Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie

Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie Lubelska Fundacja Rozwoju Podyplomowe studia zarządzania projektami europejskimi oraz prawa UE Jakub Montewka Realizacja wymagań stawianych przez UE portom polskim w zakresie zarządzania zanieczyszczeniami pochodzącymi ze statków na przykładzie portu w Szczecinie Praca napisana w Katedrze Prawa Administracyjnego i Nauki o Administracji pod kierunkiem dr Katarzyny Popik - Muzyki Lublin 2004-1-

Spis treści Wstęp... 3 Rozdział 1. Przepisy międzynarodowe w zakresie odbioru zanieczyszczeń ze statków... 6 1.1 Konwencja MARPOL... 8 1.2 Konwencja Helsińska... 10 1.3. Konwencja o zatapianiu... 13 1.4 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/59/EC z dnia 27.11.2000 r. w sprawie urządzeń portowych do przyjmowania odpadów ze statków w portach Wspólnoty..... 13 1.5 Dyrektywa Rady UE nr 75/439/EEC z dnia 16.06.1975r dotycząca zarządzania zanieczyszczeniami ropopochodnymi, zmieniona dyrektywą nr 91/692/EEC... 16 1.6 Dyrektywa Rady UE nr 91/689/EEC z dnia 12.12.1991r dotycząca odpadów niebezpiecznych, zmieniona dyrektywą nr 94/31/EEC... 17 Rozdział 2. Wymagania stawiane portom przez UE w zakresie odbioru zanieczyszczeń... 19 2.1 Wymagania dotyczące planów odbioru i zagospodarowania odpadów w portach...19 2.2 Wymagania dotyczące portowych urządzeń do odbioru odpadów... 23 Rozdział 3. Możliwości portu Szczecin w zakresie odbioru zanieczyszczeń ze statków... 26 3.1 Portowe urządzenia odbiorcze... 27 3.2 Rodzaje odpadów ze statków przyjmowane do portowych urządzeń odbiorczych oraz wymagania w zakresie segregacji... 29 3.3 Procedura odbioru odpadów ze statków... 30 3.4 Procedura odbioru pozostałości ładunkowych ze statku... 32 3.5 Procedura odbioru odpadów ze statków korzystających z nabrzeży innych podmiotów zarządzających terenami znajdującymi się w granicach portu morskiego w Szczecinie... 33 3.6 Statki zwolnione przez dyrektora urzędu morskiego z każdorazowego zdawania odpadów ze statków... 33 3.7 Statki zwolnione z każdorazowego zdawania odpadów ze statków przed opuszczeniem portu, posiadające znikome ilości odpadów na pokładzie... 34 Podsumowanie... 35 Bibliografia... 37 Załączniki... 39-2-

Wstęp Ochrona środowiska zajmuje ważne miejsce w polityce europejskiej. Już w preambule Traktatu Amsterdamskiego wymienione zostały zasady trwałego i harmonijnego rozwoju (ekorozwoju). Od chwili wejścia tego Traktatu w życie Unia Europejska jest zobowiązana dążyć do wysokiego poziomu ochrony środowiska. Polityka ochrony środowiska Unii Europejskiej służy zachowaniu i poprawieniu stanu środowiska naturalnego oraz ochronie zdrowia człowieka obywatela UE. Szczególny nacisk kładzie się na rozważne i racjonalne korzystanie z zasobów naturalnych oraz rozwijanie współpracy międzynarodowej dotyczącej rozwiązań regionalnych, krajowych lub światowych problemów środowiska naturalnego. Problemem światowym jest ochrona środowiska morskiego. Związana z tym ochrona wód w państwach członkowskich Unii Europejskiej jest celem głównym projektu dyrektywy ramowej. Cel ten realizowany jest poprzez następujące działania cząstkowe: zapobieganie dalszej degradacji wód, ochronę wód przed zanieczyszczeniami, poprawę stanu ekosystemów wodnych i ekosystemów lądowych w stosunku do potrzeb wodnych, promocję zrównoważonego wykorzystania zasobów wodnych Zanieczyszczenia mórz ze swej natury mają skutki transgraniczne. W związku z zasadą pomocniczości, działanie na poziomie wspólnotowym jest najbardziej efektywnym sposobem zapewnienia wspólnych norm środowiskowych dla statków oraz portów w całej Wspólnocie. W interesie poprawy zapobiegania zanieczyszczeniom oraz unikania możliwości zakłócania konkurencji, wymagania w dziedzinie ochrony środowiska powinny mieć zastosowanie w odniesieniu do wszystkich statków, niezależnie od bandery pod jaką pływają, a odpowiednie urządzenia do odbioru odpadów powinny być dostępne we wszystkich portach Wspólnoty. Zgodnie z wymogami unijnymi porty morskie krajów członkowskich mają obowiązek świadczenia usługi polegającej na odbiorze odpadów oraz pozostałości ładunkowych ze statku, natomiast statki obligowane są do zlecania tej usługi. O ile w przypadku pozostałych usług port może je realizować wybiórczo, o tyle świadczenie usługi odbioru odpadów i pozostałości ładunkowych jest usługą obligatoryjną. -3-

Międzynarodowe regulacje prawne, przepisy portowe oraz krajowe nakładają na porty obowiązek utrzymania w czystości akwenów portowych zaliczanych do wód morskich wewnętrznych oraz do odbioru zanieczyszczeń ze statków w portach. Wymóg odbioru przez porty odpadów i pozostałości ładunkowych ze statków został narzucony przez ustawę o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości ładunkowych. Ustawa ta ma dwa cele: ograniczenie nielegalnych zrzutów odpadów i pozostałości ładunkowych ze statków do morza. dostosowanie prawa polskiego do postanowień dyrektywy nr 2000/59/EC, z dnia 27 listopada 2000 r., dotyczącej portowych urządzeń odbiorczych do odpadów i pozostałości ładunkowych ze statków. Wcześniej wymóg ten został sformułowany w rekomendacjach Komitetu Helsińskiego nr 17/11 z 1996 roku oraz nr 19/7, 19/8, 19/12, i 19/14 z roku 1998, odnoszących się do urządzeń odbiorczych w portach, systemu no-special-fee oraz do portowych planów gospodarowania odpadami. Następnie wymóg ten został zapisany w artykułach 7, 8 i 9 Konwencji Helsińskiej. Zarówno rekomendacje HELKOMU jak i zapisy Konwencji Helsińskiej zostały wykorzystane przy realizacji tzw. Strategii Bałtyckiej dotyczącej ochrony środowiska morskiego Morza Bałtyckiego. Strategia ta precyzuje ogólne wymagania podane w Konwencji Helsińskiej określając m.in. zasady postępowania z odpadami na statkach, organizację ich odbioru w portach, jak również odnosi się do zasad nadzoru sprawowanego przez administrację morską. Każdy z portów Wspólnoty udostępnia urządzenia odbiorcze na odpady statkowe, zdawanie w porcie odpadów powinno odbywać się bez niepotrzebnej zwłoki, bez utrudnień, przy minimum biurokracji. System no-special-fee polega na włączeniu do opłat portowych kosztów odbioru odpadów statkowych i wnoszeniu opłat przez wszystkie statki, niezależnie od tego czy zdają odpady czy nie. System charakteryzuje się również przejrzystością, zharmonizowaniem opłat we wszystkich krajach Wspólnoty. Wpływy z opłat z zbiór odpadów, wykorzystywane są wyłącznie na: wyposażanie portu w urządzenia odbiorcze (stacjonarne i ruchome), utrzymanie i remonty oraz na bieżącą obsługę tych urządzeń oraz magazynowanie, transport i utylizację odebranych odpadów. Jak wspomniano wcześniej zdawanie odpadów jest obowiązkowe, z kilkoma wyjątkami, na które wymagane są specjalne zezwolenia wydawane przez administrację morską. W portach prowadzona jest ewidencja odpadów zdawanych przez statki oraz -4-

