Scenariusz warsztatów metodycznych dla nauczycieli opracowanych przez mgr Agatę Aleksandrowicz i mgr Małgorzatę Pawłowską i przeprowadzonych w dniu 31 marca 2004 r w Szkole Podstawowej nr 22 w Lublinie. TEMAT: Przygotowania do Świąt Wielkanocnych warsztaty twórcze. CEL GŁÓWNY : rozwijanie wiedzy i umiejętności nauczycieli w zakresie poznawania technik plastycznych wykorzystywanych przy wykonywaniu pisanek, palm i koszyczków wielkanocnych. CELE OPERACYJNE : nauczyciel : - wzbogaca swój warsztat pracy o wiedzę dotyczącą tradycji i obrzędów wielkanocnych; - doskonali swoje umiejętności w zakresie tworzenia pisanek, palm i ozdób świątecznych; METODY PRACY : praktycznego działania FORMY PRACY :indywidualna, grupowa. ŚRODKI DYDAKTYCZNE : identyfikatory z elementami symboli Wielkanocy, kartki z tekstem, rysunki symboli związanych z oczekiwaniem na Święta Wielkanocne, wydmuszki jaj, kolorowa bibuła, gazety, papierowa taśma, mikser, masa solna, kolorowy karton,.żelazko, kalka, nożyczki, klej, przedmioty do dekoracji stołu, tekturowe opakowanie po jajkach pomalowane na kolorowe i wyklejone bibułkowymi kulkami w trzech kolorach, tworzące obraz, instrukcje do wykonania proponowanych prac.
PRZEBIEG WARSZTATÓW. 1.Część wstępna. * Uczestnicy spotkania wchodząc do sali przypinają sobie przygotowane identyfikatory z umieszczonymi na nich symbolami wielkanocnymi (kurczaczek, zajączek, pisanka) i wpisują na nim swoje imię. * Siedząc w kręgu każdy z uczestników mówi swoje imię i wymienia nazwę potrawy wielkanocnej, którą lubi najbardziej kończąc zdanie: - Mam na imię. Moją ulubioną potrawą wielkanocną jest 2. Wprowadzenie do tematu zajęć: * Biorący udział w spotkaniu losują karteczki z informacjami dotyczącymi Wielkanocy. Ich zadaniem jest przypięcie ich na tablicy pod symbolami kojarzącymi się z określonymi dniami związanymi z tymi świętami, np.: NIEDZIELA PALMOWA (rysunek palmy): Zwyczaje związane z obchodem Świąt Wielkiej Nocy rozpoczynają się od Palmowej Niedzieli. Dawniej nosiła ona jeszcze nazwy Wierzbna lub Kwietna. W kościele wspominano triumfalny wjazd Chrystusa na osiołku do Jerozolimy, podczas którego uradowany tłum kładł na drodze przed Nim płaszcze i zielone gałązki. W obchodach tego dnia najważniejsze było święcenie palm i procesje z palmami. Każdy region Polski miał sobie właściwą formę gałązki. Materiał z jakiego je sporządzano, był ustalony tradycją, a obowiązujący w różnych miejscowościach zestaw ziół i gałązek nie był jednakowy. Palmy zawierały gałązki wierzbowe, leszczynowe, niekiedy cisu, jałowca, sosny czy winorośli. Święcono również gałązki z bukszpanu, barwinku czy modrzewia, a także z trociny czyli trzciny z kitą, wyciętej w czasie, kiedy jeszcze była zielona i następnie wysuszonej. Miała chronić ludzi i zwierzęta, domy i pola przed czarami, ogniem i złem. Sproszkowane bazie dodawano do leczniczych naparów. Połknięcie bazi chroniło przed bólem gardła, głowy i brzucha. Przez cały rok przechowywano je za świętym obrazem a Popielec palono i popiołem posypywano głowy na znak pokuty. WIELKA SOBOTA (rysunek święconki): To dzień święconego, a także dzień święcenia ognia i wody, połączone z odnowieniem przyrzeczeń chrztu. Dawniej tego dnia w domach chłopskich wygaszano ogień i rozniecano nowy, który odpalano od ogniska płonącego przy kościele. Natomiast poświęconą wodą spryskiwano obejścia i zwierzęta gospodarskie. Do drugiej połowy XVIII wieku święcenie potraw odbywało się w domach parafialnych. Jednak zbyt absorbowało to księży i dlatego przeniesiono je do kościoła, gdzie wierni przynoszą tylko wybrane pokarmy w mniejszej ilości. Współczesne święconki umieszczane są w koszyczkach i zawieraja chrzan, sól, pieprz, kiełbasę, babkę, chleb, barwinek i pisanki. Spożycie pobłogosławionych pokarmów miało przynieść szczęście, zdrowie i pokój.
