Koordynacja, współpraca i infolinie na rzecz zapobiegania zamarznięciom

Raport z badania kwestionariuszowego Koordynacja, współpraca i infolinie na rzecz zapobiegania zamarznięciom Redakcja: Jakub Wilczek, Julia Wygnańska Autorzy: W. Bystry, A. Danielewicz, M. Michalski, A. Pindral, Ks. S. Słowik, J. Wilczek, J. Wygnańska Wrocław 2008 strona 1 z 58

Spis treści: 1. WSTĘP...3 2. UCZESTNICY BADANIA I METODOLOGIA...4 2.1. LISTA WYJŚCIOWA KONSTRUKCJA PRZED BADANIEM...4 2.2. KWESTIONARIUSZ KONSTRUKCJA, ZAŁOŻENIA, WNIOSKI...5 3. DZIAŁANIA W WYBRANYCH REJONACH...8 3.1. MIASTO STOŁECZNE WARSZAWA...8 3.2. WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE...11 3.3. WOJEWÓDZTWO POMORSKIE...16 3.4. WOJEWÓDZTWO PODLASKIE...19 3.5. ŁÓDŹ...23 3.6. LUBLIN...25 3.7. WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE...29 4. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA INFOLINII...35 4.1. WIEDZA WYPEŁNIAJĄCYCH KWESTIONARIUSZE O INFOLINIACH W ICH REJONACH...35 4.2. DANE OD OPERATORÓW...37 5. KOORDYNACJA DZIAŁAŃ ZIMOWYCH WOBEC OSÓB BEZDOMNYCH I ZAGROŻONYCH ZAMARZNIĘCIEM...41 5.1. RODZAJE KOORDYNACJI...41 5.2. PREDYSPOZYCJE DO KOORDYNACJI...41 5.3. PODSUMOWANIE...43 6. WNIOSKI KOŃCOWE...44 6.1. WYNIKI BADANIA...44 6.2. METODOLOGIA BADANIA...45 7. ZAŁĄCZNIKI...47 strona 2 z 58

1. Wstęp Opracowanie: Jakub Wilczek Niniejsze badanie przeprowadzone zostało w ramach Projektu Rekomendacja do ogólnopolskiego modelu pomocy osobom bezdomnym w okresie zimowym współfinansowanego ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (FIO). Projekt zakłada opracowanie rekomendacji dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w zakresie stworzenia ogólnopolskiego modelu pomocy osobom bezdomnym w okresie zimowym. Zadaniem modelu ma być zapewnienie osobom bezdomnym łatwego dostępu do pomocy w tym trudnym dla nich okresie, co przełoży się na wzrost ich bezpieczeństwa (zmniejszenie liczby zamarznięć i innych uszczerbków na zdrowiu spowodowanych wychłodzeniem organizmu), a także na wzrost poczucia bezpieczeństwa w ogóle społeczeństwa poprzez zmniejszenie ilości osób bezdomnych bytujących w miejscach do tego nie przeznaczonych (dworce kolejowe, klatki schodowe, piwnice, pustostany, ogródki działkowe, węzły ciepłownicze, itp.). Rekomendacja zostanie opracowana przez powołaną w ramach projektu pięcioosobową Grupę Roboczą, w skład której wchodzą osoby wykazujące się dużą wiedzą teoretyczną i praktyczną w zakresie pomocy osobom bezdomnym przedstawiciele administracji państwowej, w której kompetencjach jest organizacja pomocy dla osób bezdomnych, organizacji pozarządowych udzielających pomocy osobom bezdomnym oraz badacze zajmujący się naukowo zjawiskiem bezdomności. W celu pozyskania jak najszerszego spojrzenia na problem, postanowiono uzupełnić zasoby wiedzy wnoszone przez członków Grupy Roboczej o informacje o aktualnie funkcjonujących modelach pomocy osobom bezdomnym na terenie całego kraju. W tym celu przeprowadzono m.in. badanie kwestionariuszowe, którego wyniki prezentowane są w niniejszym opracowaniu. Celem badania była identyfikacja dobrych praktyk oraz luk w istniejących systemach pomocy, w szczególności skupiono się na koordynacji działań zimowych, prowadzonych infoliniach dla osób bezdomnych oraz planach poszczególnych instytucji na najbliższą zimę. Łącznie w badaniu wzięły udział 54 instytucje z 15 województw (w badaniu nie wzięła udziału żadna instytucja z woj. opolskiego) szczegółowa lista znajduje się w Załączniku nr 1. Zgromadzone kwestionariusze pozwalają na opisanie sposobów koordynacji działań zimą na rzecz zapobiegania zamarznięciom w następujących rejonach: aglomeracja warszawska, województwo dolnośląskie, województwo pomorskie, województwo podlaskie, miasto Łódź, miasto Lublin oraz województwo świętokrzyskie. strona 3 z 58

2. Uczestnicy badania i metodologia 2.1. Lista wyjściowa konstrukcja przed badaniem Opracowanie: Maciej Michalski Na kolejnych spotkaniach grupy roboczej ustalano, a następnie uszczegółowiano listę podmiotów, do których zostały wysłane kwestionariusze zawierające pytania dotyczące różnych form koordynacji pomocy udzielanej osobom bezdomnych i zagrożonym zamarznięciem podczas zimy. Na I spotkaniu grupy roboczej w dn. 19.08.2008 ustalono, że adresatami kwestionariusza będą przede wszystkim instytucje zarządzające systemem pomocy osobom bezdomnym, natomiast na II spotkaniu grupy roboczej w dn. 3-4.09.2008 wyartykułowano potrzebę wyraźniejszego określenia grupy, której dotyczyć będzie rekomendacja oraz zmieniono założenia dotyczące odbiorców kwestionariusza. Odbiorców podzielono na: prowadzących infolinie dla bezdomnych wg listy MPiPS (instytucje mogące dostarczyć informacji nt. funkcjonowania istniejących rozwiązań) listę pozyskano ze strony internetowej MPiPS (www.mpips.gov.pl). Wykaz bezpłatnych infolinii dla bezdomnych (tabela 1, str. 36), korzystających z infolinii (instytucje mogące ocenić istniejące rozwiązania), w tym: o o o organizacje/instytucje prowadzące placówki (ogrzewalnia, noclegownia, schronisko, jadłodajnia), instytucje mainstreamowe - instytucje posiadająca wśród swoich klientów ludzi bezdomnych (szpitalne izby przyjęć, pogotowia ratunkowe, straże miejskie, policja, ośrodki pomocy społecznej, izby wytrzeźwień), instytucje zarządzające instytucje zajmujące się lub zobowiązane do uczestniczenia w procesie zapobiegania zamarznięciom, np. poprzez finansowanie określonych działań (m.in. urzędy marszałkowskie, urzędy wojewódzkie, ośrodki pomocy społecznej, centra zarządzania kryzysowego). Warto zaznaczyć, że w wielu przypadkach instytucje, które prowadzą infolinie są także instytucjami mieszczącymi się w pozostałych kategoriach (udzielające pomocy, mainstreamowe, zarządzające). Ponadto, przedstawiciele poszczególnych regionów w zespole roboczym wskazali je, jako te, w których instytucje zostały objęte szczegółowym badaniem. W grupie tej znalazły się: Pomorze, Warszawa, Wrocław, woj. świętokrzyskie, Dolny Śląsk oraz jedno województwo, w którym prowadzono infolinię, ale z niej zrezygnowano woj. lubelskie (na podstawie wyników badania trudno jednak jednoznacznie określić, czy w województwie tym infolinia funkcjonuje, czy nie por. podpunkt 3.6.). W porozumieniu z członkami grupy roboczej opracowano zaktualizowaną listę instytucji wytypowanych do badania, na której znalazły się następujące podmioty: 16 wydziałów polityki społecznej urzędów wojewódzkich, 16 wydziałów bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego urzędów wojewódzkich, 16 komend wojewódzkich policji, 6 straży miejskich, 1 komenda Straży Ochrony Kolei, strona 4 z 58