wymiana informacji, pomiędzy portami a administracją morską, poprzez stworzenie systemu komunikacji i baz danych. Nie zdawanie w porcie odpadów podlega sankcjom administracyjnym. Portowy plan zagospodarowania odpadami zawiera opis procedury zdawania, ogólne informacje dotyczące magazynowania, przetwarzania, oczyszczania oraz utylizacji odpadów, wyznacza osobę odpowiedzialną za wdrożenie planu, zawiera wykaz urządzeń odbiorczych ich usytuowanie, opis procedur postępowania z odpadami, opis procedur dla statków, sposób prowadzenia rejestrów z podziałem na rodzaje odpadów. Praca ma charakter opisowy, celem jej jest charakterystyka wymogów prawnych związanych z zarządzaniem odpadami ze statków w krajach Unii Europejskiej oraz omówienie metod realizacji tych wymogów w Polsce, na przykładzie portu w Szczecinie. Praca składa się z trzech rozdziałów oraz załączników. Rozdział pierwszy obejmuje regulacje prawne międzynarodowe oraz wspólnotowe, związane z ochroną środowiska morskiego, oraz odbiorem zanieczyszczeń ze statków morskich. W rozdziale drugim przedstawiono wymogi techniczne oraz administracyjne stawiane portom morskim przez prawo Wspólnoty w zakresie odbioru zanieczyszczeń ze statków. Rozdział trzeci jest omówieniem metod oraz sposobów w jakie port w Szczecinie realizuje wymagania omówione w rozdziałach poprzednich. W załącznikach zamieszczono przykładowe formularze, jakie należy wypełniać w związku ze zdawaniem odpadów w porcie oraz schematy przepływu informacji w systemie zarządzania zanieczyszczeniami pochodzącymi ze statków. -5-

Rozdział I Przepisy międzynarodowe w zakresie odbioru zanieczyszczeń ze statków Polityka Wspólnoty w dziedzinie środowiska ma na celu wysoki poziom jego ochrony. Oparta jest ona na zasadzie ostrożności oraz na zasadach, stanowiących, że zanieczyszczający powinien płacić oraz że powinny być podejmowane działania zapobiegawcze. Jeden z ważnych obszarów wspólnotowego działania w dziedzinie transportu morskiego dotyczy obniżenia poziomu zanieczyszczenia mórz. Można je osiągnąć przez stworzenie stanu zgodności z międzynarodowymi konwencjami, kodeksami oraz rezolucjami przy jednoczesnym zachowaniu swobody żeglugi, zapewnionej przez Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawie morza oraz swobody świadczenia usług przewidzianej przez prawo wspólnotowe. Dostosowanie prawa stanowi obowiązek związany z członkostwem w Unii Europejskiej. Kraje zamierzające przystąpić do Unii muszą dostosować swoje przepisy, zasady i procedury tak, aby w sposób skuteczny włączona została do ich krajowego systemu prawnego i administracyjnego całość tzw. acquis communautaire. Termin ten obejmuje przede wszystkim 1 : 1. dyrektywy, rozporządzenia i decyzje przyjęte na podstawie Traktatów, które wspólnie tworzą tzw. prawo pierwotne i pochodne. 2. wszystkie zasady, założenia polityki, prawa i cele ustalone przez UE. 3. orzeczenia i wykładnia Trybunału Sprawiedliwości, 4. umowy międzynarodowe podpisane przez Komisję Europejską, a także deklaracje i uchwały Rady Ministrów. W ten sposób kraje członkowskie i przystępujące do Unii muszą przestrzegać zarówno ducha, jak i literę ustawodawstwa Unii Europejskiej. Regulacje prawa wspólnotowego związane z postępowaniem z odpadami mają swoją historię i w chwili obecnej są już mocno rozbudowane. Pierwsze przepisy rangi dyrektyw pojawiły się w początkach lat 70-tych i dziś tworzą cały system aktów, stopniowo realizujących pewne wytyczne zawierane w aktach programowych. Aktualną strategię działań Unii w dziedzinie postępowania z odpadami wytycza rezolucja Rady z 24 lutego 1997 r. w sprawie strategii Wspólnoty w gospodarowaniu odpadami. 1 M. Górski: Nowy system przepisów o gospodarowaniu odpadami w kontekście dostosowania prawa polskiego do wymagań prawa Unii Europejskiej; Seminarium naukowe; Krzyżowa 20.06.2001-6-

W systemie aktów normatywnych podstawowe znaczenie ma tzw. dyrektywa ramowa (nr 75/442), konstruująca podstawowe wymagania, rozwijane następnie w różnych aktach szczegółowych - dotyczących zasad określonego postępowania z odpadami czy postępowania z konkretnie wskazanymi odpadami 2. Do międzynarodowych przepisów z zakresu ochrony środowiska, regulujących między innymi zdawanie odpadów przez statki należą 3 : 1. Konwencja MARPOL (zasięg międzynarodowy), 2. Konwencja HELSIŃSKA (regulująca sprawy zdawania odpadów w portach basenu Morza Bałtyckiego), 3. Konwencji o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji, sporządzonej w Moskwie, Waszyngtonie, Londynie i Meksyku dnia 29 grudnia 1972r. (Dz. U. z 1984r. Nr 11, poz. 46), zwanej dalej Konwencją o zatapianiu, 4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/59/EC z dnia 27.11.2000 r. (w sprawie urządzeń portowych do przyjmowania odpadów ze statków w portach Wspólnoty), 5. Dyrektywa Rady UE nr 75/439/EEC z dnia 16.06.1975r (dotycząca zarządzania zanieczyszczeniami ropopochodnymi, zmieniona dyrektywą nr 91/692/EEC), 6. Dyrektywa Rady UE nr 91/689/EEC z dnia 12.12.1991r (dotycząca odpadów niebezpiecznych, zmieniona dyrektywą nr 94/31/EEC). Najbardziej rozpowszechnioną formą prawa UE w dziedzinie ochrony środowiska jest dyrektywa, która nakłada na państwa członkowskie obowiązek pełnej inkorporacji wymagań UE do ich systemów prawnych i administracyjnych, zezwalając jednak na pewną swobodę w doborze środków realizacji tego obowiązku. Dyrektywy często umożliwiają rządom wprowadzanie ostrzejszych ograniczeń w odniesieniu do działalności przynoszących szkody środowisku. Natomiast rozporządzenia obowiązują bezpośrednio i nie mogą być włączane do ustawodawstwa krajowego. Stosowanie dyrektyw i rozporządzeń musi być zgodne z traktatami europejskimi, których wykładnią zajmuje się Trybunał Sprawiedliwości. Zasada subsydiarności oznacza, 2 Tamże. 3 Jóźwiak Z.: Potencjalne możliwości odbioru zanieczyszczeń ze statków w portach polskich; Konkurencyjność polskich portów morskich w świetle integracji z Unią Europejską; praca zbiorowa; Szczecin 2003; s. 122. -7-

