PLAN PRACY NAUCZYCIELA BIOLOGIA klasa 3 gimnazjum

Transkrypt

1 PLAN PRACY NAUCZYCIELA BIOLOGIA klasa 3 gimnazjum POZIOM wiadomości umiejętności KATEGORIA CELU A. zapamiętywanie wiadomości B. zrozumienie wiadomości C. stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D. stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych Genetyka 99/132 Czym jest genetyka? genetyka jako nauka odziedziczeniu cech oraz zmienności organizmów cechy dziedziczne i niedziedziczne cechy gatunkowe i cechy indywidualne dziedziczenie cech i zmienność organizmów zastosowanie genetyki w różnych dziedzinach zmienność wśród ludzi Uczeń: wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech definiuje pojęcia: genetyka, zmienność organizmów A rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne B wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów oraz podaje przykłady tych cech A wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest wynikiem dziedziczenia B omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii C uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi D wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnażania płciowego i bezpłciowego B wymienia źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech A wskazuje różnice między cechami gatunkowymi a indywidualnymi oraz podaje przykłady tych cech C dowodzi, że cechy organizmów kształtują się dzięki ich dziedziczeniu oraz w wyniku wpływu środowiska D

2 wykonuje portfolio ukazujące własne podobieństwo do dziadków i rodziców D 100/132 Nośnik informacji genetycznej DNA DNA jako materiał genetyczny budowa DNA rodzaje zasad azotowych komplementarność zasad azotowych gen i genom jądro jako miejsce lokalizacji DNA budowa chromosomu kariotyp replikacja budowa i funkcje RNA wskazuje miejsca występowania DNA wylicza elementy budujące DNA określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej przedstawia strukturę podwójnej helisy DNA i wykazuje jej rolę w przechowywaniu informacji genetycznej i powielaniu (replikacji) DNA określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej B wylicza elementy budujące DNA A przedstawia budowę nukleotydu A wymienia nazwy zasad azotowych A omawia proces replikacji C porównuje budowę DNA z budową RNA C rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA B wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad B wykazuje konieczność związania DNA przez białka i powstania chromatyny w jądrze komórkowym C wykonuje model DNA D przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad azotowych C określa różnice między genem a genomem B uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki D

3 101/ /132 Przekazywanie materiału genetycznego chromosomy homologiczne komórki diploidalne i haploidalne przebieg podziałów komórkowych znaczenie mitozy i mejozy rekombinacja genetyczna wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych człowieka wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka opisuje budowę chromosomu (chromatydy, centromer), wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych A definiuje pojęcia: chromosomy homologiczne, komórki haploidalne, komórki diploidalne A podaje liczbę chromosomów w komórce somatycznej i komórce płciowej człowieka A szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego organizmu C wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka B omawia znaczenie mitozy i mejozy C omawia przebieg mitozy i mejozy C omawia różnice między mitozą a mejozą C wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej B planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału komórki D 103/132 Odczytywanie informacji genetycznej gen sposób zapisu informacji genetycznej w DNA budowa kodu genetycznego wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA przedstawia sposób zapisywania i odczytywania informacji genetycznej (kolejność nukleotydów w DNA, kod genetyczny); wyjaśnia różnicę pomiędzy informacją genetyczną a kodem wyjaśnia pojęcia: kod genetyczny, gen, kodon A wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA B omawia budowę kodonu i genu C omawia znaczenie kodu genetycznego C wykazuje uniwersalność kodu genetycznego D omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji C

4 104, 105 /132 znaczenie kodu genetycznego uniwersalność kodu genetycznego proces powstawania białka Dziedziczenie cech badania Mendla homozygota i heterozygota genotyp i fenotyp prawo czystości gamet cechy dominujące i recesywne krzyżówki genetyczne genetycznym; rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne przedstawia dziedziczenie cech jednogenowych, posługując się podstawowymi pojęciami genetyki (fenotyp, genotyp, gen, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność); odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mrna z tabeli kodu genetycznego C interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego C omawia badania Mendla C rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne B zapisuje genotypy homozygoty dominującej i recesywnej oraz heterozygoty C na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego C wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu C ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki D interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń homozygota, heterozygota, cecha dominująca, cecha recesywna C omawia prawo czystości gamet C przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości gamet D tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa D 106/132 Dziedziczenie płci u człowieka chromosomy płci i podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej człowieka A rozpoznaje kariogram człowieka B

