ŚLIMAKI LĄDOWE CZĘŚĆ II. Opracowała: dr Zofia Książkiewicz

Transkrypt

1 Waloryzacja malakologiczna starorzeczy górnej Wisły i terenów bezpośrednio przyległych wraz z oceną zagroŝeń i propozycją zadań ochronnych dla miejsc szczególnie cennych przyrodniczo ŚLIMAKI LĄDOWE CZĘŚĆ II Opracowała: dr Zofia Książkiewicz Kraków 2013

2 1. Metodyka Siedliska lądowe związane ze starorzeczami są potencjalnym miejscem Ŝycia poczwarówki zwęŝonej Vertigo angustior Jeffreys 1830 i poczwarówki jajowatej Vertigo moulinsiana (Dupuy 1849) (Zając 2004). Oba te gatunki są chronione prawem polskim: pierwszy znajduje się w Czerwonej Księdze z kategorią EN, natomiast drugi posiada kategorię CR (gatunek krytycznie zagroŝony) (Pokryszko B.M. w Głowaciński i Nowacki ). Wpisane są równieŝ do załącznika II Dyrektywy Siedliskowej UE. Poza tym, w pobliŝu starorzeczy prawdopodobne jest występowanie ślimaka winniczka Helix pomatia, będącego w Polsce pod ochroną częściową i wpisanego do załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej. Podczas prac terenowych, siedliska towarzyszące starorzeczom weryfikowano równieŝ pod kątem występowania innych gatunków ślimaków lądowych. Metodyka weryfikacja stanowisk pod kątem występowania Vertigo angustior Poczwarówkę zwęŝoną (ryc.1) najczęściej moŝna znaleźć wśród rozkładającej się ściółki złoŝonej z liści turzyc rozłogowych (np. Carex acutiformis) i kępowych (np. Carex paniculata) (KsiąŜkiewicz 2010; KsiąŜkiewicz, Lipińska, Zając 2012), stąd jej obecność jest dla gatunku niezbędna. Ślimak ten unika siedlisk podtapianych, natomiast w duŝych zagęszczeniach moŝna go znaleźć na siedliskach alkalicznych cechujących się stałą i wysoką wilgotnością podłoŝa w którym Ŝyje. Związany jest z siedliskami otwartymi i alkalicznymi, natomiast unika intensywnie uŝytkowanych powierzchni. Z kaŝdego potencjalnego siedliska była zbierana porcja ściółki, następnie przesiewana przez sitko o średnicy oczek 0,5 mm. Przesiewka była sprawdzana na jasnym podłoŝu pod kątem występowania gatunków ślimaków lądowych, a w szczególności poczwarówki zwęŝonej. Badania uzupełniano metodą na upatrzonego - kaŝda powierzchnia była przeszukiwana pod kątem poczwarówki zwęŝonej ok. 30 min na fragmentach sprzyjających jej występowaniu (Tattersfield 1990; Wardhaugh, 1995). Ryc. 1. Muszle dorosłych osobników poczwarówki zwęŝonej Vertigo angustior; wysokość muszli tego gatunku dochodzi do 1,9 mm (fot. Z. KsiąŜkiewicz)

3 Metodyka weryfikacja stanowisk pod kątem występowania Vertigo moulinsiana Poczwarówka jajowata (ryc. 2) jest gatunkiem przebywającym na liściach i łodygach roślin jednoliściennych, na które wspina się nawet do wysokości 2 m (Killeen 2003). Preferuje miejsca cechujące się stosunkowo wysokim poziomem wód, które sięgają powierzchni gruntu lub występują niewiele ponad nią. Nie toleruje znacznych wahań poziomu wody, jak równieŝ permanentnego podtopienia (Killeen 2003). W przypadku starorzeczy, dla omawianego gatunku jest waŝna topografia i struktura brzegów zbiornika. Poczwarówka jajowata występuje na siedliskach ukształtowanych na łagodnych zboczach, nie zmienionych działalnością człowieka (np. obecność rowów odwadniających, koszenie roślin na brzegu; Killeen 2003) i porośniętych następującymi gatunkami roślin: Glyceria maxima, Carex acutiformis, Carex paniculata. Zdarza się równieŝ w miejscach, na których występuje trzcina Phragmites australis (Killeen, Moorkens 2003). Dodatkowo, gatunek przywiązany jest do miejsc otwartych, chociaŝ toleruje częściowe zacienienie (Killeen 2003; Z. KsiąŜkiewicz, niepublikowane). W miejscach występowania poczwarówki jajowatej powinna być wykształcona warstwa ściółki (Killeen 2003a). Badania poczwarówki jajowatej były prowadzone metodą na upatrzonego. Jeśli siedlisko odpowiadało wymaganiom poczwarówki jajowatej, dokładnie oglądano na nim liście i łodygi roślin jednoliściennych przez ok. 30 minut na stanowisku (Tattersfield 1990; Wardhaugh, 1995). Ryc.2. Poczwarówka jajowata na liściu turzycy (fot. Z. KsiąŜkiewicz)

