DZIAŁ TEMAT LICZBA GODZ. CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM ZAPAMIĘTYWANIE ROZUMIENIE UMIEJĘTNOŚCI ŚCIEŻKI EDUKACYJNE ŚREDNIOWIECZNE KORZENIE EUROPA FEUDALNA Seniorzy i wasale. Chłopi i rycerze Europa feudalna ideał a rzeczywistość EUROPA STANOWA 4 (2 w kanonie) daty: 714 741, 936, 1020 strukturę społeczeństwa feudalnego daty: 1077, 1215, 1222, 1302 1156, 1265 strukturę społeczeństwa stanowego pierwsze reprezentacje stanowe (PP). pojęcia i terminy: anarchia feudalna, drabina feudalna, dziesięcina, feudalizm, hołd lenny, hołd wasalny, immunitet, lenno, renta feudalna, rozdrobnienie feudalne, senior, suzeren, wasal podłoże ideologiczne struktury społecznej (PP). pojęcia i terminy: cechy, gildie, gospodarka towarowo-pieniężna, Hanza, komuny, lokacja, Parlament, patrycjat, plebs, pospólstwo, społeczeństwo stanowe, stan, stan trzeci, Stany Generalne, szlachta, trójpolówka, Wielka Karta Swobód, Złota Bulla scharakteryzować wzorce osobowe człowieka średniowiecza rozróżnić podstawowe akty prawne charakterystyczne dla średniowiecza przedstawić genezę więzi wasalnych omówić różne modele feudalizmu dostrzec wpływ epoki feudalnej na kulturę i krajobraz współczesnej Europy (PP). scharakteryzować gospodarcze podłoże przemian społecznych XI XIII w. wyjaśnić wzajemne zależności między stanami przedstawić przebieg walki stanów o przywileje opisać proces kształtowania się monarchii stanowych dostrzec dynamikę zmian w strukturze społeczeństwa średniowiecznego podjąć dyskusję na temat wpływu przemian społecznych XI XIII w. na współczesną filozofię pomocniczości (PP). Europa wartości. Duchowy wymiar Europy edukacja, kultura. Rola edukacji jako czynnika wyrównywania szans polskiej młodzieży w Europie. Możliwość współpracy. EDUKACJA CZYTELNICZA I MEDIALNA Analiza porównawcza wybranej informacji zaczerpniętej z różnych źródeł (z prasy, audycji telewizyjnych lub radiowych). Kryteria wskazujące na rzetelność i obiektywizm tej informacji. EDUKACJA FILOZOFICZNA Filozofia a inne dziedziny kultury. Filozofia a nauka, religia, sztuka, światopogląd, ideologia. Elementy antropologii filozoficznej. Człowiek jako byt osobowy. Główne koncepcje człowieka. Naturalne i kulturowe środowisko człowieka. Człowiek w relacji z drugim człowiekiem i ze wspólnotami. Człowiek wobec wartości. EDUKACJA FILOZOFICZNA Elementy antropologii filozoficznej. Człowiek jako byt osobowy. Główne koncepcje człowieka. Naturalne i kulturowe środowisko człowieka. Człowiek w relacji z drugim człowiekiem i ze wspólnotami. Człowiek wobec wartości. 2
MŁODSZA EUROPA Historia i kultura krajów Europy Środkowej przed przyjęciem chrześcijaństwa Młodsza Europa daty: 830 906, 863 845, 929 postacie: św. Cyryla, św. Metodego Samona ludy zamieszkujące obszary Młodszej Europy, organizację oraz wierzenia Słowian i Skandynawów (PP). pojęcia i terminy: drużyna, feudalizacja, metropolia, Młodsza Europa, obrządek słowiański, prawo niemieckie, rozbicie dzielnicowe, wiec, wikingowie głagolica, rada miejska, wolnizna (PP). wskazać ośrodki misyjne i przedstawić chrystianizację Młodszej Europy wyjaśnić wpływ osadnictwa na prawie niemieckim na kształtowanie się społeczeństwa stanowego w krajach Młodszej Europy porównać zachodnioeuropejski proces feudalizacji ze środkowoeuropejskim