Diagnoza systemu wsparcia rodziny na terenie województwa podkarpackiego

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Diagnoza systemu wsparcia rodziny na terenie województwa podkarpackiego Analiza danych zebranych w gminach województwa Opracowane przez: Obserwatorium Integracji Społecznej kwiecień 2011 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie ul. Hetmańska 120, 35-078 Rzeszów, tel. /17/ 74 70 600, fax /17/ 74 70 601

2 Spis treści Wstęp... 3 Cel i zakres badania... 4 Metodologia... 5 Analiza danych... 6 Podsumowanie... 16

3 Wstęp Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych 1. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Obserwatorium Integracji Społecznej w Rzeszowie w lutym 2011 roku przeprowadził badanie dotyczące systemu wsparcia rodziny w powiatach i gminach województwa podkarpackiego. Dane na temat systemu wsparcia rodziny na terenie województwa podkarpackiego są istotne pod kątem monitorowania problemów społecznych. Dostęp do specjalistów pracy z rodziną na najniższych szczeblach administracji samorządowej, wskazuje na jakie wsparcie może liczyć rodzina potrzebująca pomocy. Jednym z nadrzędnych, długookresowych celów polityki prorodzinnej jest tworzenie warunków do pełnego rozwoju i funkcjonowania rodziny poprzez wspomaganie jej we wszystkich fazach rozwoju. 2 Dlatego, ten dostęp do usług społecznych jest szczególnie istotny w niwelowaniu i przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych w podstawowej komórce społecznej jaką jest rodzina. W sytuacji, gdy zawodzą indywidualne sposoby radzenia sobie z kryzysem, rodzina powinna wówczas mieć możliwość skorzystania z pomocy specjalistów. Podstawowe pojęcia, terminy, występujące w niniejszej diagnozie: Asystent rodziny - to osoba posiadająca doświadczenie w pracy z osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym, w szczególności w pracy z rodzinami w kryzysie, z osobami uzależnionymi i niepełnosprawnymi. Zgodnie z projektem ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej 3 do zadań asystenta należy m.in. udzielanie pomocy rodzinom zastępczym spokrewnionym oraz pełnoletnim wychowankom opuszczającym te rodziny, prowadzenie poradnictwa i edukacji dla rodzin w trudnej sytuacji życiowej w celu jej poprawy, współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządowej. Zespół Interdyscyplinarny to grupa specjalistów powołana przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, podejmująca współpracę w celu udzielenia pomocy głównie dla ofiar przemocy w rodzinie. Zadaniem zespołu jest koordynowanie działań podmiotów wchodzących w jego skład i innych instytucji pomocowych, zintegrowane oddziaływanie na rodzinę 1 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Tekst uchwalony w dniu 2 kwietnia 1997 r. przez Zgromadzenie Narodowe. 2 Polityka prorodzinna państwa program przyjęty w dniu 3 listopada 1999 r. przez Radę Ministrów. 3 http://orka.sejm.gov.pl z dn. 21 kwietnia 2011r.

4 i budowanie dla niej sieci wsparcia oraz wspomaganie dzieci poprzez wyposażanie rodziców w umiejętności związane z prawidłowym pełnieniem roli rodzica i członka rodziny. Szczegółowe cele i zadania oraz podmioty wchodzące w skład zespołu interdyscyplinarnego reguluje ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie 4. Placówka wsparcia dziennego udziela pomocy w sytuacjach kryzysowych występujących w szkole, rodzinie, środowisku rówieśników, zapewnia dziecku pomoc w nauce, organizacji czasu wolnego oraz w rozwoju zainteresowań. Świetlica Socjoterapeutyczna jest placówką wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży pochodzących z rodzin patologicznych, niedostosowanych społecznie, z zaburzeniami zachowania, zagrożonej uzależnieniem w stopniu utrudniającym jej realizację zadań życiowych bez pomocy specjalistycznej. Obok funkcji opiekuńczej, realizuje programy psychokorekcyjne i psychoprofilaktyczne 5. Cel i zakres badania Celem badania było zdiagnozowanie systemu wsparcia rodziny w województwie podkarpackim pod kątem dostępu do specjalistów, placówek wsparcia dziennego i innych form pomocy rodzinie. Badaniem zostały objęte ośrodki pomocy społecznej województwa podkarpackiego. 4 Dz. U. z 2005r. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm. 5 www.mpips.gov.pl

