WOJEWÓDZKA KOMISJA KONKURSU PRZYRODNICZEGO ZADANIA NA STOPIEŃ REJONOWY KONKURSU PRZYRODNICZEGO W ROKU SZKOLNYM 2009/2010 Instrukcja dla uczestników Konkursu 1. Test musi być rozwiązywany samodzielnie. 2. Test konkursowy składa się z 12 stron i zawiera 22 zadania. 3. Na rozwiązanie testu przeznaczono 90 minut. 4. Test moŝna wypełniać jedynie długopisem lub piórem z czarnym albo niebieskim tuszem. 5. Odpowiedzi do zadań wielokrotnego wyboru naleŝy zaznaczać krzyŝykiem x. W przypadku zmiany decyzji, co do wyboru odpowiedzi, naleŝy krzyŝyk otoczyć kółkiem i zaznaczyć krzyŝykiem drugą odpowiedź. 6. Odpowiedzi do zadań otwartych naleŝy podawać we wskazanym miejscu przy zadaniach. śyczymy powodzenia! 1
Zadanie 1. Przeczytaj tekst i wykonaj polecenia: 0-3 p Pytanie, jak powstał i jak zbudowany jest Wszechświat, zadają sobie ludzie od czasów staroŝytnych. Pierwszą teorią opisującą ruchy ciał niebieskich była teoria geocentryczna Ptolemeusza. Zakładała ona, Ŝe Ziemia znajduje się w centrum Wszechświata i okrąŝana jest przez Słońce i inne ciała niebieskie. Wraz z rozwojem kosmologii teoria Ptolemeusza zaczęła upadać. Nowa teoria heliocentryczna Mikołaja Kopernika dowiodła, Ŝe Ziemia wraz z innymi planetami okrąŝa Słońce, tworząc Układ Słoneczny. We Wszechświecie zbiory gwiazd (ciała niebieskie świecące własnym światłem), tworzą galaktyki, które pod względem budowy dzielą się na spiralne, eliptyczne i nieregularne. Nasza galaktyka Droga Mleczna, tworzy spiralnie zakręcony dysk. Słońce, powstałe około 5 miliardów lat temu, naleŝy do typowych, przeciętnych gwiazd Drogi Mlecznej. Źródłem promieniowania Słońca jedynej, centralnej gwiazdy Układu Słonecznego - są reakcje termojądrowe w jego wnętrzu. To powoduje, Ŝe Słońce oświetla i nagrzewa inne ciała niebieskie (równieŝ Ziemię) utrzymywane na orbitach wokół Słońca dzięki sile jego grawitacji. a) Jaka jest róŝnica między teoria geocentryczną a heliocentryczną, opisującą ruchy ciał niebieskich w Układzie Słonecznym? b) Jak nazywa się galaktyka, do której naleŝy Słońce?.. c) Jaka jest przyczyna świecenia Słońca? Zadanie 2. W wyniku rozbudowy miast oraz rozwoju komunikacji, przemysłu i rolnictwa do atmosfery przedostaje się wiele substancji chemicznych. SkaŜenie powietrza spowodowane jest wzrastającą ilością gazów cieplarnianych. Wymień trzy działania człowieka, które mogą wpłynąć na zmniejszenie produkcji gazów cieplarnianych i zmniejszyć efekt cieplarniany. 0-3 p 1.... 2. 3. 2
Zadanie 3. Rysunki przedstawiają oświetlenie Ziemi w dniach: równonocy wiosennej i jesiennej, przesilenia letniego oraz przesilenia zimowego. 1) Wpisz odpowiednie daty w oznaczonych miejscach pod rysunkami: 0-4 p 2) W kaŝdym z podanych zdań skreśl błędne określenie tak, aby zdania były prawdziwe. a. Słońce w dniu przesilenia letniego świeci pod kątem 90 na Zwrotniku Raka/ KozioroŜca. b. Na biegunie północnym w dniu przesilenia zimowego panuje dzień polarny /noc polarna. c. Na półkuli północnej w dniu przesilenia letniego jest najkrótszy /najdłuŝszy dzień w roku. Zadanie 4. 0-3 p Na Ziemi obserwujemy zjawisko efektu cieplarnianego. Wybierz spośród wymienionych poniŝej zdarzeń cztery dotyczące efektu cieplarnianego i jego skutków. UłóŜ te zdarzenia w ciągu przyczynowo-skutkowym, wpisując do schematu litery, którymi je oznaczono. Uwaga: dwa zdarzenia nie będą wykorzystane. A. Topnienie lądolodów. B. Wzrost temperatury powietrza na Ziemi. C. ObniŜanie poziomu oceanów i mórz. D. Wzrost ilości dwutlenku węgla i metanu w atmosferze. E. Spadek zawartości ozonu w atmosferze. F. Podnoszenie się poziomu oceanów i mórz. 3
