ŚLIMAKI SŁODKOWODNE CZĘŚĆ III

Waloryzacja malakologiczna starorzeczy górnej Wisły i terenów bezpośrednio przyległych wraz z oceną zagrożeń i propozycją zadań ochronnych dla miejsc szczególnie cennych przyrodniczo ŚLIMAKI SŁODKOWODNE CZĘŚĆ III Opracował: dr Bartłomiej Gołdyn Poznań 2014

Strona2 1. Metodyka Inwentaryzacja prowadzona jest zgodnie z metodyką przyjętą do celów krajowego monitoringu stanowisk zatoczka łamliwego (Anisus vorticulus), jedynego występującego w Polsce gatunku ślimaka wodnego umieszczonego w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE (Zając, Gołdyn, 2012). Wytypowane stanowiska w obrębie starorzeczy kontrolowane są przy pomocy standardowej siatki czerpakowej ciągniętej na odcinku 0,5 m, a z każdego stanowiska pobieranych jest minimum 15 takich próbek. Następnie są one przeglądane w terenie pod kątem występowania gatunków mięczaków, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków rzadkich i chronionych. Liczba stanowisk w obrębie każdego starorzecza uzależniona jest od jego wielkości, urozmaicenia linii brzegowej oraz liczby mikrohabitatów (płatów roślinnych różnego typu) obecnych na jego obszarze. Uzyskane dane uzupełniane są wynikami zebranymi przy pomocy skrobaka dna, tzw. wypatrywanie, informacjami uzyskanymi na podstawie składu gatunkowego mięczaków wbudowanych w domki chruścików z rodzaju Limnephilus oraz przy pomocy metod używanych w badaniach nad ślimakami lądowymi (analiza ściółki w środowiskach podmokłych i w okresowych zbiornikach wodnych). Zebrane mięczaki oznaczane są z zastosowaniem standardowych metod, na podstawie kluczy Piechockiego (1979), Piechockiego i Dyduch-Falniowskiej (1993), Jackiewicz (2000) oraz Glöer a i Meier-Brook a (2003). W zestawieniu wyników odnośnie każdego z badanych starorzeczy wytłuszczeniem zaznaczono gatunki umieszczone na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce (Głowaciński, 2002). Numeracja opisywanych starorzeczy została podana za danymi kartograficznymi umieszczonymi na stronie internetowej http://www.iop.krakow.pl/wisla (dostęp z 21.11.2014).

Strona3 2. Wyniki W 2014 roku badania nad ślimakami wodnymi objęły 69 starorzeczy, na odcinku między miejscowością Uście Solne i ujściem rzeki Breń. Na badanych stanowiskach stwierdzono występowanie 21 gatunków ślimaków wodnych, w tym trzech gatunków wpisanych na Polską Czerwoną Listę (Piechocki, 2002) jednego (Aplexa hypnorum) z kategorią NT oraz dwóch (Anisus spirorbis i Hippeutis complanatus) z kategorią DD (Tabela 1). Nie odnotowano występowania gatunków chronionych prawem europejskim ani krajowym. Badaniami objęto również starorzecze nr 278, znajdujące się w górnym odcinku Wisły (okolice Oświęcimia). Z rzadszych gatunków stwierdono tam występowanie jedynie Stagnicola palustis (DD wg Polskiej Czerwonej Listy). Tabela 1. Wykaz gatunków ślimaków wodnych stwierdzonych w 69 starorzeczach objętych badaniami w 2014 roku Gatunek Status wg Polskiej Czerwonej Listy (Piechocki, 2002) Acroloxus lacustris (Linnaeus 1758) 1 Anisus spirorbis (Linnaeus 1758) DD 11 Anisus vortex (Linnaeus 1758) 32 Aplexa hypnorum (Linnaeus 1758) NT 6 Armiger crista (Linnaeus 1758) 1 Bathyomphalus contortus (Linnaeus 1758) 2 Bithynia tentaculata (Linnaeus 1758) 22 Galba truncatula (O.F. Muller 1774) 1 Gyraulus albus (O.F. Muller 1774) 1 Hippeutis complanatus (Linnaeus 1758) DD 1 Lymnaea stagnalis (Linnaeus 1758) 31 Physa acuta Draparnaud 1805 12 Planorbarius corneus (Linnaeus 1758) 39 Planorbis planorbis (Linnaeus 1758) 49 Radix ampla (Hartmann 1821) 3 Radix auricularia (Linnaeus 1758) 2 Radix balthica (Linnaeus 1758) 2 Segmentina nitida (O.F. Muller 1774) 3 Liczba stanowisk Stagnicola palustris (O. F. Müller 1774) DD 1 Valvata cristata O.F. Muller 1774 4 Viviparus viviparus (Linnaeus 1758) 9