oraz wymienić ich skutki (PP). ŚREDNIOWIECZNE KORZENIE Młodszy feudalizm ŚWIT NARO- DÓW Świt narodów Europy Geneza państw narodowych narodowość z wyboru czy z urodzenia? Swoi przeciw obcym daty: 1337 1453 919, 1154, 1282, 1291 1315, 1302, 1479 (PP). pojęcia i terminy: ksenofobia, legenda dynastyczna, naród, patron krajowy, regionalizm, separatyzm, szowinizm wpływ chrześcijaństwa na rozbudzenie świadomości narodowej proces kształtowania się narodów europejskich proces przechodzenia nietrwałych związków plemiennych w trwałe związki narodowe (PP). wskazać zależności między funkcjonowaniem monarchii stanowych a kształtowaniem się państw narodowych wyjaśnić wpływ konfliktów narodowościowych na rozwój poczucia tożsamości narodowej wskazać na mapie kierunki migracji ludów indoeuropejskich do Europy Zachodniej i Środkowej oraz tereny osadnictwa wyjaśnić zjawisko regionalizmu i separatyzmu w średniowiecznej Europie scharakteryzować średniowieczne rozumienie narodu omówić proces tworzenia się państw narodowych (PP). ŚREDNIO- WIECZNE KORZENIE (lekcja powtórzeniowa) 1 formy ustrojowe średniowiecznych państw europejskich strukturę średniowiecznego społeczeństwa wpływ gospodarki na przeobrażenia społeczne i polityczne państw średniowiecznych (PP). scharakteryzować mentalność ludzi średniowiecza omówić proces kształtowania się średniowiecznego poczucia tożsamości narodowej (PP). 3
POLSKA W MŁODSZEJ EUROPIE PAŃSTWO PIERWSZYCH PIASTÓW Zagadka początków Polski Od państwa gnieźnieńskiego do Królestwa Polskiego DLACZEGO MIESZKO I PRZYJĄŁ CHRZEST? (temat dyskusyjny) KRAJ WIELU KSIĄŻĄT Kraj wielu książąt tendencje odśrodkowe w Polsce piastowskiej Kraj wielu książąt znaczenie wydarzeń 1138 roku Śląskie marzenia o koronie 5 (3 w kanonie) 3 (2 w kanonie) 5 (3 w kanonie) daty: 966, 990, ok. 991, 997, 999, 1000, 1025, 1034 (?), 1050, 1076 963, 1030 1031 postacie: Mieszka I, Bolesława I Chrobrego, Mieszka II, Kazimierza I Odnowiciela, Bolesława II Śmiałego, św. Wojciecha zasięg terytorialny państwa pierwszych Piastów skład etniczny Polski piastowskiej X XI w. postanowienia zjazdu gnieźnieńskiego daty: 968, 972 962, 963, 965 postacie: Dobrawy, Wichmana, Gerona Jordana, Bolesława I (PP). daty: 1138, 1146, 1180, 1215, 1241 1177, 1210 postacie: Bolesława III Krzywoustego, Władysława II Wygnańca, Mieszka III Starego, Kazimierza II Sprawiedliwego, Henryka I Brodatego, Henryka II Pobożnego, Henryka IV Probusa Bolesława IV Kędzierzawego, Leszka Białego postanowienia statutu Bolesława III Krzywoustego pojęcia i terminy: Dagome iudex, opole, zjazd gnieźnieński przyczyny subiektywnej interpretacji historii pojęcia i terminy: kasztelan, wojewoda, zasada pryncypatu, zasada senioratu regalia przyczyny podziału Polski w XII XIII w. (PP). wyjaśnić genezę i proces kształtowania się państwa polskiego w X XI w. scharakteryzować organizację państwa i społeczeństwa w Polsce piastowskiej X XI w. wskazać okoliczności kryzysu monarchii piastowskiej i próby jego przezwyciężenia ocenić rolę chrztu Mieszka I oraz cywilizacyjne konsekwencje przyjęcia chrześcijaństwa porównać odmienne interpretacje tych samych wydarzeń ocenić rolę jednostki w historii (PP). wyjaśnić rolę możnych w decentralizacji państwa opisać okoliczności, w jakich doszło do upadku zasady pryncypatu i