WIELKA NIEDZIELA (rysunek stołu wielkanocnego): Jedną z największych atrakcji świąt wielkanocnych było wielkie obżarstwo. Po czterdziestodniowym poście już od Palmowej Niedzieli czekano z niecierpliwością na ten dzień. Zawsze było to w Polsce rodzinne święto poświęcone jedzeniu. Nawet chłopskie biedne śniadanie nie grzeszyło umiarem. Po mszy rannej pożywają święcone. Nasamprzód jedzą po kawałeczku jaja, potem po kawałku chleba z masłem, wreszcie cielęcinę pieczoną, słoninę, kiełbasę, jaja, wszystko( ) zmieszane z chrzanem. A potem obiad: jedzą bowiem rosół, mięso, a kaszę domową zastępuje ryż. A potem ciasta, baby, serowniki i tak przez cały dzień. LANY PONIEDZIAŁEK (rysunek wiadra z wodą): Śmigus, dyngus, oblewanka, święty lejek jest dostatecznie znany w całej Polsce. Dyngus oznaczał wykup, datek za śpiewy, wierszyki, świąteczne życzenia składane przez chodzące po domach dzieci. Od przymusowej kąpieli można się było wykupić darem, najczęściej były to pisanki. Śmigusem nazywano zwyczaj lekkiego smagania dziewcząt po nogach gałązkami jałowca czy też wierzbowymi tak długo, aż dały odpowiedni okup. Połączenie obu zwyczajów wzięło się stąd, że występowały one tego samego dnia. W Lubelskiem nazywano go mokrym szmigustem i starsi oblewali kobietom tylko palce, młodsi zaś lali się całymi konewkami i trwało to czasami aż do Zielonych Świątek. Dziewczyny były zadowolone, bo znaczyło to, że się chłopakom podobają. 3.Część główna: Wykonanie pisanek. * Przedstawienie gościa spotkania p.małgorzaty Gustaw z Olszanki- członka Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie. * Pokaz różnorodnych technik wykonywania pisanek i demonstracja sposobu ich wykonania ze szczególnym uwzględnieniem techniki batikowej. * Praca indywidualna pod kierunkiem p.gustaw- wykonanie pisanek metodą batikową. * Prezentacja wykonanych prac ekspozycja na zaimprowizowanym stole wielkanocnym. Wykonanie palm, koszyczków z masy solnej i papierowych pisanek. * Każdy z uczestników losuje pisankę w jednym z trzech kolorów. Powstałe w ten sposób trzy grupy wykonują przy swoich stolikach prace : - grupa żółtych ma za zadanie wykonać z przygotowanych elementów palmę wielkanocną według następującej instrukcji: Zwiń 1-2 arkusze gazety w cienki rulonik, który musisz wzmocnić papierową taśmą. Pasek karbowanej bibuły o szerokości ok. 10-15 cm natnij od góry tak, aby powstały cienkie paseczki zostawiając ok. 4 cm od dołu. Powstanie w ten sposób pióropusz, który przytwierdzisz na czubku palmy przy pomocy taśmy. Możesz wykonać pióropusz w 2 kolorach. Przygotuj sobie elementy ozdobne np. kolorowe kwiatuszki lub kuleczki, zwinięte w sznurek paski bibuły - 1 lub 2 kolorowe. Obwijając palmę dookoła paskami lub sznureczkami ozdabiaj ja jednocześnie przygotowanymi elementami. Na dole palmy wywiń kokardę.
UWAGA: przy skręcaniu sznurków z bibuły bardzo pomocny jest mikser kuchenny, do którego przywiązujemy końce pasków i włączając skręcamy w sznurek. - grupa zielonych ma za zadanie wykonać wielkanocny koszyczek z masy solnej w formie płaskorzeźby. Na tekturce wykonaj według swojego pomysłu płaskorzeźbę przedstawiającą koszyczek wielkanocny. Mogą się w nim znaleźć pisanki, baranek, palemki itp. Ozdób go gałązkami barwinka i kokardkami. Praca powinna schnąć przez 3-4 dni. Wtedy możesz ją pomalować i polakierować. UWAGA: Można przyspieszyć schnięcie, wypiekając koszyczek w niskiej temperaturze w piekarniku przez około 1-2 godz. -grupa czerwonych ma za zadanie wykonać wielkanocna pisankę na kartonie formatu A4. Wytnij z kartonu(możesz użyć zgromadzonych resztek) różne wzory na swoją pisankę. Ułóż je na kolorowym kartonie A4 i przyłóż kalką maszynową w kolorze fioletowym lub czarnym, kolorem do wzoru. Następnie nakryj gazetą i przyprasuj rozgrzanym żelazkiem. Wytnij kształt pisanki, a otrzymaną wybarwioną kalkę użyj na witraż wklejając ją do ramki w kształcie pisanki. 4. Część końcowa. Powstałe w grupach prace będą zaprezentowane na przygotowanym stole wielkanocnym. Palemki umieszczone zostaną w wazonie, koszyczki i pisanki ułożone na stole, a pisanki z kartonu powieszone na tablicy i oknie. Na zakończenie warsztatów proponujemy degustację ciasta, wykonanego według przepisu, który otrzyma każdy z uczestników zajęć. Na pożegnanie biorący udział w zajęciach napiszą z tyłu swoich wizytówek życzenia świąteczne i wręczą je wybranej osobie. BIBLIOGRAFIA: Łagoda J., Łagoda-Marciniak M. Święta w polskim domu.global, W-wa 1991 Kamocki J. Od andrzejek do dożynek.maw 1986. Życie Szkoły WSiP nr 4 2003 r.