6 rejonów dworców kolejowych, 15 miejskich ośrodków pomocy społecznej, 6 miejskich centrów zarządzania kryzysowego, 7 placówek służby zdrowia, ok. 40 organizacji pozarządowych i ich oddziałów (placówek). Adresy ww. instytucji pozyskano przez strony internetowe, w niektórych przypadkach (głównie nieaktualne informacje w internecie) kontaktowano się telefonicznie z ich przedstawicielami w celu uzyskania konkretnej informacji dotyczącej adresu korespondencyjnego. Wszystkie uzyskane informacje gromadzono w stworzonej w tym celu elektronicznej bazie danych, która zawiera: nazwę instytucji, adres, adres korespondencyjny (jeśli występował), adres e-mail oraz numer telefonu. Ponieważ w zbyt wielu przypadkach nie można było uzyskać konkretnej informacji o osobach mogących wypełnić kwestionariusz, baza nie zawierała imion i nazwisk tych osób. Informacje te zostały uzupełnione dopiero po nadesłaniu kwestionariuszy. Końcowym etapem tej fazy projektu było rozesłanie kwestionariuszy do interesariuszy oraz zarejestrowanie nadesłanych. Procedura wysyłania ankiet została oparta na dwóch metodach: poczta tradycyjna kwestionariusz został wysłany do wszystkich instytucji znajdujących się na liście wraz z informacją o możliwości przysłania go pocztą e-mail oraz otrzymania/wypełnienia kwestionariusza drogą internetową, internet na stronie internetowej zamieszczono kwestionariusz off-line (do pobrania w formacie plików.pdf, oraz.doc) oraz on-line (możliwość wypełnienia bezpośrednio na stronie internetowej). Najwięcej kwestionariuszy zostało nadesłanych przez wypełnienie formularza on-line (34), na drugim miejscu pod względem nadesłanych kwestionariuszy znalazł się e-mail (promocja@bratalbert.org.pl z liczbą 17 kwestionariuszy). Zaledwie 3 kwestionariusze zostały nadesłane pocztą tradycyjną. Wszystkie kwestionariusze zostały zarejestrowane poprzez nadanie im numeru i skrótu nazwy instytucji oraz wpisane do bazy danych (matrycy) gromadzącej wyniki badań. 2.2. Kwestionariusz konstrukcja, założenia, wnioski Opracowanie: Jakub Wilczek Kwestionariusz (Załącznik nr 2) składający się z 35 pytań był kierowany w tej samej wersji do wszystkich odbiorców wymienionych w poprzednim podpunkcie. Dzięki temu model pomocy wypracowany w jednej społeczności lokalnej był opisywany przez kilka różnych instytucji. Kwestionariusz składał się z trzech zasadniczych części Działania zimowe i koordynacja, Infolinia oraz Sugestie na przyszłość. W części końcowej kwestionariusz zawierał miejsce na dodatkowe obserwacje respondentów oraz tzw. stopkę, czyli pytania o dane kontaktowe osób i instytucji wypełniających formularz. strona 5 z 58

2.2.1. Działania zimowe i koordynacja Pytania z tej grupy miały na celu zebranie wiedzy o systemach pomocy bezdomnym w poszczególnych częściach kraju i sposobach ich koordynacji. Pytano o: zasięg działania (rejon) instytucji wypełniającej kwestionariusz (respondenta), rodzaje działań pomocowych podejmowanych zimą w rejonie działania respondenta i przez samego respondenta, sposoby i zasięg koordynacji pomocy oraz ocenę zalet i wad wybranego w tym zakresie rozwiązania, udział respondenta w procesie koordynacji pomocy, trudności napotykane przez respondenta w przedmiotowym zakresie. Pytania te pozwalały na zidentyfikowanie istniejących systemów pomocy, biorących w nich udział instytucji, sposobów ich koordynacji, ocenę ich skuteczności, a także wskazanie dobrych praktyk i luk w opisywanych systemach. 2.2.2. Infolinia Pytania dotyczące działalności informacyjnej dla osób bezdomnych (ze szczególnym uwzględnieniem informacyjnej linii telefonicznej tzw. infolinii) podzielono wg trzech rodzajów respondentów: pytania wspólne dla respondentów prowadzących infolinię i tych, w których rejonie działała infolinia, pytania wyłącznie dla respondentów prowadzących infolinię, pytania dla respondentów, w których rejonie nie jest prowadzona infolinia. Część wspólna dla respondentów prowadzących infolinię i tych, w których rejonie działała infolinia obejmowała pytania o: powstanie infolinii, cel funkcjonowania infolinii, z zaproponowanym podziałem na: o udzielanie informacji osobom bezdomnym, o udzielanie informacji mieszkańcom i zainteresowanym instytucjom/służbom, o miękką koordynację pracy placówek i służb (wymianę informacji bez możliwości wyegzekwowania interwencji w konkretnym przypadku), o twardą koordynację pracy placówek i służb (uwzględniającą możliwość nakazania interwencji), okres działania infolinii, zasięg działania infolinii, sposoby promocji infolinii. Część ta dostarczała wielu istotnych informacji o ogólnym funkcjonowaniu infolinii. Co istotne, w przypadku respondentów, którzy nie prowadzą infolinii pytania te pozwalały na identyfikację ich stanu wiedzy o infolinii prowadzonej w ich rejonie i weryfikację informacji podawanych przez operatorów infolinii. strona 6 z 58