Zadanie 5. Krzyś chciał sprawdzić, dlaczego gdy wychodził na słońce w ubraniu czarnym było mu cieplej, niŝ kiedy miał na sobie ubranie białe lub jasne. W tym celu wykonał doświadczenie. Do dwóch jednakowych pojemników nalał jednakową ilość wody. Jeden z nich przykrył czarną tkaniną, a drugi białą. Postawił oba pojemniki na Słońcu i co pół godziny sprawdzał temperaturę wody, jak na rysunkach. Napisz, w którym pojemniku temperatura rosła szybciej. Uzasadnij, dlaczego? WNIOSEK:... UZASADNIENIE:...... Zadanie 6. Krzyś obserwował długość cienia rzucanego przez drzewa o wysokości 3 metrów w dniu 21 III w południe słoneczne w róŝnych miastach Europy. Połącz w pary nazwy tych miast, w których cień rzucany przez drzewa był tej samej długości. Uwaga: dwa miasta pozostaną bez pary. BERLIN (52 N, 13 E) OSLO (60 N, 11 E) PETERSBURG (60 N, 30 E) SZCZECIN (53 N, 14 E) PRAGA (50 N, 14 E) POZNAŃ (52 N, 17 E) KRAKÓW (50 N, 20 E) WROCŁAW (51 N, 17 E) Pary: a). i. b). i c). i 4
Zadanie 7. 0-5 p 1. Podaj nazwy opisanych poniŝej stref oświetlenia Ziemi. A. Dociera do niej najwięcej energii słonecznej, dlatego jest tam najcieplej. W tej strefie słońce świeci w zenicie, czyli pod kątem 90. Odpowiedź: strefa. B. Ilość energii docierającej do tej strefy jest zmienna, dlatego panuje tutaj w ciągu roku zróŝnicowana temperatura. WyróŜniamy wyraźne pory roku. Odpowiedź: strefa. C. Strefa ta jest najsłabiej oświetlona i ogrzana. Występuje tu zjawisko dnia i nocy polarnej. Odpowiedź: strefa. 2. Na rysunku wpisz nazwy stref oświetlenia Ziemi oraz nazwy wszystkich równoleŝników, które je rozdzielają. Zadanie 8. Przeczytaj uwaŝnie zdania dotyczące stref krajobrazowych oraz określ ich poprawność zakreślając odpowiednio kółkiem: P (prawda) jeśli zdanie jest prawdziwe, F( fałsz) jeśli zdanie jest nieprawdziwe. A. W lasach równikowych występują duŝe róŝnice między temperaturami P / F panującymi w dzień i w nocy. B. Stepy występują w głębi kontynentów na równinnych obszarach strefy P / F podbiegunowej. C. W krajobrazie śródziemnomorskim lata są gorące i suche, a zimy łagodne. P / F D. Na obszarze sawanny, w klimacie podrównikowym występują tylko P / F dwie pory roku: sucha i deszczowa. 5
Zadanie 9. Schemat prezentuje wyznaczanie kierunków świata za pomocą gnomonu na bałtyckiej plaŝy w pierwszy dzień astronomicznej jesieni (23.IX), w chwili górowania Słońca (godz. 12). Wykonaj polecenia: 1. Na rysunku zaznaczono dwie linie na poziomie ziemi. Podpisz linię, która wyznacza południk miejscowy. 2. Na końcach właściwych linii ułoŝonych w poziomie, w pustych prostokątach zapisz odpowiednie kierunki świata. Wybierz z: E, W, N, S. Zadanie 10. Podpisz odpowiednio rysunki wykorzystując określenia: oko dalekowidza, oko krótkowidza, oko prawidłowe 6
Zadanie 11. 0-3 p Przedstawiony rysunek ilustruje wyniki pewnego doświadczenia. Czas i warunki hodowli obu roślin z wyjątkiem oświetlenia były takie same. Przeanalizuj rysunek, a następnie wykonaj polecenia: a. Napisz, jaki problem badano w doświadczeniu.. b. Uzupełnij poniŝszą tabelę, podając po dwa określenia, wskazujące róŝnice pomiędzy rozwojem łodyg i liści, które występują pomiędzy roślinami przedstawionymi na rysunku 1 i 2: Porównywane organy roślin Roślina rosnąca w świetle Roślina rosnąca w ciemności Łodyga -.. - - - Liść -. -. - -. Zadanie 12. 1. Które zdanie dotyczy krajobrazu astrefowego? a) To krajobraz przekształcony wskutek silnie wiejących wiatrów. Charakterystyczne dla niego są wyschnięte koryta rzek. b) To krajobraz powstały wskutek zróŝnicowania oświetlenia Ziemi. Zmienia się wraz z szerokością geograficzną. c) To krajobraz, który występuje w róŝnych szerokościach geograficznych. Nie zaleŝy od ilości energii słonecznej docierającej do ziemi. 2. Podaj dwa przykłady krajobrazu astrefowego: a). b).. 7