Strona4 Starorzecze 489 (Mapa 6 - załącznik) V. viviparus Komentarz: Starorzecze cechujące się dość dużymi wahaniami poziomu wody, położone w zlewni rolniczej. Brzegi zbiornika porośnięte trzciną i zaroślami wierzbowymi. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: eutrofizacja przez spływ powierzchniowy z rolniczej zlewni, prowadząca do przyśpieszonego zarastania starorzecza Zadania ochronne: Utrzymanie i ewentualnie poszerzenie pasa zarośli okalających zbiornik Starorzecze 490 (Mapa 6 - załącznik) Komentarz: Starorzecze cechujące się wahaniami poziomu wody. Jego brzegi są porośnięte trzcinami, trawami i drzewami. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych.

Strona5 Starorzecze 608 (Mapa 6 - załącznik) B. tentaculata G. albus Komentarz: Starorzecze odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody, zlokalizowane w zlewni rolniczej. Jego brzegi są porośnięte trawami, tafla wody częściowo ocieniona przez pobliskie drzewa. Występują tu cztery pospolite gatunki ślimaków wodnych. Starorzecze 319 (Mapa 14 - załącznik) V. cristata B. tentaculata Komentarz: Starorzecze o stromych brzegach, porośniętych zaroślami wierzbowymi, pokrzywami i trawami. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych.

Strona6 Starorzecze 493 (Mapa 5 - załącznik) S. nitida Komentarz: Starorzecze ocienione przez drzewa, o stosunkowo stromych brzegach, położone w zlewni rolniczej. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 495 (Mapa 5 - załącznik) S. nitida Komentarz: Starorzecze położone w zlewni rolniczej, odznaczające się dużymi wahaniami poziomu wody. Jego brzegi porośnięte są trawami i zaroślami wierzbowymi. Występują tu dwa pospolite gatunki ślimaków wodnych.

Strona7 Starorzecze 182 (Mapa 15 - załącznik) V. vivparus Komentarz: Starorzecze zlokalizowane na terenach zalewowych. Jego brzegi porośnięte są trawami i zaroślami wierzbowymi ocieniającymi taflę wody. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 510 (Mapa 5 - załącznik) A. lacustris Komentarz: Starorzecze odznaczające się umiarkowanymi wahaniami poziomu wody. Odnotowano tu występowanie jednego pospolitego gatunku ślimaka wodnego. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie..

Strona8 Starorzecze 408 (Mapa 5 - załącznik) B. contortus A. spirorbis Komentarz: Starorzecze o stromych brzegach mocno zarośniętych krzewami, w znacznym stopniu zacieniającymi powierzchnię wody. Zbiornik ten otoczony jest intensywnie użytkowanymi gruntami rolnymi, położony w niewielkiej odległości od zabudowań. Powierzchnia wody jest mocno zaśmiecona, jej poziom ulega znacznym wahaniom. Stwierdzono tu występowanie czterech stosunkowo pospolitych gatunków ślimaków wodnych oraz jednego dość rzadkiego (A. spirorbis), notowanego na Polakiej Czerwonej Liście Zwierząt z kategorią DD. Zagrożenia: eutrofizacja na skutek powierzchniowego spływu biogenów, zaśmiecanie Zadania ochronne: Utrzymanie i ew. poszerzenie pasa krzewów i roślinności zielnej otaczającego zbiornik i buforującego spływ powierzchniowy; usunięcie śmieci Starorzecze 407 (Mapa 5 - załącznik) B. contortus A. spirorbis Komentarz: Starorzecze położone w pobliżu zbiornika nr 408. Uwagi jak wyżej. Zagrożenia: eutrofizacja na skutek powierzchniowego spływu biogenów, zaśmiecanie Zadania ochronne: Utrzymanie i ew. poszerzenie pasa krzewów i roślinności zielnej otaczającego zbiornik i buforującego spływ powierzchniowy; usunięcie śmieci