4 Metodyka weryfikacja stanowisk pod kątem występowania Helix pomatia W pobliŝu starorzeczy moŝna się teŝ spodziewać obecności ślimaka winniczka Helix pomatia (ryc. 3), który jest objęty w Polsce ochroną częściową. W przypadku tego gatunku przeszukiwano ziołorośla, zarośla wierzbowe i pobliskie zadrzewienia metodą na upatrzonego. Ryc. 3. Ślimak winniczek Helix pomatia

5 2. Wyniki Starorzecze 455 (Mapa 1 - załącznik) Komentarz: niewielki zbiornik wodny odznaczający się znacznymi wahaniami poziomu wody. Nie stwierdzono tu występowania rzadkich i zagroŝonych gatunków ślimaków lądowych. ZagroŜenia: brak. Starorzecze 245 (Mapa 1 - załącznik) Zonitoides nitidus Komentarz: miejscami zarastające i wypłycające się starorzecze. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych. ZagroŜenia: brak.

6 Starorzecze 454 (Mapa 1 - załącznik) Arianta arbustorum Cepaea nemoralis Perforatella sp. Komentarz: mały, zarastający i wypłycony zbiornik odznaczający się znacznymi wahaniami poziomu wody. Znajduje się w głębokim obniŝeniu terenu (strome brzegi), ocieniony wierzbą. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków lądowych, a takŝe liczną populację częściowo chronionego w Polsce ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: podtapianie siedlisk lądowych, niszczenie siedlisk sprzyjających winniczkowi. Zadania ochronne: zapobiegać niszczeniu (np. wypalaniu, wykaszaniu) roślinności porastającej brzegi starorzecza i wycinaniu wierzby. Starorzecze 464 (Mapa 3 - załącznik) Trochulus hispidus Komentarz: mały, silnie zarastający i wypłycony zbiornik wodny odznaczający się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych w Polsce gatunków ślimaków lądowych. Rośliny w pobliŝu zbiornika są wypalane (prawdopodobnie regularnie). ZagroŜenia: brak.

7 Starorzecze 463 (Mapa 3 - załącznik) Trochulus hispidus Komentarz: mały, silnie zarastający i wypłycony zbiornik wodny odznaczający się duŝymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych. Rośliny w pobliŝu zbiornika są wypalane (prawdopodobnie regularnie). Starorzecze 226 (Mapa 2 - załącznik) Cepaea sp. Helix pomatia Perforatella sp. Zonitoides nitidus Komentarz: rozległe, silnie przekształcone starorzecze znajdujące się przy autostradzie A4. Zbiornik zarybiany i intensywnie wykorzystywany przez wędkarzy. Odnotowano tu występowanie czterech pospolitych w Polsce gatunków ślimaków lądowych, a takŝe licznej populacji częściowo chronionego ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: presja ze strony wędkarzy, oddziaływanie autostrady (np. pyły, zasolenie przez aerosole). Zadania ochronne: zapobiegać niszczeniu roślinności przy brzegu zbiornika.

8 Starorzecze 227 (Mapa 2 - załącznik) Komentarz: rozległe, silnie przekształcone starorzecze znajdujące się przy autostradzie A4. Zbiornik zarybiany i intensywnie wykorzystywany przez wędkarzy. Odnotowano tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych i liczną populację częściowo chronionego w Polsce ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: presja ze strony wędkarzy, oddziaływanie autostrady (np. pyły, zasolenie przez aerosole), niszczenie roślinności przy brzegu zbiornika, zadeptywanie siedlisk, wycinanie zarośli. Zadania ochronne: zapobiegać niszczeniu roślinności przy brzegu zbiornika. Starorzecze 228 (Mapa 2 - załącznik) Zonitoides nitidus Komentarz: rozlewisko odznaczające się duŝymi wahaniami poziomu wody. Odnotowano tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków lądowych i średnio liczną populację ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie roślinności w pobliŝu starorzecza (np. koszenie i wycinanie krzewów). Zadania ochronne: zapobiegać niszczeniu roślinności przy brzegu zbiornika.

9 Starorzecze 230 (Mapa 4 - załącznik) Succinea sp. Cepaea sp. Komentarz: zbiornik wodny połoŝony bezpośrednio w sąsiedztwie Wisły. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych. Starorzecze 296 (Mapa 4 - załącznik) Komentarz: mały, częściowo zarastający zbiornik. W pobliŝu starorzecza zlokalizowane było podtapiane turzycowisko. Nie stwierdzono tu występowania rzadkich i chronionych gatunków ślimaków lądowych.

