UZASADNIENIE Projekt rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych jest wykonaniem upoważnienia ustawowego zawartego w art. 32a ust. 4 i art. 22 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst. jedn. Dz. U z 2015 r. poz. 2156 z późn. zm.). W stosunku do aktualnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 20 maja 2014 r. w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych (Dz. U. z 2014 r. poz. 785), projektowane rozporządzenie uwzględnia w swojej treści wyniki prowadzonych przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prac pilotażowych i konsultacyjnych polegających na weryfikacji zmian wprowadzonych rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 20 maja 2014 r. Wspomniana weryfikacja objęła swoim zakresem przede wszystkim badanie praktycznego procesu kształcenia według nowo przyjętej formuły w poszczególnych typach szkół artystycznych oraz na uzyskaniu możliwie najpełniejszej informacji zwrotnej w zakresie jej skutków, od bezpośrednich adresatów wskazanych przepisów, czyli środowiska nauczycielskiego szkół i placówek artystycznych ale przede wszystkim rodziców i uczniów szkół artystycznych. Uzyskane w ten sposób informacje pozwoliły na stwierdzenie nikłego lub wręcz braku zainteresowania szeroko rozumianego środowiska szkół artystycznych, wprowadzonymi uprzednio zmianami. Zmiany w zakresie szkolnictwa artystycznego miały w założeniu służyć przede wszystkim rozwijaniu uniwersalnych kompetencji, pozwalających na konkurowaniu absolwentów szkół artystycznych na rynku pracy, co miało zostać osiągnięte m. in. w drodze dostosowania metod nauczania do współczesnych realiów oraz wzbogaceniu i uatrakcyjnieniu oferty programowej szkół artystycznych poprzez wprowadzenie nowych specjalności i specjalizacji w szkolnictwie artystycznym. Korelacja założeń przyjętych i wprowadzonych rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 20 maja 2014 r. ze wspomnianymi wcześniej efektami kształcenia i odzewem środowiska w zakresie jego wprowadzenia, pozwala aktualnie na wycofanie się z części przyjętych założeń, a w konsekwencji na dokonanie koniecznych dla jakości kształcenia w szkolnictwie artystycznym zmian w zakresie ramowych planów nauczania oraz na ujęcie w projektowanym akcie prawnym pozytywnego dorobku dotychczas
wypracowanych rozwiązań w zakresie ramowych planów nauczania w szkołach i placówkach artystycznych. Treść projektowanego rozporządzenia należy zatem postrzegać jako konsensus, stanowiący ujęcie w jednym akcie prawnym postulatów poszczególnych środowisk artystycznych, polegający zwłaszcza na budowaniu nowoczesnego szkolnictwa artystycznego na klasycznym fundamencie, niezbędnym i niemożliwym do pominięcia w procesie kształcenia artystycznego. Jedną z najczęściej kwestionowanych, zarówno przez środowisko nauczycielskie jak i uczniowskie szkół artystycznych zmian, wprowadzonych rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 20 maja 2014 r., było wprowadzenie w szkołach muzycznych I stopnia i ogólnokształcących szkołach muzycznych I stopnia działów muzykowania zespołowego, jako alternatywy dla klasycznie funkcjonujących (od początków istnienia wyodrębnionego szkolnictwa muzycznego) działów instrumentalnych. Założenie polegające na równorzędności obu działów w rzeczywistości doprowadziło do dyskryminującego, wręcz piętnującego postrzegania uczniów kształcących się w działach muzykowania zespołowego, jako uczniów mniej zdolnych, nie radzących sobie z indywidualnym kształceniem w zakresie gry na instrumencie. Dodatkowym argumentem podnoszonym przeciwko funkcjonowaniu działów muzykowania zespołowego, była mnogość komplikacji prawnych związanych m. in. z obiektywnym podejściem do oceniania i klasyfikowania uczniów realizujących muzykowanie zespołowe, zwłaszcza w zakresie przeprowadzania egzaminów promocyjnych. Z uwagi na powyższe, w odpowiedzi na postulaty szeroko rozumianego środowiska artystycznego zdecydowano się zrezygnować z dalszego istnienia działów