Strona9 Starorzecze 406 (Mapa 5 - załącznik) A. crista Komentarz: Starorzecze o stromych brzegach, porośniętych ziołoroślami i zaroślami wierzbowymi. Zlewnia rolnicza, widoczne ślady składowania śmieci w obrębie misy zbiornika. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 381 (Mapa 9 - załącznik) A. spirorbis Komentarz: Starorzecze odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody, jego brzegi porośnięte są trawami, położony w zlewni rolniczej. Występują tu dwa gatunki ślimaków wodnych, w tym jeden stosunkowo rzadki (A. spirorbis), ujęty na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: spływ powierzchniowy biogenów z rolniczej zlewni Zadania ochronne: w miarę możliwości założenie buforowego pasa roślinności dookoła zbiornika

Strona10 Starorzecze 380 (Mapa 9 - załącznik) A. spirorbis Komentarz: Starorzecze położone w zlewni rolniczej, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody, jego brzegi porośnięte są trawami. Stwierdzono tu występowanie jednego, dość rzadkiego gatunku ślimaka, wymienionego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: Eutrofizacja na skutek spływu biogenów z rolniczej zlewni Zadania ochronne: w miarę możliwości utworzenie buforowego pasa roślinności dookoła zbiornika. Starorzecze 379 (Mapa 9 - załącznik) A. spirorbis V. viviparus Komentarz: Starorzecze cechujące się znacznymi wahaniami poziomu wody. Brzegi porośnięte trawami i zaroślami wierzbowymi. Występują tu cztery gatunki ślimaków wodnych, z czego jeden jest stosunkowo rzadki, wymieniony na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD.

Strona11 Starorzecze 340 (Mapa 13 - załącznik) A. spirorbis V. viviparous Komentarz: Starorzecze cechujące się znacznymi wahaniami poziomu wody. Brzegi porośnięte trawami i zaroślami wierzbowymi. Występują tu cztery gatunki ślimaków wodnych, z czego jeden jest stosunkowo rzadki, wymieniony na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Starorzecze 422 (Mapa 4 - załącznik) Nie stwierdzono występowania ślimaków wodnych Komentarz: Brzegi starorzecza porośnięte są trawami i od jednej strony otoczone ogłowionymi wierzbami. Nie stwierdzono tu występowania ślimaków wodnych. Zagrożenia: Brak Zadania ochronne: Brak

Strona12 Starorzecze 424 (Mapa 4 - załącznik) A. spirorbis Komentarz: Starorzecze odznaczające się dużymi wahaniami poziomu wody, częściowo ocieniane przez wierzby. Stwierdzono tu występowanie jednego, dość rzadkiego gatunku ślimaka, wymienionego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Starorzecze 117 (Mapa 4 - załącznik) Nie stwierdzono ślimaków wodnych Komentarz: Starorzecze o znacznych wahaniach poziomu wody, otoczone krzewami i ziołoroślami. Nie stwierdzono tu występowania ślimaków wodnych.

Strona13 Starorzecze 139 (Mapa 4 - załącznik) A. hypnorum Komentarz: starorzecze o dość stromych brzegach, położone w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki. Jego powierzchnia jest częściowo zacieniona przez rosnące w pobliżu krzewiaste wierzby i trzciny. Stwierdzono tu występowanie trzech gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego wymienionego na Polskiej Czerwonej Liśce z kategorią NT. Starorzecze 427 (Mapa 3 - załącznik) V. viviparus P. corneus P. planorbis L. stagnalis B. tentaculata A. vortex Komentarz: Starorzecze o stosunkowo stromych brzegach, porośniętych trawami i zaroślami wierzbowymi. Tafla wody częściowo ocieniona przez drzewa, zbiornik położony w zlewni rolniczej. Stwierdzono tu występowanie sześciu, stosunkowo pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: eutrofizacja na skutek spływu biogenów z rolniczej zlewni Zadania ochronne: utrzymanie i ewentualnie poszerzenie pasa roślinności otaczającego zbiornik, ograniczającego powierzchniowy spływ biogenów

Strona14 Starorzecze 150 (Mapa 3 - załącznik) P. planorbis Komentarz: Starorzecze o stromych brzegach, ocienione drzewami. Stwierdzono tu występowanie jednego, pospolitego gatunku ślimaka wodnego... Starorzecze 89 (Mapa 3 - załącznik) B. tentaculata Komentarz: Zbiornik odznaczający się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych...