Pytania tylko dla respondentów infolinii dotyczyły głównie kwestii technicznych oraz danych o wykorzystaniu infolinii. Pytano o: informacje techniczne związane z prowadzeniem infolinii (operator, rodzaj połączenia, itp.), pracowników obsługujących infolinie i wykorzystywane przez nich materiały, opis siedziby infolinii, częstotliwość korzystania z infolinii przez różne grupy użytkowników, sposoby rejestracji rozmów i udzielanej na ich podstawie pomocy, liczbę rozmów i interwencji w ostatnich latach, sposób finansowania infolinii. Powyższe pytania dostarczyły szczegółowych informacji o technicznej stronie funkcjonowania poszczególnych infolinii, bardzo istotnych z punktu widzenia potrzeby stworzenia jednolitego modelu funkcjonowania infolinii. Część dla respondentów, w których rejonie nie jest prowadzona infolinia składała się z jednego pytania o inne formy koordynacji i współpracy instytucji, które mogłyby zastąpić infolinię w wybranych obszarach. 2.2.3. Sugestie na przyszłość W części tej pytano respondentów zarówno o plany na najbliższą zimę, jak i o ich wyobrażenie o koordynacji systemu pomocy osobom bezdomnym. Poszczególne pytania dotyczyły: wskazania instytucji, która zdaniem respondenta jest najbardziej predestynowana do koordynacji pomocy zimowej, wskazania instytucji, które powinny współpracować w ramach systemu zimowej pomocy osobom bezdomnym, planów respondenta oraz ogółu instytucji w rejonie na najbliższą zimę. Pytania te dostarczały informacji o idealnym zdaniem respondentów systemie koordynacji pomocy zimą, pozwalały na wskazanie brakujących ogniw istniejących systemów. Część dotycząca planów na najbliższą zimę pozwalała na ocenę stanu przygotowań do zimy poszczególnych respondentów, jak również ich znajomość ogólnych planów zimowych realizowanych w ich rejonie. strona 7 z 58

3. Działania w wybranych rejonach W tej części raportu opisane zostały działania podejmowane na rzecz zapobiegania zamarznięciom z perspektywy poszczególnych rejonów. Przy wyborze rejonów kierowano się liczbą ankiet, które z danej okolicy spłynęły. Przy określeniu zasięgu rejonu kierowano się wskazaniami respondentów dotyczącymi terytorialnego zasięgu ich działania. Np. większość instytucji z Warszawy wskazało miasto jako zasięg swojego działania, stąd analizowanym rejonem jest Miasto Stołeczne a nie np. województwo jak w przypadku rejonu dolnośląskiego. Jeśli dany rejon był opisywany tylko w jednym lub dwóch kwestionariuszach nie była brana pod uwagę w tej części raportu. Ostatecznie opisano siedem rejonów: M. St. Warszawa, województwa dolnośląskie, pomorskie, podlaskie i świętokrzyskie oraz miasta Łódź i Lublin. Do opisu poszczególnych rejonów zastosowany ten sam szablon. 3.1. Miasto Stołeczne Warszawa Opracowanie: Julia Wygnańska 3.1.1. Instytucje biorące udział w badaniu Spośród kilkudziesięciu instytucji warszawskich, do których skierowano prośbę o wypełnienie ankiety odpowiedzi udzieliło sześć. Wśród nich znalazło się jedno schronisko, warszawskie oddziały dwóch dużych sieciowych organizacji pozarządowych, organizacja pozarządowa o zasięgu mazowieckim (bank żywności), wojewódzka stacja pogotowia ratunkowego i transportu sanitarnego oraz dzielnicowy ośrodek pomocy społecznej jedyna instytucja o zasięgu dzielnicowym. Pozostałe lokują swoje działania w mieście lub w mieście i województwie mazowieckim. Instytucje, które odpowiedziały na ankietę stanowią jedynie ułamek wszystkich zapewniających pomoc osobom bezdomnym i zagrożonym zamarznięciem na terenie aglomeracji warszawskiej. Gdyby w niniejszym opracowaniu wzięto pod uwagę jedynie działania przedstawione w ankietach, obraz wyłaniający się z analizy kwestionariuszy byłby niepełny. Dlatego w niektórych aspektach został on uzupełniony o informacje autora płynące z innych źródeł. 3.1.2. Dodatkowe działania zimowe Zdaniem respondentów, w ich rejonie ogólnie prowadzone są działania wobec ludzi zagrożonych zamarznięciem. Nie wiadomo jednak czy są to działania takie same jak w ciągu całego roku, czy jakieś szczególne w okresie zimy, czy też na czas mrozów, ponieważ instytucje odpowiadały na to pytanie niekonkluzywnie. Deklarując własne działania, jedna organizacja wspomniała o wieszaniu plakatów, inna o prowadzeniu akcji promocyjnej (informacja na stronie internetowej poświęconej pomocy społecznej), dwie o uruchamianiu dodatkowych miejsc noclegowych. Bank żywności prowadzi zimową świąteczną zbiórkę żywności na rzecz osób potrzebujących, w tym bezdomnych. Badanym instytucjom znanych jest więcej działań prowadzonych w Warszawie. Największa zgodność panuje co do faktu zmieniania zasad przyjęć do placówek, chociaż wyrażono wątpliwość czy dotyczy to rzeczywiście wszystkich placówek. Zmieniano też zasady korzystania ze środków transportu (przewożono chorych). Prowadzone były szkolenia dla służb miejskich o tym gdzie odwozić jakiego bezdomnego instytucje informowały o swojej ofercie. Straż miejska patrolowała pustostany i działki i rozwoziła na ich terenie posiłki. strona 8 z 58

3.1.3. Koordynacja działań Koordynacja działań zimą jest oparta o te same mechanizmy co podczas całego roku i przybiera formę regularnych spotkań zainteresowanych instytucji (Rada Opiekuńcza Miasta Warszawy, jednocześnie Komisja Dialogu Społecznego ds. Bezdomności). Podczas spotkań każda organizacja ma możliwość udziału, zabierania głosu i zgłaszania problemów. Instytucje, które deklarują współpracę w ramach Rady, kontynuują ją pozostając w kontakcie telefonicznym. Rada Opiekuńcza skupia jednak wyłącznie organizacje pozarządowe i przedstawicieli centralnego samorządu Warszawy. Nie dziwi więc, że instytucje inne niż organizacje pozarządowe (OPS, stacja pogotowia ratunkowego), które odpowiedziały na ankietę uważają, że koordynacji działań w mieście nie ma. O braku koordynacji wsparcia zimowego świadczy również fakt, iż badane instytucje nie były w stanie udzielić odpowiedzi na pytanie o formę ich udziału w tym przedsięwzięciu. Dwie wskazały wprost, że w koordynacji nie uczestniczą, jedna wydelegowała pracownika, a jedna udziela informacji. Jedna placówka poddaje się twardej koordynacji we współpracy ze szpitalem: przyjmujemy osoby ze szpitala, ponieważ osoba bezdomna nie może być wypisana ze szpitala w nieznane, dlatego miejsca są zaklepywane u nas, co jest wpisywane w kartę wypisu szpitalnego. Wśród wad takiego sposobu koordynacji wskazano na jedynie doradczy charakter Rady Opiekuńczej i brak jej organizacyjnego zaplecza. Z drugiej strony wyrażono wątpliwość dotyczącą zasadności trwadszego koordynowania działań wobec bezdomności np. przez jednego wyznaczonego lidera. Można to uznać za głos poniekąd popierający formułę Rady Opiekuńczej: Organizator lider pomocy dla osób bezdomnych może kompleksowo i zgodnie z procedurami rozpoznawać potrzeby osób bezdomnych, organizować i realizować działania w celu zaspokojenia tych potrzeb, ale zgodnie z ustalonymi procedurami. I tu może wystąpić problem ponieważ nie wszyscy bezdomni mogą pasować do tych procedur i mogą nie otrzymać pomocy we właściwym momencie. Organizacje działające niezależnie mają większą swobodę podejmowania decyzji i działań co pozwala na szybkie reakcje w stosunku do każdej sytuacji bez zbędnego oczekiwania. Zlecanie realizacji zadań innym organizacjom może istnieć wtedy, jeżeli ta dysponuje odpowiednią bazą i otrzymuje publiczne środki na ten cel. Wśród innych zalet wymieniono możliwość wymiany doświadczeń w opiece nad bezdomnymi, nawiązywanie osobistych kontaktów z kolegami po fachu, co przekłada się na możliwość szybkiego reagowania gdy jest to potrzebne. Udział w spotkaniach Rady daje pełny obraz sytuacji panującej w mieście. W odbiorze jednej z instytucji jesienią i zimą następuje sprężenie członków pod presją dodatkowych zadań zlecanych przez samorząd i konieczności dokonania uzgodnień dotyczących działań zimowych (gdzie, ile łóżek, miejsc, ile posiłków, gdzie do szpitala, itp.). 3.1.4. Trudności zimą Warszawskie instytucje wymieniając trudności pojawiające się szczególnie w okresie zimy zwróciły uwagę na zwiększoną koncentrację ludzi bezdomnych przebywających na terenie swojego rejonu (dzielnica Wola) oraz ogólnie zwiększającą się liczbę chętnych do skorzystania z pomocy placówek, które z kolei nie są w stanie ich zaspokoić i muszą naprędce organizować np. dodatkowe materace. W mieście problemem jest również brak miejsc dla ludzi bezdomnych wymagających pomocy medycznej zwłaszcza przewlekle chorych. Jedyna w mieście specjalistyczna poradnia zdrowia dla bezdomnych jest w okresie mrozów przeciążona. Występuje także problem strona 9 z 58