że Unia Europejska może jedynie ustanawiać prawo w sprawach, gdzie jest ono bardziej skuteczne niż prawo krajowe lub regionalne. W kolejnych podrozdziałach zostaną wymienione oraz opisane międzynarodowe przepisy z zakresu ochrony środowiska. Polska przepisy te ratyfikowała bądź inkorporowała do polskiego systemu prawnego, w postaci ustaw i rozporządzeń. 1.1 Konwencja MARPOL Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki zwana Konwencją MARPOL 73/78 (Marine Pollution) ma charakter ogólnoświatowy, obejmuje wszystkie akweny morskie, Polska jest stroną konwencji. Konwencja dotyczy wyłącznie zanieczyszczeń pochodzących ze statków. Dzieli ona akweny morskie na dwie kategorie: obszary specjalne i pozostałe. Dotyczy zbiornikowców o pojemności większej niż 150 GT i innych statków niż zbiornikowce o pojemności powyżej 450 GT. Nie obejmuje natomiast okrętów wojennych i statków będących w służbie państwowej: (Polskie Ratownictwo Okrętowe, Straż Graniczna, Policja, Urzędy Celne, statki badawcze, szkolne oraz jednostki Urzędów Morskich). Konwencja MARPOL zawiera VI aneksów: 1. Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu olejami, 2. Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu szkodliwymi substancjami przewożonymi luzem (chemikaliowce), 3. Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu szkodliwymi substancjami przewożonymi w opakowaniach, 4. Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu ściekami ze statków (nie wszedł w życie w wg MARPOL ale RP przystąpiła), 5. Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza śmieciami, 6. Przepisy o ograniczeniu emisji gazów do atmosfery (nie wszedł w życie). Aneksy określają: warunki zrzutów do morza (rodzaj, ilość, stężenie, odległość od lądu, głębokość itp.), techniczne wyposażenie statków. Działania administracji morskiej RP wynikające z Konwencji MARPOL 73/78: Egzekwowanie wymogów konwencji za pośrednictwem przepisów krajowych opartych na konwencji MARPOL 73/78 (Ustawa o obszarach RP i administracji -8-

morskiej z 1991, ustawa zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki z 1995, Przepisy Portowe z 1994. Przeprowadzanie inspekcji statków w zakresie spełnienia wymogów ochrony środowiska morskiego. Prowadzenie dochodzeń w wypadkach naruszeń postanowień Konwencji MARPOL 73/78 oraz karania sprawców, Obowiązek składania corocznych sprawozdań do IMO odnoście nałożonych kar, dokonanych zatrzymań statków i wyników przeprowadzonych inspekcji. Obowiązek wyposażenia portów w urządzenia odbiorcze zanieczyszczeń ze statków. Udział przedstawicieli administracji morskiej w sesjach Komitetu Ochrony Środowiska IMO i w pracach grup roboczych. Dokumenty statkowe wymagane przez powyższe aneksy w imieniu administracji morskiej RP wydaje PRS (Polski Rejestr Statków). Wytyczne odnośnie zapewnienia odpowiednich urządzeń portowych do odbioru odpadów ze statków zostały sformułowane przez Komitet Ochrony Środowiska Morskiego (MEPC- Marine Environment Protection Committee) w rezolucji z dnia 13.03.2000r Rezolucja MEPC 83(44). Komitet Ochrony Środowiska jest jednym z pięciu komitetów wchodzących w skład IMO (Intemational Maritime Organization). W wydanej przez MPEC rezolucji, w oparciu o wieloletnie doświadczenia IMO, sformułowano zadania dla państw - sygnatariuszy Konwencji MARPOL 73/78, odnoszące się do odbioru w portach odpadów ze statków. Obowiązki państw wynikają z zapisów zawartych w prawidłach załączników I-VI Konwencji MARPOL: 12/I, 7/II, 10/IV, 7/V, 17/VI 4. Pierwszym warunkiem sprawności portu w odbiorze odpadów jest by odbiór ten odbywał się w czasie załadunku i wyładunku statku, nie powodując doliczania żadnego czasu do jego pobytu w porcie. Jest też celowe, jeśli odbiór odbywa się na barkę lub jednostkę specjalną, by następowało to na redzie, jeszcze przed wejściem statku. Technologia odbioru na pojazdy kołowe na nabrzeżu najczęściej powoduje zakłócenia operacji ładunkowych. Statek powinien zameldować z morza, co i ile ma do zdania, port powinien przygotować tok postępowania zgodny z planem gospodarki odpadami. Każdy 4 Tamże, s.122. -9-

port powinien posiadać i ściśle przestrzegać postępowania wg takiego planu zatwierdzonego przez administrację kraju. Urządzenia odbiorcze portu, jeżeli nie są to pojazdy kołowe, powinny być dogodnie zlokalizowane, tzn. gdzieś w centrum portu, w miejscu łatwo dostępnym, procedury zdawania odpadów winny być możliwie najprostsze, a opłaty rozsądnie niskie - wszystko to podnosi atrakcyjność handlową portu, zwłaszcza jeśli powiadamiane są o tym systematycznie przedsiębiorstwa i organizacje handlowe, armatorzy i ich agenci, kapitanowie statków. W pobliżu tak zarządzanego portu będzie zawsze czyste morze. Urządzenia odbiorcze powinny być "auditowane" przez ekspertów-ekologów, którzy sporządzą okresowo ich listę kontrolną ("checklist"), obsługująca je załoga portu musi być również okresowo szkolona. Ważny parametr: wielkość (zdolność przerobowa) urządzeń odbiorczych powinna być określona odpowiednio do przeciętnego zapotrzebowania w normalnej pracy portu i do rodzaju stosowanej segregacji odpadów. Odpowiedzialność za eksploatacyjną zdolność odbiorczą odpadów ponosi zawsze administracja kraju-sygnatariusza konwencji i ona też powinna poinformować o parametrach swoich urządzeń porty krajów sąsiednich oraz IMO. Rezolucja zawiera dodatek - osiem tabel-ankiet dotyczących urządzeń odbiorczych i stosowanych procedur. Pomogą one w samoocenie sprawności Państwa Portu w przedmiotowej sprawie. Wytyczne wyżej omówione są gotowym konspektem do zarządzeń wykonawczych, które przygotować powinna administracja morska i zarządy portów 5. 1.2 Konwencja Helsińska Konwencja Helsińska określa zasady współpracy 9 państw nadbałtyckich w zakresie ochrony Bałtyku Organem wykonawczym jest Komisja Helsińska (HELCOM), która zbiera informacje o stanie środowiska Morza Bałtyckiego i zrzucanych do niego zanieczyszczeń. Dane analizowane są przez grupy ekspertów i na tej podstawie opracowywane są zalecenia skierowane do państw - sygnatariuszy, zobowiązujące do ograniczenia ilości zanieczyszczeń oraz prowadzenia określonych działań na rzecz ochrony przyrody. 5 Rez. MEPC.83(44) z dn. 13.03.2000: Wytyczne do zapewnienia odpowiedniej wielkości portowych urządzeń odbiorczych -10-

