III. Rozkład materiału Numeracja tematów w rozkładzie jest zgodna z numeracją rozdziałów w podręczniku. Lekcje podsumowujące nie są numerowane. Nauczyciel moŝe dowolnie zaplanować lekcje sprawdzające, np. jako duŝe sprawdziany (testy) po zakończeniu działu lub mniejsze (np. kartkówki) w trakcie jego realizacji. Dział I: Genetyka Lp. Temat lekcji Liczba Treści (zakres materiału) Osiągnięcia ucznia godzin podstawowe ponadpodstawowe Uczeń: 1 Dziedziczenie warunkiem istnienia gatunków 1 proces dziedziczenia cechy gatunkowe a indywidualne wyjaśnia, na czym polega proces dziedziczenia podaje przykłady cech uzasadnia na przykładzie, Ŝe cechy genetyczne pozwalają na identyfikację gatunków cechy wrodzone a nabyte gatunkowych oraz cech indywidualnych wyjaśnia róŝnicę pomiędzy cechą wrodzoną a nabytą 2 Jądro komórkowe to centrum dowodzenia komórki 1 chromosomy liczba, wygląd funkcje mitozy i mejozy opisuje budowę i funkcje chromosomów odróŝnia i nazywa chromosomy płci wyjaśnia, czym jest spowodowana i jakie ma konsekwencje róŝnica między liczbą chromosomów w komórkach ciała i w komórkach rozrodczych
3 DNA materiał 1 budowa cząsteczki DNA opisuje przestrzenną strukturę wyjaśnia zasadę dziedziczny sposób kodowania informacji DNA komplementarności DNA i genetycznej wyjaśnia, w jaki sposób jest zjawisko replikacji DNA cechy kodu genetycznego zapisana informacja genetyczna 4 W DNA są zakodowane 1 DNA i RNA rozróŝnia kwasy nukleinowe wyjaśnia, jak przebiega cechy organizmu odczytywanie informacji charakteryzuje funkcje białek biosynteza białka genetycznej wyjaśnia, jaka jest zaleŝność biosynteza białka między kodem genetycznym a cechą organizmu 5 Geny decydują o większości 1 gen jako jednostka opisuje sposób dziedziczenia wyjaśnia, w jaki sposób cech organizmu dziedziczenia cech współczesna genetyka tłumaczy banki genów wyjaśnia, dlaczego Gregora odkrycia Mendla prawa Mendla Mendla określa się mianem wyjaśnia za pomocą homo- i heterozygoty ojca genetyki krzyŝówek genetycznych, w jaki krzyŝówki genetyczne analizuje krzyŝówki sposób dziedziczone są cechy genetyczne ukazujące organizmu prawdopodobieństwo dziedziczenia jednej cechy
6 Genom człowieka 1 współdziałanie genów cechy dziedziczne (w tym grupy krwi) dziedziczenie płci dziedziczenie cech sprzęŝonych z płcią znaczenie poznania genomu człowieka podaje przykłady cech dziedzicznych człowieka wyjaśnia sposób dziedziczenia płci u człowieka rozpisuje krzyŝówki dla grup krwi w układzie AB0 objaśnia sposób dziedziczenia cech osobniczych rozpisuje krzyŝówki dla czynnika Rh uzasadnia celowość prowadzenia badań genetycznych 7 Mutacje przyczyną chorób genetycznych 1 nosiciel mutacje genowe punktowe mutacje chromosomowe badania prenatalne 8 Czynniki mutagenne. 1 czynniki mutagenne Choroba nowotworowa chemiczne (papierosy, alkohol, dioksyny) i fizyczne (promieniowanie, temperatura) profilaktyka chorób nowotworowych Lekcja podsumowująca 1 rozróŝnia mutacje punktowe i chromosomowe podaje przykłady wybranych chorób genetycznych wymienia i charakteryzuje najwaŝniejsze czynniki mutagenne podaje sposoby zapobiegania chorobom nowotworowym wykonuje krzyŝówki genetyczne ukazujące prawdopodobieństwo dziedziczenia chorób sprzęŝonych z płcią wyjaśnia mechanizm powstawania nowotworów