5 autosomy mechanizm dziedziczenia płci cechy sprzężone z płcią nosicielstwo chorób sprzężonych z płcią znaczenie wiedzy o położeniu genów na chromosomach człowieka rozpoznaje kariogram człowieka wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci B wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci B wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią A określa cechy chromosomów X i Y B wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią B interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia daltonizmu C wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii C ocenia znaczenie znajomości ludzkiego DNA D 107/132 Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka dziedziczenie grup krwi (układ AB0) dziedziczenie czynnika Rh konflikt serologiczny cechy zależne od wielu genów cechy zależne od wpływu środowiska wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi określa konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi A rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób C omawia sposób dziedziczenia grup krwi C omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh C określa konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego B wymienia przykłady cech zależnych od wielu genów oraz od środowiska A wyjaśnia, w jaki sposób środowisko wpływa na rozwój osobowości B ustala grupy krwi dzieci na podstawie grup krwi ich rodziców B wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup krwi C określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego B ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech D przewiduje wpływ prowadzenia określonego trybu życia

6 na powstawanie chorób genetycznych D 108, 109 /132 Mutacje rodzaje mutacji czynniki mutagenne znaczenie mutacji zachodzących w komórkach diploidalnych i haploidalnych mutacje a zmienność organizmów choroby genetyczne badania prenatalne i ich znaczenie 110/132 Powtórzenie i utrwalenie wiadomości z genetyki wyjaśnia pojęcie mutacja wylicza czynniki mutagenne podaje ogólną definicję mutacji oraz wymienia przyczyny ich wystąpienia (mutacje spontaniczne i wywołane przez czynniki mutagenne); podaje przykłady czynników mutagennych; wyjaśnia pojęcie mutacja A wylicza czynniki mutagenne A rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe C omawia skutki wybranych mutacji genowych C wymienia przykłady chorób człowieka warunkowanych mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi (zespół Downa) A charakteryzuje wybrane choroby genetyczne C uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów D omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych C dowodzi znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów do zmieniającego się środowiska D ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka D 111, 112 /132 Ewolucja i jej dowody ewolucja bezpośrednie dowody ewolucji: skamieniałości, ogniwa pośrednie, relikty pośrednie dowody ewolucji: narządy szczątkowe, jedność budowy i definiuje pojęcie ewolucja wymienia dowody ewolucji wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka Ewolucja życia definiuje pojęcie ewolucja A wymienia dowody ewolucji A wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości A

7 funkcjonowania, rozmieszczenie organizmów na kuli ziemskiej, struktury homologiczne i analogiczne, konwergencja definiuje pojęcie relikt A wymienia przykłady reliktów A wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka B definiuje pojęcia: struktury homologiczne, struktury analogiczne oraz konwergencja A wymienia przykłady struktur homologicznych i analogicznych A 113/132 Mechanizmy ewolucji główne założenia teorii ewolucji Darwina endemity powstawanie gatunków dobór naturalny i jego działanie omawia ideę walki o byt wyjaśnia na odpowiednich przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny, oraz podaje różnice między nimi; klasyfikuje dowody ewolucji B określa warunki powstawania skamieniałości B rozpoznaje rodzaje skamieniałości C przedstawia w formie graficznej etapy powstawania skamieniałości C rozpoznaje ogniwa pośrednie B wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup systematycznych B omawia przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów C ocenia rolę struktur homologicznych i analogicznych jako dowodów ewolucji D omawia główne założenia teorii ewolucji Darwina C definiuje pojęcie endemit A wymienia przykłady endemitów A omawia ideę walki o byt C wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny B ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru

8 dobór sztuczny syntetyczna teoria ewolucji sztucznego C wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi do powstawania nowych gatunków B określa rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych gatunków B omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym C ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru sztucznego D omawia współczesne spojrzenie na ewolucję syntetyczną teorię ewolucji C 114/132 Pochodzenie człowieka stanowisko systematyczne człowieka podobieństwa różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi przebieg ewolucji człowieka Uczeń: wymienia przykłady organizmów należących do rzędu naczelnych określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi wymienia cechy człowieka rozumnego wymienia przykłady organizmów należących do rzędu naczelnych A wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się ewolucja naczelnych B wymienia cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych A wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi B określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi B wymienia cechy człowieka rozumnego A określa stanowisko systematyczne człowieka B wymienia czynniki, które miały wpływ na ewolucję człowieka A opisuje przebieg ewolucji człowieka C porównuje różne formy człowiekowatych C

9 115/132 Podsumowanie i sprawdzenie wiadomości. Ekologia 116/132 Czym zajmuje się ekologia? przedmiot badań ekologii ekologia a ochrona przyrody i ochrona środowiska nisza ekologiczna, siedlisko wpływ czynników środowiska na organizmy zakres tolerancji ekologicznej czynnik ograniczający właściwości wody przystosowania organizmów do życia w wodzie i na lądzie wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia B wskazuje w terenie siedlisko przykładowego gatunku B definiuje pojęcie nisza ekologiczna A określa wpływ wybranych czynników środowiska na funkcjonowanie organizmu B odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji ekologicznej C określa właściwości środowiska wodnego B porównuje warunki życie w wodzie i na lądzie C omawia różnice między ekologią, ochroną środowiska i ochroną przyrody C rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną B omawia na przykładzie wpływ środowiska na wygląd organizmu C interpretuje wykres przedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku C planuje doświadczenie sprawdzające wpływ wybranych czynników na funkcjonowanie organizmu D 117/132 Cechy populacji populacja a gatunek definiuje pojęcia: populacja, gatunek definiuje pojęcia populacja, gatunek A określa przyczyny migracji B

10 liczebność i zagęszczenie czynniki wpływające na liczebność (rozrodczość, śmiertelność, migracje) wędrówki zwierząt struktura przestrzenna typy rozmieszczenia życie w stadzie, hierarchia w stadzie struktura wiekowa i płciowa piramidy wieku wymienia cechy populacji wymienia czynniki wpływające na liczebność populacji wymienia typy rozmieszczenia osobników w populacji wymienia przykłady zwierząt żyjących w stadzie omawia zmiany liczebności populacji C ilustruje różne typy rozmieszczenia osobników w populacji i podaje przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób C określa wady i zalety różnych typów rozmieszczenia populacji B charakteryzuje grupy wiekowe w populacjach C odnajduje w terenie populacje różnych gatunków C określa wpływ migracji na zagęszczenie i liczebność populacji B wyjaśnia, jaki jest związek wędrówek zwierząt z porami roku B opisuje wpływ hierarchii panującej w stadzie na życie poszczególnych jego członków C odczytuje dane z piramid wieku C przewiduje losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej D 118/132 Konkurencja antagonistyczne i nieantagonistyczne zależności między organizmami konkurencja wewnątrzgatunkowa konkurencja międzygatunkowa konkurencja czynnikiem doboru naturalnego wylicza zależności międzygatunkowe definiuje pojęcie konkurencja wymienia czynniki, o które konkurują organizmy wylicza zależności międzygatunkowe A klasyfikuje dodatnie i ujemne zależności międzygatunkowe B definiuje pojęcie konkurencja A wymienia czynniki, o które konkurują organizmy A opisuje działania, które pozwalają zwyciężać w konkurencji C omawia przyczyna i skutki konkurencji międzygatunkowej i wewnątrzgatunkowej C charakteryzuje ujemne zależności wewnątrzgatunkowe C porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową z konkurencją międzygatunkową C uzasadnia, że konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego D