5 Metodologia Główną metodą zastosowaną w badaniu jest statystyczna analiza danych zebranych w lutym 2011 roku. Badanie zrealizowano przy pomocy kwestionariusza ankiety z wykorzystaniem Internetu jako kanału komunikacji między badaczem a respondentem. Obserwatorium Integracji Społecznej w Rzeszowie przesłało pismo do wszystkich 160 ośrodków pomocy społecznej z województwa podkarpackiego z prośbą o wypełnienie kwestionariusza ankiety zamieszczonego na stronie internetowej. Respondentami byli pracownicy tych ośrodków. Próbę badawczą stanowią 154 OPS-y, co stanowi 96% ogółu województwa. Stwarza, więc to możliwość formułowania uogólnień w odniesieniu do całego województwa. Nie wpłynęły ankiety od 6 gmin z powiatów: rzeszowskiego 1 gmina, mieleckiego 1 gmina, przemyskiego 2 gminy, ropczycko sędziszowskiego 1 gmina, bieszczadzkiego 1 gmina. Niekompletne przesłane kwestionariusze, natomiast stanowiły 3% ogółu otrzymanych ankiet powiaty: lubaczowski (1 gmina), rzeszowski (2 gminy), mielecki (1 gmina), jarosławski (1 gmina). Kwestionariusz zawierał 19 pytań dotyczących: specjalistów do pracy z rodziną, asystentów rodzinnych, działalności zespołów interdyscyplinarnych, źródeł wiedzy o problemach występujących w rodzinach, kursów i szkoleń ukończonych przez pracowników ośrodków pomocy społecznej oraz działalności placówek wsparcia dziennego.

Powiaty 6 Analiza danych Specjaliści do pracy z rodziną zatrudnieni są w ośrodkach pomocy społecznej. Podstawowym ich celem jest przywrócenie rodzinie zdolności do prawidłowego funkcjonowania i prawidłowej realizacji funkcji opiekuńczo - wychowawczej. Wykres nr 1. Zatrudnienie specjalistów do pracy z rodziną w obrębie poszczególnych powiatów woj. podkarpackiego m. Krosno m. Przemyśl m. Rzeszów m. Tarnobrzeg Bieszczadzki Brzozowski Dębicki Jarosławski Jasielski Kolbuszowski Krośnieoski Leski Leżajski Lubaczowski Łaocucki Mielecki Niżaoski Przemyski Przeworski Ropczycko - Sędziszowski Rzeszowski Sanocki Stalowowolski Strzyżowski Tarnobrzeski 0 2 4 6 8 10 12 14 16 Liczba gmin Liczba gmin, w których są zatrudnieni specjaliści do pracy z rodziną Liczba gmin w powiecie Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych oraz danych z GUS Bank Danych Lokalnych.