Ewaluacją zajęć będzie wypełnienie następującej ankiety: Zaznacz wybraną odpowiedź: 1) Czy wiadomości i umiejętności uzyskane na tych warsztatach wykorzystasz w pracy z dziećmi? TAK MYŚLĘ, ŻE TAK NIE 2) Która z prezentowanych technik była Ci do tej pory nieznana?... 3) Którą z technik wykorzystasz w swojej pracy? 4) Czy odpowiadała Ci forma przeprowadzonych warsztatów? TAK MYŚLĘ, ŻE TAK NIE 5) Czego zabrakło Ci w przeprowadzonych zajęciach?. DZIĘKUJEMY
SKĄD SIĘ WZIĘŁY PISANKI? Legenda głosi, że święta Magdalena, gdy szła w niedziele wielkanocną odwiedzić grób Jezusa, po drodze nakupiła jajek na posiłek dla apostołów. Po spotkaniu zmartwychwstałego Chrystusa spostrzegła, że nawet jajka, które niosła, z radości zmieniły kolor, stały się czerwone i do dziś na pamiątkę tego zdarzenia ludzie malują jajka na Wielkanoc. Inne podanie głosi, że gdy prowadzono Jezusa na śmierć, pewien biedak niósł na sprzedaż parę jajek. Ulitował się on i pomógł nieść krzyż Chrystusowi, a gdy powrócił do pozostawionego koszyka, zobaczył, że jajka zamieniły się w pisanki. Przepięknie zdobione jajka miała też ofiarować Piłatowi Matka Boska, prosząc go o ocalenie swojego Syna od męczeńskiej śmierci. Kolejna historia opowiada, że krople krwi Jezusa umęczonego na Golgocie zamieniły się w kraszanki, a z łez Maryi cierpiącej pod krzyżem powstały pisanki. W Europie zwyczaj malowania jaj zadomowił się szczególnie u ludów słowiańskich. Trudno dokładnie ustalić od kiedy datuje się on na ziemiach polskich. Jak wynika z kroniki Wincentego Kadłubka już w XIII wieku kultywowano ten zwyczaj, który prawdopodobnie przyszedł z Niemiec. Według dawnych zwyczajów pisanki mogły wykonywać tylko kobiety. Mężczyzna podczas zdobienia nie powinien wchodzić do izby, a jeżeliby już tak się stało, jego obecność należało odpowiednio odczynić. Malowanie jajek związane bowiem było z prastarymi obyczajami magii, według której w wierzeniach pogańskich jajko było symbolem sił witalnych, które mogą być dalej przekazywane. W Polsce występuje kilka odmian barwnych jaj. Pospolicie wszystkie zwie się pisankami. W rzeczywistości należy tu odróżnić najczęściej spotykane pisanki od występujących głównie w północnej części kraju kraszanek, w Krakowskim i Łowickim zaś nalepianek oraz mazowieckich wyklejanek. Najprostsze w wykonaniu są kraszanki(krasić-barwić, upiększać), inaczej nazywane malowankami, byczkami, ałunkami, hałunkami. Całe jaja są barwione na jeden-zazwyczaj czerwony- kolor, najczęściej przez zanurzenie w roztworze farby. Naturalne barwniki do malowania jaj pozyskiwano z roślin:wywar z łusek cebuli dawał kolor czerwonawo-żółty, z kory dzikiej jabłoni lub nasion wrotyczu, kaczeńców i jemioły-kolor żółty, z piołunu, bylicy, dzikiego bzu, sasanki, siana, zbóż - różne odmiany zieleni. Kolor czerwony dawały robaczki zwane czerwcami, kora dębowa, szyszki olchowe owoce jagody i czarnego bzu, a niebieski kwiat bławatka. Do barwienia jajek używano także farbek do bielizny, atramentu, kawy cynamonu. Do każdego wywaru dla utrwalenia barwy dodaje się nieco ałunu lub octu. Obecnie do kolorowania wielkanocnych jajek wykorzystuje się coraz częściej barwniki syntetyczne. Pisankami lub piskami nazywano jajka malowane na jeden kolor lub kilka kolorów z białym wzorem. Takie jajka najpierw pokrywano pszczelim woskiem(za pomocą kostki), a następnie gotowano w barwnikach. Wszystkie gotowane i barwione jajka nacierano po ostygnięciu smalcem dla nadania im połysku. Najczęściej