11 119/132 Roślinożerność znaczenie roślinożerców w przyrodzie regulacja liczebności roślin przez roślinożerców przystosowania organizmów do odżywiania się pokarmem roślinnym sposoby obrony roślin przed zjadaniem wymienia przykłady roślinożerców wymienia przykłady roślinożerców A określa znaczenia roślinożerców w przyrodzie B omawia adaptacje roślinożerców do zjadania pokarmu roślinnego C charakteryzuje sposoby ochrony roślin przed zjadaniem C wyjaśnia, w jaki sposób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność B analizuje wykresy przedstawiające wzajemną regulację liczebności populacji roślin i roślinożerców D 120/132 Drapieżnictwo regulacja liczebności zjadających i zjadanych cechy drapieżnika i ofiary różne strategie polowania obrona przed drapieżnikami rośliny drapieżne wymienia przykłady drapieżników i ich ofiar omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo B wymienia charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary A wymienia przykłady drapieżników i ofiar A wymienia przykłady roślin drapieżnych A omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa C omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki C opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami C omawia przystosowania roślin drapieżnych do zdobywania pokarmu C wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżnika a liczebnością populacji jego ofiary D określa rolę drapieżników w przyrodzie jako regulatorów liczebności ofiar B

12 121/132 Pasożytnictwo rodzaje pasożytów przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia pasożytnictwo u roślin znaczenie pasożytów w funkcjonowaniu wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo A klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne B wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin A wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych A charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia C wyjaśnia znaczenie pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar B 122/132 Nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe. charakterystyka mutualizmu i komensalizmu przykłady występowania zależności dodatnich w przyrodzie wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe wymienia przykłady organizmów, które łączy zależność nieantagonistyczna określa warunki współpracy między gatunkami B wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe A definiuje pojęcia: mutualizm, komensalizm A wymienia przykłady wybranej zależności nieantagonistycznej A omawia budowę korzeni roślin motylkowatych C określa warunki występowania dodatnich relacji między organizmami różnych gatunków B omawia różnice między komensalizmem a mutualizmem C ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie D charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu C charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną motylkową a bakteriami brodawkowymi C wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy B

13 /132 Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie biotop i biocenoza jako składniki ekosystemu ekosystemy sztuczne i naturalne struktura piętrowa lasu typy lasów równowaga dynamiczna w ekosystemie sukcesja ekologiczna, rodzaje sukcesji wymienia pięć przykładowych ekosystemów przedstawia składniki biotopu i biocenozy rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne wymienia piętra lasu przedstawia składniki biotopu i biocenozy A wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego ekosystemu C rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne C wymienia piętra lasu A wymienia przykłady gatunków żyjących w poszczególnych piętrach lasu A wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu B wskazuje w terenie miejsca zachodzenia sukcesji wtórnej C analizuje zależności między biotopem a biocenozą D omawia różnice między ekosystemami sztucznymi i naturalnymi C wykazuje zależność między warunkami, w jakich powstał dany las a jego strukturą piętrową D charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej C omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu C 125/132 Materia i energia w ekosystemie łańcuch pokarmowy poziomy pokarmowe producenci, konsumenci, destruenci sieć pokarmowa piramida ekologiczna zależności pokarmowe a wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych B wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego A przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego B rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach C rysuje schemat prostej sieci pokarmowej C wskazuje różnice między producentami a konsumentami B omawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną C

14 krążenie materii i przepływ energii skład chemiczny organizmów obieg węgla w ekosystemie rozkład martwej materii organicznej podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie wykazuje, że materia krąży w ekosystemie D wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem D podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie A analizuje przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym ekosystemie D charakteryzuje rolę poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego C planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej D przewiduje skutki wyginięcia określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu pokarmowym dla ekosystemu D porównuje liczbę organizmów w sieci zależności pokarmowych w ekosystemie naturalnym i sztucznym C interpretuje zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji C analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej D omawia znaczenie wybranych pierwiastków dla organizmów C omawia schemat obiegu węgla w ekosystemie C 126/132 Różnorodność biologiczna różnorodność biologiczna poziomy różnorodności biologicznej: różnorodność ekosystemowa, gatunkowa, genetyczna zagrożenia różnorodności biologicznej wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów wymienia poziomy różnorodności biologicznej definiuje termin różnorodność biologiczna A wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów A wymienia przykłady działalności człowieka, przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej A wymienia poziomy różnorodności biologicznej A wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami różnorodności biologicznej B uzasadnia konieczność zachowania różnorodności biologicznej D wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej B przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych D charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej C porównuje poziomy różnorodności biologicznej C