senioratu omówić kolejne etapy tworzenia państwa Henryków śląskich ocenić okres rozbicia dzielnicowego dostrzec analogię między rozbiciem dzielnicowym w Polsce a rozbiciem dzielnicowym w Europie (PP). EDUKACJA CZYTELNICZA I MEDIALNA Kompetencje czytelnicze niezbędne do odbioru tekstów literackich, naukowych i popularnonaukowych. EDUKACJA CZYTELNICZA I MEDIALNA Kompetencje czytelnicze niezbędne do odbioru tekstów literackich, naukowych i popularnonaukowych. Polska i jej sąsiedzi. Polska w regionie Europy Środkowej i Bałtyku. Polska i Europa Wschodnia. Dzieje regionu na tle historii Polski i Europy. Przeszłość regionu, jego dziedzictwo kulturowe jako podstawa rozumienia współczesnego regionu. 4
KORONA KRÓLESTWA POLSKIEGO Kto chciał zjednoczenia Polski? Korona Królestwa Polskiego Przemyślidzi i Piastowie Państwo Kazimierza Wielkiego 5 (3 w kanonie) daty: 1295, 1300, 1320, 1370 1306, 1311 1312, 1314, 1339 postacie: Przemysła II, Wacława II, Władysława I Łokietka, Kazimierza III Wielkiego, Ludwika Andegaweńskiego Jakuba Świnki, wójta Alberta (PP). pojęcia i terminy: Korona Królestwa Polskiego, rada królewska, starosta, statuty kazimierzowskie poradlne, żupy związek między powstawaniem społeczeństwa stanowego a dążeniem do zjednoczenia Królestwa Polskiego (PP). przedstawić rolę grup społecznych w walce o zjednoczenie ziem polskich wskazać na mapie efekty kolejnych etapów jednoczenia państwa polskiego omówić przemiany w organizacji państwa, prowadzące od monarchii patrymonialnej do monarchii stanowej (PP). Dzieje regionu na tle historii Polski i Europy. Perspektywy i szanse rozwoju regionu we współpracy krajowej i międzynarodowej. POLSKA W MŁODSZEJ EUROPIE SĄSIEDZI, SOJUSZNICY, NAJEŹDŹCY 4 (2 w kanonie) daty: 1018, 1077, 1228 1230, 1308 1309, 1331, 1335, 1343 1003 1004, 1108 1123, 1291 1306, 1344 1366 postacie: Konrada I Mazowieckiego Przemysła Ottokara II, Giedymina (PP). pojęcia i terminy: kongres wyszehradzki, rzeź Gdańska wpływ położenia państwa Piastów na stosunki z sąsiadami zależność polityki zagranicznej Piastów od wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań politycznych, społecznych i gospodarczych (PP). wskazać na mapie i porównać zmiany terytorialne państwa od Mieszka I do Kazimierza Wielkiego omówić stosunki państwa piastowskiego z sąsiadami w zmieniającej się rzeczywistości geopolitycznej (PP). Polska i jej sąsiedzi. Polska w regionie Europy Środkowej i Bałtyku. Polska i Europa Wschodnia. Dzieje regionu na tle historii Polski i Europy. Przeszłość regionu, jego dziedzictwo kulturowe jako podstawa rozumienia współczesnego regionu. W STRONĘ ŁACIŃSKIEJ Pod znakiem krzyża Pisarze, czytelnicy i budowniczowie kulturotwórcza rola Kościoła w średniowiecznej Polsce daty: 1364 1079, 1270 postacie: Galla Anonima, św. Stanisława, Wincentego Kadłubka Henryka Kietlicza, św. Jadwigi, św. Jacka, św. Kingi nazwy zakonów działających w średniowiecznej Polsce zabytki architektury romańskiej i gotyckiej w Polsce. pojęcia i terminy: zakon żebraczy znaczenie działalności duchowieństwa dla rozwoju Polski piastowskiej podać przykłady realizacji średniowiecznych wzorców osobowych w Polsce piastowskiej omówić wkład Kościoła w rozwój średniowiecznej kultury polskiej odnaleźć pozostałości architektury romańskiej i gotyckiej w regionie przedstawić chrystianizację społeczeństwa polskiego w średniowieczu opisać rozwój szkolnictwa w Polsce Piastów (PP). Dzieje regionu na tle historii Polski i Europy. Specyfika przyrodnicza, społeczna, ekonomiczna, kulturowa regionu w relacji z innymi regionami Polski i Europy. Przeszłość regionu jako dziedzictwo kulturowe, jako podstawa rozumienia współczesności regionu. 5