Strona15 Starorzecze 88 (Mapa 3 - załącznik) Komentarz: Starorzecze o stromych brzegach porośniętych bujnymi zaroślami wierzbowymi, trawami i pokrzywami. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 84 (Mapa 3 - załącznik) A. spirorbis Komentarz: Starorzecze o znacznych wahaniach poziomu wody, częściowo ocienione zaroślami wierzbowymi, brzegi porośnięte trawami. Stwierdzono tu występowanie dwóch gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego wymienionego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD.

Strona16 Starorzecze 82 (Mapa 3 - załącznik) V. viviparus Komentarz: Starorzecze o stromych brzegach, porośniętych zaroślami wierzbowymi i pokrzywą. Występują tu dwa, pospolite gatunki ślimaków wodnych. Starorzecze 83 (Mapa 3 - załącznik) Komentarz: Brzegi starorzecza porośnięte są trawami i trzcinami. Tafla wody częściowo ocieniona drzewami. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: eutrofizacja na skutek spływu biogenów z rolniczej zlewni Zadania ochronne: utrzymanie i ewentualnie poszerzenie pasa roślinności otaczającego zbiornik, ograniczającego powierzchniowy spływ biogenów

Strona17 Starorzecze 602 (Mapa 2 - załącznik) P. acuta Komentarz: Brzegi starorzecza strome, zacienione przez zarośla wierzbowe i gęsto pokryte pokrzywą. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych w tej części kraju gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 78 (Mapa 2 - załącznik) P. acuta Komentarz: Brzegi starorzecza strome, wahania poziomu wody umiarkowane. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych w tej części kraju gatunków ślimaków wodnych.

Strona18 Starorzecze 601 (Mapa 2) Komentarz: Starorzecze o stosunkowo łagodnych brzegach, porośniętych trawami i trzciną, położone w zlewni rolniczej. Tafla wody częściowo ocieniona przez drzewa. Występują tu dwa, pospolite gatunki ślimaków wodnych. Zagrożenia: eutrofizacja na skutek spływu biogenów z rolniczej zlewni Starorzecze 428 (Mapa 2 - załącznik) P. corneus Komentarz: Starorzecze położone w rolniczej zlewni, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie jednego pospolitego gatunku ślimaka wodnego. Zagrożenia: eutrofizacja na skutek spływu biogenów z rolniczej zlewni

Strona19 Starorzecze 169 (Mapa 4 - załącznik) R. baltica Komentarz: Starorzecze o brzegach porośniętych wierzbowymi zaroślami, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie jednego pospolitego gatunku ślimaka wodnego. Starorzecze 102 (Mapa 3 - załącznik) Komentarz: Starorzecze o brzegach porośniętych wierzbowymi zaroślami, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków wodnych.

Strona20 Starorzecze 101 (Mapa 3 załącznik) Komentarz: Starorzecze o brzegach porośniętych wierzbowymi zaroślami, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 93 (Mapa 3 - załącznik) P. planorbis Komentarz: Starorzecze o brzegach porośniętych wierzbowymi zaroślami, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie jednego pospolitego gatunku ślimaka wodnego.

Strona21 Starorzecze 85 (Mapa 3 - załącznik) B. tentaculata R. auricularia Komentarz: Starorzecze o brzegach porośniętych wierzbowymi zaroślami, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie sześciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 86 (Mapa 3 - załącznik) B. tentaculata Komentarz: Starorzecze o brzegach porośniętych wierzbowymi zaroślami, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych.

Strona22 Starorzecze 87 (Mapa 3 - załącznik) B. tentaculata R. auricularia Komentarz: Starorzecze o brzegach porośniętych wierzbowymi zaroślami, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie sześciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 307 (Mapa 2 - załącznik) V. viviparus P. acuta B. tentaculata Komentarz: Starorzecze o dość stromych brzegach, położone w sąsiedztwie rzeki. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych w tej części Polski gatunków ślimaków wodnych.