10 Starorzecze 222 (Mapa 4 - załącznik) Komentarz: zbiornik wodny odznaczający się znacznymi wahaniami poziomu wody. Znajduje się w głębokim obniŝeniu terenu, brzegi zacieniają wierzby. Nie stwierdzono tu występowania rzadkich i chronionych ślimaków lądowych. Starorzecze 221 (Mapa 4 - załącznik) Komentarz: zbiornik wodny znajdujący się w głębokim obniŝeniu terenu, przy brzegach zarastający trzciną i pałką wodną. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych.

11 Starorzecze 232 (Mapa 4 - załącznik) Vertigo antivertigo Vitrina pellucida Komentarz: rozległe starorzecze o brzegach zacienionych przez drzewa, zarybiane i wykorzystywane przez wędkarzy. Odnotowano tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków lądowych i liczną populację częściowo chronionego ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: presja ze strony wędkarzy (np. zadeptywanie, koszenie), ew. spływ szkodliwych substancji z rolniczej zlewni i pobliskiej drogi. Zadania ochronne: zapobieganie niszczenia siedlisk ślimaka winniczka (np. koszeniu i wypalaniu). Starorzecze 503 (Mapa 4 - załącznik) Carychium minimum Cepaea hortensis Komentarz: rozległe starorzecze, zarybiane i intensywnie wykorzystywane przez wędkarzy, miejscami zarastające szuwarem. Odnotowano tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków lądowych.

12 Starorzecze 217 (Mapa 3 - załącznik) Euconulus fulvus Zonitoides nitidus Komentarz: rozległe starorzecze, zarybiane i intensywnie wykorzystywane przez wędkarzy, miejscami zarastające szuwarem. Odnotowano tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków lądowych oraz jednego częściowo chronionego ślimaka winniczka (Helix pomatia). Populacja gatunku była tu średnio liczna. ZagroŜenia: presja ze strony wędkarzy, zadeptywanie siedlisk. Zadania ochronne: niedopuszczenie do niszczenia siedlisk (koszenia, wycinania zarośli). Starorzecze 242 (Mapa 3 - załącznik) Arianta arbustorum Komentarz: niedawno pogłębiony i częściowo wybagrowany zbiornik wodny otoczony rozległym, podtapianym turzycowiskiem i trzcinowiskiem. W jego obrębie stwierdzono trzy pospolite gatunki ślimaków lądowych.

13 Starorzecze 436 (Mapa 3 - załącznik) Komentarz: rozległe starorzecze, zarybiane i wykorzystywane przez wędkarzy, miejscami zarastające szuwarem. Brzegi strome i ocienione przez drzewa. Nie stwierdzono tu występowania rzadkich i chronionych gatunków ślimaków lądowych. Starorzecze 216 (Mapa 3 - załącznik) Komentarz: rozległe starorzecze, zarybiane i wykorzystywane przez wędkarzy, miejscami zarastające szuwarem i gdzieniegdzie zaroślami wierzbowymi. Brzegi strome i ocienione przez drzewa. Odnotowano tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych i średnio liczną populację częściowo chronionego ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: presja ze strony wędkarzy (niszczenie siedlisk). Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. wycinaniu zarośli, koszeniu).

14 Starorzecze 470 (Mapa 3 - załącznik) Komentarz: silnie zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone pasem podtopionego szuwaru turzycowego. Nie stwierdzono tu występowania rzadkich i chronionych gatunków ślimaków lądowych. Starorzecze 244 (Mapa 3 - załącznik) Euconulus fulvus Zonitoides nitidus Komentarz: silnie zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone pasem podtopionego szuwaru turzycowego. Odnotowano tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków lądowych.

15 Starorzecze 243 (Mapa 3 - załącznik) Succinea sp. Komentarz: rozległe starorzecze, intensywnie zarybiane i wykorzystywane przez wędkarzy. Brzegi strome i miejscami ocienione przez drzewa. Odnotowano tu występowanie jednego pospolitego gatunku ślimaka lądowego. Starorzecze 531 (Mapa 3 - załącznik) Succinea sp. Zonitoides nitidus Komentarz: zarastające i wypłycające się starorzecze o toni wodnej w znacznej mierze pokrytej przez nympheidy. Odnotowano tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych.

16 Starorzecze 241 (Mapa 3 - załącznik) Arianta arbustorum Komentarz: głębokie starorzecze o brzegach skąpo porośniętych makrofitami. Brzegi miejscami ocienione przez drzewa i krzewy. Odnotowano tu występowanie jednego pospolitego gatunku ślimaka lądowego. Starorzecze 237 (Mapa 5 - załącznik) Komentarz: niewielki zbiornik wykorzystywany jako staw rybny, miejscami zarastający szuwarem i wypłycający się. PołoŜony wśród pól uprawnych. Stwierdzono tu występowanie jednego, pospolitego gatunku ślimaka lądowego. Brak jest siedlisk odpowiadających wymaganiom rzadkich i chronionych gatunków ślimaków lądowych.