muzykowania zespołowego na rzecz przywrócenia klasycznej zindywidualizowanej formy kształcenia, z możliwością rozwijania gry zespołowej jako uzupełnienia nauczania gry na instrumentach. Z omówioną powyżej zmianą wiąże się także główny postulat wszystkich środowisk artystycznych, polegający na przywróceniu, ukierunkowanej przede wszystkim artystycznie i postrzeganej, od początku istnienia szkolnictwa artystycznego w Polsce, elitarnej ze względu na wymagane od kandydatów szczególne uzdolnienia, roli szkół artystycznych. Wnioski wypływające z analizy danych uzyskanych w procesie sprawowania nadzoru pedagogicznego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego nad szkołami i placówkami artystycznymi oraz badania prowadzone w zakresie poziomu kształcenia w szkołach i placówkach
artystycznych przez specjalistyczną jednostkę nadzoru, wskazały na zagrożenie obniżenia poziomu nauczania w szkołach artystycznych. W myśl założeń będących podstawą dla rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 20 maja 2014 r., szkoła artystyczna miała przyjąć rolę jednostki krzewiącej szeroko rozumianą kulturę w społecznościach lokalnych, które do tej pory z powodzeniem spełniały prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego ogniska artystyczne, domy kultury i orkiestry dęte. Założenie to spotkało się z reakcją poszczególnych jednostek samorządu, które w miejsce prowadzonych ognisk artystycznych zdecydowały się na składanie wniosków do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o zawarcie porozumienia w zakresie tworzenia nowych szkół artystycznych, dla których organem prowadzącym byłyby poszczególne jednostki samorządu terytorialnego. Stało się to zwłaszcza widoczne w odniesieniu do szkół muzycznych I stopnia. Sytuacja taka w dłuższej perspektywie musiałaby doprowadzić nieuchronnie do spadku poziomu kształcenia w szkołach artystycznych w ogólności, z uwagi chociażby na możliwy brak kadry pedagogicznej spełniającej wymagania kwalifikacyjne postawione nauczycielom szkół artystycznych. Z uwagi na powyższe, biorąc pod uwagę ukierunkowany system kształcenia w szkołach artystycznych, zmierzający w końcowym efekcie do wykształcenia zawodowego artysty w ściśle określonej dziedzinie artystycznej, konieczne stało się podjęcie działań zapobiegających postrzeganiu i praktycznemu zepchnięciu szkolnictwa artystycznego wyłącznie do roli uzupełniającej kształcenie ogólne. W wyniku dokonanych analiz i konsultacji środowiskowych w zakresie dalszego funkcjonowania szkolnictwa artystycznego każdego poziomu, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego podjął działania zmierzające do zachowania niezbędnej spójności całego systemu szkolnictwa artystycznego, który w założeniu miał zawsze prowadzić do wykształcenia artysty w konkretnej dziedzinie artystycznej na poziomie profesjonalnym, zawodowym. Projektowane rozporządzenie stanowi zatem część składową kompleksowych działań prawnych podjętych w ramach przywrócenia zasadniczej dla szkolnictwa artystycznego roli edukacyjno-społecznej. Projektowane rozporządzenie łączyć się będzie bezpośrednio ze zmianami w zakresie pozostałych wykonawczych aktów prawnych pozostających w gestii Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w tym m. in. w zakresie podstaw programowych kształcenia w zawodach artystycznych, kwalifikacji wymaganych
od nauczycieli szkół i placówek artystycznych, a także w zakresie oceniania i klasyfikowania uczniów w szkołach i placówkach artystycznych. W założeniu przepisy projektowanego rozporządzenia wejdą w życie z dniem 1 września 2016 r. i będą obowiązywały we wszystkich klasach, a w przypadku artystycznych szkół policealnych i pomaturalnych semestrach, poszczególnych typów szkół i placówek artystycznych. OMÓWIENIE PROPONOWANYCH ZMIAN W RAMOWYCH PLANACH NAUCZANIA PUBLICZNYCH SZKÓŁ I PLACÓWEK ARTYSTYCZNYCH A. ZMIANY W ZAKRESIE ZAJĘĆ ARTYSTYCZNYCH 1. UREGULOWANIA DOTYCZACE SZKOŁY MUZYCZNEJ I STOPNIA i OGÓLNOKSZTAŁCĄCEJ SZKOŁY