POLSKA INFORMACJE OGÓLNE Od początku lat 90-tych Polska była głównie krajem pochodzenia kobiet będących ofiarami handlu ludźmi w celu wykorzystywania seksualnego. Oprócz tego stała się również krajem tranzytu oraz krajem docelowym w dla kobiet z Bułgarii, Rumunii i państw byłego Związku Radzieckiego, przede wszystkim Ukrainy i Białorusi. Odnotowano również nasilenie się zjawiska handlu ludźmi w celu wykorzystywania do pracy przymusowej. Coraz częściej mamy do czynienia z handlem ludźmi w celu działalności przestępczej oraz nasileniem się handlu dziećmi zarówno w celu wykorzystywania ich do żebractwa, jak i wykorzystywania seksualnego. Władze polskie podejmowały działania odpowiednio do zmieniających się tendencji w handlu ludźmi. W poprzednich latach na podstawie nowelizacji ustawy o pomocy społecznej wszystkie osoby będące ofiarami handlu ludźmi miały prawo do ochrony socjalnej. Niemniej jednak specjalny program na rzecz wsparcia i ochrony zatwierdzony przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji skierowany był jedynie do cudzoziemców. Od kwietnia 2009 r. wsparcie dla obywateli polskich gwarantuje Krajowe Centrum Interwencyjno- Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi (KCIK). RAMY INSTYTUCJONALNE I PRAWNE Prawodawstwo Wszystkie formy handlu ludźmi są zakazane. Handel ludźmi podlega ściganiu i karaniu na mocy art. 253 polskiego kodeksu karnego. Ustawa o zmianie kodeksu karnego, która zawiera definicję handlu ludźmi, została przyjęta w maju 2010 r. Przed przyjęciem jednoznacznej definicji prokuratorzy w postępowaniach dotyczących handlu ludźmi opierali się na Protokole ONZ ds. handlu ludźmi z 2000 r.
Do ścigania spraw dotyczących handlu ludźmi w celu wykorzystywania seksualnego wykorzystywane są art. 203, 204 i 253 kodeksu karnego. Art. 253 i przepisy dotyczące przestępczości zorganizowanej wykorzystywane są do ścigania spraw o pracę przymusową, ale nie ma przepisów, które definiowałyby i odnosiłyby się bezpośrednio do przypadków handlu ludźmi do pracy przymusowej. Kary zasądzane na podstawie art. 253 wynoszą od 3 do 15 lat pozbawienia wolności, a na podstawie art. 203 i 204 od 1 roku do 10 lat. Taki wymiar kar jest współmierny do wyroków, jakie zapadają w sprawach o inne poważne przestępstwa, takie jak gwałt. W kwietniu 2005 r. zmieniono ustawę o cudzoziemcach oraz ustawę o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W ustawie przewidziano przyznanie zezwolenia na pobyt ofiarom cudzoziemskim w trakcie podejmowania decyzji, czy chcą współpracować z organami ścigania. Od stycznia 2009 r. ofiary handlu ludźmi mogą w Polsce skorzystać z trzymiesięcznego okresu na zastanowienie lub sześciomiesięcznego zezwolenia na pobyt, które podlega przedłużeniu, jeśli ofiara zdecyduje się na współpracę w postępowaniu karnym. Polska dokonała więc transpozycji dyrektywy Rady 2004/81/WE w sprawie dokumentu pobytowego wydawanego obywatelom państw trzecich, którzy są ofiarami handlu ludźmi lub podlegali działaniom ułatwiającym nielegalną imigrację. Strategia krajowa / krajowy plan działań Od roku 2003 r. co dwa lata przyjmuje się Krajowy Program Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi. Najnowszym wykorzystywanym instrumentem jest Krajowy Plan Działań przeciwko Handlowi Ludźmi na lata 2009-2010. Plan ten skupia się na: prewencji i badaniach zmianach legislacyjnych, ustanowieniu nowych organów koordynacyjnych i szkoleniach udzielaniu ofiarom wsparcia i ochrony
Prezes Rady Ministrów co roku otrzymuje od komitetu międzyresortowego sprawozdanie z prac mających na celu realizację planu działań. Krajowa koordynacja działań wymierzonych przeciwko handlowi ludźmi W marcu 2004 r. Rada Ministrów powołała międzyresortowy Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi. Przewodniczącym Zespołu jest Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, który wykonuje zadania koordynatora krajowego. W skład Zespołu, który odrywa rolę rady doradczej przy Prezesie Rady Ministrów, wchodzą przedstawiciele wszystkich właściwych ministerstw, podmiotów administracji rządowej i organizacji pozarządowych. Do zadań zespołu należy: ocena realizacji Krajowego Planu Działań przeciwko Handlowi Ludźmi; wysuwanie wniosków dotyczących działań i opiniowanie podejmowanych działań; współpraca z podmiotami administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz z organizacjami pozarządowymi. W związku z faktem, że Zespół odbywa posiedzenia jedynie dwa razy do roku, celem bieżącego monitorowania działań i wymiany informacji w ramach Zespołu powołano Grupę Roboczą, w skład której wchodzą eksperci reprezentujący wszystkie instytucje uczestniczące w pracach Zespołu. Aby lepiej monitorować rozwiązywać wybrane problemy, zwoływane są również dwie grupy eksperckie zajmujące się ochroną małoletnich ofiar handlu ludźmi oraz działaniami prewencyjnymi. Sprawozdawcy krajowi lub równoważne mechanizmy W Polsce nie ustanowiono niezależnego sprawozdawcy krajowego.