17 Starorzecze 238 (Mapa 5 - załącznik) Komentarz: zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone gęstym pasem podtopionych szuwarów. Odnotowano tu występowanie dwóch gatunków ślimaków lądowych, w tym częściowo chronionego ślimaka winniczka (Helix pomatia), który miał tu liczną populację. ZagroŜenia: niszczenie siedlisk winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszenia, wypalania). Starorzecze 236 (Mapa 5 - załącznik) Komentarz: zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone gęstym pasem szuwarów. Odnotowano tu występowanie dwóch gatunków ślimaków lądowych, w tym liczną populację ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wypalaniu, wycinaniu zarośli).

18 Starorzecze 235 (Mapa 5 - załącznik) Komentarz: zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone gęstym pasem szuwarów. Odnotowano tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych i liczną populację częściowo chronionego w Polsce ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wypalaniu, wycinaniu zarośli). Starorzecze 234 (Mapa 5 - załącznik) Succinea sp Komentarz: zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone gęstym pasem szuwarów. Odnotowano tu występowanie dwóch gatunków ślimaków lądowych, w tym liczną populację ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wypalaniu).

19 Starorzecze 233 (Mapa 5) Succinea sp Komentarz: zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone gęstym pasem szuwarów. Odnotowano tu występowanie dwóch gatunków ślimaków lądowych, w tym liczną populację ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wypalaniu). Starorzecze 431(Mapa 5 - załącznik) Komentarz: mocno wypłycone starorzecze odznaczające się duŝymi wahaniami poziomu wody, częściowo porośnięte podtopionym szuwarem. Nie stwierdzono tu występowania rzadkich i chronionych gatunków ślimaków lądowych. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wypalaniu).

20 Starorzecze 220 (Mapa 5 - załącznik) Vertigo antivertigo Komentarz: wypłycające się starorzecze odznaczające się duŝymi wahaniami poziomu wody, częściowo porośnięte podtopionym szuwarem. Odnotowano tu występowanie dwóch pospolitych w Polsce gatunków ślimaków lądowych. Starorzecze 219 (Mapa 4 - załącznik) Komentarz: głębokie starorzecze o brzegach skąpo porośniętych makrofitami. Nie stwierdzono tu rzadkich i chronionych gatunków ślimaków lądowych.

21 Starorzecze 218 (Mapa 4 - załącznik) Komentarz: głębokie starorzecze o brzegach skąpo porośniętych makrofitami. Odnotowano tu występowanie dwóch gatunków ślimaków lądowych, w tym liczną populację ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wypalaniu). Starorzecze 527 (Mapa 4 - załącznik) Cepaea vindobonensis Komentarz: starorzecze połoŝone w pobliŝu wapiennych skałek, częściowo zarośnięte szuwarem. Powierzchnia wody obficie pokryta nympheidami. Odnotowano tu występowanie dwóch gatunków ślimaków lądowych: wstęŝyka austriackiego (Cepaea vindobonesis) i ślimaka winniczka (Helix pomatia). Populacje obu tych gatunków były tu liczne. WstęŜyk austriacki nie jest objęty w Polsce Ŝadną formą ochrony, jednakŝe rozmieszczenie tego gatunku w kraju nie jest dobrze poznane. Ślimak winniczek jest natomiast częściowo chroniony w Polsce. ZagroŜenia: niszczenie siedlisk (turystyka, sporty ekstremalne), wypalanie. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. wypalaniu, koszeniu, zadeptywaniu).

22 Starorzecze 229 (Mapa 2 - załącznik) Komentarz: starorzecze połoŝone w pobliŝu wapiennych skałek, częściowo zarośnięte szuwarem. Powierzchnia wody miejscami pokryta nympheidami. Odnotowano tu obecność jednego, pospolicie występujące w Polsce gatunku ślimaka lądowego. Starorzecze 367 (Mapa 6 - załącznik) Komentarz: starorzecze intensywnie wykorzystywane przez wędkarzy, miejscami zarastające szuwarem i wypłycające się. Brak siedlisk dla rzadkich i chronionych gatunków ślimaków lądowych.

23 Starorzecze 362 (Mapa 6 - załącznik) Komentarz: starorzecze miejscami wypłycające się, otoczone drzewami liściastymi. PołoŜone wśród pól uprawnych, w pobliŝu zabudowań. Stwierdzono tu występowanie dwóch gatunków ślimaków lądowych, w tym częściowo chronionego w Polsce ślimaka winniczka (Helix pomatia) ZagroŜenia: niszczenie siedlisk ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (koszeniu, wycinaniu zarośli). Starorzecze 361 (Mapa 6 - załącznik) Cochlicopa lubrica Perforatella sp. Komentarz: starorzecze miejscami wypłycające się i porośnięte szuwarem, otoczone drzewami liściastymi. PołoŜone wśród pól uprawnych, w pobliŝu zabudowań. Występują tu cztery gatunki pospolitych ślimaków lądowych i liczna populacja ślimaka winniczka (Helix pomatia), objętego w Polsce ochroną częściową. ZagroŜenia: niszczenie siedlisk ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wycinaniu zarośli).