z umieszczeniem w placówkach ludzi pod wpływem alkoholu. Jedna z instytucji wskazała, że szczególne trudności powoduje brak koordynacji działań między służbami. 3.1.5. Wiedza o infoliniach w rejonie W Warszawie tylko jedna instytucja przypomina sobie fakt istnienia infolinii, chociaż wcześniej dwie podają numer telefonu (różniący się od siebie: 9287, 987). Odpowiedzi dotyczące funkcjonowania infolinii są niekonkluzywne, instytucje wyraźnie się gubią. Niektóre za infolinię uważają raczej bezpośrednią współpracę między sobą, której narzędziem jest telefon, a głównym przedmiotem wymianę informacji. Nawet jeśli w mieście kiedyś taka infolinia działała, to badane instytucje nic lub bardzo niewiele o niej wiedzą. 3.1.6. Koordynacja przy braku infolinii Wśród warszawskich instytucji, które odpowiedziały na ankietę nie ma żadnej prowadzącej infolinię. Jak wskazują inne dane, takiej infolinii w mieście po prostu nie ma. Udziela się jednak informacji (w tym o dostępnych miejscach w placówkach) ludziom bezdomnym a także mieszkańcom i zainteresowanym służbom. Prawdopodobnie robią to poszczególne placówki. 3.1.7. Sugestie na przyszłość Zdaniem warszawskich instytucji, które wypełniły ankietę, instytucją najbardziej predestynowaną do koordynowania pomocy zapobiegającej zamarznięciom jest porozumienie lub platforma instytucji prowadzących placówki dla bezdomnych (2 wskazania). Wskazano również Ośrodek Pomocy Społecznej, miejski samorząd, straż miejską oraz Urząd Marszałkowski (po jednym wskazaniu). Żadna instytucja nie wskazała na siebie: stacja pogotowia ratunkowego wskazała straż miejską, prowadzący placówkę wskazali Urząd Miasta, OPS, Urząd Marszałkowski, Bank Żywności, OPS wskazały porozumienie organizacji prowadzących placówki. Instytucje, które powinny uczestniczyć we współpracy w rejonie aby efektywnie zapobiegać zamarznięciom to przede wszystkim ośrodki pomocy społecznej, straż miejska, policja (wszyscy respondenci na nie wskazali), prowadzący schroniska, noclegownie i jadłodajnie (po 5 wskazań z 6 możliwych) oraz Urząd Miasta i Straż Ochrony Kolei. Dwie instytucje uważają, że we współpracy powinny uczestniczyć wszystkie instytucje wymienione w tym pytaniu. Trzem (połowie) badanych instytucji nie są znane plany w rejonie na czas najbliższej zimy. Trzy instytucje wiedzą coś o planowanych regularnych spotkaniach prawdopodobnie chodzi o spotkania Rady Opiekuńczej. Same badane instytucje wśród własnych planów wymieniają udział w regularnych spotkaniach. Dwie przyznają, że nie mają żadnych planów. 3.1.8. Podsumowanie W Warszawie koordynacja i współpraca ma charakter taki sam w ciągu całego roku, chociaż na okres zimy uruchamiane są szczególne działania bezpośrednie podyktowane koniecznością zapobiegania zamarznięciom strona 10 z 58

z powodu braku schronienia. Koordynacja i współpraca mają charakter wymiany informacji i podtrzymywania kontaktów osobistych między pracownikami różnych instytucji, które przydają się w sytuacjach kryzysowych. Posiada ona symptomy koordynacji miękkiej (udzielanie informacji o wolnych miejscach zainteresowanym służbom), jednak dzieje się to raczej ad hoc niż w sposób uporządkowany i systemowy. Uczestniczą w niej placówki świadczące usługi bezpośrednie na rzecz ludzi bezdomnych. Służby publiczne, które swoich działań nie adresują wyłącznie do ludzi bezdomnych, a jedynie posiadają ich w gronie swoich klientów, nie uczestniczą w niej wręcz deklarują jej brak. W rejonie nie jest prowadzona infolinia lub jeśli jest lub była w poprzednich latach to wiedza o niej nie jest wystarczająco szeroka. 3.2. Województwo dolnośląskie Opracowanie: Aleksander Pindral 3.2.1. Instytucje biorące udział w badaniu Z regionu Dolnego Śląska otrzymano 13 wypełnionych ankiet. Odpowiedzi udzieliły instytucje, które mają swoje siedziby we Wrocławiu (8 instytucji), Jeleniej Górze (3 instytucje), w Wałbrzychu i w Leśnej w pow. lubańskim (po 1 instytucji). Z ogólnej liczby instytucji, które wzięły udział w badaniach, pięć prowadzi placówkę dla bezdomnych (jedna z nich dodatkowo prowadzi infolinię), pięć instytucji posiada wśród swoich klientów osoby bezdomne, cztery instytucje włączają się w działania na rzecz zapobiegania zamarznięciom osób bezdomnych w zimie (dla jednej z tych instytucji osoby bezdomne stanowią też klientelę w ciągu całego roku). Jeżeli chodzi o zasięg działania omawianych instytucji, to jedna z nich działa na obszarze dwóch województw (dolnośląskie i opolskie), obszar województwa dolnośląskiego obejmuje swoimi działaniami trzy instytucje, w granicach jednego miasta działa pięć instytucji, działania trzech kolejnych instytucji zamykają się w obszarze konkretnej gminy, jedna organizacja ma swoje placówki na terenie dwóch gmin. Istotnym spostrzeżeniem jest to, że organizacje prowadzące placówki dla osób bezdomnych w konkretnych gminach w trzech przypadkach zrobiły zaznaczenie, że przy przyjęciach nie stosują zasady rejonizacji. 3.2.2. Dodatkowe działania zimowe W odpowiedzi na pytanie o podejmowane w rejonie danej instytucji działania na rzecz ludzi zagrożonych zamarznięciem podczas zimy respondenci w 12 przypadkach potwierdzili, że znane są im takie działania. Przede wszystkim dostrzegana jest kampania informacyjna (11 wskazań) polegająca na wskazywaniu osobom narażonym na bezpośrednie oddziaływanie niskich temperatur dostępnej oferty pomocy. Odbywa się to poprzez masowe środki przekazu, informatory, plakaty, ulotki, infolinie, a także w drodze bezpośredniego kontaktu przedstawicieli służb publicznych z kategoriami osób zagrożonych zamarznięciem. Respondenci mają też wiedzę o urządzaniu w placówkach pomocowych dodatkowych miejsc noclegowych (10 wskazań), przy tym przyjęcia w nich odbywają się na zmienionych zasadach z korzyścią dla szukających schronienia (9 wskazań). Dostrzegana jest również aktywność patroli straży miejskiej, policji, pracowników MOPS, Straży Ochrony Kolei, których celem jest docieranie do takich miejsc przebywania osób bezdomnych, które nie dają zabezpieczenia przed zimnem i mrozem (9 wskazań). strona 11 z 58