Dział II: Ewolucja biologiczna Lp. Temat lekcji Liczba godzin Treści (zakres materiału) 9 Teoria ewolucji 1 Karol Darwin i teoria ewolucji gatunków dobór naturalny i sztuczny powstawanie gatunków 10 Dowody ewolucji 1 bezpośrednie i pośrednie dowody ewolucji zasady datowania skamieniałości 11 Człowiek jako gatunek biologiczny 1 podobieństwa i róŝnice między człowiekiem a naczelnymi cechy specyficznie ludzkie 12 Historia człowieka 1 formy przedludzkie zmiany w budowie i funkcjonowaniu ludzi w środowisku i ich wybrane przyczyny Osiągnięcia ucznia podstawowe ponadpodstawowe Uczeń: opisuje załoŝenia teorii ewolucji wyjaśnia, jak powstają podaje przykłady doboru gatunki naturalnego i sztucznego wyjaśnia znaczenie teorii Darwina wymienia przykłady wyjaśnia znaczenie dowodów bezpośrednich dowodów ewolucji pośrednich ewolucji przedstawia cechy: kręgowców, porównuje człowieka i ssaków, naczelnych u człowieka naczelne wskazuje specyficznie cechy ludzkie wymienia przodków człowieka analizuje wybrane czynniki, i opisuje warunki i sposób Ŝycia które miały wpływ na ewolucję ludzi neolitycznych człowieka na podstawie drzewa rodowego opisuje historię
człowieka Dział III: Ekologia Lp. Temat lekcji Liczba godzin Treści (zakres materiału) 13 Ekologia to jedna z dziedzin 1 organizm i czynniki biologii środowiskowe (abiotyczne i biotyczne) siedlisko, nisza ekologiczna tolerancja ekologiczna 14 Czym jest populacja? 1 populacja i jej przykładowa struktura formy organizacji populacji: gromadny i samotny tryb Ŝycia 15 Populacje powstają i 1 cechy populacji (liczebność, rozwijają się rozrodczość, śmiertelność) krzywe przeŝywalności populacji Osiągnięcia ucznia podstawowe ponadpodstawowe Uczeń: wymienia czynniki wpływające opisuje i porównuje nisze na ekosystem ekologiczne wybranych podaje przykłady wpływu gatunków czynników środowiska lądowego wyjaśnia zjawisko tolerancji i wodnego na Ŝycie organizmów ekologicznej wyjaśnia, co to jest populacja, i charakteryzuje cechy wybranej podaje przykłady populacji populacji omawia gromadny (stado, kolonia, rodzina) i samotny tryb Ŝycia określa warunki wzrostu i przeprowadza obserwację w spadku liczebności populacji terenie cech populacyjnych podaje przykłady wpływu wybranego gatunku rośliny warunków Ŝycia na liczebność zielnej
populacji interpretuje dane na temat wyjaśnia, jak zjadający i populacji zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność 16 Populacje róŝnych 1 oddziaływania podaje przykłady oddziaływań wyjaśnia skutki konkurencji gatunków oddziałują na międzypopulacyjne negatywnych między wewnątrz- i międzygatunkowej siebie (konkurencja wewnątrz- i populacjami i nazywa je podaje przykłady międzygatunkowa, wskazuje na przykładzie fizjologicznych i anatomicznych drapieŝnictwo, pasoŝytnictwo, wybranego gatunku zasoby, o przystosowań organizmów do symbioza) które konkurują przedstawiciele określonego trybu Ŝycia (np. przystosowania obronne i tego gatunku miedzy sobą i z roślinoŝerców, pasoŝytów, ochronne ofiar innymi gatunkami symbiontów) przystosowania do podaje przykłady przystosowań podaje przykłady pasoŝytnictwa zewnętrznego i do drapieŝnictwa i ofiar do przystosowań roślin do obrony wewnętrznego obrony przed drapieŝnikami przed zgryzaniem przez omawia na przykładzie roślinoŝerców wzajemne korzyści z symbiozy/współpracy między populacjami 17 Ekosystem jako układ 1 ekosystem i jego struktura wyjaśnia, co to jest ekosystem analizuje wzajemny wpływ ekologiczny (biocenoza, biotop) podaje przykłady ekosystemów składników biotopu i biocenozy