Za mechanizm równoważny służą działania Zespołu do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi. Zespołowi przewodniczy Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. REALIZACJA POLITYKI W ZAKRESIE ZWALCZANIA HANDLU LUDŹMI Prewencja Od 2007 r. prowadzona jest kampania informacyjna dotycząca handlu ludźmi do pracy przymusowej, skierowana do osób udających się w poszukiwaniu pracy do krajów UE. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji we współpracy z fundacją La Strada opublikowało poradnik dla Polaków pracujących zagranicą zawierający ostrzeżenia przed wykorzystaniem do pracy przymusowej. Rozpoczęto również kampanię informacyjną skierowaną do osób przybywających do Polski celem podjęcia pracy, która polegała na dystrybucji ulotek za pośrednictwem Urzędów Konsularnych RP na Ukrainie, Białorusi i w Rosji. W poprzednich latach prowadzono również kampanie podnoszące świadomość na temat zjawiska handlu ludźmi, skierowane zarówno do funkcjonariuszy organów ścigania, jak i do ogółu społeczeństwa. Organizowane są ponadto regularne szkolenia, przede wszystkim dla policji i straży granicznej, funkcjonariuszy, prokuratorów, inspektorów pracy, pracowników socjalnych, pracowników Urzędu ds. Cudzoziemców, którzy przeprowadzają wywiady z osobami wnoszącymi o przyznanie statusu uchodźcy oraz pracownikami ośrodków dla uchodźców. Ochrona i wsparcie ofiar Ustawa o pomocy społecznej przewiduje, że wszystkie ofiary handlu ludźmi, zarówno cudzoziemcy, jak i obywatele polscy, mogą korzystać z pomocy społecznej ze środków pochodzących z budżetu państwa.
Od 2006 r. realizowany jest specjalny program wsparcia dla cudzoziemców, który polega między innymi na interwencji kryzysowej i udzielaniu ofiarom pomocy podczas kontaktów z organami ścigania. Program ten jest obecnie realizowany w ramach Krajowego Centrum Interwencyjno-Konsultacyjnego dla Ofiar Handlu Ludźmi. W marcu 2009 r. Centralny Zespół do walki z Handlem Ludźmi wydał nowe wytyczne w sprawie identyfikowania ofiar przymusowego żebractwa, skierowane do jednostek policji w całym kraju. Rozpoczęto krajowy program szkoleniowy zmierzający do poprawy niesienia pomocy ofiarom handlu ludźmi. Odbywają się również liczne szkolenia dla funkcjonariuszy organów ścigania na temat identyfikowania ofiar. Ochrona i wsparcie ofiar Według danych ze sprawozdania Departamentu Stanu USA na temat handlu ludźmi rząd zidentyfikował przynajmniej 206 ofiar handlu ludźmi w 2009 r., w tym 123 dzieci w prostytucji, a w roku 2008 organizacje pozarządowe i władze zidentyfikowały 315 ofiar. W sumie pomoc od polskich władz otrzymały 193 ofiary. W roku 2009 rząd zakwalifikował do pomocy 22 ofiary. Zezwolenie na pobyt Od stycznia 2009 r. trzymiesięczny okres do zastanowienia przysługujący ofiarom cudzoziemskim został przedłużony z dwóch do trzech miesięcy. W trakcie trzymiesięcznego okresu do zastanowienia ofiara ma czas na podjęcie decyzji, czy chce współpracować z organami ścigania. Ofiary cudzoziemskie, które godzą się na współpracę z polskimi organami ścigania, mogą wnieść o przyznanie sześciomiesięcznego zezwolenia na pobyt, które może ulec przedłużeniu. Cudzoziemskim ofiarom handlu ludźmi, które uzyskały sześciomiesięczne zezwolenie na pobyt przysługuje prawo do pracy po uzyskaniu stosownego zezwolenia na pracę, które wydawane jest przez wojewódzkie organy odpowiedzialne za wydawanie zezwoleń na pobyt i zezwoleń na pracę. Przewidywana nowelizacja ustawy o cudzoziemcach obejmuje