7 Przeprowadzona diagnoza pokazała, że na terenie większości gmin w województwie podkarpackim nie ma zatrudnionych specjalistów do pracy z rodziną. Odpowiedzi takiej udzieliło 71% badanych. Jedynie w 27% gmin członkowie rodzin mogą liczyć na wsparcie takich specjalistów, a w 2% gmin respondenci nie byli zorientowani, czy pracuje osoba z takimi kwalifikacjami. Interesujące jest, jak zatrudnienie omawianych specjalistów zmienia się w zależności od powiatu. Najwięcej gmin z dostępem do specjalistów do pracy z rodziną znajduje się w powiecie rzeszowskim, aczkolwiek zauważyć należy, że jest to powiat w którego skład, wchodzi największa liczba gmin w województwie. Nieco mniej specjalistów funkcjonuje w 4 powiatach: krośnieńskim, mieleckim, stalowowolskim i sanockim. Przeliczając stosunek liczby gmin do liczby osób zatrudnionych na tego typu stanowiskach w danych powiatach stwierdzić można, że na terytorium powiatów: stalowowolskiego, strzyżowskiego i tarnobrzeskiego mieszkańcy gmin mają największą dostępność do tego typu specjalistów. Powiatem z najniższym odsetkiem specjalistów do pracy z rodziną w stosunku do ogółu gmin w tym powiecie jest przeworski (11%). W województwie podkarpackim funkcjonują organy wspierające rodziny z problemami opiekuńczo wychowawczymi oraz w złej kondycji psychicznej, a także osoby uzależnione i bezrobotne. W celu pomocy rodzinom z różnego rodzaju problemami natury społecznej powołuje się asystenta rodziny. Jego rola zaczyna się już na etapie profilaktyki, natomiast jego zadaniem jest całościowe wspieranie rodzin wychowujących dzieci, zagrożonych różnymi dysfunkcjami. Ma on pomóc rodzinie w wdrażaniu prawidłowych postaw życiowych wszystkich jej członków w zakresie pełnionych przez nich ról. Analizując poniższą tabelę widać, że forma pomocy rodzinom w postaci zatrudnienia asystenta rodziny w gminach województwa podkarpackiego jest jeszcze rzadko praktykowana. 129 gmin z województwa podkarpackiego (tj. 84% ogółu gmin) nie powołało do działania tego podmiotu. Asystenta rodziny zatrudniają 4 gminy: powiat przeworski, dębicki i leżajski oraz Tarnobrzeg, a 19 gmin (tj. 12% wszystkich gmin w województwie) opowiedziało się za zatrudnieniem asystenta w najbliższej przyszłości. Liczba planowanego zatrudnienia potwierdza fakt, że asystent rodziny to podmiot, na którego pomoc rodziny z województwa podkarpackiego zgłaszają coraz większe zapotrzebowanie. Pozytywnym tego przejawem jest precyzyjne określenie przez gminy daty jego zatrudnienia. Mając na uwadze fakt, że 12% gmin województwa podkarpackiego planuje zatrudnienie asystenta w swojej gminie w najbliższym czasie, najczęściej wskazywanym planowanym okresem zatrudnienia asystenta rodziny są lata 2011-2012. W trzech gminach na Podkarpaciu asystent jest zatrudniony od 2009 roku, a w jednej gminie od 2010 roku.

8 Tabela nr 1. Zatrudnienie asystenta rodziny na terenie powiatów województwa podkarpackiego POWIATY Liczba gmin w obrębie poszczególnych powiatów, w których asystent rodziny: jest zatrudniony nie jest zatrudniony planowane jest jego zatrudnienie m. Krosno - 1 - m. Przemyśl - 1 - m. Rzeszów - 1 - m. Tarnobrzeg 1 - - Bieszczadzki - 2 - Brzozowski - 5 1 Dębicki 1 5 1 Jarosławski - 10 1 Jasielski - 9 1 Kolbuszowski - 5 1 Krośnieński - 8 2 Leski - 5 - Leżajski 1 2 2 Lubaczowski - 7 - Łańcucki - 7 - Mielecki - 8 1 Niżański - 7 - Przemyski - 7 1 Przeworski 1 6 2 Ropczycko - Sędziszowski - 4 - Rzeszowski - 11 1 Sanocki - 7 1 Stalowowolski - 4 2 Strzyżowski - 5 - Tarnobrzeski - 2 2 OGÓŁEM 4 129 19 Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych. Oprócz asystentów rodzin, w województwie istnieją również grupy specjalistów podejmujące współpracę, w celu udzielenia pomocy podopiecznemu lub całej rodzinie. Są to tak zwane zespoły interdyscyplinarne, których działania skierowane są do rodzin znajdujących się w kryzysie i niewydolnych wychowawczo.