Strona23 Starorzecze 73 (Mapa 2 - załącznik) R. baltica P. acuta G. truncatula Komentarz: Dość rozległe starorzecze o stromych brzegach i skąpej roślinności wodnej. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych w tej części Polski gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 164 (Mapa 2 - załącznik) B. tentaculata A. spirorbis Komentarz: Starorzecze miejscami ocienione krzewami wierzby, położone w otoczeniu pól uprawnych. Występuje tu pięć gatunków ślimaków wodnych, w tym jeden wymieniony na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: eutrofizacja na skutek spływu biogenów z rolniczej zlewni Zadania ochronne: utrzymanie i ewentualnie poszerzenie pasa roślinności otaczającego zbiornik, ograniczającego powierzchniowy spływ biogenów

Strona24 Starorzecze 305 (Mapa 2 - załącznik) B. tentaculata A. spirorbis Komentarz: Starorzecze miejscami ocienione krzewami wierzby, położone w otoczeniu pól uprawnych. Występuje tu pięć gatunków ślimaków wodnych, w tym jeden wymieniony na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: eutrofizacja na skutek spływu biogenów z rolniczej zlewni Zadania ochronne: utrzymanie i ewentualnie poszerzenie pasa roślinności otaczającego zbiornik, ograniczającego powierzchniowy spływ biogenów Starorzecze 161 (Mapa 2 - załącznik) V. cristata B. tentaculata Komentarz: Starorzecze otoczone krzewami i drzewami, częściowo zacieniającymi powierzchnię zbiornika. Widoczne ślady znacznych wahań poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych.

Strona25 Starorzecze 160 (Mapa 2 - załącznik) V. cristata B. tentaculata Komentarz: Starorzecze otoczone krzewami i drzewami, częściowo zacieniającymi powierzchnię zbiornika, położone w zlewni rolniczej. Widoczne ślady znacznych wahań poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 39 (Mapa 1 - załącznik) Komentarz: Starorzecze położone w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki, o brzegach ocienionych drzewami i krzewami i znacznych wahaniach poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie jednego pospolitego gatunku ślimaka wodnego.

Strona26 Starorzecze 27 (Mapa 1 - załącznik) Komentarz: Starorzecze położone w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki, o brzegach ocienionych drzewami i krzewami i znacznych wahaniach poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie jednego pospolitego gatunku ślimaka wodnego. Starorzecze 515 (Mapa 8 - załącznik) Komentarz: Starorzecze położone w zlewni rolniczej, jego powierzchnia w znacznej mierze porośnięta jest szuwarem trzcinowym. Występują tu dwa pospolite gatunki ślimaków wodnych. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie, eutrofizacja

Strona27 Starorzecze 159 (Mapa 7 - załącznik) V. viviparus A. spirorbis Komentarz: Starorzecze otoczone drzewami i krzewami częściowo zacieniającymi jego powierzchnię. Stwierdzono tu występowanie czterech gatunków ślimaków wodnych, z których jeden jest stosunkowo rzadki, wymieniony na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Starorzecze 157 (Mapa 1 - załącznik) Nie stwierdzono występowania ślimaków wodnych Komentarz: Starorzecze zlokalizowane na terenach zalewowych, otoczone drzewami i krzewami zacieniającymi jego powierzchnię. Nie stwierdzono tu występowania ślimaków wodnych.

Strona28 Starorzecze 67 (Mapa 2 - załącznik) R. cf. ampla A. hypnorum P. acuta B. tentaculata Komentarz: Starorzecze o dość stromych brzegach zacienionych drzewami i krzewami. Stwierdzono tu występowanie ośmiu gatunków ślimaków wonnych, w tym jednego wpisanego na Polską Czerwoną Listę z kategorią NT. Starorzecze 66 (Mapa 2 - załącznik) A. hypnorum P. acuta B. tentaculata Komentarz: Starorzecze o dość stromych brzegach zacienionych drzewami i krzewami. Stwierdzono tu występowanie siedmiu gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego wpisanego na Polską Czerwoną Listę z kategorią NT.

Strona29 Starorzecze 61 (Mapa 2 - załącznik) P. acuta B. tentaculata Komentarz: Starorzecze o dość stromych brzegach zacienionych drzewami i krzewami. Stwierdzono tu występowanie sześciu gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 62 (Mapa 2 - załącznik) R. cf. ampla A. hypnorum P. acuta B. tentaculata Komentarz: Starorzecze o dość stromych brzegach zacienionych drzewami i krzewami. Stwierdzono tu występowanie siedmiu gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego wpisanego na Polską Czerwoną Listę z kategorią NT.

