk roln., 131: 145-152. S t r o j n y W. (1963) - Obrostka murówka, ChaHcodoma muraria (Fab.) (Hymenoptera, Apidae) w rezerwacie przyrody "Skałki Stoleckie" pod Ząbkowicami Sląskimi. Pol. Pismo ent., 33: 199-219. S t r o j n y W. (1975) - Obecny stan populacji obrostki murówki - ChaHcoooma muraria (Fab.) (Hymenoptera, Apidae) w rezerwacie przyrody Skałki Stoleckie pod Ząbkowicami Sląskimi. Pol. Pismo ent., 45: 415-422. S t r o j n y W. (1984) - Stan populacji jedynej polskiej kolonii obrostki murówki - Chalicodoma muraria (F.) (Hymenoptera, Apidae) w rezerwacie Skałki Stoleckie pod Ząbkowicami Śląskimi w latach 1980-1983. Pol. Pismo ent., 54: 377-383. T o r k a V. (1912) - Die Bienen der Provinz Posen. Z. Naturwiss. Abt. Posen, t. 20: 97-181. T o r k a V. (1932) - Nachtrage zu metner Veroffentlichung tiber "Die Bienen der Provinz Posen". Deut. wiss. Z. f. Polen. Z i ó ł k o w s k i H. (1979) - Owady pszczołowate (Apoidea) zapylające kapustę pastewną (Brassica oleracea L. var. acephala hort.) i rzodkiewkę (Raphanus sativus L. var radicula D C.) na <obszarze Kujawsko-Pomorskim. C:4 1. Skład gatunkowy i zachowanie się Apoidea podczas odwiedzania kwiatów. Akad. Techn.-Roln., Zesz. nauk. 71, Zootechnika (3): 149-'163. IIl1Ill;EBbIE PACTEHJ.1.H IIqEJI J.13 PO.n;A ANTHIDIUM J.1 HEKOTOPbIX.n;PyrJ.1X BJ.1.n;OB J.13 CEMEfiCTBA MEGACHILIDAE (HYMENOPTERA) A. P Yli K o B CK H, M. B Hn H H h CK H Pe310Me Ha OCHOBaHHHcoócraeaaarx Ha6nlOAeHHH(1961-1982 rr.), a TaK1Ke nhtepatyphi cocraaneao CllHCOKllHI.QeBhIXpacTeHHH 38 BHAOBnxen H3 poaob: Anthidium, Anthidiellum, Paranthidiellum, Paraanthidium, Proanthidium, Icteranthidium. 108

Dianthidium, Mesanthidium, Heriades, Chelostoma, Trachusa, Chalicodoma, H Lithurge. Anthidium manicatum L., A. punctatum Latr., Anthidiellum strigatum Latr., Proanthidium oblongatum Latr., Paranthidiellum lituratum Pz. H Trach usa byssina Pz. MoryT y aac JUpaTb He50JIbwylO pojib B OnbIJIeHJ1H poraroro JIH,n;BeHl~a (Lotus corniculatus L.). BJ1,n;bI J13 po,n;ob Heriades J1 Lithurge noceuiasor, rjiabhbim o5pa30m, ~BeTbI Compositae, a BJ1,n;bI J13 pona Chelostoma - ~BeTbI Campanula J1 Ranunculus. Heriades truncorum L., H. crenuiatus Nyl., Chelostoma maxillosum L. H Ch. fuligi nosum Pz. BepoHTHO MoryT 5bITb J1CnOJIb30BaHbI npx OnbIJIeHJ1J1 CeJIeK~J10HHbIX MaTepHaJIOB KyJIbTyp Papilionaceae, Umbelliferae J1 Cruciferae B J130JIHTOpaX, TaK KaK 3TH nxe.nsr OXOTHO3aCeJIHJIH MeraXJ1JIbHJ1KH (J1CKyccTBeHHble,n;OMJ1KJ1). FOOD PLANTS OF ANTHIDIINI AND OF SOME OTHER MEGACHILIDAE BEES (HYMENOPTERA, MEGACHILIDAE) A. R us Z k o w s k i, M. B i l i ń s k i Summary The list of food plants for 38 bee species of the genera: Anthidium, Anthidiellum, Paranthidiellum, Paraanthidium, Icterant1iidium, Dianthidium, Proanthidium, Mesanthidium, Trachusa, Heriades, Chelostoma, Chalicodoma and Lithurge - has been composed on the basis of own observations (1961~1982) and of Iiterature. The following species: Anthidium manicatum L., A. punctatum L a t r., Anthidiellum strigatum L a t r., Proanthidium oblongatum L a t r. Paranthidiellum lituraturn. P z., and Trachusa byssina P z. may take some small part in the pollination of Lotus corniculatus L. in Poland. The species of Heriades and Lithurge visited mainly the flowers of Compositae, and the species of Chelostoma visited the flowers of Campanula and Ranunculus. The species: Heriades truncorum L., H. crenulatus N y 1., Chelostoma maxillosum L. and Ch. fuliginosum P z. may be used probably to pollinate same cultivated Papilionaceae, Umbelliferae and Cruciferae in isolated chambers, because these bees willingly settled the trap nests.