Zadanie 13. Na wykresie przedstawiono ilość gazów cieplarnianych uwalnianych od 1960 roku oraz prognozy na kolejne lata 2009 2039. a. WskaŜ najmłodszy składnik gazów cieplarnianych. b. Napisz, który gaz ma największy wpływ na wzrost intensywności efektu cieplarnianego. Zadanie 14. Rysunek przedstawia mikroskop. Wykorzystaj rysunek do wykonania poniŝszych poleceń. 0-3 p a) WskaŜ na rysunku i podpisz te dwa elementy budowy mikroskopu, które decydują o powiększeniu widzianego obrazu. b) Zaznacz i podpisz elementy mikroskopu, które słuŝą do ustawienia ostrości widzenia. 8
Zadanie 15. Promieniowanie ultrafioletowe moŝe być przyczyną zarówno korzystnych, jak i szkodliwych skutków dla organizmu człowieka. W podanych zdaniach podkreśl prawidłowe określenia tak, aby kaŝde było prawdziwe. a. Ciemne barwniki, pojawiające się w skórze pod wpływem światła słonecznego melaniny - pochłaniają / nie pochłaniają promieniowania ultrafioletowego. b. Promieniowanie ultrafioletowe jest/nie jest wykorzystywane do stymulowania wytwarzania witaminy D. c. Część promieniowania ultrafioletowego nie jest/jest dla skóry szkodliwa i moŝe być przyczyną choroby nowotworowej. d. Promieniowanie ultrafioletowe normalnie jest zatrzymywane / nie jest zatrzymywane przez warstwę ozonową. 0-3 p Zadanie 16. W ostatnich latach odnotowuje się coraz większą liczbę zachorowań na najbardziej złośliwą formę nowotworu skóry czerniaka. Określ, jak naleŝy postępować, aby nie zachorować na ten typ nowotworu. Podaj trzy przykłady. 1).. 2). 3).. Zadanie 17. 0-1 p Wyobraź sobie, Ŝe naleŝysz do Stowarzyszenia Energetyki Słonecznej w Polsce, a Twoim zadaniem jest przekonanie mieszkańców Gminy Ciemno, Ŝe budowa elektrowni słonecznej będzie korzystna dla jej mieszkańców. Spośród niŝej podanych zdań zakreśl krzyŝykiem te, których powinieneś uŝyć, aby przekonać mieszkańców do jej budowy. a) Instalacja kolektorów słonecznych zajmuje duŝo miejsca. b) Elektrownie słoneczne nie wytwarzają zanieczyszczeń. c) W elektrowniach słonecznych wytwarzanie energii słonecznej zaleŝy od warunków pogodowych. d) Słońce jest odnawialnym źródłem energii. e) Koszt budowy elektrowni słonecznej jest bardzo wysoki. 9
Zadanie 18. Na konturowej mapie świata zaznaczono numerami miejsca, w których dominuje dany typ krajobrazu. Zapisz poniŝej nazwy tych krajobrazów, wybierając z podanych. sawanna, las równikowy, tundra, pustynia lodowa, stepy Uwaga: jeden krajobraz nie jest zaznaczony na mapie. 1.. 2. 3.. 4.. Zadanie 19. 0-1 p Tęcza jest zjawiskiem optycznym występującym w postaci wielobarwnego łuku, widocznego gdy Słońce oświetla krople wody w ziemskiej atmosferze. Wpisz w oznaczone na rysunku cyframi 2, 4, 7 miejsca, brakujące barwy tęczy. 10
Zadanie 20.. Na mapie Polski zaznaczono cztery miasta. Odpowiedz na pytania podane pod rysunkiem. A) W którym mieście moment południa słonecznego jest najpóźniejszy? Odpowiedź: B) W którym mieście słońce góruje najwyŝej? Odpowiedź:... C) WskaŜ dwa miasta, pomiędzy którymi występuje największa róŝnica czasu słonecznego? Odpowiedź: i. Zadanie 21. Krzyś zbudował prosty model kamery otworkowej wykorzystując czarne pudełko i otrzymał w niej obraz świecy. PomóŜ mu narysować, jaki obraz świecy i w jaki sposób powstał na tylnej ścianie pudełka. Pamiętaj jak rozchodzi się światło! 11
Zadanie 22. Rośliny Ŝyjące w bardzo gorącym, suchym klimacie zwrotnikowym, przystosowały się do Ŝycia w takich warunkach, m. in. dzięki moŝliwości gromadzenia wody w róŝnych organach. a) Wymień dwa przystosowania kaktusów umoŝliwiające im przetrwanie w takich warunkach? -. -.. b) Kaktus podobnie jak agawa i aloes zaliczany jest do sukulentów. Napisz, w jakich organach agawa i aloes gromadzą wodę? 12