9 Funkcjonowanie zespołów interdyscyplinarnych na terenie województwa podkarpackiego jest zjawiskiem bardziej powszechnym, aniżeli zatrudnianie asystentów rodziny. Dotychczas w 13 gminach powołano zespół interdyscyplinarny. Warto zauważyć, że powiat grodzki Przemyśl, oprócz już funkcjonującego zespołu do spraw pracy socjalnej, planuje rozbudować ten organ powołując do życia zespół interdyscyplinarny do spraw przeciwdziałania przemocy. Faktem godnym uwagi, jest planowanie powołania gminnych zespołów interdyscyplinarnych w województwie. Liczba gmin deklarujących takie stanowisko wynosi 65. Najwięcej z nich wchodzi w skład powiatu mieleckiego (6 gmin) oraz krośnieńskiego (6 gmin). Największą liczbę (76) stanowią jednak gminy, w których zespół interdyscyplinarny nie funkcjonuje. Jednakże po przeanalizowaniu powyższych danych można stwierdzić, iż w gminach województwa podkarpackiego podejmowane są działania mające na celu tworzenie podłoża do rozwiązywania problemów społecznych, ze zwróceniem szczególnej uwagi na grupy zagrożone wykluczeniem społecznym. Poczynania te są realizowane dzięki partnerskiej współpracy oraz budowaniu zintegrowanej polityki społecznej w regionie, w czym istotną rolę odgrywają właśnie zespoły interdyscyplinarne. Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie 6 (artykuły 9a, 9b) określa sposób powołania i zakres działań zespołów interdyscyplinarnych. Większość tych zespołów, działających na terenie województwa podkarpackiego aż 11 (co stanowi 85% wszystkich powołanych zespołów) realizuje zadania ściśle związane z problematyką przemocy w rodzinie. Są to działania takie jak: inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie, inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie, działanie profilaktyczne. W jednej gminie z powiatu rzeszowskiego zespół nie podejmował jeszcze działania, a w Przemyślu podejmował w sytuacjach trudnych i problemowych dla rodzin korzystających ze świadczeń MOPS. Interwencje dotyczą głównie sytuacji występowania i podejrzenia zaistnienia problemu przemocy w rodzinie oraz zjawisk współwystępujących. 6 Dz. U. z 2005r., Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.

10 Tabela nr 2. Funkcjonowanie zespołów interdyscyplinarnych na terenie województwa podkarpackiego POWIATY Liczba gmin w obrębie poszczególnych powiatów, w których zespół interdyscyplinarny: funkcjonuje nie funkcjonuje planowane jest jego powołanie trudno powiedzieć m. Krosno 1 - - - m. Przemyśl 1* - 1** - m. Rzeszów - - 1 - m. Tarnobrzeg - 1 - - Bieszczadzki - 2 - - Brzozowski 2 3 1 - Dębicki - 4 3 - Jarosławski - 8 3 - Jasielski - 5 4 1 Kolbuszowski 1 1 4 - Krośnieński - 4 6 - Leski 1 2 2 - Leżajski 1 1 3 - Lubaczowski - 4 4 - Łańcucki - 6 1 - Mielecki - 3 6 - Niżański 1 2 4 - Przemyski 1 5 2 - Przeworski 1 5 3 - Ropczycko - Sędziszowski - 2 2 - Rzeszowski 1 8 4 - Sanocki 2 2 4 - Stalowowolski - 4 2 - Strzyżowski - 2 3 - Tarnobrzeski - 2 2 - OGÓŁEM 13 76 65 1 * powołany zespół interdyscyplinarny do spraw pracy socjalnej ** planowane jest powołanie na przełomie miesięcy luty/marzec 2011r. powołanie zespołu interdyscyplinarnego do spraw przeciwdziałania przemocy Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych. Skład zespołów interdyscyplinarnych funkcjonujących w gminach województwa podkarpackiego najczęściej tworzą pracownicy policji i pracownicy ośrodków pomocy społecznej. Nieco mniej gmin ma w swoich zespołach członków różnego rodzaju placówek ochrony zdrowia, placówek oświatowych oraz Komisji ds. Rozwiązywania Problemów