Pierwsza Konwencja o Ochronie Środowiska Morskiego Obszaru Morza Bałtyckiego została podpisana 22 marca 1974 w Helsinkach. Weszła ona w życie z dniem 3 maja 1980 roku. Obejmowała cała powierzchnię Bałtyku wraz z cieśninami duńskimi. Zobowiązywała wszystkie kraje nadbałtyckie do: zapobiegania zanieczyszczeniom ze statków, zapobiegania zanieczyszczeniom z lądu, zapobiegania zatapianiu odpadów, zapobiegania zanieczyszczaniu poprzez atmosferę, zorganizowania służb patrolowania i zwalczania rozlewów, współpracy naukowej i technicznej, wspólnych badań środowiska morskiego. Wieloletnia współpraca krajów nadbałtyckich zaowocowała podpisaniem w dniu 9 kwietnia 1992 roku nowej konwencji. Weszła ona w życie z dniem 17 stycznia 2000 roku. Konwencja ta obejmuje nie tylko cały obszar Bałtyku ale również czterokrotnie większy obszar zlewiska tego morza. Jest to między innymi obszar całej Polski, a nawet część Czech. W odniesieniu do statków przyjęto zaostrzone rygory. Załącznik I: Substancje szkodliwe Załącznik II: Kryteria stosowania Najlepszej Praktyki Ekologicznej i Najlepszej Dostępnej Technologii Załącznik III: Kryteria i środki dotyczące zapobiegania zanieczyszczaniu ze źródeł lądowych Załącznik IV: Zapobieganie zanieczyszczeniu ze statków Załącznik V: Wyjątki od ogólnego zakazu zatapiania odpadów i innych materiałów na obszarze Morza Bałtyckiego Załącznik VI: Zapobieganie zanieczyszczeniu z działalności przybrzeżnej Załącznik VII: Reagowanie na przypadki zanieczyszczania Wszystkie porty bałtyckie zostały zobowiązane do nieodpłatnego przyjmowania wszelkich odpadów ze statków. W stosunku do sprawców zanieczyszczeń przyjęto zasadę: zanieczyszczający płaci za skutki. -11-

Na szczególną uwagę zasługuje obowiązek systematycznego eliminowania zanieczyszczeń ze źródeł lądowych. Wszelkie planowane inwestycje, które mogą wywrzeć ujemny wpływ na środowisko morskie wymagają przedstawienia oceny oddziaływania na środowisko, powiadomienia o tym Komisji Helsińskiej oraz konsultacji z krajami, mogącymi odczuć skutki takiej inwestycji. Nowością tej konwencji jest obowiązek udostępniania ludności wszelkich informacji dotyczących stanu morza i wód jego zlewiska, w tym również o wydanych zezwoleniach i określonych w nich warunkach. Sygnatariuszy konwencji zobowiązano również do współpracy w dziedzinie nauki, technologii i prac badawczych oraz do wymiany informacji z tych zakresów 6. Na 19 posiedzeniu Komitetu Morskiego Komisji Helsińskiej w 1993r. powołana została grupa robocza ds. portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków. Efektem pracy grupy była Bałtycka Strategia w formie pakietu zaleceń Komisji Helsińskiej obejmująca również poprawkę do Konwencji Helsińskiej. Bałtycka Strategia została zaakceptowana i przyjęta przez Komisję Helsińską w roku 1998. Podstawowe założenia Bałtyckiej Strategii przedstawiają się następująco: statek wnosi opłatę za korzystanie z portowych urządzeń odbiorczych nawet wtedy kiedy z nich nie korzysta, każdy statek przed wyjściem z portu musi zdać odpady olejowe i śmieci do portowych urządzeń odbiorczych, w porcie prowadzona ma być ewidencja zdawania nieczystości przez statki, wpływy za odbiór nieczystości mają być wykorzystane na utrzymanie, modernizację i bieżącą obsługę urządzeń odbiorczych, Państwa Bałtyckie zapewnią w swoich portach odpowiednie urządzenia do odbioru odpadów oraz wprowadzą ujednolicony system wymierzania kar za przekraczanie przepisów o zapobieganiu zanieczyszczeniom morza przez statki. W maju 2001r. Seabased Pollution Group Helcom w celu przyspieszenia wdrożenia Bałtyckiej Strategii opracowała ujednoliconą interpretację przepisów Strategii dotyczącą m. in.: obowiązku zdawania przez statki odpadów w porcie, systemu opłat bez specjalnej opłaty, zawiadamiania o ilości i rodzajach odpadów znajdujących się na statkach. 6 Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego z 1997 i 1992r, Konwencja Helsińska. Dziennik Ustaw z roku 2000 nr 28 poz.346. -12-

1.3. Konwencja o zatapianiu Konwencji o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji, sporządzonej w Moskwie, Waszyngtonie, Londynie i Meksyku dnia 29 grudnia 1972r. za główny cel postawiła skuteczną walkę ze wszystkimi źródłami zanieczyszczania środowiska morskiego, a w szczególności podjęcie wszelkich praktycznych środków w celu zapobiegania zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji. Główne postanowienia Konwencji o zatapianiu : zdefiniowanie pojęcia zatapianie, wykorzystanie naukowych, technicznych i ekonomicznych możliwości w celu zapobiegania zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie, określenie warunków w jakich może dojść do zatapiania, wydawanie specjalnych zezwoleń dotyczących substancji przeznaczonych do zatapiania, opracowanie systemu karania za postępowanie niezgodne z założeniami Konwencji, Strony podpisujące Konwencję zobowiązują się do organizowania spotkań konsultacyjnych lub specjalnych, na których będą omawiały realizację niniejszej Konwencji, zgłaszały ewentualne wnioski, przyjmowały poprawki, itp. Zgodnie z wytycznymi konwencji Helsińskiej 92 oraz Konwencji o zatapianiu, dyrektor Urzędu Morskiego w oparciu o rozporządzenie MTiGM z 6.01.1998 r. w sprawie trybu wydawania zezwoleń na usuwanie urobku do morza z pogłębiania dna, oraz zatapiania w morzu odpadów lub innych substancji, sprawuje nadzór nad zatapianiem odpadów i odkładaniem urobku w morzu. 1.4 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/59/EC z dnia 27.11.2000 r. w sprawie urządzeń portowych do przyjmowania odpadów ze statków w portach Wspólnoty Celem niniejszej dyrektywy jest ograniczenie zrzutów odpadów wytwarzanych przez statki oraz pozostałości ładunku do morza, w szczególności nielegalnych zrzutów ze statków wykorzystujących porty we Wspólnocie, przez poprawę dostępności oraz zwiększenie wykorzystywania portowych urządzeń do odbioru odpadów tak, aby wzmocnić ochronę środowiska morskiego. -13-