Skutkiem interwencji ma być umieszczenie osoby bezdomnej w placówce. Instytucje wskazują na inne jeszcze rodzaje działań zimowych: wydawanie ciepłych posiłków (3 wskazania), spotkania koordynacyjne służb publicznych i organizacji pozarządowych, pomoc materialna ludziom ubogim w ich miejscu zamieszkania (opał, odzież, obuwie, węgiel, obiady dla dzieci w szkole), zatrudnianie dodatkowych pracowników, monitorowanie placówek pod kątem posiadanych miejsc. Pod zastanowienie należy wziąć wagę spostrzeżenia, iż nikomu z wypełniających ankietę nie są znane jakieś szczególne działania instytucjonalne podejmowane w sytuacji wystąpienia dużych mrozów. Kolejne pytanie ankiety dotyczyło własnych działań badanej instytucji na rzecz ludzi zagrożonych zamarznięciem podczas zimy. Na to pytanie wypowiedzieli się przedstawiciele instytucji, których pracownicy uczestniczą w grupach patrolowych, prowadzą akcję informacyjną, wydają posiłki, albo udostępniają dodatkowe miejsca noclegowe na zmienionych zasadach. W sumie odpowiedzi udzieliło 11 podmiotów. 3.2.3. Koordynacja działań W odpowiedziach na pytanie o sposób koordynacji działań w rejonie działania danej instytucji, pojawia się duży obszar niejednoznaczności. W przekonaniu części respondentów koordynacja ta dokonuje się w oparciu o regularne spotkania współpracujących instytucji (5 wskazań), dwie instytucje nazywają uczestników tych spotkań Zespołem zimowym, jednak pięć odpowiedzi zaprzecza istnieniu takiego zespołu. Sześć odpowiedzi przemawia za tym, że te spotkania wpisane są w całoroczne działania na rzecz osób bezdomnych. Tyle samo odpowiadających (6 podmiotów) wyraża przekonanie, że za koordynację działań zimowych odpowiada jedna instytucja, jednak wskazana instytucja swoją odpowiedzią tego nie potwierdza. Znamienny jest w tym względzie przykład Wrocławia. Cztery instytucje rolę lidera procesu koordynacji przypisuje MOPS-owi, natomiast MOPS uważa, że koordynacja odbywa się za sprawą regularnych spotkań zainteresowanych instytucji. Tylko Komenda Wojewódzka Policji we Wrocławiu zajmuje stanowisko, że jest koordynatorem działań, lecz dotyczy to podległych jej jednostek. Porządkując odpowiedzi miastami, Wrocław w przedmiocie koordynacji dopracował się regularnych spotkań zainteresowanych instytucji, Jelenia Góra polega w tym względzie na kontaktach telefonicznych i e-mailowych, Wałbrzych i Leśna udzieliły niejednoznacznej odpowiedzi, a mianowicie, że działania zimowe są koordynowane tak samo jak w ciągu całego roku. Pozostaje pytanie, jak? Jako obszar, na którym zimowe działania na rzecz osób bezdomnych podlegają do pewnego stopnia koordynacji wymieniane jest najczęściej miasto (7 wskazań), ale również region, województwo, gmina i inne (powiat, współpracujące gminy, dzielnica). W zależności od uwzględnianego obszaru, uczestnikami spotkań służących dokonywaniu pewnych uzgodnień na temat działań podejmowanych dla zabezpieczenia potrzeb i praw osób bezdomnych są: służby wojewody, jednostki wpisane w strukturę powiatu lub gminy, a poza nimi organizacje pozarządowe, pogotowie ratunkowe, izby wytrzeźwień, Straż Ochrony Kolei. Nie tej liście brak jest przedstawiciela Urzędu Marszałkowskiego. Zaletę regularnych spotkań podmiotów działających na rzecz osób bezdomnych tak zimą, jak i w ciągu całego roku dostrzega się w tym, że w ogóle takie spotkania odbywają się i ma miejsce wymiana doświadczeń i zbliżenie stanowisk. Koordynacja działań w podobnej formie i zakresie przez cały rok ułatwia, zdaniem innego respondenta, współpracę i wykorzystywanie nabytych doświadczeń. Tam gdzie padła odpowiedź, że za koordynację odpowiada strona 12 z 58