Strona30 Starorzecze 64 (Mapa 2 - załącznik) A. hypnorum P. acuta B. tentaculata Komentarz: Starorzecze o dość stromych brzegach zacienionych drzewami i krzewami. Stwierdzono tu występowanie sześciu gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego wpisanego na Polską Czerwoną Listę z kategorią NT. Starorzecze 59 (Mapa 2 - załącznik) R. cf. ampla A. hypnorum P. acuta B. tentaculata Komentarz: Starorzecze o dość stromych brzegach zacienionych drzewami i krzewami. Stwierdzono tu występowanie siedmiu gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego wpisanego na Polską Czerwoną Listę z kategorią NT.

Strona31 Starorzecze 53 (Mapa 2 - załącznik) P. acuta B. tentaculata Komentarz: Starorzecze otoczone drzewami, brzegi porośnięte trawami. Zbiornik cechuje się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych w tej części kraju gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 429 (Mapa 1 - załącznik) L. stagnialis Komentarz: Starorzecze cechujące się znacznymi wahaniami poziomu wody, otoczone drzewami. Położone w zlewni rolniczej. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych.

Strona32 Starorzecze 600 (Mapa 1 - załącznik) P. planorbis A. vortex Komentarz: Starorzecze cechujące się znacznymi wahaniami poziomu wody, otoczone drzewami. Położone w zlewni rolniczej. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 483 (Mapa 11 - załącznik) B. tentaculata Komentarz: Zbiornik silnie zarośnięty roślinnością szuwarową oraz krzewami wierzby, otoczone polami uprawnymi. Jego powierzchnia częściowo zacieniona przez krzewy i drzewa. Występują tu cztery pospolite gatunki ślimaków wodnych. Zagrożenia: zarastanie i wypłycanie na skutek eutrofizacji powodowanej spływem biogenów z rolniczej zlewni Zadania ochronne: utrzymanie i ewentualnie poszerzenie pasa roślinności otaczającego zbiornik, ograniczającego powierzchniowy spływ biogenów

Strona33 Starorzecze 485 (Mapa 10 - załącznik) Komentarz: Starorzecze znajdujące się w otoczeniu lasu, w większej części wyschnięte i zarośnięte szuwarami turzycowymi. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 480 (Mapa 11 - załącznik) B. tenteculata V. viviparus Ph. acuta V. cristata H. complanatus Komentarz: Dość rozległe starorzecze częściowo ocienione przez drzewa. W północnej części zarasta szuwarem turzycowym, zlokalizowane jest w zlewni rolniczej. Stwierdzono tu występowanie dziewięciu gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego wpisanego na Polską Czerwoną Listę z kategorią DD. Zagrożenia: eutrofizacja na skutek spływu biogenów z rolniczej zlewni Zadania ochronne: utrzymanie i ewentualnie poszerzenie pasa roślinności otaczającego zbiornik, ograniczającego powierzchniowy spływ biogenów

Strona34 Starorzecze 14 (Mapa 1 - załącznik) B. tentaculata L. stafgnalis Komentarz: starorzecze o dość stromych brzegach, częściowo otoczone przez krzewy. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 13 (Mapa 1 - załącznik) Komentarz: Starorzecze częściowo ocienione przez krzewy i drzewa. Występują tu cztery pospolite gatunki ślimaków wodnych.

Strona35 Starorzecze 12 (Mapa 1 - załącznik) Komentarz: Niewielki zbiornik wodny mający okresową łączność z dwoma opisanymi wyżej starorzeczami. Powierzchnia wody ocieniona przez drzewa i krzewy. Występują tu dwa pospolite gatunki ślimaków wodnych. Starorzecze 5 (Mapa 1 - załącznik) Komentarz: Zbiornik wodny w znacznej mierze zacieniony przez drzewa i krzewy, częściowo zarastający szuwarem. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków wodnych.

Strona36 Starorzecze 4 (Mapa 1 - załącznik) Komentarz: Zbiornik otoczony przez krzewy i drzewa. Widoczne ślady znacznych wahań poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Starorzecze 3 (Mapa 1 załącznik) Komentarz: Zbiornik otoczony przez krzewy i drzewa. Widoczne ślady znacznych wahań poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków wodnych.