Dyrektywa ma zastosowanie do następujących statków oraz portów, do których te statki zawijają: wszystkich statków, wraz z statkami rybackimi oraz łodziami rekreacyjnymi, bez względu na banderę pod jaką pływają, wpływających lub działających w porcie Państwa Członkowskiego, z wyjątkiem jakichkolwiek okrętów wojennych, okrętów pomocniczych marynarki wojennej lub innych statków pozostających własnością państwa lub przez nie chwilowo wykorzystywanych, tylko dla rządowych celów niehandlowych, wszystkich portów Państw Członkowskich zwykle przyjmujących statki, objętych zakresem przedstawionym w podpunkcie poprzednim Państwa Członkowskie zobligowane są do podejmowania środków zapewniających, że statki, które są wyłączone z zakresu zastosowania niniejszej dyrektywy, odprowadzają swoje odpady oraz pozostałości ładunku w sposób zgodny z niniejszą dyrektywą, o ile jest to uzasadnione i wykonalne. W dyrektywie przedstawiono zaniepokojenie Wspólnoty wynikające z zanieczyszczenia mórz oraz linii brzegowych Państw Członkowskich spowodowanych zrzutami ze statków odpadów oraz pozostałości ładunku. Szczególne obawy wzbudza niewłaściwa realizacja Międzynarodowej Konwencji o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki z 1973 r., ostatnio zmienionej Protokołem z 1978 r., odnoszącym się do niej (Marpol 73/78), która reguluje, jakie odpady mogą być zrzucane ze statków do środowiska morskiego oraz wymaga od Państw Stron zapewnienia w portach odpowiednich urządzeń portowych do odbioru odpadów wytwarzanych przez statki. Wszystkie Państwa Członkowskie ratyfikowały Konwencję Marpol 73/78. Dyrektywa stwierdza, iż ochrona środowiska morskiego może być wzmocniona przez ograniczenie zrzucania do morza odpadów wytwarzanych przez statki oraz pozostałości ładunku. Można to osiągnąć dzięki poprawie dostępności oraz zwiększeniu wykorzystywania urządzeń portowych do odbioru odpadów oraz poprawie stosowania systemu. W swojej rezolucji z dnia 8 czerwca 1993 r. w sprawie wspólnej polityki bezpieczeństwa morskiego, Rada włączyła między działania priorytetowe, zwiększenie dostępności oraz wykorzystywania urządzeń do odbioru odpadów we Wspólnocie. Odpowiednie urządzenia portowe do odbioru odpadów powinny odpowiadać potrzebom użytkowników, od największych statków handlowych do najmniejszych łodzi rekreacyjnych, oraz potrzebom środowiska, nie powodując niepotrzebnych opóźnień po -14-

stronie wykorzystujących je statków. Zobowiązanie do zapewnienia dostępności odpowiednich urządzeń do odbioru odpadów pozostawia Państwom Członkowskim wysoki stopień swobody w organizacji odbioru odpadów w jak najbardziej odpowiedni sposób. Pozwala im, między innymi, zapewnić stałe urządzenia do odbioru odpadów lub wyznaczyć usługodawców dostarczających swoje ruchome urządzenia do odbioru odpadów w momencie wystąpienia takiej potrzeby. Właściwości urządzeń mogą być poprawione dzięki stworzeniu planów bieżącego odbioru odpadów oraz obchodzenia się z nimi, w drodze konsultacji z odpowiednimi stronami. Wydajność urządzeń do odbioru odpadów może być poprawiona przez wymaganie od statków powiadamiania o potrzebie korzystania z urządzeń do odbioru odpadów. Takie powiadamianie mogłoby również dostarczać informacji dla efektywnego planowania gospodarowania odpadami. Zrzuty odpadów wytworzonych przez statki do morza, mogą być ograniczone przez wymaganie odprowadzania odpadów do urządzeń do odbioru odpadów przed opuszczeniem portu. W celu pogodzenia potrzeb niezakłóconego prowadzenia działalności w transporcie morskim z wymogami ochrony środowiska, należy przewidzieć wyjątki od tego wymogu biorące pod uwagę dostateczną ilość miejsca na pokładzie statku przeznaczonego na odpady, możliwość dostarczenia ich do innego portu bez ryzyka zrzutu do morza oraz specyficznych wymagań dostarczania odpadów zgodnych z prawem międzynarodowym. W związku z zasadą proporcjonalności, dyrektywa jest odpowiednim instrumentem prawnym, ponieważ przewiduje ona ramy pozwalające Państwom Członkowskim obligatoryjnie i w jednolity sposób stosować normy środowiskowe, pozostawiając każdemu Państwu Członkowskiemu prawo do podjęcia decyzji w sprawie możliwie najlepiej dostosowanych do jego systemu wewnętrznego, środków wprowadzających ją w życie. Stosują dyrektywę 2000/59/EC należy także zapewnić spójność z istniejącymi umowami regionalnymi, takimi jak Konwencja z roku 1974/1992 o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego. -15-

1.5 Dyrektywa Rady UE nr 75/439/EEC z dnia 16.06.1975r dotycząca zarządzania zanieczyszczeniami ropopochodnymi, zmieniona dyrektywą nr 91/692/EEC Celem dyrektywy 75/439.EEC jest dostosowanie ustawodawstwa państw członkowskich Wspólnoty w zakresie zarządzania odpadami ropopochodnymi oraz zrównanie szans i warunków konkurencji w tej dziedzinie na wolnym rynku. W świetle dyrektywy, wszelkie środki powzięte w celu zarządzania odpadami ropopochodnymi, jako główny cel powinny przyjąć ochronę środowiska. Ochronę zarówno przed szkodliwymi efektami zrzucania, magazynowania oraz przeróbki tych odpadów. Dyrektywa podkreśla również wagę opracowania nieszkodliwych dla środowiska metod pozbywania się odpadów ropopochodnych. Stworzenie wydajnego i spójnego systemu zarządzania tym rodzajem odpadów, na skalę europejską, nie może stwarzać barier w handlu międzynarodowym jak również nie może naruszać zasad wolnej konkurencji. System taki powinien odnosić się do wszelkich produktów ropopochodnych, nawet tych, w których zastosowano jedynie śladowe ilości olejów. Powinien zapewnić bezpieczne pozbywanie się tych odpadów mając na względzie również kwestie ekonomiczne. System zarządzania odpadami ropopochodnymi powinien zapewniać: odbiór, przechowywanie oraz przerób odpadów. W tym celu należy stworzyć specjalne procedury służące kontroli wymienionych wyżej działań. Wszelkie regulacje powinny uniemożliwić wszelkie inne pozbywanie się odpadów ropopochodnych jak tylko w specjalnie ku temu wyznaczonych miejscach, nie powodując przy tym zanieczyszczenia środowiska - wody, ziemi oraz powietrza. Państwa członkowskie powinny również zapewnić, iż wyzbywanie się odpadów odbywać się będzie na zasadach recyklingu (regeneracja bądź spalanie). Opłaty z tytułu odbierania odpadów oraz użytkowania instalacji z tym związanych muszą być zgodne z zasadą zanieczyszczający płaci. Finansowanie może odbywać się także w sposób pośredni, poprzez obciążanie dodatkowymi kosztami produktów, które po okresie eksploatacji stają się odpadami ropopochodnymi 7. 7 Dyrektywa 75/439/EEC Parlamentu Europejskiego z dnia 16.06.1975r.; OJ L 194, 25/07/1975 s. 23-25. -16-