jedna instytucja i jest ona liderem tego procesu, jako zaletę podnosi się to, że współdziała ona ze służbami, inspekcjami i strażami na terenie miasta na rzecz bezdomnych zapewniając miejsca noclegowe, żywność i opał. Gdy mowa jest o wadach wyróżnionych form koordynacji, to regularnym spotkaniom zainteresowanych instytucji przypisuje się tą wadę, że każdy działa indywidualnie, niekiedy działania te są powielane przez różne instytucje. W opinii innego respondenta, który wyraził głos krytyczny, wadą jest to, że spotkania kończą się na słownych deklaracjach, zasady współpracy nie są opracowane w formie dokumentu. Instytucje, które wzięły udział w badaniu ankietowym gotowe są delegować na rzecz spotkań pracownika (6 wskazań). Dwie placówki dla osób bezdomnych deklarują stosowanie się do zaleceń podmiotu prowadzącego infolinię. Na rzecz koordynacji działań dwa podmioty gotowe są utrzymywać stały kontakt z innymi instytucjami, a dwa inne dostarczać informacji do infolinii. 3.2.4. Trudności zimą Na temat trudności przeżywanych w okresie zimy wypowiedziały się bezwyjątkowo organizacje prowadzące placówki dla osób bezdomnych. Zgłaszają przede wszystkim brak środków finansowych na zabezpieczenie bieżących potrzeb w związku ze zwiększoną ilością osób w Schronisku. Problemem samym w sobie jest też znaczne przepełnienie placówek. Przedstawiciel służby mundurowej - jedyny podmiot z grona pozostałych instytucji, zgłosił jako występujący w okresie zimy problem brak miejsc w placówkach oraz fakt nie przyjmowania do placówek osób nietrzeźwych, co skutkowało zablokowaniem patrolu czasami na kilkadziesiąt minut. 3.2.5. Wiedza o infoliniach w rejonie W regionie dolnośląskim działają dwie infolinie. W 10 odpowiedziach znaleźć można potwierdzenie, że o istnieniu infolinii w omawianym regionie instytucje wiedzą. Uczestnicy badań w sześciu odpowiedziach trafnie wskazali z czyjej inicjatywy powstała infolinia, przy tym dwóm podmiotom wiadomo było o infolinii działającej w Wydziale Zarządzania Kryzysowego Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego, a dwóm innym o infolinii prowadzonej przez Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Koło Wrocławskie. W analizie pominięto dwie odpowiedzi udzielone przez wymienione wyżej instytucje. Infolinie w przekonaniu ankietowanych służą głównie temu, by osoby bezdomne mogły uzyskać informację na temat wolnych miejsc w placówkach, jak również dowiedzieć się o adresy interesujących ich placówek pomocowych (9 wskazań). Wśród informacji udzielanych osobom bezdomnym drogą infolinii, rangę nadano również tym dotyczącym możliwości spożycia darmowego posiłku. Udzielanie informacji mieszkańcom i zainteresowanym instytucjom to drugi wg ilości wskazań cel funkcjonowania infolinii (7 wskazań). Chodzi o informacje, w oparciu o które ktoś mógłby pokierować osobę bezdomną w miejsce, gdzie dostępna jest oferta pomocy adekwatna do jej sytuacji. Pięć podmiotów zaznaczyło miękką koordynację, jako cel funkcjonowania infolinii, dwie organizacje prowadzące ośrodki dla bezdomnych przyjęło, że drogą infolinii odbywa się koordynacja twarda. Na siedem udzielonych odpowiedzi dotyczących okresu funkcjonowania infolinii, sześć trafnie wskazuje, że infolinie działają przez okres całego roku. Siedem podmiotów wykazuje też pełna orientację, że infolinie działają przez wszystkie trzy sezony objęte badaniami. Osiem ankietowanych instytucji ma wiedzę, że infolinie działają 24 godziny strona 13 z 58

na dobę przez 7 dni w tygodniu. Pozostałe podmioty nie udzieliły w tym punkcie żadnej odpowiedzi. Infolinia TPBA udziela informacji dotyczących oferty pomocowej na terenie Wrocławia (najobszerniej), ale również województwa i całego kraju (informacje zawężone do adresów placówek). Wydział Zarządzania Kryzysowego Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego służy informacjami z obszaru województwa. Każda z ośmiu odpowiedzi na pytanie o zasięg działania infolinii wskazuje któryś z tych obszarów, przy tym w pięciu odpowiedziach zaznaczone jest województwo. 3.2.6. Operator infolinii W analizie pominięto odpowiedzi dwóch podmiotów, które nie prowadząc zarejestrowanej i wykazanej w informatorach usługi infolinii, służą szerszą informacją przy okazji pełnionych w placówce dyżurów lub z wykorzystaniem poczty elektronicznej. Na blok pytań kierowanych operatorów infolinii odpowiedzi udzieliło Koło Wrocławskie TPBA. Bez odpowiedzi pozostawił ten blok pytań drugi operator infolinii. W przypadku infolinii prowadzonej przez TPBA usługa wykupiona jest w TPSA, połączenie można uzyskać z terenu całego kraju, operator ponosi koszty połączeń zgodnie z taryfą rozmów telefonicznych. Infolinię obsługują pracownicy Schroniska dla bezdomnych w trakcie wykonywania swoich zwykłych obowiązków. Źródłem udzielanych informacji są dostępne informatory opracowywane przez instytucje działające na polu pomocy społecznej, ale również wszelkiego rodzaju wyciągi z internetu o uprawnieniach osób bezdomnych, trybie załatwiania różnych spraw, kompetencjach urzędów, itp. Siedziba infolinii to Schronisko dla Bezdomnych Mężczyzn, ul. Bp. Bogedaina 5, 50-514 Wrocław. Telefon z przenośna słuchawką znajduje się w dyżurce opiekunów. Jako najczęstsze grupy użytkowników wymienieni zostali: osoby bezdomne, mieszkańcy, straż miejska, policja, rzadziej służby więzienne, pogotowie, szpitale, inne placówki dla bezdomnych, dziennikarze i badacze. W kategorii inni wymieniono podopiecznych schroniska, ich rodziny i znajomych. Nie prowadzi się żadnych statystyk dotyczących prowadzonych rozmów, nie odnotowuje się liczby rozmów, rodzajów udzielonej informacji, itd. Infolinia finansowana jest dotacji Gminy Wrocław. Roczny koszt to ok. 7 tys. 3.2.7. Koordynacja przy braku infolinii Mimo, że w regionie dolnośląskim istnieją dwie infolinie, są instytucje, które wydają się o tym nie wiedzieć, ponieważ ich przedstawiciele odpowiedzieli na pytanie kierowane do instytucji, w rejonie których nie funkcjonuje infolinia, jednocześnie nie udzielając odpowiedzi na pytania dotyczące przypadku istnienia infolinii w rejonie (3 przypadki). Odpowiedzi na pytanie kierowane do instytucji, w rejonie których nie funkcjonuje infolinia, udzieliły też instytucje, które w odpowiedziach wcześniejszych potwierdziły wiedzę na temat istnienia w regionie infolinii (3 przypadki). Oznacza to prawdopodobnie niezrozumienie zapisanych przy tym pytaniu poleceń autorów kwestionariusza. 3.2.8. Sugestie na przyszłość Zdaniem instytucji z regionu Dolnego Śląska, które wypełniły ankietę, to ośrodki pomocy społecznej są instytucją najbardziej predestynowaną do koordynowania pomocy zapobiegającej zamarznięciom. Taką odpowiedź zaznaczyło pięć podmiotów z 13 biorących udział w badaniu ankietowym. Trzy odpowiedzi przypisują tę kompetencję urzędowi wojewódzkiemu, w dwóch przypadkach typowany jest do tej roli urząd gminy. Tylko w jednym przypadku instytucja strona 14 z 58