24 Starorzecze 364 (Mapa 6 - załącznik) Komentarz: starorzecze o stosunkowo stromych brzegach, porośniętych drzewami i krzewami. PołoŜone wśród pól uprawnych, w pobliŝu zabudowań. Występują tu dwa gatunki ślimaków lądowych, w tym częściowo chroniony ślimak winniczek. ZagroŜenia: niszczenie siedlisk ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wycinaniu zarośli). Starorzecze 365 (Mapa 6 - załącznik) Komentarz: starorzecze o stosunkowo stromych brzegach, porośniętych drzewami i krzewami. PołoŜone wśród pól uprawnych, w pobliŝu zabudowań. Stwierdzono tu liczną populację częściowo chronionego ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wycinaniu zarośli).

25 Starorzecze 366 (Mapa 6 - załącznik) Euconulus fulvus Komentarz: starorzecze o stosunkowo stromych brzegach, porośniętych drzewami i krzewami, miejscami zarastające szuwarem. PołoŜone wśród pól uprawnych, w pobliŝu zabudowań. Występują tu dwa pospolite w kraju gatunki ślimaków lądowych, oraz liczna populacja częściowo chronionego ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wycinaniu zarośli) Starorzecze 500 (Mapa 6 - załącznik) Komentarz: zbiornik miejscami wypłycający się i porośnięty szuwarem, otoczony drzewami liściastymi. PołoŜony wśród pól uprawnych. Stwierdzono tu występowanie dwóch gatunków ślimaków lądowych, w tym średnio licznej populacji częściowo chronionego ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wycinaniu zarośli).

26 Starorzecze 501 (Mapa 6 - załącznik) Zonitoides nitidus Komentarz: miejscami wypłycające się i zarastające starorzecze połoŝone w bezpośrednim sąsiedztwie Ŝwirowni, wśród pól uprawnych. Występują tu trzy gatunki pospolitych ślimaków lądowych, a takŝe liczna populacja częściowo chronionego w Polsce ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk sprzyjających winniczkowi. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wycinaniu zarośli). Starorzecze 368 (Mapa 6 - załącznik) Komentarz: starorzecze intensywnie wykorzystywane przez wędkarzy, miejscami zarastające szuwarem i wypłycające się. PołoŜone wśród pól uprawnych, w pobliŝu zabudowań. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych w kraju gatunków ślimaków lądowych, jak równieŝ nieliczną populację częściowo chronionego ślimaka winniczka. ZagroŜenia: niszczenie siedlisk (głównie koszenie). Zadania ochronne: zapobieganie niszczenia siedlisk, zaprzestanie koszenia w najbliŝszym sąsiedztwie starorzecza.

27 Starorzecze 352 (Mapa 6 - załącznik) Perforatella bidentata Komentarz: zbiornik częściowo połączony z poprzednim starorzeczem, miejscami zarastający szuwarem, dno miejscami wysypane kamieniami. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych, a takŝe średnio liczną populację częściowo chronionego w Polsce ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk odpowiadających wymaganiom ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wycinaniu zarośli). Starorzecze 370 (Mapa 6 - załącznik) Zonitoides nitidus Komentarz: miejscami zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone polami uprawnymi, połoŝone w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków lądowych, jak równieŝ średnio licznej populacji ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wycinaniu zarośli).

28 Starorzecze 353 (Mapa 6 - załącznik) Cochlicopa lubrica cf. Oxychillus sp. Zonitoides nitidus Komentarz: miejscami zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone polami uprawnymi, połoŝone w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań. Brzegi miejscami zacienione przez drzewa i krzewy. Stwierdzono tu występowanie sześciu gatunków ślimaków lądowych, w tym średnio liczną populację ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk sprzyjających występowaniu ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk (np. przez koszenie i wypalanie). Starorzecze 354 (Mapa 6 - załącznik) Arianta arbustorum Cochlicopa sp. Perforatella sp. Trochulus hispidus Zonitoides nitidus Komentarz: miejscami zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone polami uprawnymi. Brzegi miejscami zacienione przez drzewa i krzewy. Stwierdzono tu występowanie siedmiu pospolitych w Polsce gatunków ślimaków lądowych, jak równieŝ liczną populację ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk sprzyjających występowaniu ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk winniczka (np. koszeniu, wycinaniu zarośli)

29 Starorzecze 355 (Mapa 6 - załącznik) Cochlicopa sp. Zonitoides nitidus Komentarz: zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone polami uprawnymi. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków lądowych oraz średnio licznej populacji ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk sprzyjających występowaniu ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie zniszczeniu siedlisk winniczka np. przez koszenie i wypalanie. Starorzecze 498 (Mapa 6 - załącznik) Komentarz: miejscami zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone polami uprawnymi, połoŝone w pobli- Ŝu zabudowań. Brzegi miejscami zacienione przez drzewa i krzewy. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych.