1.6 Dyrektywa Rady UE nr 91/689/EEC z dnia 12.12.1991r dotycząca odpadów niebezpiecznych, zmieniona dyrektywą nr 94/31/EEC Właściwe gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi narzuca konieczność dodatkowych, surowszych zasad, uwzględniania szczególnego charakteru tego typu odpadów. W celu poprawy skuteczności gospodarowania odpadami niebezpiecznymi we Wspólnocie konieczne jest używanie precyzyjnej i jednolitej definicji odpadów niebezpiecznych, opartej na dotychczasowym doświadczeniu krajów Wspólnoty. Usuwanie i operacje odzyskiwania odpadów niebezpiecznych powinny być kontrolowane w możliwie najpełniejszy sposób, natomiast dostosowanie postanowień niniejszej dyrektywy do postępu naukowego i technicznego musi być możliwie szybkie. Celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie aktów prawnych państw członkowskich w sprawie kontrolowanej gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Ogólne zasady stosujące się do gospodarowania odpadami zostały określone dyrektywą Rady 75/442/EEC z dnia 15 lipca 1975 roku w sprawie odpadów ze zmianami wprowadzonymi przez dyrektywę Rady 91/156/EEC, stosują się także do gospodarowania odpadami niebezpiecznymi. Z zastrzeżeniem postanowień niniejszej dyrektywy, dyrektywa 75/442/EEC będzie się stosować do odpadów niebezpiecznych. Określenie "odpadów" i inne terminy użyte w niniejszej dyrektywie są określeniami przejętymi z dyrektywy 75/442/EEC. Natomiast dla potrzeb niniejszej dyrektywy "odpady niebezpieczne" oznaczają: odpady znajdujące się w wykazie, przygotowanym zgodnie z procedurą określoną w art. 18 dyrektywy 75/442/EEC na podstawie załączników I i II do niniejszej dyrektywy. Odpady te muszą się charakteryzować jedną lub więcej właściwościami wyszczególnionymi w załączniku III. W wykazie tym zostaną uwzględnione pochodzenie i skład odpadów oraz, w razie konieczności, dopuszczalne wartości stężenia. Wykaz ten będzie poddawany okresowemu przeglądowi i, w razie konieczności, w drodze takiej samej procedury zmieniany, wszelkie inne odpady, co do których państwo członkowskie uważa, że wykazują którąkolwiek z cech wyliczonych w załączniku III. O takich przypadkach należy powiadomić Komisję, przy czym będą one poddawane przeglądowi zgodnie z procedurą określoną w art. 18 dyrektywy 75/442/EEC w celu dostosowania tego wykazu. -17-

Dyrektywie 75/442/EEC przewiduje opracowanie przez kompetentne władze, oddzielnie lub w ramach ich ogólnych planów gospodarowania odpadami, plany gospodarowania odpadami niebezpiecznymi oraz udostępnienie tych planów do publicznej wiadomości. Komisja porównując te plany, a w szczególności metody usuwania i odzyskiwania, udostępnia je tym kompetentnym władzom państw członkowskich, które się o nie zwrócą. Odpady bytowe są wyłączone z zakresu tej dyrektywy 8. 8 Dyrektywa Rady UE nr 91/689/EEC z dnia 12.12.1991r.; OJ L 377, 31/12/1991 s. 20-27 -18-

Rozdział II Wymagania stawiane portom przez UE w zakresie odbioru zanieczyszczeń Zgodnie z wymogami Bałtyckiej Strategii odbioru i zagospodarowania odpadów ze statków podmiot zarządzający portem powinien zapewnić w porcie urządzenia odbiorcze wystarczające do zaspokojenia potrzeb statków stacjonujących w porcie i zawijających do portu. Państwa Członkowskie zobowiązane są zapewnić dostępność portowych urządzeń do odbioru odpadów odpowiednich do potrzeby statków zwykle korzystających z portu, bez powodowania niepotrzebnych opóźnień dla statków. W celu spełnienia wymagań, urządzenia do odbioru odpadów mają być zdolne do przyjęcia rodzajów oraz ilości odpadów wytwarzanych przez statki oraz pozostałości ładunku ze statków zwykle zawijających do portu, biorąc pod uwagę potrzeby operacyjne korzystających z portu, rozmiar oraz lokalizację geograficzną portu, typ statków zawijających do portu oraz wyjątki przewidziane przez art. 9 dyrektywy 2000/59/WE 9. W świetle postanowień zawartych w przytoczonej dyrektywie, zarządzający portem podmiot zobowiązany jest zapewnić statkom zawijającym do portu dostępność urządzeń do odbioru odpadów w miejscu postoju statku lub w innym wskazanym przez port miejscu, informując statek o miejscu lokalizacji urządzeń odbiorczych. Usługi odbioru i zagospodarowania odpadów ze statków na obszarze poru muszą być wykonywane zgodnie z procedurami określonymi w portowym planie gospodarowania odpadami i pozostałościami ładunkowymi ze statków. Szczególny nacisk położony jest na zagospodarowanie, uzdatnianie lub usuwanie, powstających na statkach odpadów i pozostałości ładunkowych ropopochodnych i niebezpiecznych. 2.1 Wymagania dotyczące planów odbioru i zagospodarowania odpadów w portach Plany obejmują wszystkie rodzaje odpadów wytwarzanych przez statki i pozostałości ładunku pochodzące ze statków, związane z normalnym przebywaniem statków w porcie. Plany odbioru i zagospodarowania odpadów są opracowane zgodnie z wielkością portu i rodzajem statków zawijających do portu. Państwa Członkowskie 9 Dyrektywa 2000/59/WE Parlamentu Europejskiego oraz Rady z dnia 27 listopada 2000 r.; OJ L 332 2000 s.81-90 -19-

oceniają oraz zatwierdzają plan, monitorują jego realizację oraz zapewniają jego ponowne zatwierdzanie co najmniej co trzy lata oraz po każdych znaczących zmianach w działalności portu 10. Plan obejmuje następujące elementy: ocenę zapotrzebowania na portowe urządzenia do odbioru odpadów, w świetle potrzeb statków w trakcie ich normalnego przebywania w porcie; opis typu i pojemności portowych urządzeń do odbioru odpadów; szczegółowy opis procedur dla odbierania i gromadzenia odpadów wytwarzanych przez statki i pozostałości ładunku; opis systemu opłat; procedury dotyczące sprawozdawania o zarzutach nieprzydatności portowych urządzeń do odbioru odpadów; procedury dotyczące stałych konsultacji z użytkownikami portów, przedsiębiorcami zajmującymi się odpadami, operatorami terminali i innymi zainteresowanymi stronami; oraz rodzaj i ilość odpadów wytwarzanych przez statki i pozostałości ładunku odebranych i zagospodarowanych. Ponadto, plany powinny zawierać: podsumowanie odpowiedniego ustawodawstwa i formalności dotyczących odprowadzania zanieczyszczeń, wskazanie osoby lub osób odpowiedzialnych za wykonanie planu, opis wyposażenia i procedur wstępnego oczyszczania w porcie, jeżeli to konieczne, opis metod rejestrowania bieżącego użycia portowych urządzeń do odbioru odpadów, opis metod rejestrowania ilości odbieranych odpadów wytwarzanych przez statki i pozostałości ładunku, opis sposobu zagospodarowywania odpadów wytwarzanych przez statki i pozostałości ładunku. Procedury dotyczące odbierania, gromadzenia, składowania, zagospodarowywania i usuwania są zgodne pod każdym względem z systemem zarządzania środowiskiem 10 Tamże, s.81-90. -20-