wprowadzenie możliwości wykonywania pracy przez ofiary i świadków bez konieczności uzyskania takiego zezwolenia. W 2008 r. dwie ofiary skorzystały z prawa do zastanowienia się, a 21 ofiar podjęło współpracę z organami ścigania i. Specjalne środki ochrony dzieci W Polsce nie ma szczególnej ustawy dotyczącej środków ochrony małoletnich ofiar handlu ludźmi. Zgodnie z polskimi przepisami wszystkim małoletnim, którzy zostaną zidentyfikowani przez organy ścigania jako ofiary handlu ludźmi, przysługują te same formy pomocy, co ofiarom dorosłym. Pomoc ta obejmuje wsparcie psychologiczno-socjalne, pomoc prawną, bezpieczne schronienie i w razie konieczności pomoc tłumacza ustnego. Małoletni bez opieki kierowani są do ośrodków pomocy dla nieletnich, a sąd wyznacza dla nich przedstawicieli prawnych. Małoletni cudzoziemcy bez opieki mogą również wystąpić o przyznanie zezwolenia na pobyt. Trwa obecnie opracowywanie modelu wsparcia i ochrony małoletniej ofiary handlu ludźmi, który ma zapewnić lepszą i skuteczniejszą pomoc. Od końca 2009 r. w dwóch województwach uruchomiono na zasadach projektu pilotażowego Program wsparcia i ochrony małoletniej ofiary/świadka handlu ludźmi. Głównym celem programu jest harmonizacja obowiązujących procedur dotyczących ochrony dzieci i zagwarantowanie ochrony najlepszego interesu dziecka podczas pobytu ofiary na terenie Polski. Dochodzenie i ściganie Najnowsze dane dotyczące ścigania i wyroków skazujących Przedstawiciele polskich organów ścigania i organizacji pozarządowych uważają, że brak jasnej definicji handlu ludźmi w polskim kodeksie karnym ogranicza możliwości ścigania tego przestępstwa.
Według danych prokuratury w 2008 r. w 28 sprawach przedstawiono akt oskarżenia. W stan oskarżenia postawiono 78 osób. Zidentyfikowano 315 ofiar. W 2008 r. zapadły wyroki skazujące przeciwko pięciu handlarzom ludźmi; jeden z nich został skazany na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu. Według sprawozdania Departamentu Stanu USA na temat handlu ludźmi w roku 2009 skazano 52 osoby oskarżone o handel ludźmi w sądach pierwszej instancji na podstawie art. 253 i 203, natomiast w roku 2008 zapadło 46 wyroków skazujących. Według najświeższych danych w roku 2008 w wyniku apelacji 30 z 57 osób skazanych za handel ludźmi otrzymało wyroki w zawieszeniu. Pozostałe 27 osób otrzymało kary pozbawienia wolności od 1 do 5 lat. Ustanowienie grup wielozadaniowych, specjalnych jednostek i zespołów policyjnych. Zarówno policja, Straż Graniczna, Prokuratura, jak i województwa powołały jednostki specjalne lub grupy zadaniowe do spraw zwalczania handlu ludźmi. Do zadań tych jednostek należy nasilenie walki z handlem ludźmi i dążenie do ściślejszej współpracy w ramach ścigania tego przestępstwa. Należy wśród nich wymienić: Centralny Zespół do walki z Handlem Ludźmi, Organami Ludzkimi, Pornografią Dziecięcą i Pedofilią Komendy Głównej Policji, ustanowiony we wrześniu 2006 r.; zespoły utworzone w 16 Komendach Wojewódzkich Policji oraz w Komendzie Stołecznej (do 5 osób); zespół monitorowania i koordynacji działań podejmowanych przez Straż Graniczną w zakresie zapobiegania handlowi ludźmi i jego zwalczania; trzynastu koordynatorów do spraw zwalczania handlu ludźmi oraz dwunastu młodszych koordynatorów w oddziałach Straży Granicznej (funkcjonariusze z jednostek śledczych); specjalne narzędzie: Algorytm postępowania funkcjonariuszy organów ścigania w przypadku ujawnienia przestępstw handlu ludźmi;