Strona37 Starorzecze 2 (Mapa 1 - załącznik) Komentarz: Starorzecze częściowo ocienione przez krzewy i drzewa. Występują tu cztery pospolite gatunki ślimaków wodnych. Starorzecze 1 (Mapa 1 - załącznik) Komentarz: Starorzecze częściowo zacienione przez krzewy, poziom wody ulega wahaniom w ciągu roku. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych.

Strona38 Starorzecze 278 (Mapa 12 - załącznik) S. nitida S. palustris Komentarz: Zbiornik wodny zasilany z rzeki podczas jej wyższych stanów. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków wodnych oraz jednego wymienionego na Polskiej Czerwonej Liście (kategoria DD). Typowym jego siedliskiem są astatyczne zbiorniki wodne, warunki panujące obecnie na tym stanowisku odpowiadają jego wymaganiom. Zagrożenia: ewentualne zmiany stosunków wodnych

Strona39 3. Podsumowanie Wśród gatunków mięczaków stwierdzonych w starorzeczach objętych trzecim etapem inwentaryzacji brak jest gatunków szczególnie cennych czy rzadkich. Gatunkiem o najwyższym statusie ochronnym według Polskiej Czerwonej Listy (Piechocki, 2002) jest Aplexa hypnorum (NT), którego obecność stwierdzono w sześciu starorzeczach (numer 59, 62, 64, 66, 67 i 139). Jest to gatunek charakterystycznych dla drobnych zbiorników wodnych, odznaczających się dużymi wahaniami poziomu wody a nawet okresowo wysychających. Głównym zagrożeniem w skali Polski dla tego gatunku jest zanikanie astatycznych zbiorników wodnych. Warunki siedliskowe obecnie panujące na jego stanowiskach objętych badaniami w górnym odcinku doliny Wisły odpowiadają wymaganiom tego gatunku. Trzy pozostałe gatunki ślimaków wymienione na Polskiej Czerwonej Liście Anisus spirorbis, Stagnicola palustris, i Hippeutis complanatus to typowi mieszkańcy drobnych, silnie zarastających zbiorników cechujących się znacznymi wahaniami poziomu wody. Ich status ochronny w Polsce został zaklasyfikowany jako DD (dane niepełne). Głównym zagrożeniem dla wspomnianych gatunków jest zanik siedlisk. Na terenie objętym badaniami zamieszkiwane przez nie zbiorniki wodne zasadniczo nie wymagają działań ochronnych mających na celu polepszenie stanu siedlisk pod kątem tych gatunków. Na terenie objętym trzecim etapem inwentaryzacji do najcenniejszych pod względem malakologicznym zbiorników wodnych należy kompleks starorzeczy numer 59, 61, 62, 64, 66 i 67. Zbiorniki te położone są w niewielkiej odległości od siebie (mapa ), podczas okresów wyższych stanów wód są ze sobą połączone. Stwierdzono tu występowanie 6 8 gatunków ślimaków wodnych (w tym wspomniana wyżej A. hypnorum), co jest należy do najwyższych wartości na analizowanym w tym roku terenie. Pojedynczym stanowiskiem o najbogatszej faunie ślimaków wodnych jest starorzecze nr 480, gdzie stwierdzono występowanie dziewięciu gatunków (w tym jednego z Czerwonej Listy). Ponadto, do stosunkowo cennych stanowisk należy zaliczyć pozostałe starorzecza w których odnotowano występowanie gatunków wymienionych na Polskiej Czerwonej Liście. Głównymi zagrożeniami dla różnorodności ślimaków wodnych na obszarze objętym badaniami jest zanikanie zbiorników wodnych związane z ich zarastaniem i wypłycaniem. Działaniem ochronnym mogącym zwiększyć tą różnorodność jest zapewnienie połączenia z rzeką na części stanowisk. Działanie to powinno być jednak ograniczone do starorzeczy, w których nie występują gatunki preferujące astatyczne czy okresowe zbiorniki wodne. Ewentualne prace hydrotechniczne powinny być prowadzone w ten sposób, by znacząco nie