11 Alkoholowych. Pozostałe instytucje wchodzące w skład zespołów interdyscyplinarnych w poszczególnych gminach to: sądy, kuratorzy sądowi, poradnie psychologiczno - pedagogiczne, organizacje pozarządowe, organizacje kościelne, a także pracownicy Ośrodka Adopcyjno Opiekuńczego, Straży Miejskiej, Ośrodka Interwencji Kryzysowej, Specjalistycznego Ośrodka Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie i Starostwa Powiatowego - Wydział Oświaty - występowały w pojedynczych gminach. Przeprowadzona diagnoza ukazała, że w większości gmin pracownicy zatrudnieni w zespołach interdyscyplinarnych pełnią funkcje związane z zajmowanym stanowiskiem w instytucjach wchodzących w skład tych zespołów (dotyczy powiatów: krośnieńskiego, przemyskiego, brzozowskiego, leskiego i niżańskiego). W dwóch gminach (powiat sanocki i przeworski) pracownicy zespołów pełnią funkcje koordynatorów oraz doradcze, a w jednej gminie (powiat brzozowski) nie odbyło się jeszcze pierwsze posiedzenie, na którym mają być określone funkcje członków zespołu. Gmina z powiatu rzeszowskiego w chwili przeprowadzania badania nie miała jeszcze osób zatrudnionych, dlatego też zespół interdyscyplinarny nie podejmował tam żadnych działań. Wiele niepokojących zjawisk występujących w rodzinie wymaga ingerencji z zewnątrz i szeroko pojętej pomocy. Obecnie nie wystarcza działalność filantropijna, ukierunkowana na wspomaganie środowisk najuboższych. Współcześnie konieczna jest wielostronna pomoc, nie tylko materialna, ale również poradnictwo rodzinne, wychowawcze czy zdrowotne a nawet terapia tych rodzin. Przeprowadzona diagnoza wskazuje, że spośród pracowników ośrodków pomocy społecznej województwa podkarpackiego, 1 pracownik (z Rzeszowa) ukończył 3 letni kurs pod nazwą Systemowa terapia rodzin. Systemowe podejście do terapii rodzin wywodzi się z ogólnej teorii systemów i komunikacji. Według ogólnej teorii systemów, jakakolwiek zmiana w jakiejś części systemu wpływa na pozostałe jego części, a elementy tworzące całość wzajemnie na siebie oddziałują, pozostając w dynamicznej równowadze. W terapii systemowej zakłada się, że rodzina jest samoregulującym się systemem, a każde zachowanie jest komunikacją. Terapeutę interesują przede wszystkim prawa regulujące charakterystyczne dla danej rodziny cechy komunikowania się i zachowania, a droga do eliminacji objawu leży w zmianie tych praw. Poszukuje on punktu węzłowego w systemie, zakładając, że zmiana w jego obrębie doprowadzi do zmiany w całym systemie rodzinnym. 7 7 http://www.psychologia.edu.pl z dn. 28.04.2011 r.