warunki biotopu (woda, przedstawia czynniki temperatura, powietrze, środowiska niezbędne do podłoŝe) prawidłowego funkcjonowania organizmów w środowisku lądowym i wodnym 18 Organizmy przystosowują 1 adaptacje wybranych opisuje sposoby adaptacji charakteryzuje strategie się do warunków biotopu gatunków do warunków wybranych gatunków do rozrodcze biotopu warunków biotopu lądowego i wodnego 19 W ekosystemie trwa ciągły 1 zaleŝności pokarmowe w określa poszczególne ogniwa tworzy przykładowe sieci popyt i podaŝ ekosystemach: łańcuchy, sieci, łańcucha pokarmowego i ich pokarmowe piramidy pokarmowe znaczenie w ekosystemie tworzy piramidy pokarmowe krąŝenie materii i przepływ podaje przykłady łańcuchów opisuje za pomocą schematu energii pokarmowych krąŝenie materii i przepływ energii w ekosystemach 20 Ekosystemy powstają i 1 sukcesja ekosystemów na podaje przykłady zmian opisuje główne etapy rozwijają się wybranych przykładach (na zachodzących w ekosystemach przekształcania się skale, w jeziorze) wymienia główne etapy ekosystemów z uwzględnieniem przekształcania się wybranego składu gatunkowego ekosystemu wyjaśnia związek między następującymi po sobie
21 Ekosystem ma swoją strukturę 1 struktura ekosystemu lasu (poziome warstwy lasu) ekosystem jeziora (struktura pionowa) 22 W jaki sposób człowiek 1 populacja człowieka wpływa na ekosystemy? rozumnego wpływ człowieka na warunki biotopu Lekcja podsumowująca 1 charakteryzuje warstwy lasu opisuje strukturę jeziora wymienia wybrane cechy populacji ludzkiej opisuje wpływ człowieka na ekosystemy ekosystemami porównuje struktury ekosystemów lasu i jeziora wskazuje czynniki, które mają wpływ na te ekosystemy wyjaśnia prawdopodobne konsekwencje wyŝu demograficznego populacji ludzkiej Dział IV: Człowiek zmienia środowisko Lp. Temat lekcji Liczba godzin Treści (zakres materiału) 23 Człowiek korzysta z 1 zasoby przyrody: odnawialne, zasobów przyrody nieodnawialne surowce roślinne i zwierzęce pozyskiwane z natury surowce energetyczne Osiągnięcia ucznia podstawowe ponadpodstawowe Uczeń: rozróŝnia zasoby odnawialne i porównuje wady i zalety nieodnawialne energetyki tradycyjnej i podaje przykłady surowców odnawialnej pochodzenia roślinnego i wskazuje przyczyny zmian w zwierzęcego krajobrazie i siedliskach
zmiany w krajobrazie i siedliskach spowodowane działaniami w rolnictwie i przemyśle 24 Zanieczyszczenia 1 zanieczyszczenia powietrza powietrza (pyły, spaliny, NO x, dymy domowe i przemysłowe, SO 2 ) kwaśne deszcze 25 Ozon moŝe być szkodliwy 1 ozon budowa cząsteczki lub poŝyteczny rola ozonu w troposferze (pojęcie dziury ozonowej) i przy powierzchni Ziemi smog fotochemiczny: znaczenie, bioindykatory 26 Efekt cieplarniany 1 efekt cieplarniany przyczyny (gazy cieplarniane) skutki efektu cieplarnianego dla siedlisk i biocenoz proponuje działania ograniczające zuŝycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza określa szkodliwość zanieczyszczeń powietrza (smogu) dla organizmu człowieka omawia znaczenie warstwy ozonowej dla Ŝycia na Ziemi wymienia czynniki wpływające na ilość ozonu w atmosferze przeprowadza badanie stęŝenia ozonu przypowierzchniowego przy uŝyciu bioindykatorów wskazuje główne źródła gazów cieplarnianych określa przyczyny i moŝliwe skutki nadmiaru dwutlenku węgla w atmosferze wykorzystuje technologię informatyczną do zbierania i analizy danych omawia powstawanie i wpływ smogu na zdrowie objaśnia przyczyny i skutki kwaśnych deszczy omawia szkodliwy wpływ ozonu przypowierzchniowego na organizmy przewiduje skutki decyzji gospodarczych w dziedzinie paliw i energetyki przedstawia naturalne i antropogeniczne przyczyny oraz