POLSKA W MŁODSZEJ EUROPIE Wkład mojej małej ojczyzny w rozwój kultury średniowiecza POLSKA W MŁODSZEJ EUROPIE (lekcja powtórzeniowa) 1 scharakteryzować i ocenić dorobek Polski piastowskiej dostrzec zmiany społeczne, gospodarcze i polityczne powstałe w wyniku przekształcenia polskiej monarchii patrymonialnej w monarchię stanową (PP). NARODZINY NOWOŻYTNEJ CZAS ODRO- DZENIA NOWE ŚWIATY Nowe światy Nowe siły, nowe możliwości 4 (1 w kanonie) 3 (1 w kanonie) daty: 1453, 1492 ok. 1450 postacie: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Niccola Machiavellego, Tomasza Morusa, Erazma z Rotterdamu, Williama Szekspira, Jana Gutenberga, Mikołaja Kopernika, Kartezjusza Albrechta Dürera, Galileusza, Francisa Bacona (PP). daty: 1492, 1498, 1519 1522 1519 1521, 1531 1534, 1588 postacie: Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana, Ferdynanda Corteza, Francisca Pizarra ludy zamieszkujące Amerykę Środkową i Południową na pocz. XVI w. wynalazki techniczne sprzyjające odkrywaniu nowych lądów (PP). pojęcia i terminy: humanizm, odrodzenie akademia (PP). pojęcia i terminy: kompanie handlowe, konkwistadorzy karawela, metropolia (PP). wskazać różnice między średniowieczną a humanistyczną wizją człowieka wymienić dzieła wybitnych twórców epoki dostrzec wpływ humanizmu na sztukę, życie intelektualne i koncepcje polityczne w Europie przedstawić początki nowożytnego szkolnictwa, nauki i filozofii (PP). wskazać trasy podróży oraz osiągnięcia wielkich odkrywców omówić skutki odkryć geograficznych ocenić zmiany, jakie przyniosły Europie i światu wielkie odkrycia geograficzne ocenić postawę Europejczyków wobec ludów zamieszkujących odkrywane lądy przedstawić uczestników, kolejne etapy oraz główne obszary rywalizacji o wpływy w koloniach wyjaśnić mechanizmy powstawania globalnych stref wpływów i rywalizacji potęg kolonialnych (PP). EDUKACJA FILOZOFICZNA Różne sposoby pojmowania filozofii. Filozofia a inne dziedziny kultury. Elementy antropologii filozoficznej. Człowiek jako byt osobowy. Główne koncepcje człowieka. Naturalne i kulturowe środowisko człowieka. Człowiek w relacji z drugim człowiekiem i ze wspólnotami. Człowiek wobec wartości. Europa wartości. Duchowy wymiar Europy edukacja, kultura. Rola edukacji jako czynnika wyrównywania szans polskiej młodzieży w Europie. Możliwości współpracy. EDUKACJA FILOZOFICZNA Elementy antropologii filozoficznej. Człowiek jako byt osobowy. Główne koncepcje człowieka. Naturalne i kulturowe środowisko człowieka. Człowiek w relacji z drugim człowiekiem i ze wspólnotami. Człowiek wobec wartości. 6