12 Spośród 154 ośrodków pomocy społecznej, z których zostały przesłane wypełnione ankiety, 39% ops-ów zatrudnia pracowników, którzy posiadają ukończone inne kursy dotyczące pracy terapii z rodziną. Wciąż, więc przeważa liczba ośrodków, w których pracownicy nie podnoszą swoich kompetencji, nie uczestniczą w kursach i szkoleniach (56% gmin), w 5% gmin ankietowanym trudno było określić czy pracownicy ośrodków posiadają jakiekolwiek ukończone kursy dotyczące pracy terapii z rodziną. Zebrane dane pozwoliły stwierdzić, że w województwie podkarpackim liczba pracowników zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej na Podkarpaciu, którzy ukończyli różnego rodzaju kursy o tematyce związanej z pomocą rodzinie wynosi 226. Analizując poniższy wykres można zauważyć, że liczba ta jest zróżnicowana w poszczególnych powiatach województwa. Jest to związane z liczbą gmin w danym powiecie oraz ze specyfiką danego powiatu. Największą grupę ukończonych kursów stanowią różnego rodzaju szkolenia związane z przemocą. Inne kursy dotyczyły pracy terapii z rodziną tj.: asystentura, piecza zastępcza, mediacje rodzinne itp. Kolejne pod względem występowania to kursy z pomocy psychologicznej, profilaktyki i terapii uzależnień, psychoterapii, pracy z trudnym klientem i o wypaleniu zawodowym, przeciwdziałania wykluczeniu i pomocy społecznej oraz socjoterapii. Na uwagę zasługują kursy pod nazwą: Superwizja pracy socjalnej, Zapobieganiu przestępstwu handlu ludźmi w rejonach przygranicznych, Środowiskowa opieka psychiatryczna oraz Lider w środowisku lokalnym.

13 Tabela nr 3. Liczba pracowników posiadających ukończone kursy dotyczące pracy terapii z rodziną POWIATY Liczba pracowników zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej Liczba pracowników posiadających ukończone kursy dotyczące pracy - terapii z rodziną Tarnobrzeski 76 5 Strzyżowski 73 8 Stalowowolski 240 5 Sanocki 103 7 Rzeszowski 137 13 Ropczycko - Sędziszowski 59 13 Przeworski 102 3 Przemyski 63 6 Niżański 101 2 Mielecki 122 26 Łańcucki 105 8 Lubaczowski 78 9 Leżajski 65 7 Leski 25 3 Krośnieński 117 9 Kolbuszowski 85 5 Jasielski 121 4 Jarosławski 117 13 Dębicki 207 13 Brzozowski 108 2 Bieszczadzki 22 4 m. Tarnobrzeg 66 15 m. Rzeszów 385 8 m. Przemyśl 69 32 m. Krosno 40 6 RAZEM 2 686 226 Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych oraz danych własnych ROPS w Rzeszowie Bilans potrzeb na rok 2012. Zgodnie z art. 110, ust. 11 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej 8 ośrodek pomocy społecznej zatrudnia pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy w stosunku jeden pracownik socjalny na 2 000 mieszkańców, nie mniej jednak niż trzech pracowników. Wskaźnik ten, zgodnie ze stanem na dzień 31 grudnia 8 tj. Dz. U. z 2009r., Nr. 175, poz. 1362 z późn. zm.