MUZYCZNEJ I STOPNIA Biorąc pod uwagę konieczność i praktyczne uzasadnienie powrotu do klasycznego trybu nauczania, wynikające ze stanowiska środowiska szkół muzycznych, zdecydowano się na kompilację w nowym rozporządzeniu, podejmowanych w dotychczas wydanych rozporządzeniach prób wypracowania spójnych i przede wszystkim efektywnych ramowych planów nauczania dla szkoły muzycznej I stopnia. W efekcie projektowany ramowy plan nauczania stanowi połączenie klasycznego dorobku, zapoczątkowanego rozporządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 listopada 1998 r. w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych (Dz. U. 1999 Nr 2, poz. 8) z unowocześnionym podejściem do kształcenia artystycznego wypracowanym w kolejnych rozporządzeniach we wskazanym zakresie. Powrót do klasycznej formuły zindywidualizowanego kształcenia w zakresie gry na konkretnym instrumencie, zmierzający do przygotowania ucznia do dalszego kształcenia w szkołach muzycznych wyższego stopnia, wymaga powrotu do wypracowanej i praktycznie zweryfikowanej siatki godzinowej zajęć, z jednoczesnym pozostawieniem w niej przedmiotów artystycznych wprowadzonych dotychczasowymi zmianami we wskazanym zakresie. Przywrócenie rozdzielenia przedmiotu kształcenie słuchu z rytmiką oraz kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi na dwa
oddzielne przedmioty okazało się uzasadnione z praktycznego punktu widzenia, a także z formalnego, związanego z brakiem możliwości określenia w niektórych przypadkach kwalifikacji nauczycielskich do nauczania danego przedmiotu, a przede wszystkim braku kompetencji do jednej ze składowych wskazanego przedmiotu. Dotyczy to także trudności w ocenieniu postępów ucznia w przedmiocie opartym na dwóch różnych rodzajach uzdolnień czysto muzycznych i intelektualnych. Także z uwagi na fakt przywrócenia poprzednio obowiązującego wieku szkolnego, uzasadnienie dla możliwie najbardziej zintegrowanego, modułowego systemu realizacji zajęć, biorąc pod uwagę niższy wiek uczniów w szkołach jest obecnie nieaktualny. Zdecydowano się także na przywrócenie w siatce godzinowej konkretnie wskazanych zajęć dodatkowych, możliwych do wyboru w ramach godzin do dyspozycji dyrektora. 2. UREGULOWANIA DOTYCZĄCE SZKOŁY MUZYCZNEJ II STOPNIA i OGÓLNOKSZTAŁCĄCEJ SZKOŁY MUZYCZNEJ II STOPNIA Konieczność zachowania spójnego systemu kształcenia w szkolnictwie muzycznym, prowadząca w efekcie do wykształcenia zawodowego muzyka, wymaga kontynuowania rozpoczętej w szkołach muzycznych I stopnia i ogólnokształcących szkołach muzycznych I stopnia, edukacji artystycznej według przyjętego założenia. Główną zmianą w zakresie ramowych planów nauczania dla szkół muzycznych II stopnia i ogólnokształcących szkół muzycznych II stopnia w zakresie zajęć artystycznych jest ujęcie wszystkich specjalności realizowanych w szkołach muzycznych II stopnia w oddzielne tabele zawierające ramowe plany nauczania. Zmiana ta jest niezbędna z uwagi na konieczność przywrócenia zindywidualizowanego podejścia do kształcenia w zakresie poszczególnych specjalności. Jak wskazała bowiem praktyka, uniwersalny system kształcenia nie jest możliwy do zastosowania w szkolnictwie muzycznym, które z założenia powinno uwzględniać odmienność kształcenia np. w specjalności instrumentalnej, wokalnej czy też rytmicznej. W ramach powyższego rozdzielenia zdecydowano się także na odrębne określenie ramowych planów nauczania dla specjalności instrumentalistyka jazzowa oraz wokalistyka jazzowa. Należy wskazać, że zrezygnowano z możliwości prowadzenia w szkołach muzycznych II stopnia specjalności w zakresie muzyki rozrywkowej oraz muzyki dawnej, cechujących się