(OPS) wskazuje sama na siebie. Porozumienie instytucji/organizacji jako koordynator uzyskało jeden typ. Przypomnieć tu warto, że w tym regionie kwestię koordynacji pomocy zimowej próbuje się rozstrzygać na regularnych spotkaniach zainteresowanych instytucji (zgodnie z odpowiedziami na pytanie o sposoby koordynacji pomocy zimowej w regionie). Czy w takim razie jest to nie po myśli respondentów, skoro ci na pytanie o instytucje predestynowane do koordynacji odpowiadają, że w roli koordynatora powinien wystąpić jeden podmiot? W odpowiedziach na pytane o instytucje, które powinny ze sobą współpracować, aby efektywnie zapobiegać zamarznięciom w zimie uwzględniona zostały wszystkie proponowane instytucje. Dodatkowo dopisane zostały takie instytucje, jak: domy pomocy społecznej, Polski Czerwony Krzyż i Polski Komitet Pomocy Społecznej. Najwięcej wskazań otrzymały OPS-y (12 wskazań), straż miejska (12), policja (12), jadłodajnie (11), schroniska (10). Na dalszych pozycjach znalazły się: gminy (8), porozumienie instytucji (6), Straż Ochrony Kolei (6), Urząd Wojewódzki (6), Urząd Marszałkowski (5). Z tych wskazań wynika, że współpraca powinna odbywać się w ramach platformy, do której należałyby jednostki samorządu gminnego, służby powołane do utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz organizacje pozarządowe prowadzące placówki dla osób bezdomnych. Zastanawiająca jest wymowa odpowiedzi na pytanie dotyczące znanych danej instytucji planów działania w rejonie na najbliższa zimę. Otóż sześć głosów przewiduje, że będą się one realizować m.in. przez utrzymywanie kontaktu telefonicznego z innymi instytucjami. Regularne spotkania zakładają cztery podmioty, a tylko trzy instytucje uwzględniają w odpowiedzi dodatkowe środki na miejsca w prowadzonych placówkach. O wyasygnowaniu takich dodatkowych środków nie wspominają instytucje administracji publicznej biorące udział w badaniach. Plany konkretnych instytucji również nie odbiegają od schematu, który wyłoniły odpowiedzi na poprzednie pytanie. W dziesięciu przypadkach plany dotyczą m.in. utrzymywania kontaktu telefonicznego z innymi instytucjami, sześć odpowiedzi wskazuje na regularne spotkania. I znowu tylko w trzech przypadkach przewiduje się przeznaczenie dodatkowych środków na miejsca w placówkach noclegowych deklarują to organizacje prowadzące takie placówki. Jako inne działania w odpowiedzi na to pytanie wymienione zostały: wspólne patrole obszarów niemieszkalnych odbywane przez pracowników socjalnych ze strażą miejską i policją, akcja informacyjna, apel wojewody do władz lokalnych oraz monitorowanie miejsc w schroniskach. Istotne jest, ze plany dodatkowych działań na najbliższą zimę robi 12 z 13 przebadanych instytucji. 3.2.9. Dodatkowe obserwacje W dodatkowych obserwacjach jedna instytucja zgłosiła gotowość zaangażowania w razie potrzeby lekarza wolontariusza dla osób bez ubezpieczenia, inna odnotowała brak środków finansowych. 3.2.10. Podsumowanie Badania wyraźnie wskazują na to, że w obszarze oddziaływania ankietowanych instytucji podejmowane są działania na rzecz ludzi zagrożonych zamarznięciem. Należą do nich w szczególności: kampania informacyjna, patrole służb publicznych, zwiększanie liczby miejsc noclegowych. W przedmiocie koordynacji działań zimowych wrocławskie instytucje na tle innych dopracowały się dość zaawansowanej formy, tzn. regularnych spotkań zainteresowanych stron, lecz istnieje krytyka tego sposobu koordynacji, bowiem spotkania kończą się na słownych deklaracjach, zasady strona 15 z 58

współpracy nie są opracowane w formie dokumentu. Oczekiwanym rozwiązaniem miałoby być przyjęcie w przyszłości roli koordynatora przez OPS, jednak równocześnie wskazuje się, że dla efektywnego zapobiegania zamarznięciom w zimie współpracować powinny ze sobą liczne instytucje, miedzy innymi: OPS-y, straż miejska, policja, stołówki charytatywne, schroniska. Zgłaszane w odpowiedziach szczególne trudności towarzyszące świadczonej zimą pomocy osobom zagrożonym zamarznięciem, to przede wszystkim przepełnienie placówek, co rodzi dodatkowe koszty, a w efekcie trudności finansowe organizacji prowadzących te placówki. Przepełnienie placówek, to również problem dla służb mundurowych, które próbują umieścić w nich osoby, wobec których podejmowane są interwencje. Gdy chodzi o infolinie działające w omawianym regionie, to w 10 odpowiedziach znaleźć można potwierdzenie, że o istnieniu infolinii instytucje wiedzą. Infolinie w przekonaniu ankietowanych służą głównie temu, by osoby bezdomne mogły uzyskać informację na temat placówek, w których jest szansa na nocleg. Udzielanie informacji mieszkańcom i zainteresowanym instytucjom to drugi wg ilości wskazań cel funkcjonowania infolinii. Chodzi o informacje, w oparciu o które ktoś mógłby pokierować osobę bezdomną w miejsce, gdzie dostępna jest oferta pomocy adekwatna do sytuacji tej osoby. Jednym z operatorów infolinii jest Koło Wrocławskie Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta. W tej instytucji ma ona dodatkowo charakter telefonu interwencyjnego (mieszczącego się w charakterystyce koordynacji twardej ), bo kontakt telefoniczny daje rzeczywistą szansę uzyskania miejsca noclegowego w prowadzonych przez Koło placówkach. 3.3. Województwo pomorskie Opracowanie: Wojciech Bystry 3.3.1. Instytucje biorące udział w badaniu Spośród instytucji gdańskich i działających w woj. pomorskim, do których skierowano prośbę o wypełnienie ankiety odpowiedzi udzieliło pięć instytucji. Wśród nich znalazły się: trzy organizacje pozarządowe w tym, dwa koła ogólnopolskiej organizacji zajmującej się bezdomnością prowadzące placówki dla osób bezdomnych, Komenda Wojewódzka Policji w Gdańsku oraz Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Gdańsku te instytucje posiadają osoby bezdomne wśród swoich klientów. Dwie organizacje deklarują działania o zasięgu wojewódzkim, i po jednej miejskim, trójmiejskim (aglomeracyjnym) i powiatowym. 3.3.2. Dodatkowe działania zimowe Według czterech instytucji działania wobec ludzi zagrożonych zamarznięciem są podejmowane każdej zimy. Jedna z instytucji podała, że wszelkie działania i te na cały rok i dodatkowe związane z okresem zimowym, są zaplanowane w Gdańskim programie rozwiązywania problemu bezdomności i łagodzenia jej skutków na 2008 rok, który jest programem operacyjnym do Gdańskiej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych do 2015 roku. Program dot. bezdomności jest opracowywany wspólnie co rok od 2006 roku przez wszystkie podmioty zajmujące się problemem. W życie wchodzi uchwałą Rady Miasta Gdańska. Jedna instytucja jako działania dodatkowe w okresie strona 16 z 58