14 2010r. wynosił 1,12 9 - wzrósł on o 0,11 w porównaniu z rokiem 2009. Przeprowadzona diagnoza w gminach na terenie województwa podkarpackiego dowodzi, że najczęstszym źródłem wiedzy o problemach występujących w rodzinach nie tylko finansowych - jest rodzina. Taką odpowiedź zadeklarowało 66% respondentów. Na drugim miejscu znajdują się pracownicy ośrodków pomocy społecznej jako źródło wiedzy o problemach - 52% odpowiedzi. W dalszej kolejności wskazywana była szkoła 31% odpowiedzi, a także inne źródła, które respondenci wymieniali tj.: sołtysów i radnych, kuratorów, członków Akcji Katolickiej czy pielęgniarkę środowiskową. Odpowiedzią na wzrost negatywnych zjawisk społecznych, które są szczególnie widoczne wśród rodzin funkcjonujących na granicy bezpieczeństwa socjalnego, m.in. z powodu biedy, bezrobocia, chorób, niepełnosprawności i nieprzystosowania społecznego jest tworzenie świetlic socjoterapeutycznych lub innych placówek wsparcia dziennego dla dzieci. Do takich placówek uczęszczają dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, rozbitych, niepełnych lub z problemem alkoholowym. Są to dzieci, które mają problemy z nauką w szkole oraz takie, które doświadczyły bardzo silnych urazów emocjonalnych. Badane gminy na Podkarpaciu wykazują niską aktywność w tworzeniu i uruchamianiu gminnych świetlic socjoterapeutycznych oraz innych placówek wsparcia dziennego dla dzieci. Wyniki niniejszego badania wykazują, że według wiedzy pracowników ośrodków pomocy społecznej w 63% gmin nie funkcjonują tego typu placówki. Zaznaczyć należy, że wszystkie powiaty grodzkie (m. Krosno, m. Przemyśl, m. Rzeszów, m. Tarnobrzeg) utworzyły świetlice socjoterapeutyczne. Na uwagę zasługuje fakt, iż w powiatach, w których gminy nie posiadają świetlicy socjoterapeutycznej tworzone są inne placówki wsparcia dziennego dla dzieci, takie jak: świetlice profilaktyczne, integracyjne, wychowawcze, opiekuńcze i terapeutyczne w powiatach: mieleckim, kolbuszowskim, rzeszowskim, dębickim, tarnobrzeskim, krośnieńskim, jarosławskim, przeworskim, leżajskim, łańcuckim, jasielskim, niżańskim i stalowowolskim, kluby młodzieżowe działają w gminach powiatu krośnieńskiego, a placówki opiekuńczo wychowawcze funkcjonują w powiatach: jasielskim, leżajskim oraz w Krośnie. Ponadto dwa powiaty jarosławski i stalowowolski charakteryzuje również duża liczba stowarzyszeń oferujących całodzienne wsparcie dla dzieci, stanowiąc przy tym uzupełnienie innych funkcjonujących placówek. Brak jest natomiast danych dotyczących funkcjonowania wyżej wymienionych placówek w powiecie przemyskim. 9 Wskaźnik obliczony na podstawie danych z GUS oraz danych własnych ROPS w Rzeszowie Bilans potrzeb na rok 2012.

15 W województwie podkarpackim w latach 2008 2010 w ramach otwartych konkursów ofert z budżetu Wojewody na realizację programów z obszaru pomocy społecznej otrzymały dofinansowanie 34 świetlice socjoterapeutyczne. W roku 2010 środki przeznaczone na zapewnienie dzieciom opieki i wychowania poza rodziną (ze szczególnym uwzględnieniem tworzenia świetlic socjoterapeutycznych) z budżetu Wojewody wyniosły - łącznie w ramach dwóch konkursów 620 000 zł. Dotacje w ramach tych konkursów otrzymały 22 podmioty. W tym samym roku Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie przeznaczył na funkcjonowanie tego typu placówek 292 700 zł w ramach otwartego konkursu ofert na realizację programów profilaktyczno edukacyjnych w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi i narkomanii oraz przeciwdziałania przemocy domowej w świetlicach socjoterapeutycznych i punktach konsultacyjnych. Wsparcie w ramach tego konkursu ofert otrzymało 17 organizacji pozarządowych. Łączna pomoc dla świetlic z tych dwóch źródeł tylko w 2010 roku wyniosła 912 700 zł, obejmując zasięgiem 39 organizacji. Ponadto trzy podmioty z terenu województwa podkarpackiego uzyskały wsparcie z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach ogłoszonych konkursów w 2010 roku. Placówki wsparcia dziennego mają za zadanie wspieranie rodziny w sprawowaniu jej podstawowych funkcji. Zapewniają pomoc rodzinie w rozwiązywaniu problemów wychowawczych dotyczących dzieci zagrożonych demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami. Aby ta pomoc była skuteczna, powinna być nawiązana trwała współpraca z rodzicami. Zebrane dane pokazały, że sytuacja taka miała miejsce w 20 placówkach na terenie Podkarpacia, w formie indywidualnych spotkań (poradnictwo) rodziców z pedagogiem, psychologiem, spotkań integracyjnych, festynów, doradztwa dotyczących problematyki wychowawczej itp. Wśród pracowników placówek wsparcia dziennego zdecydowaną większość stanowią pedagodzy, 35 gminy zadeklarowały udział tej grupy zawodowej w tego typu placówkach na ich ternie. Tylko w 5 gminach województwa podkarpackiego w placówkach są zatrudnieni psycholodzy, pozostałe grupy zawodowe to m.in. nauczyciele, terapeuci, socjologowie, socjoterapeuci, informatycy, instruktorzy muzyki i tańca. Oferta zajęć proponowana przez placówki wsparcia dziennego w poszczególnych gminach jest podobna. Zajęcia w tych placówkach związane są przeważnie z rozwijaniem zainteresowań, pomocą w nauce, rekreacją, aktywnym wypoczynkiem. W znacznej liczbie gmin prowadzone są też zajęcia wychowawcze, socjoterapeutyczne i terapia pedagogiczna. W świetlicach na terenie 6 gmin prowadzone jest dożywianie, a tylko w jednej w czasie ferii zimowych i wakacji. Pojedyncze przypadki dotyczą zajęć teatralnych, muzycznych, ćwiczeń gimnastycznych na odpowiednim sprzęcie, organizacji półkolonii w czasie wakacji, rozdysponowania paczek żywnościowych.