właściwym dla stopniowej redukcji wpływów takich działań na środowisko. Zgodność taka ma miejsce, jeżeli procedury są zgodne z rozporządzeniem Rady (EWG) nr 1836/93 z dnia 29 czerwca 1993 r. dopuszczającym dobrowolny udział spółek sektora przemysłowego w systemie zarządzania środowiskiem i audytu środowiskowego we Wspólnocie. Informacje, do których powinni mieć dostęp użytkownicy portu: krótkie odniesienie do podstawowego znaczenia właściwego odbioru odpadów wytwarzanych przez statki oraz pozostałości ładunku; lokalizacja portowych urządzeń do odbioru odpadów odpowiednio dla każdego miejsca postoju w formie diagramu / mapy; wykaz odpadów wytwarzanych przez statki i pozostałości ładunku zagospodarowywanych w normalnych warunkach; wykaz punktów kontaktowych, operatorów i służb; opis procedur odbioru opis systemu opłat; oraz procedury dotyczące sprawozdawania o zarzutach nieprzydatności portowych urządzeń do odbioru odpadów. Odpady przyjmowane ze statków powinny być zaewidencjonowane w następujących kategoriach: 1. Odpady zaolejone wymienione w Załączniku IV Konwencji MARPOL 73/78, a. Szlam b. Wody zęzowe c. Odpady olejowe z podaniem ich nazwy 2. Ścieki wymienione w Załączniku V Konwencji MARPOL 73/78, 3. Odpady stałe odpady bytowe i eksploatacyjne powstające na statku wymienione w Załączniku V Konwencji MARPOL 73/78, a. Odpady kuchenne b. Tworzywa sztuczne c. Inne z podaniem ich nazwy 4. Pozostałości ładunkowe. -21-

Poza informacjami odnoszącymi się bezpośrednio do odpadów należy podać nazwę firmy odbierającej odpady. Podmiot zarządzający portem ma obowiązek przekazywania następujących informacji dotyczących sposobu zarządzania odbiorem odpadów: rodzaje urządzeń stosowanych do odbioru (cysterny, barki, różnego typu pojazdy) informacje odnośnie okresowego magazynowania (place, boksy, zbiorniki, kontenery, inne pojemniki) poszczególnych rodzajów odpadów (odpady olejowe i ich mieszaniny, ścieki, odpady stałe, pozostałości ładunkowe wraz z ich kodami), parametry charakteryzujące zdolność przeładunkową urządzenia Obowiązkiem zarządzającego portem jest również opracowanie informacji na temat urządzeń i instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów oraz pozostałości ładunkowych odbieranych ze statków lub z miejsca ich magazynowania. Port powinien ewidencjonować i raportować rodzaje i ilości statków zawijających do portu oraz częstotliwość korzystania przez nie z portowych urządzeń odbiorczych. Wszystkie statki podzielono na osiem grup: Grupa 1 zbiornikowce olejowe, zbiornikowce do przewozu surowej ropy naftowej, statki kombinowane Grupa 2 chemikaliowce Grupa 3 masowce Grupa 4 drobnicowce Grupa 5 kontenerowce Grupa 6 statki pasażerskie Grupa 7 statki rybackie Grupa 8 inne statki Podział wynika z faktu, iż każdy rodzaj statków ma specyficzne wymagania odnośnie urządzeń odbiorczych ponieważ generuje zróżnicowane zarówno jakościowo jak i ilościowo rodzaje odpadów. Bardzo duże zagrożenie dla środowiska wodnego stwarzają chemikaliowce i zbiornikowce, ze względu na przewożony ładunek. Przy raportowaniu łącznej ilości odpadów wg rodzaju i przynależności katalogowej (kod) należy dodatkowo podać ilość odpadów oraz pozostałości ładunkowych, odpowiednich kategoriach, które podlegały kwarantannie przed dalszym zagospodarowaniem, na podstawie decyzji portowej inspekcji sanitarnej. -22-

2.2 Wymagania dotyczące portowych urządzeń do odbioru odpadów Podmiot zarządzający portem jest obowiązany do zapewnienia, statkom normalnie korzystającym z tego portu, dostępu na jego terenie do portowych urządzeń do odbioru odpadów statkowych i pozostałości ładunkowych w sposób i w zakresie określonym przepisami ustawy. Portowe urządzenia odbiorcze powinny posiadać odpowiednią wydajność, a ich eksploatacja powinna być prowadzona w taki sposób, aby nie powodowało to nieuzasadnionych opóźnień w ruchu statków 11. Odpowiednie urządzenia portowe do odbioru odpadów powinny odpowiadać potrzebom użytkowników, od największych statków handlowych do najmniejszych łodzi rekreacyjnych, oraz potrzebom środowiska, nie powodując niepotrzebnych opóźnień po stronie wykorzystujących je statków. Zobowiązanie do zapewnienia dostępności odpowiednich urządzeń do odbioru odpadów pozostawia Państwom Członkowskim wysoki stopień swobody w organizacji odbioru odpadów w jak najbardziej odpowiedni sposób oraz pozwala im, między innymi, zapewnić stałe urządzenia do odbioru odpadów lub wyznaczyć usługodawców dostarczających swoje ruchome urządzenia do odbioru odpadów w momencie wystąpienia takiej potrzeby. Zobowiązanie to zawiera w sobie także zobowiązanie do zapewnienia wszystkich usług i/lub powzięcie innych towarzyszących uzgodnień wymaganych dla właściwego oraz odpowiedniego użytkowania takich urządzeń. Zrzuty odpadów wytworzonych przez statki do morza mogą być ograniczone przez wymaganie odprowadzania odpadów do urządzeń do odbioru odpadów przed opuszczeniem portu. W celu pogodzenia potrzeb niezakłóconego prowadzenia działalności w transporcie morskim z wymogami ochrony środowiska, należy przewidzieć wyjątki od tego wymogu biorące pod uwagę dostateczną ilość miejsca na pokładzie statku przeznaczonego na odpady, możliwość dostarczenia ich do innego portu bez ryzyka zrzutu do morza oraz specyficznych wymagań dostarczania odpadów zgodnych z prawem międzynarodowym. Natomiast w świetle zasady zanieczyszczający płaci, koszty portowych urządzeń do odbioru odpadów wraz z oczyszczeniem i zagospodarowaniem odpadów wytworzonych przez statki, powinny być pokrywane przez statki. W interesie ochrony środowiska, system opłat powinien zachęcać do odprowadzania odpadów wytworzonych przez statki w portach zamiast dokonywania ich zrzutów do morza. Może to być ułatwione dzięki zapewnieniu, 11 Tamże, s.81-90 -23-