konsultant w Prokuraturze Generalnej; szesnastu konsultantów ds. zwalczania handlu ludźmi w Prokuraturze; specjalne narzędzie: Wskazówki metodyczne dla prokuratorów prowadzących lub nadzorujących postępowanie karne w sprawach dotyczących handlu ludźmi. W kwietniu 2008 r. między Komendantem Głównym Straży Granicznej i Krajowym Inspektorem Pracy zostało podpisane porozumienie na temat współpracy, zawierające postanowienia o prowadzeniu przez straż graniczną i inspektorów pracy wspólnych kontroli. Na mocy porozumienia przypadki handlu ludźmi wykryte przez inspektorat pracy podlegają ściganiu przez wyspecjalizowane jednostki straży granicznej (pod nadzorem prokuratury). Podobne porozumienia podpisano również na poziomie województw. Ponadto na początku 2009 r. we wszystkich wojewódzkich inspektoratach pracy ustanowiono specjalne wydziały kontroli pracowników zagranicznych. Około 150 inspektorów pracy odbyło szkolenia na temat problemów związanych z pracownikami zagranicznymi i handlem ludźmi. 1. UE i współpraca międzynarodowa Polska policja podpisała z prawie wszystkimi państwami europejskimi, a także z wieloma państwami trzecimi, porozumienia dwustronne na temat przekazywania informacji operacyjnych. Podstawowe znaczenie miała współpraca oficerów łącznikowych (zarówno polskich, jak i akredytowanych w Polsce), w szczególności w odniesieniu do takich państw jak Białoruś, Bułgaria, Francja, Niemcy, Włochy, Holandia, Hiszpania, Szwecja, Ukraina i Wielka Brytania. Wykorzystywano również takie platformy współpracy, jak Interpol i Europol. W 2009 r. polskie władze prowadziły współpracę dwustronną z Ukrainą i Mołdawią, które są krajami pochodzenia ofiar identyfikowanych w Polsce. Współpraca ta polegała na realizacji projektów szkoleniowych zmierzających do wymiany najlepszych praktyk dotyczących sposobów ścigania handlarzy ludźmi i wspierania ofiar.
W 2008 r. Centralny Zespół do walki z Handlem Ludźmi Komendy Głównej Policji przystąpił do analitycznego pliku roboczego Europol-u AWF Phoenix. AWF wykorzystywany jest przez policję do wymiany informacji dotyczących handlu ludźmi z innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Ponadto Polska policja uczestniczy w projekcie COPSAT dotyczącym międzynarodowej współpracy organów ścigania oraz władz i organizacji pozarządowych w obszarze zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi, który realizowany jest przez Komendę Dystryktu Sztokholm w Szwecji. Współpraca ta obejmuje Szwecję, Estonię, Rumunię i Polskę. INFORMACJE DODATKOWE W kwietniu 2010 r. przy okazji realizacji Krajowego Planu Działań przeciwko Handlowi Ludźmi na lata 2009 2010 zainicjowano, w formie projektu pilotażowego, wojewódzki zespół ds. handlu ludźmi z udziałem przedstawicieli Policji, Straży Granicznej, wydziałów polityki społecznej urzędów wojewódzkich, inspekcji pracy i organizacji pozarządowych. Zespół ten będzie stanowił platformę wymiany informacji służących lepszemu udzielaniu wsparcia ofiarom handlu ludźmi oraz działały jako mechanizm koordynacji oraz prowadzenia na szczeblu regionalnym działań prewencyjnych i edukacyjnych. W 2010 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zachęci właściwe organy do ustanowienia takich zespołów w dwóch innych województwach. i Sprawozdanie Departamentu Stanu USA na temat handlu ludźmi 2009 (United States Department of State Trafficking in Persons Report 2009).