BOGACTWO NOWOŻYTNEJ 2 (1 w kanonie) daty: 1401, 1531, 1668 postacie: Jeana Baptiste a Colberta nowe instytucje handlowe i finansowe XV XVII w. pojęcia i terminy: banki centralne, domy bankiersko-handlowe, folwark, giełda, kapitalizm, manufaktura, merkantylizm, system nakładczy grodzenia, podaż, popyt (PP). wskazać podstawowe różnice między gospodarką kapitalistyczną a feudalną wyjaśnić wpływ doktryny merkantylizmu na rozwój przemysłu wskazać granicę podziałów gospodarczych w nowożytnej Europie dostrzec wpływ przemian ekonomicznych na zmiany w strukturze społecznej wyjaśnić genezę kapitalizmu przedstawić wpływ postępu technicznego na ekspansję gospodarczą nowożytnej Europy (PP). Polska i jej sąsiedzi. Polska w regionie Europy Środkowej i Bałtyku. Polska i Europa Wschodnia. NARODZINY NOWOŻYTNEJ WŁADCY I PAR- LAMENTY Państwa nowożytnej Europy Rewolucja angielska w XVII w. 3 (2 w kanonie) daty: 1642 1660, 1701, 1721 1624 1642, 1649, 1660, 1678, 1679, 1688 1689, 1689 postacie: Richelieu, Ludwika XIV, Fryderyka Wilhelma I, Iwana IV Groźnego, Piotra I Wielkiego, Olivera Cromwella Karola I, Jakuba II, Wilhelma Orańskiego akty prawne wprowadzające rządy parlamentarne (PP). pojęcia i terminy: absolutyzm, parlamentaryzm, purytanie Deklaracja Praw, etatyzm, kameralizm, opricznina, restauracja (PP). scharakteryzować modele monarchii absolutnej nowożytnej Europy i podać ich przykłady omówić przebieg rewolucji angielskiej i jej efekty ocenić rolę jednostki w historii na przykładzie Olivera Cromwella porównać organizację monarchii absolutnych z organizacją państw rządzonych przez parlamenty (PP). CZYM BYŁA REFORMACJA? (temat dyskusyjny) 2 (1 w kanonie) daty: 1517 1522, 1524 1526, 1529, 1534, 1536 postacie: Marcina Lutra, Jana Kalwina, Henryka VIII Ulricha Zwingliego przyczyny i okoliczności wystąpienia Marcina Lutra pojęcia i terminy: anglikanizm, kalwinizm, luteranizm, protestantyzm, reformacja anabaptyści wpływ humanizmu na rozwój reformacji wskazać na mapie zasięg wpływów reformacji ukazać związki dziejów lokalnych z wydarzeniami doby reformacji omówić teologiczne, kulturowe, narodowe, społeczne i obyczajowe podłoże reformacji porównać założenia różnych nurtów protestantyzmu (PP). Dzieje regionu na tle historii Polski i Europy. 7
NARODZINY NOWOŻYTNEJ KONFLIKTY NOWOŻYTNEJ Chrześcijanie przeciwko chrześcijanom Hegemonia czy równowaga? 3 (2 w kanonie) daty: 1555, 1572, 1598, 1618 1648, 1700 1721 1494 1559, 1545 1563, 1572 1609, 1583 1604, 1701 1713 postacie: Henryka IV, Elżbiety I, Gustawa II Adolfa, Karola V, Karola XII Maksymiliana I, Filipa II metody zwalczania reformacji przez Kościół pojęcia i terminy: barok, Dominium Maris Baltici, inkwizycja, kontrreformacja, noc św. Bartłomieja jezuici, reuniony (PP). ocenić metody, którymi Kościół walczył z reformacją omówić genezę, przebieg i skutki wojen północnych o panowanie nad Bałtykiem scharakteryzować polityczne następstwa religijnego podziału Europy (PP). RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW Dzieje regionu na tle historii Polski i Europy. Specyfika przyrodnicza, społeczna, ekonomiczna, kulturowa regionu w relacji z innymi regionami Polski i Europy. Przeszłość regionu jako dziedzictwo kulturowe, jako podstawa rozumienia współczesności regionu. POTĘGA JAGIELLONÓW RZECZPO- SPOLITA SZLACHECKA 3 (2 w kanonie) 2 (1 w kanonie) daty: 1386, 1409 1411, 1410, 1454 1466, 1525, 1569, 1572 1444, 1515, 1526, 1558 postacie: św. Jadwigi, Władysława II Jagiełły, Jana Długosza, Władysława III Warneńczyka, Kazimierza IV Jagiellończyka, Zygmunta I Starego twórców polskiego renesansu i ich dzieła