że wszystkie statki ponoszą koszty odbioru oraz obchodzenia się z odpadami wytworzonymi przez statki, tak żeby zmniejszyć bodźce ekonomiczne do zrzucania odpadów do morza. W świetle zasady pomocniczości, Państwa Członkowskie powinny, zgodnie z ich prawem krajowym oraz bieżącymi praktykami, angażować swoje siły, aby ustalić, czy i w jakich proporcjach opłaty odnoszące się do ilości faktycznie odprowadzanych odpadów przez statki będą włączone w system zwracania kosztów za korzystanie z urządzeń do odbioru odpadów. Opłaty za używanie tych urządzeń powinny być sprawiedliwe, nie dyskryminujące oraz przejrzyste. Podmiot zarządzający portem zapewnia, przez portowe urządzenia odbiorcze, odbiór niżej wymienionych odpadów statkowych: odpadów olejowych i ich mieszanin - wymienionych w Załączniku I Konwencji MARPOL 1973/78, ścieków - wymienionych w Załączniku IV Konwencji MARPOL 1973/78, śmieci - wymienionych w Załączniku V Konwencji MARPOL 1973/78 z uwzględnieniem Wytycznych do wdrożenia tego Załącznika, obejmujących odpady związane z ładunkiem, inne niż pozostałości ładunkowe. Pozostałości ładunku powinny być odprowadzane do urządzeń do odbioru odpadów zgodnie z Konwencją MARPOL 73/78. Konwencja ta wymaga, aby pozostałości ładunku odprowadzane były do urządzeń do odbioru odpadów w stopniu niezbędnym do spełnienia wymogów czystości zbiorników. Jakiekolwiek opłaty za takie odprowadzanie powinny być uiszczane przez korzystającego z urządzenia, w uzgodnieniach umownych między zaangażowanymi stronami lub w innych lokalnych uzgodnieniach. Wydajność urządzeń do odbioru odpadów może być poprawiona przez wymaganie od statków powiadamiania o potrzebie korzystania z urządzeń do odbioru odpadów. Takie powiadamianie mogłoby również dostarczać informacji dla efektywnego planowania gospodarowania odpadami. Odpady ze statków połowowych oraz łodzi rekreacyjnych upoważnionych do przewożenia nie więcej niż 12 pasażerów mogłyby być obsługiwane przez urządzenia bez wcześniejszego powiadomienia. Statki wytwarzające zmniejszone ilości odpadów powinny być traktowane w sposób uprzywilejowany w ramach systemów zwracania kosztów. Wspólne kryteria mogą ułatwić wskazanie takich statków. W celu uniknięcia nadmiernych obciążeń dla zainteresowanych stron, statki włączone w ustalony harmonogram podróży, z częstymi i regularnymi zawinięciami do -24-

portów, mogą być wyłączone z określonych zobowiązań wynikających z niniejszej dyrektywy, w przypadku występowania wystarczających dowodów, iż powzięte zostały ustalenia zapewniające odprowadzanie odpadów oraz uiszczanie opłat. -25-

Rozdział III Możliwości portu Szczecin w zakresie odbioru zanieczyszczeń ze statków Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości ładunkowych ze statków 12, nakłada na Zarząd Morskich Portów Szczecin i Świnoujście SA obowiązek zapewnienia odbioru odpadów statkom normalnie korzystającym z portu. W związku z tym od dnia 1 lutego 2004 roku wprowadzony został "system odbioru odpadów ze statków" w porcie morskim w Szczecinie. Systemem odbioru odpadów ze statków objęte są wszystkie statki normalnie korzystające z nabrzeży zlokalizowanych w granicach portu morskiego w Szczecinie, z wyjątkiem statków zwolnionych przepisami ww. ustawy, tzn. jednostek pływających Marynarki Wojennej, Straży Granicznej i Policji oraz statków pełniących specjalną służbę państwową. Odbioru odpadów ze statków w porcie morskim w Szczecinie dokonuje tylko i wyłącznie firma odbierająca działająca na zlecenie i w imieniu Zarządu Morskich Portów Szczecin i Świnoujście S.A., lub upoważniony przez tą firmę podwykonawca.. Na terenie Morskiego Portu Szczecin-Świnoujście SA, na obszarze Ostrowa Grabowskiego zlokalizowana jest najnowocześniejsza w południowej części basenu Morza Bałtyckiego oczyszczalnia ścieków "Ostrów Grabowski", która pracę na wysokich obrotach rozpoczęła w grudniu 1995 roku. To pierwsza na polskim wybrzeżu nowa inwestycja realizująca zobowiązania Polski jako sygnatariusza Konwencji Helsińskiej o ochronie wód Morza Bałtyckiego. Została wybudowana w znacznej części za pieniądze pochodzące z funduszy pomocowych państw Unii Europejskiej. Tym samym port poszczycić się może unikatową, nowoczesną oczyszczalnią posiadającą wszechstronne możliwości, w tym również funkcje oczyszczania ścieków ropopochodnych i zanieczyszczeń pochodzących z mycia ładowni statków. Dzięki tej inwestycji port szczeciński, po modelowym rozwiązaniu problemów związanych z ochroną środowiska w przemysłowej części aglomeracji miejskiej, przystosowywany jest dziś do dalszych inwestycji rozwojowych. 12 Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości ładunkowych ze statków; Dziennik ustaw z 2002r. nr 166, poz. 1361. -26-

3.1 Portowe urządzenia odbiorcze Do portowych urządzeń odbiorczych znajdujących się w porcie szczecińskim należą 13 : sprzęt techniczny wykorzystywany przez firmę odbierającą do wykonywania usługi odbioru odpadów ze statków (tj. specjalistyczne pojazdy samochodowe i jednostki pływające), instalacja do odbioru i oczyszczania wód zaolejonych, zlokalizowana na terenie Spółki Wodnej "Międzyodrze" w Szczecinie, instalacja do odbioru i oczyszczania ścieków sanitarnych, zlokalizowana na terenie Spółki Wodnej "Międzyodrze" w Szczecinie. Instalacja do odbioru i oczyszczania wód zaolejonych W ramach współpracy szczecińskiego portu ze Szwedzką Administracją Morską i dotacji rządu szwedzkiego, opracowano studium zasadności i możliwości realizacji inwestycji pozwalającej na odbieranie i oczyszczanie zanieczyszczeń ropopochodnych i pozostałości po myciu ładowni statków. Na bazie tego opracowania wypracowano koncepcję rozbudowy oczyszczalni "Ostrów Grabowski". Zaprojektowana według koncepcji duńskiej instalacja do odbioru zanieczyszczeń ze statków składa się z dwóch odrębnych ciągów technologicznych: linii do oczyszczania zanieczyszczeń ropopochodnych o zdolności 10 m 3 /h, linii do usuwania zanieczyszczeń ziarnistych po myciu ładowni o wydajności 20 m 3 /h. Obydwie instalacje są rozwiązaniami prototypowymi i charakteryzują się wysokim stopniem automatyzacji. Wody zaolejone oraz popłuczyny z mycia ładowni mogą być dostarczane zarówno od strony lądu, jak i od strony basenów portowych. W tym celu wybudowano stanowisko odbiorcze dla autocystern oraz przystań dalbową dla barek. Zdolność przyjmowania ścieków z barek wynosi 60 m 3 /h, a zdolność przyjmowania ścieków z autocystern 40 m 3 /h. Instalacje posiadają zbiorniki magazynowe do wód zaolejonych o łącznej pojemności 430 m 3 oraz zbiorniki na olej slopowy o łącznej pojemności 180 m 3 14. Na rys przedstawiono wygląd stacji do odbioru wód zaolejonych ze statków. Stacja wyposażona jest w przystań, do której cumują barki z ładunkiem statkowych nieczystości. 13 Serwis internetowy: www.port.szczecin.pl 14 Serwis internetowy: http://www.bipress.pl/nr45/oczyszcz.html -27-