niezwykle wąską, niszową specjalizacją, możliwą do zrealizowania, na co wskazuje praktyka, dopiero po nabyciu umiejętności klasycznych. Z uwagi na powyższe, kształcenie w tych kierunkach zdecydowano się pozostawić wyższym szkołom artystycznym, z jednoczesnym wprowadzeniem możliwości zapoznania się z technikami scenicznymi w zakresie muzyki rozrywkowej oraz techniką gry na instrumentach dawnych, w ramach zajęć dodatkowych, uwzględnionych w ramowych planach nauczania szkoły muzycznej II stopnia. 3. UREGULOWANIA DOTYCZĄCE OGÓLNOKSZTAŁCĄCEJ SZKOŁY SZTUK PIĘKNYCH I LICEUM PLASTYCZNEGO Generalną zmianą w zakresie ogólnokształcącej szkoły sztuk pięknych i liceum plastycznego w zakresie ramowych planów nauczania zajęć artystycznych, względem rozwiązań dotychczas obowiązujących, jest zrezygnowanie z modułowego ujęcia zajęć uzupełniających do wyboru, wprowadzonego w klasach od II do IV liceum plastycznego i w klasach od III do VI ogólnokształcącej szkoły sztuk pięknych. 4. UREGULOWANIA DOTYCZĄCE OGÓLNOKSZTAŁCĄCEJ SZKOŁY BALETOWEJ I SZKOŁY SZTUKI TAŃCA W przypadku ogólnokształcącej szkoły baletowej i szkoły sztuki tańca, zmiana w zakresie zajęć artystycznych polega na kompromisowym ujęciu rozwiązań proponowanych przez środowisko szkół baletowych oraz rozwiązań wypracowanych w poprzednio obowiązujących przepisach w zakresie ramowych planów nauczania dla szkół i placówek artystycznych. Postulowane przywrócenie wymiaru godzinowego i siatki zajęć określonego w rozporządzeniu Ministra Kultury z dnia 19 sierpnia 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 138, poz. 1163), a tym bardziej rozporządzenia Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 listopada 1998 r. w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych (Dz. U. z 1999 r. Nr 2, poz. 8), które znacząco zwiększyłyby wymiar godzin zajęć względem aktualnie obowiązującego rozporządzenia, nie mogła zostać zaakceptowana. Biorąc pod uwagę argumentację przedstawianą przez szkoły baletowe, zgodnie z którą, obniżenie wymiaru godzinowego w zakresie przedmiotów artystycznych wpływa ujemnie na jakość kształcenia zawodowego
tancerza, przygotowywanego do podjęcia pracy zawodowej bezpośrednio po uzyskaniu dyplomu ukończenia szkoły, zdecydowano się zatem na kompromisowe rozwiązanie, polegające na pozostawieniu dotychczasowego zakresu przedmiotowego kształcenia w szkołach baletowych, z jednoczesnym nieznacznym zwiększeniem wymiaru godzin zajęć w newralgicznych punktach, podyktowanych jakością kształcenia. Zwiększeniu o 6 godzin w cyklu kształcenia uległa pula godzin do podziału pomiędzy taniec klasyczny, współczesny, ludowy i charakterystyczny oraz dawny. W ramach wskazanych przedmiotów dokonano zmiany polegającej z jednej strony na zmniejszeniu do 10 wymiaru godzin tańca współczesnego oraz zwiększeniu do 8 godzin wymiaru tańca ludowego i charakterystycznego. Sumaryczny podstawowy wymiar godzinowy omawianych przedmiotów pozostał bez zmiany. Kolejną zmianą jest ustalenie łącznego wymiaru godzinowego dla zajęć rytmiki, umuzykalnienia i audycji muzycznych oraz zwiększenie go o 2 godziny, co jest działaniem koniecznym z celowościowego założenia kształcenia artystycznego w szkołach baletowych, łączącego się bezpośrednio z wrażliwością muzyczną. Dokonano także przeniesienia zajęć z zasad charakteryzacji z puli obowiązkowych zajęć edukacyjnych do puli godzin dodatkowych, z uwagi na praktykowaną od wielu lat realizację scenicznej charakteryzacji przez osoby zajmujące się nią w sposób profesjonalny. 5. POZOSTAŁE SZKOŁY I PLACÓWKI ARTYSTYCZNE W zakresie pozostałych ramowych planów nauczania szkół i placówek artystycznych projektowane rozporządzenie zmian nie wprowadza, poza zmianą cyklu kształcenia w ognisku artystycznym w zakresie specjalności plastycznej z 2 lat do 3, z jednoczesnym zachowaniem dotychczasowej sumarycznej liczby godzin zajęć. Jest to zmiana postulowana przez placówki artystyczne, która pozwala na pełniejsze wykorzystanie posiadanych przez placówki artystyczne możliwości edukacyjnych. B. ZMIANY W ZAKRESIE ZAJĘĆ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH Projektowane rozporządzenie nie wprowadza zmian w zakresie realizacji przedmiotów ogólnokształcących w szkołach artystycznych realizujących także kształcenie ogólne na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum.