30 Starorzecze 488 (Mapa 6 - załącznik) Perforatella sp. Komentarz: rozległe, zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone lasem. Stwierdzono tu występowanie czterech gatunków ślimaków lądowych, w tym jednego objętego częściową ochroną w Polsce: ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: zniszczenie siedlisk ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie zniszczeniu siedlisk (np. przez koszenie i wycinanie zarośli). Starorzecze 487 (Mapa 6 - załącznik) Komentarz: miejscami zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone lasem, w obrębie rezerwatu Wiślisko Kobyle. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych i średnio licznej populacji częściowo chronionego ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: brak.

31 Starorzecze 340 (Mapa 6 - załącznik) Komentarz: uŝytkowane przez wędkarzy starorzecze o stromo opadających brzegach. Stwierdzono tu występowanie jednego pospolitego gatunku ślimaka lądowego. Starorzecze 484 (Mapa 7 - załącznik) Komentarz: zarastające i wypłycające się starorzecze, otoczone przez pola uprawne i połoŝone w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań oraz drogi wojewódzkiej nr 964. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych.

32 Starorzecze 483 (Mapa 7 - załącznik) Zonitoides nitidus Komentarz: silnie zarośnięty trzcinami zbiornik otoczony polami uprawnymi, przylegający do zabudowań. Stwierdzono tu występowanie jednego pospolitego gatunku ślimaka lądowego. Starorzecze 337 (Mapa 7 - załącznik) Trochulus hispidus Komentarz: starorzecze połoŝone wśród łąk. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków lądowych i średnio licznej populacji częściowo chronionego w Polsce ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie zniszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wypalaniu).

33 Starorzecze 334 (Mapa 7 - załącznik) Arianta arbustorum Nesovitrea hammonis Trochulus hispidus Zonitoides nitidus Komentarz: zarastający zbiornik otoczony lasem liściastym oraz polami uprawnymi. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków lądowych i bardzo liczną populację ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk sprzyjających ślimakowi winniczkowi. Zadania ochronne: zapobieganie zniszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wypalaniu, wycinaniu zarośli). Starorzecze 482 (Mapa 7 - załącznik) Komentarz: zarastający zbiornik otoczony polami uprawnymi, częściowo wybagrowany i pogłębiony. Nie stwierdzono tu występowania rzadkich i chronionych ślimaków lądowych.

34 Starorzecze 481 (Mapa 7 - załącznik) Euconulus fulvus cf. Zonitoides nitidus Komentarz: niewielkie starorzecze otoczone okresowo podtapianym szuwarem. Znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie pól i w pobliŝu zabudowań. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków lądowych. Starorzecze 324 (Mapa 7 - załącznik) Komentarz: zbiornik odznaczający się duŝymi wahaniami poziomu wody, otoczony pastwiskiem. Nie stwierdzono tu występowania ślimaków lądowych, odnaleziono jedynie pustą muszlę ślimaka winniczka (Helix pomatia)

35 Starorzecze 478 (Mapa 7 - załącznik) Komentarz: zarastające trzcinowiskiem i miejscami silnie wypłycające się starorzecze zlokalizowane bezpośrednio przy zbiegu dwóch dróg, w pobliŝu zabudowań. Nie stwierdzono tu siedlisk, które odpowiadałyby rzadkim i chronionym gatunkom ślimaków lądowych. Starorzecze 477 (Mapa 7 - załącznik) Komentarz: miejscami zarastające i wypłycające się starorzecze otoczone polami uprawnymi, połoŝone w pobli- Ŝu zabudowań. Brzegi zacienione przez drzewa i krzewy. Nie stwierdzono tu występowania rzadkich i chronionych gatunków ślimaków lądowych.

36 Starorzecze 476 (Mapa 7 - załącznik) Arianta arbustorum Perforatella sp. Komentarz: starorzecze o stosunkowo stromych brzegach, całkowicie ocienione przez drzewa i krzewy. W zlewni pola uprawne. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków lądowych i średnio licznej populacji częściowo chronionego w Polsce ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk odpowiednich dla ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk winniczka (np. koszeniu, wycinaniu zarośli). Starorzecze 321 (Mapa 7 - załącznik) Komentarz: starorzecze połoŝone wśród łąk. Nie stwierdzono tu występowania rzadkich i chronionych gatunków ślimaków lądowych.