cechy charakterystyczne oraz przykłady sztuki renesansowej w Polsce i w regionie daty: 1374, 1454, 1505, 1562 1569, 1573, 1606 1608, 1665 1666 1537 postacie: Zygmunta II Augusta Henryka III Walezego, Stefana Batorego, Zygmunta III Wazy, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Mikołaja Zebrzydowskiego, Jerzego Lubomirskiego pojęcia i terminy: hołd pruski, inkorporacja, unia lubelska, złoty wiek przyczyny związku Polski z Litwą pojęcia i terminy: artykuły henrykowskie, demokracja szlachecka, izba poselska, konfederacja, Nihil novi, oligarchia magnacka, pacta conventa, przywileje nieszawskie, rokosz, ruch egzekucyjny, sejm, sejmik, senat, wolna elekcja interrex (PP). scharakteryzować wewnętrzne i międzynarodowe następstwa unii polsko- -litewskiej omówić stosunki polsko-krzyżackie za panowania Jagiellonów wskazać na mapie: zasięg panowania Jagiellonów w XV i XVI w., miejsca ważniejszych wydarzeń, zmiany terytorialne wynikające z realizacji polityki Jagiellonów ukazać związki dziejów lokalnych z wydarzeniami epoki ocenić politykę dynastyczną Jagiellonów i jej konsekwencje dla Polski (PP). wyjaśnić proces kształtowania się polskiego sejmu omówić ewolucję ustroju Polski szlacheckiej i jej skutki (PP). 8
przywileje szlacheckie, które zapewniły szlachcie dominującą pozycję w społeczeństwie instytucje Rzeczpospolitej szlacheckiej i ich kompetencje RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW DEMOKRACJA SZLACHECKA ZŁOTA WOLNOŚĆ CZY ANAR- CHIA? (temat dyskusyjny) SARMACKIE PRZEDMURZE 2 (1 w kanonie) daty: 1564, 1570, 1573, 1596 1652, 1658 postacie: Jana Zamoyskiego, Piotra Skargi postanowienia konfederacji warszawskiej daty: 1605, 1610, 1648, 1655 1660, 1657, 1667, 1683 1699, 1709, 1720 postacie: Jana II Kazimierza, Bohdana Chmielnickiego, Władysława IV, Jana III Sobieskiego, Augusta II Mocnego Stefana Czarnieckiego, Stanisława Żółkiewskiego, Stanisława Leszczyńskiego (PP). pojęcia i terminy: konfederacja warszawska, liberum veto, sarmatyzm, unia brzeska arianie (PP). pojęcia i terminy: potop szwedzki, przedmurze chrześcijaństwa podłoże buntów kozackich na Ukrainie przedstawić zalety i wady demokracji szlacheckiej wskazać przyczyny i przejawy kryzysu demokracji szlacheckiej w XVII w. wyjaśnić wpływ demokracji szlacheckiej na stosunki religijne scharakteryzować stosunek szlachty do państwa, króla i innych grup społecznych wyjaśnić przyczyny konfliktów międzynarodowych Rzeczpospolitej w XVII w. oraz wymienić jej najważniejszych przeciwników wskazać na mapie: przebieg wojen, miejsca najważniejszych bitew, zmiany terytorialne będące konsekwencją konfliktów dostrzec związki regionu z dziejami państwa polskiego w okresie wojen XVII w. omówić polityczne, gospodarcze i kulturalne skutki XVII-wiecznych wojen dla Rzeczpospolitej (PP). Dzieje regionu na tle historii Polski i Europy. Specyfika przyrodnicza, społeczna, ekonomiczna, kulturowa regionu w relacji z innymi regionami Polski i Europy. Przeszłość regionu jako dziedzictwo kulturowe, jako podstawa rozumienia współczesności regionu. NARODZINY NOWOŻYTNEJ (lekcja powtórzeniowa) 1 porządkować wiedzę dotyczącą nowożytnej historii Europy, świata i Polski oraz dokonać jej hierarchizacji tworzyć tablicę synchroniczną według ustalonych przez siebie działów (PP). 9