15 127/132 Powtórzenie i utrwalenie wiadomości z ekologii. DZIAŁ XIII - Człowiek a środowisko 128/132 Zanieczyszczenie i ochrona atmosfery zagrożenia atmosfery podział zanieczyszczeń atmosfery skutki zanieczyszczeń atmosfery: kwaśne opady, globalne ocieplenie, dziura ozonowa, smog skala porostowa ochrona atmosfery odnawialne źródła energii wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery wskazuje źródła zanieczyszczenia powietrza w najbliższej okolicy przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu; wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery A wymienia przykłady naturalnych zanieczyszczeń atmosfery i zanieczyszczeń powstałych w wyniku działalności ludzi A omawia wpływ kwaśnych opadów na środowisko C omawia warunki tworzenia się kwaśnych opadów, dziury ozonowej i smogu C omawia przyczyny ocieplania się klimatu C wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza w najbliższej okolicy D analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery D klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i powstałe w wyniku działalności ludzi B wykazuje negatywny wpływ spalania surowców naturalnych na stan atmosfery D wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza B przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomocą skali porostowej D dowodzi związku rozwoju gospodarki na świecie z globalnym ociepleniem D przewiduje skutki globalnego ocieplenia D 129/132 Wpływ człowieka na stan czystości wód zanieczyszczenia wód wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich A wylicza klasy czystości wód A

16 słonych wpływ wycieków ropy naftowej na stan ekosystemów morskich wpływ zakwitów glonów na stan wód zanieczyszczenia wód słodkich klasy czystości wód sposoby ochrony wód regulacja rzek metody oczyszczania ścieków wylicza klasy czystości wód wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych A podaje metody oczyszczania wód A omawia sposoby ochrony wód C charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w nowoczesnych oczyszczalniach C określa sposób wykorzystania wody w zależności od klasy jej czystości B wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód B analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce na podstawie wykresu D wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych D ocenia znaczenie regulacji rzek D opisuje metody oczyszczania wód C 130/132 Zagrożenia i ochrona gleb rola gleby w ekosystemie wpływ próchnicy na żyzność gleby czynniki przyczyniające się do dewastacji gleby erozja gleby metody rekultywacji gleby wymienia funkcje gleby w ekosystemie wylicza czynniki wpływające na degradacje gleby wymienia przykłady czynników prowadzących do wyjałowienia gleby wymienia funkcje gleby w ekosystemie A wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby B wylicza czynniki wpływające na degradację gleby A wymienia przykłady czynników prowadzących do wyjałowienia gleby A omawia metody rekultywacji gleby C uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu D charakteryzuje proces powstawania próchnicy C omawia czynniki degradujące glebę C dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby D planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliższej

17 okolicy D 131/132 Ochrona środowiska na co dzień działania wpływające na poprawę stanu środ. biodegradacja odpady komunalne jako źródło zanieczyszczenia środowiska unieszkodliwianie odpadów kompostowanie postawa świadomego konsumenta znaczenie recyklingu surowce poddawane recyklingowi 132/132 Powtórzenie i utrwalenie wiadomości. rozpoznaje surowce wtórne wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów przyporządkowuje odpady do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji określa czas biodegradacji wskazanego produktu B wyjaśnia pojęcie recykling A rozpoznaje surowce wtórne B wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów A przyporządkowuje odpady do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji B ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania odpadów na środowisko D analizuje problem dzikich wysypisk D prezentuje postawę świadomego konsumenta D ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych D planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony środowiska na co dzień D uzasadnia konieczność rezygnacji z toreb foliowych na rzecz opakowań wielokrotnego użytku D