spotykane są w Polsce pisanki zdobione ornamentem. Ornament uzyskuje się zazwyczaj przez batikowanie, które polega na tym, że pokrywa się najpierw skorupki jajka ornamentem z roztopionego wosku, a następnie zanurza w barwniku. Po wyjęciu jajka z barwnika i przeschnięciu usuwa się wosk, przez co otrzymuje się biały wzór na barwnym tle. Wzór nanosimy szpilką, pisakiem lub patyczkiem i w ten sposób powstają rysowanki. Inną metodą jest wydrapywanie ornamentu ostrym narzędziem na jednolicie ubarwionym jajku. Zależnie od rysunku wykonanego na jajku, pisanki nosiły jeszcze swoje własne nazwy: w sosenki, jabłuszka, topolki, dzwoneczki, koguciki, kurze łapki. Rzadziej wytrawiano jajka w kwasach na zabarwionej w ten sposób skorupce pisano wzór woskiem, a następnie zanurzano ją na pewien czas w kwasie roślinnym( z kiszonej kapusty, kwasu buraczanego, serwatki). Po usunięciu wosku przez zanurzenie
pisanki w gorącej wodzie, pozostawał barwny ornament na tle naturalnego koloru skorupki.nowsze techniki zdobienia jajek polegają na oklejaniu ich kolorowa włóczką, bibułką albo surowcami naturalnymi, np. rdzeniem sitowia czy czarnego bzu. W okolicach Łowicza okleja się wydmuszki miniaturowymi wycinankami(oklejanki, wyklejanki). Przy pisaniu jajek motywami tradycyjnymi najlepiej jest rozpocząć od podziału całej powierzchni jajka na pola za pomocą linii biegnących równoleżnikowo i południkowo i dopiero wtedy zapełniać je powtarzającymi się w jakimś układzie motywem zdobniczym. Pisanki wykonuje się w ciągu całego Wielkiego Tygodnia. W Wielką Sobotę wkładamy je do koszyczka i niesiemy wraz z innymi pokarmami do poświęcenia Zdobią one wielkanocny stół jako symbol Zmartwychwstania. MOTYWY PISANKOWE BIBLIOGRAFIA: J. Łagoda, M. Łagoda-Marciniak Święta w polskim domu.global, 1991 J. Kamocki Od andrzejek do dożynek.maw 1986. Życie Szkoły nr 4/2003r
INSTRUKCJE DO WYKONANIA OZDÓB WIELKANOCNYCH PALMA WIELKANOCNA Zwiń 1-2 arkusze gazety w cienki rulonik, który musisz wzmocnić papierową taśmą. Pasek karbowanej bibuły o szerokości ok. 10-15 cm natnij od góry tak, aby powstały cienkie paseczki zostawiając ok. 4 cm od dołu. Powstanie w ten sposób pióropusz, który przytwierdzisz na czubku palmy przy pomocy taśmy. Możesz wykonać pióropusz w 2 kolorach. Przygotuj sobie elementy ozdobne np. kolorowe kwiatuszki lub kuleczki, zwinięte w sznurek paski bibuły - 1 lub 2 kolorowe. Obwijając palmę dookoła paskami lub sznureczkami ozdabiaj ja jednocześnie przygotowanymi elementami. Na dole palmy wywiń kokardę. UWAGA: przy skręcaniu sznurków z bibuły bardzo pomocny jest mikser kuchenny, do którego przywiązujemy końce pasków i włączając skręcamy w sznurek. KOSZYCZEK WIELKANOCNY Na tekturce wykonaj według swojego pomysłu płaskorzeźbę przedstawiającą koszyczek wielkanocny. Mogą się w nim znaleźć pisanki, baranek, palemki itp. Ozdób go gałązkami barwinka i kokardkami. Praca powinna schnąć przez 3-4 dni. Wtedy możesz ją pomalować i polakierować. UWAGA: Można przyspieszyć schnięcie, wypiekając koszyczek w niskiej temperaturze w piekarniku przez około 1-2 godz PISANKA Z KARTONU I WITRAŻ Wytnij z kartonu (możesz użyć zgromadzonych resztek) różne wzory na swoją pisankę. Ułóż je na kolorowym kartonie A4 i przyłóż kalką maszynową w kolorze fioletowym lub czarnym, kolorem do wzoru. Następnie nakryj gazetą i przyprasuj rozgrzanym żelazkiem. Wytnij kształt pisanki, a otrzymaną wybarwioną kalkę użyj na witraż wklejając ją do ramki w kształcie pisanki.