analizuje skutki globalnego ocieplenia 27 Hałas to równieŝ zanieczyszczenie środowiska 1 hałas jako zanieczyszczenie środowiska: źródła, pomiary natęŝenia i szkodliwość hałasu, przeciwdziałanie wskazuje źródła hałasu w otoczeniu określa szkodliwość hałasu dla człowieka wskazuje sposoby ochrony przed nadmiernym hałasem 28 Zanieczyszczenia wód 1 przyczyny zanieczyszczenia wskazuje źródła zanieczyszczeń dowodzi związku między wód słodkich i słonych eutrofizacja wód zakwaszenie wód i jego skutki deficyt wody wody wskazuje skutki dopływu róŝnych substancji do wód proponuje działania ograniczające zuŝycie wody w gospodarstwach domowych gospodarką wodną a róŝnorodnością biologiczną cieków analizuje przyczyny i skutki niedoboru wody omawia proces eutrofizacji zbiorników wodnych 29 Jakość gleby to nasz 1 zanieczyszczenia gleby: wskazuje źródła zanieczyszczeń charakteryzuje procesy wspólny problem rodzaje, przyczyny (chemizacja rolnictwa, zanieczyszczenia powietrza) erozja, stepowienie gleby objaśnia szkodliwość zanieczyszczeń gleby dla przyrody i człowieka erozyjne podaje sposoby zmniejszenia ilości zanieczyszczeń gleby i ochrony gleby przed erozją i stepowieniem 30 Skąd się biorą odpady i w 1 odpady: segregacja, utylizacja, określa rodzaj i ilość odpadów uzasadnia konieczność
jaki sposób moŝna je recykling w najbliŝszym otoczeniu (dom, segregacji odpadów wykorzystać? odpady niebezpieczne (zuŝyte szkoła) wyjaśnia konieczność baterie, świetlówki, podaje przykłady odpadów specjalnego postępowania z przeterminowane leki) niebezpiecznych odpadami niebezpiecznymi kompostowanie wskazuje przykłady odpadów organizacja wysypiska przydatnych do utylizacji i recyklingu Dział V. Ochrona przyrody 31 Dlaczego trzeba chronić 1 ochrona siedlisk i uzasadnia potrzebę wskazuje sposoby przyrodę? róŝnorodności biologicznej prowadzenia działań ochronnych wyznaczania wartości czerwone listy i księgi podaje przykłady gatunków z przyrodniczych podlegających gatunki wskaźnikowe jakości czerwonych ksiąg roślin i ochronie środowiska zwierząt charakteryzuje róŝne kategorie zagroŝeń 32 W jaki sposób moŝna 1 formy ochrony przyrody; wyjaśnia, na czym polega ocenia skuteczność róŝnych chronić przyrodę? ochrona obiektów i obszarów ochrona przyrody form ochrony przyrody cennych przyrodniczo (parki wymienia formy ochrony wyjaśnia znaczenie ochrony narodowe, parki krajobrazowe, przyrody w swoim regionie siedlisk dla ochrony gatunków obszary chronionego krajobrazu, podaje przykłady gatunków
rezerwaty, pomniki przyrody, chronionych gatunki chronione, uŝytki ekologiczne) zmiany w postrzeganiu funkcji ochrony przyrody międzynarodowe konwencje (CITIES, Natura 2000 ) 33 Czy przyroda wokół nas 1 ochrona przyrody czynna i opisuje przykłady czynnej i zbiera informacje na temat jest chroniona skutecznie? bierna biernej ochrony przyrody w form ochrony przyrody, ochrony reintrodukcja swojej okolicy siedlisk i gatunków w ochrona przyrody w regionie wyjaśnia pojęcie reintrodukcji najbliŝszym regionie i na ich podstawie planuje wycieczkę do wybranego miejsca ocenia skuteczność wybranych form ochrony przyrody