Strona40 pogarszać warunków siedliskowych odpowiednich dla rzadszych gatunków mięczaków związanych z gęstymi i dobrze ukształtowanymi płatami makrofitów. Innym istotnym zagrożeniem na badanym odcinku Wisły jest eutrofizacja starorzeczy usytuowanych w zlewni rolniczej. Oprócz wpływu na funkcjonowanie całego ekosystemu, zjawisko to przyspiesza proces zarastania i wypłycania starorzeczy. Działaniem mogącym ograniczyć wpływ biogenów spływających ze zlewni jest tworzenie dookoła zbiorników wodnych buforowych stref gęstej roślinności. Ich pasy o szerokości od kilkunastu do trzydziestu metrów (w zależności od ukształtowania terenu w zlewni) mogą być porośnięte roślinnością spontaniczną lub lepiej obsadzone krzewami i roślinami wilgociolubnymi. Autor opracowania dr Bartłomiej Gołdyn LITERATURA Glöer P., Meier-Brook C., 2003, Süsswassermollusken. DJN, Hamburg, 131pp. Gołdyn, B., Bernard, R., Czyz, M.J., Jankowiak, A., 2012, Diversity and conservation status of large branchiopods (Crustacea) in ponds of western Poland. Limnologica, 42(4): 264-270. Jackiewicz M., 2000, Błotniarki Europy. Wyd. Kontekst, Poznań, 97pp. Piechocki A., 1979, Mięczaki Mollusca Ślimaki Gastropoda. Fauna Słodkowodna Polski 7, PWN, Poznań, 187pp. Piechocki A., 2002, Ślimaki wodne Gastropoda aquatica. W: Głowaciński Z. [red]: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. IOP, PAN, Kraków, 34-37. Piechocki A., Dyduch-Falniowska A., 1993, Mięczaki małże. Fauna Słodkowodna Polski 7A, PWN, Warszawa, 204pp. Zając K., Gołdyn B., 2012, Zatoczek łamliwy Anisus vorticulus. W: Makomaska-Juchiewicz M., Baran P. [red.]: Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część II. GIOŚ, Warszawa, 504 519.

Strona41 E R R A T A do części I opracowania Waloryzacja malakologiczna starorzeczy górnej Wisły i terenów bezpośrednio przyległych wraz z oceną zagrożeń i propozycją zadań ochronnych dla miejsc szczególnie cennych przyrodniczo - ŚLIMAKI SŁODKOWODNE Z przyczyn niezależnych od autora niniejszej ekspertyzy, numeracja starorzeczy objętych projektem została częściowo zmieniona w okresie następującym po opracowaniu poprzednich części raportu. W związku z tym, numery starorzeczy opisanych w części I nie odpowiadają już danym kartograficznym ze strony internetowej http://www.iop.krakow.pl/wisla. Poniżej zestawiono różnice między numeracją w I części opracowania a internetową bazą danych w obecnym (listopad 2014) jej kształcie. strona jest powinno być 33 Starorzecze 255 Starorzecze 254 (część W) 24 Starorzecze 272 Starorzecze 273 (część E) 18 Starorzecze 283 Starorzecze 281 (część S) 9 Starorzecza 439 i 440 Starorzecze 439 (części W i E)

Strona42 ZAŁĄCZNIK DOKUMENTACJA KARTOGRAFICZNA Starorzecza objęte inwentaryzacją malakologiczną w 2014 roku

Strona43 Mapa 1. Lokalizacja badanych starorzeczy nr: 600, 429, 12, 13, 14, 1, 2, 3, 4, 5, 157, 39, 27 Mapa 2. Lokalizacja badanych starorzeczy nr: 602, 78, 601, 428,67, 66, 61, 59, 64, 62, 53, 307, 73, 164, 305, 161, 160

Strona44 Mapa 3. Lokalizacja badanych starorzeczy nr: 427, 150, 89, 88, 84, 83, 82, 85,86, 87, 93, 101, 102 Mapa 4. Lokalizacja badanych starorzeczy nr: 139, 117, 424, 422, 169

Strona45 Mapa 5. Lokalizacja badanych starorzeczy: 406, 407, 408, 510, 493, 495 Mapa 6. Lokalizacja badanych starorzeczy: 490, 489, 608

Strona46 Mapa 7. Lokalizacja badanego starorzecza nr. 159 Mapa 8. Lokalizacja badanego starorzecza nr. 515

Strona47 Mapa 9. Lokalizacja badanych starorzeczy nr. 379, 380 i 381 Mapa 10. Lokalizacja badanego starorzecza nr. 485

Strona50 Mapa 15. Lokalizacja badanego starorzecza nr. 182. Mapa 12. Lokalizacja starorzecza nr 278