37 Starorzecze 225 (Mapa 8 - załącznik) Arianta arbustorum Cepaea nemoralis Perforatella sp. Komentarz: zbiornik o stosunkowo stromych brzegach, częściowo ocieniony przez drzewa i krzewy. PołoŜony w Krakowie, w pobliŝu elektrociepłowni. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków lądowych, a takŝe licznej populacji ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk odpowiednich dla ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk przez koszenie czy wycinanie zarośli. Starorzecze 224 (Mapa 8 - załącznik) Arianta arbustorum Cepaea nemoralis Perforatella sp. Succinea sp Komentarz: Zbiornik ocieniony przez drzewa i krzewy. PołoŜony w Krakowie, w pobliŝu elektrociepłowni. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków lądowych, jak równieŝ liczną populację ślimaka winniczka. ZagroŜenia: niszczenie siedlisk ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk m.in. koszeniu, wypalaniu, zaśmiecaniu.

38 Starorzecze 223 (Mapa 8 - załącznik) Arianta arbustorum Cepaea nemoralis Perforatella sp. Succinea sp Komentarz: zbiornik o stosunkowo stromych brzegach, częściowo ocieniony przez drzewa i krzewy. PołoŜony w Krakowie, w pobliŝu elektrociepłowni. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków lądowych, jak równieŝ liczną populację częściowo chronionego w Polsce ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk ślimaka winniczka. Zadania ochronne: zapobieganie niszczeniu siedlisk m.in. koszeniu, wypalaniu, zaśmiecaniu. Starorzecze 349 (Mapa 8 załącznik) Komentarz: miejscami zarastające i wypłycające się starorzecze, otoczone przez łąki. Stwierdzono tu występowanie jednego, pospolitego gatunku ślimaka lądowego. ZagroŜenia: brak zagroŝenia dla rzadkich i chronionych gatunków ślimaków lądowych.

39 Starorzecze 351 (Mapa 8 - załącznik) Arianta arbustorum Perforatella sp. Komentarz: miejscami zarastające trzciną i wypłycające się starorzecze, otoczone przez drzewa i krzewy. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków lądowych i stosunkowo liczną populację częściowo chronionego w Polsce ślimaka winniczka (Helix pomatia). ZagroŜenia: niszczenie siedlisk ślimaka winniczka. Zadania ochronne: przeciwdziałanie niszczeniu siedlisk (np. koszeniu, wypalaniu). 3. Podsumowanie Spośród 69 badanych starorzeczy, na ponad połowie (tzn. w pobliŝu 36 zbiorników, co stanowi 52,2% spośród wszystkich badanych obiektów w 2013 roku; tab. 1) odnotowano obecność częściowo chronionego gatunku ślimaka lądowego winniczka (Helix pomatia). Obszar Polski południowej, w tym małopolski, stanowi pierwotny zasięg tego gatunku. Z uwagi na to, Ŝe inwentaryzowano siedliska jedynie bezpośrednio przylegające do starorzeczy, moŝna sądzić, Ŝe liczba stanowisk winniczka na badanym odcinku Wisły (mapy 1 8) jest znacznie większa. Co więcej, zarośla w pobliŝu starorzeczy są waŝnym refugium tego gatunku, szczególnie na obszarze uŝytkowanym rolniczo. W związku z tym, ochrona tych siedlisk jest istotna dla zachowania populacji winniczka w dobrej kondycji. Na dwóch stanowiskach (nr. 220 i 232) stwierdzono poczwarówkę rozdętą Vertigo antivertigo. Gatunek nie jest chroniony, jednak zasięg tej poczwarówki kurczy się z powodu zaniku siedlisk na których Ŝyje (bardzo wilgotnych, okresowo podtapianych) (Pokryszko 2003). Dlatego zaleca się objęcie szczególną ochroną starorzeczy, w obrębie których V. antivertigo został stwierdzony. Brak na badanych stanowiskach chronionych poczwarówek Vertigo angustior i Vertigo moulisniana to najprawdopodobniej wynik duŝego wahania poziomu wód badanych starorzeczy. Okresowe podtapianie, znaczne wahania wilgotności ściółki (o ile w ogóle jest ona obecna), wykluczają obecność tych wraŝliwych na zmiany wilgotności gatunków. Poza tym, w pobliŝu badanych starorzeczy najczęściej stwierdzano przedstawicieli rodziny Succineidae (63,8% zweryfikowanych starorzeczy; tab. 1). Prócz wcześniej wspomnianego juŝ ślimaka winniczka, w pobliŝu badanych zbiorników często występowały teŝ inne gatunki: Fruticicola fruticum (42% zbadanych starorzeczy), Zonitoides nitidus (20,3%) i Arianta arbustorum (14,5%).