16 Podsumowanie Środowisko rodzinne to najważniejsze środowisko wychowawcze w życiu każdego człowieka. Problemy społeczne będące wynikiem szerokich przemian ustrojowych doprowadzają do tego, iż zwiększa się liczba rodzin niepełnych, dysfunkcyjnych i niewydolnych wychowawczo. Pozostawienie współczesnej rodziny bez fachowej pomocy i różnorodnego wsparcia specjalistycznego, może skutkować szerokimi konsekwencjami, które najbardziej dotkną dzieci i młodzież. Przeprowadzona diagnoza systemu wsparcia rodziny pozwoliła wyłonić istotne kwestie: Głównym celem budowy skutecznego systemu wsparcia dla rodziny jest zwiększenie dostępności do specjalistów, którzy udzielają pomocy w sytuacjach kryzysowych. Jednakże, wiedza pracowników ośrodków pomocy społecznej województwa podkarpackiego potwierdza, że mieszkańcy 2/3 gmin nie mają dostępu do specjalistów do pracy z rodziną. Brak specjalistycznej kadry uniemożliwia prawidłowe i kompleksowe udzielanie pomocy rodzinie. Dlatego też, niezbędne jest wspieranie wszelakiego rodzaju działań nakierowanych na zwiększenie dostępności do podmiotów oraz organów wspierających politykę rodzinną. Pozytywnym akcentem podejmowanych działań przez gminy jest zatrudnianie asystentów rodziny. Przeprowadzona diagnoza pokazała, że pomimo braku ustawowego obowiązku ich powołania wynikającego z obowiązujących aktów prawnych, 4 gminy zdecydowały się powołać ten podmiot. Niestety, wciąż jeszcze w niewystarczającej liczbie gmin w województwie podkarpackim funkcjonują zespoły interdyscyplinarne. Tylko 8% gmin powołało tego typu grupę specjalistów, w 42% badanych gmin planuje się powołanie tego typu zespołu, a w 50% gmin nie działają takie zespoły i nie planuje się ich powołania. Należy, zatem wspierać tworzenie zespołów interdyscyplinarnych zwłaszcza, że zgodnie z artykułem 6, ustęp 2, punkt 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie 10 jest to zadanie własne gmin. Działania podejmowane przez administrację lokalną i organizacje pożytku publicznego powinny w dużej mierze skupiać się na wspieraniu i umożliwianiu przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych wykraczających poza własne możliwości rodziny. Niestety, na terenie 63% gmin nie działają świetlice socjoterapeutyczne i inne placówki wsparcia dziennego, które realnie mogłyby wspomóc rodzinę w prawidłowym wypełnianiu jej funkcji. 10 Dz. U. z 2005r., Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.

17 Wraz z narastającymi problemami rodzin i trudnościami związanymi z opieką i wychowaniem dzieci, rola specjalistów i innych podmiotów wspierających będzie jeszcze bardziej wzrastała. Instytucjonalny system wsparcia rodziny należy, więc rozwijać w kierunku pełnej doskonałości.