W przypadku szkół artystycznych realizujących także kształcenie na poziomie liceum ogólnokształcącego, czyli ogólnokształcącej szkole muzycznej II stopnia, klasach IV VI ogólnokształcącej szkoły sztuk pięknych, liceum plastycznym oraz w klasach VII i IX ogólnokształcącej szkoły baletowej, jedyna proponowana w projekcie zmiana polega na uregulowaniu obligatoryjnego wyboru 2 przedmiotów obowiązkowych, które uczeń ma realizować w zakresie rozszerzonym. Dotychczasowy zapis umożliwiał wybranie dwóch lub trzech przedmiotów, jednakże w praktycznym stosowaniu, poza nielicznymi wyjątkami, uczniowie wybierali wyłącznie dwa przedmioty w zakresie rozszerzonym. Należy zaznaczyć, że uczniowie szkoły artystycznej realizującej także pion ogólnokształcący, realizują w tym samym czasie zajęcia edukacyjne dwóch szkół. Bardzo duże obciążenie uczniów spowodowane jednoczesną realizacją dwóch podstaw programowych, zmierzających w kierunku uzyskania wykształcenia na poziomie zawodowego artysty muzyka, plastyka lub tancerza (w drodze przystąpienia do egzaminu dyplomowego, zdawanego przed państwową komisją) oraz wykształcenia ogólnego na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej i przystąpienia do egzaminu maturalnego, powoduje konieczność formalnego uregulowania równomiernego i nie nadmiernie obciążającego ucznia systemu. Wprowadzenie zasady obowiązkowej realizacji dwóch przedmiotów w zakresie rozszerzonym nie będzie miało wpływu na realizację obowiązkowego wykształcenia w zakresie ogólnym, gdyż w tym zakresie zostanie zachowana spójność pomiędzy systemami artystycznym i ogólnokształcącym. Zgodnie z regulacją przyjętą w punkcie 3 załącznika nr 7 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 204 z późn. zm.), dyrektor liceum ogólnokształcącego, po zasięgnięciu opinii rady liceum, a jeżeli rada liceum nie została powołana po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, rady rodziców i samorządu uczniowskiego, uwzględniając zainteresowania uczniów oraz możliwości organizacyjne, kadrowe i finansowe liceum, ustala przedmioty realizowane w zakresie rozszerzonym, spośród których uczeń wybiera od 2 do 4 przedmiotów. W przypadku projektowanej zmiany, charakter wyboru przez ucznia interesujących go przedmiotów zostanie zachowany, gdyż według założenia w ogólnokształcącej szkole muzycznej II stopnia, ogólnokształcącej szkole sztuk pięknych, liceum plastycznym oraz w ogólnokształcącej szkole baletowej, dyrektor szkoły, biorąc pod uwagę możliwości organizacyjne, kadrowe i finansowe szkoły, a także specyfikę kształcenia w szkole artystycznej, ustala z uczniem do realizacji 2 przedmioty obowiązkowe, ujęte w podstawie programowej
kształcenia ogólnego w zakresie rozszerzonym, które uczeń ma realizować. Wprowadzona w projekcie procedura uzgadniania z uczniem intersującego go zakresu przedmiotowego do realizacji w zakresie rozszerzonym, będzie stanowić w istocie formalne uregulowanie stosowanego w szkołach artystycznych praktycznego rozwiązania, a ponadto będzie umożliwiała podjęcie dialogu między uczniem i dyrektorem szkoły w zakresie jego dalszego rozwoju. Może to mieć niebagatelne znaczenie w przypadku uczniów szkół artystycznych, charakteryzujących się niezwykle zindywidualizowanymi predyspozycjami edukacyjnymi. Należy także podkreślić, że szkoły artystyczne same w sobie stanowią już odpowiedź na ukierunkowane uzdolnienia uczniów, związane z posiadanym i nieustannie rozwijanym poprzez edukację talentem. Dlatego też rezygnacja z części C tabeli, w której umieszczone zostały przedmioty uzupełniające do wyboru, którego i tak dokonywał dyrektor szkoły, została uznana za uzasadnioną, bowiem ewentualna pula godzinowa ze wskazanych zajęć była i tak przeznaczana na realizację zajęć artystycznych. Z uwagi na powyższe, zdecydowano się zrezygnować ze wskazanego zapisu. Zmiany w części A tabeli, polegające na wprowadzeniu zakresu godzinowego przy każdym w wymienionych w tabeli przedmiotów, dotyczą wyłącznie porządkującego przeniesienia zakresu godzinowego z opisu dotychczas funkcjonującego pod tabelą.