40 Istotnym zagroŝeniem dla populacji ślimaka winniczka moŝe być intensywna aktywność wędkarska, której konsekwencją jest koszenie brzegów zbiorników i ich zadeptywanie. Powoduje to degradację naturalnych siedlisk: zmianę składu gatunkowego roślin, zniszczenie ściółki i drastyczny spadek wilgotności podłoŝa. Takie warunki najczęściej całkowicie eliminują występowanie ślimaków lądowych. Rozwiązaniem minimalizującym to zagroŝenie moŝe być zrównowaŝenie działalności wędkarskiej i pozostawienie części siedlisk w obrębie starorzecza niezmienionych. Poza tym, szczególnie zagroŝone są starorzecza znajdujące się w zlewni rolniczej (jak większość z badanych starorzeczy). Spływ wód niosących znaczy ładunek biogenów prowadzi do wzrostu Ŝyzności wody i podło- Ŝa, zarastania i w konsekwencji zaniku zbiorników. Prowadzi równieŝ do modyfikacji siedlisk na brzegach zbiorników, które ulegają degradacji razem ze starorzeczami (zmienia się skład gatunkowy roślin, zmniejsza wilgotność). Działaniem mogącym zmniejszyć wpływ rolnictwa jest stworzenie strefy buforowej w postaci pasa roślin. W ten sposób powstaną teŝ nowe siedliska dostępne dla ślimaków lądowych, w tym ślimaka winniczka. Tab.1. Liczba stanowisk poszczególnych gatunków ślimaków lądowych w badanych starorzeczach w 2013 roku. Lp. Gatunek Liczba stanowisk 1 Succinea sp H. pomatia 36 3 F. fruticum 29 4 Z. nitidus 14 5 A.arbustorum 10 6 Perforatella sp T. hispidus 5 8 C. nemoralis 4 9 E. fulvus 4 10 Cepaea sp V. anivertigo 2 12 C. lubrica 2 13 Cochlicopa sp V. pellucida 1 15 C.minimum 1 16 C. hortensis 1 17 C. vindobonensis 1 18 P. bidentata 1 19 Oxychillus sp N. hammonis 1

41 Literatura Cameron RAD, Colville B, Falkner G, Holyoak A, Hornung E, Killeen IJ, Moorkens EA, Pokryszko MB, Proschwitz T, Tattersfield P, Valovirta I Species Accounts for snails of genus Vertigo listed in Annex II of the Habitat Directive: V. angustior, V. genesii, V. geyeri and V. moulinsiana (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp IUCN Red List of Threatened Species. Killeen IJ & Moorkens EA Monitoring Desmoulin s Whorl Snail, Vertigo moulinsiana. Conserving Natura 2000 Rivers Monitoring Series No. 6, English Nature, Peterborough. Killeen IJ Ecology of Desmoulin`s Whorl Snail Vertigo moulinsiana. Conserving Natura 2000 Rivers. Ecology Series No. 6: Killeen IJ. 2003a. A review of EUHSD Vertigo Species in England and Scotland (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp KsiąŜkiewicz Z Higrofilne gatunki poczwarówek północno-zachodniej Polski. Poradnik ochrony siedlisk poczwarki zwęŝonej Verigo angustior (Jeffreys, 1830) i poczwarówki jajowatej Vertigo moulinsiana (Dupuy, 1849)].Wydawnictwo Klubu Przyrodników, pp.64. KsiąŜkiewicz Z., Lipińska A., Zając K., J. Barga Więcławska Poczwarówka zwęŝona Vertigo angustior Jeffreys, W: Makomaska-Juchiewicz M. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik monitoringu. Część II; GIOŚ, Warszawa (przyjęte do druku). Pokryszko, B.M Vertigo in Continental Europe- autecology, threats and conservation status (Gastropoda, Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp Pokryszko B.M Poczwarówka zwęŝona Vertigo angustior. Poczwarówka jajowata Vertigo moulinsiana w: Polska Czerwona Księga Zwierząt: Bezkręgowce, red. Głowaciński Z., Nowacki J., Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków i Akademia im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu: TATTERSFIELD P Terrestial molluscs faunas from some south pennine woodlands. Journal of Conchology 33: TATTERSFIELD P., MCINNES R Hydrological requirements of Vertigo moulinsiana on three candidate Special Areas of Cinservation on England (Gastropoda, Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5: pp Wardhaugh A.A The terrestial molluscan fauna of some woodlands in north east Yorkshire, England. J. Conch, Lond. 35: Zając K Vertigo (Vertilla) angustior Jeffreys 1830; Vertigo (Vertigo) moulinsiana Dupuy Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura podręcznik metodyczny. Bezkręgowce (red. Witkowski Z. & Adamski P.) pp: Ministerstwo Środowiska, Warszawa.

42 ZAŁĄCZNIK MAPY Starorzecza zweryfikowane malakologicznie w 2013 roku

43 Mapa 1. Mapa 2.

44 Mapa 3.

45 Mapa 4.

46 Mapa 5.

47 Mapa 6.

48 Mapa 7.

49 Mapa 8.