zimy podała przyjęcia interwencyjne do placówki, wydawanie posiłków, całodobowy telefon informacyjny, monitorowanie wolnych miejsc w placówkach (na poziomie miasta jedynie). Działania podejmowane w rejonie w okresie ostatnich trzech zim polegały na informowaniu za pomocą plakatów informacyjnych o dostępnych miejscach noclegowych oraz wsparcia osób bezdomnych. Dodatkowo była prowadzona akcja informacyjna w mediach lokalnych, internecie, akcja rozdawania ulotek. Informowano o numerze infolinii. Uruchamiano specjalne grupy patrolujące miejsca niemieszkalne złożone z policji, straży miejskiej, streetworkerów. Jedna instytucja zauważyła wydawanie dodatkowych posiłków, jedna podała, że: co roku ogłasza dodatkowy konkurs na miejsca w okresie jesienno zimowym. Żadna instytucja nie wskazała zaplanowanych środków finansowych za gotowość do przyjęcia osoby bezdomnej w razie nagłego pogorszenia pogody mimo, że cztery organizacje zauważyły organizowanie w tym okresie dodatkowych miejsc noclegowych trzy instytucje zauważyły zmiany zasad funkcjonowania takich jak: przyjmowanie ponad stan, przedłużanie okresu przebywania w trybie interwencyjnym (bez skierowania), zmiana godzin pobytu na całodobowe oraz dopuszczalne przyjmowanie osób pod wpływem alkoholu na tzw. krzesełko. Dodatkowe spotkania koordynujące działania OPS, służb mundurowych i kierowników placówek dla bezdomnych. Jedna organizacja otwiera na okres zimowy placówkę zatrudniając dodatkową kadrę. Dwie organizacje wskazują istnienie infolinii. 3.3.3. Koordynacja działań Większość respondentów uznała, ze koordynacja działań zimowych wygląda tak samo jak podczas całego roku (3 odpowiedzi), dwie organizacje stwierdziły, że jest jeden lider koordynujący wszystkie działania, niestety organizacje te wskazują trzy różne podmioty według nich odpowiedzialne za tą koordynacje. Dwie instytucje wskazują na regularne spotkania zainteresowanych instytucji. Żadna z instytucji nie wskazała na brak koordynacji działań w okresie zimowym. Wszystkie instytucje są zaangażowane w koordynację poprzez: stałych przedstawicieli (1 instytucja), wydelegowanych pracowników (3 instytucje). Dwie instytucje udzielają informacji do funkcjonujących infolinii. Obszarem koordynacji ze względu na podejmowane działania instytucji było zarówno województwo, trójmiasto, jak i miasto. Większość instytucji nie wskazała wad prowadzonych działań koordynacyjnych, choć jedna wskazała na nieplanowane działania nieco chaotyczne. Zaletami podejmowanych działań koordynacyjnych są: elastyczność, niezależność podejmowanych zadań, pełen obraz problemów, regularność spotkań. 3.3.4. Trudności zimą Organizacje jako trudność wskazywały przepełnienie w placówkach, dużą liczbę osób wymagających specjalnych działań oraz nie wystarczające środki finansowe w tym okresie. 3.3.5. Wiedza o infoliniach w rejonie Z analizy ankiet wynika, że infolinia powstała z inicjatywy MOPS i została przekazana organizacji pozarządowej, która jej istnienie pokazuje jako wynik współpracy pomiędzy kilkoma instytucjami. Tylko jedna instytucja strona 17 z 58

nie wiedziała o funkcjonowaniu infolinii. Jedna z ankietowanych organizacji wskazała Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności jako instytucje prowadzącą infolinię, co jest niezgodne z prawdą. Infolinia opiera się głównie na przekazywaniu informacji o placówkach funkcjonujących w regionie, jedna z organizacji wskazuje na fakt nie przekazywania informacji o wolnych miejscach noclegowych. Według ankietowanych mieszkańcy i zainteresowane instytucje również uzyskują informacje o placówkach dla bezdomnych. Jedna instytucja zauważa także rolę koordynacyjną związaną ze zbieraniem informacji o osobach śpiących na ulicy, czy punktach dystrybucji odzieży używanej. Ankietowane podmioty wskazały, że infolinia funkcjonowała w sezonach objętych badaniem. Rozbieżność pojawiła się co do okresu funkcjonowania infolinii. Połowa z ankietowanych podała, ze funkcjonuje ona przez cały rok, a połowa, że tylko w okresie zimowym. Wszystkie gdańskie organizacje wiedziały natomiast, że w okresie przez nie wskazanym infolinia jest czynna całodobowo. Jeden z respondentów podał obszar województwa jako zasięg działania infolinii (ten sam który podał PFWB jako instytucję prowadzącą infolinię) pozostali wskazali miasto/gminę jako teren działalności infolinii. Informacje o infolinii były przekazywane poprzez plakaty (3 wskazania), radio, telewizję i prasę lokalną (po 2 wskazania). 3.3.6. Operator infolinii Instytucja prowadząca infolinie podała, że siedzibą infolinii jest noclegownia dla bezdomnych. Obsługiwana jest ona przez etatowych pracowników zatrudnionych w noclegowni na stanowisku opiekuna. Samo połączenie telefoniczne jest oparte na numerze telefonu noclegowni z opłatami jak za zwykłe połączenia. Pracownicy obsługujący infolinię korzystali z informacji zamieszczonych w informatorach, z codziennych raportów o wolnych miejscach przygotowywanych przez MOPS dla Centrum Zarządzania Kryzysowego oraz z własnej wiedzy i doświadczenia w pracy z bezdomnymi. Operator infolinii wskazał brak konkretnych raportów dotyczących konsultacji i porad oraz treści przekazywanych informacji. Liczbę porad w badanym okresie określał jako średnio kilka w ciągu doby brak informacji o interwencjach. Infolinia finansowana jest w ramach normalnego funkcjonowania placówki, bez dodatkowych środków przeznaczonych na ten cel. Operator podał, że grupami najczęściej korzystającymi z infolinii są: mieszkańcy, straż miejska, policja, pogotowie ratunkowe, szpitale, prowadzący placówki, dziennikarze, rzadziej osoby bezdomne, służby więzienne, badacze. Policja, która nie wykazała istnienia infolinii, zasygnalizowała następującą formę koordynacji twardej w przypadku zagrożenia życia i zdrowia na podstawie odrębnych przepisów interwencja policji. 3.3.7. Sugestie na przyszłość Większość ankietowanych wskazała, że funkcjonowanie infolinii powinno być oparte na porozumieniu instytucji (3 wskazania). Przypisanie funkcjonowania infolinii do OPS wskazały dwie instytucje. Przy realizacji zadań infolinii powinny współpracować ze sobą schroniska, OPS, straż miejska, policja, SOK (po 5 wskazań), porozumienie organizacji (3 wskazania), jadłodajnie (2 wskazania), administracja publiczna (1 wskazanie). Dodatkowo do kafeterii dopisano służbę zdrowia i obywateli. strona 18 z 58

Plany w rejonie działania instytucji związane z nadchodzącą zimą to przede wszystkim regularne spotkania (4 wskazania), powołanie zespołów (2 wskazania), dodatkowe środki (wskazane przez administracje samorządową), kontakty telefoniczne, infolinia (po 1 wskazaniu), dwie organizacje wskazały, że nie wiedzą nic o planach w rejonie. Same instytucje planują na najbliższą zimę: regularne spotkania (3 wskazania), dodatkowe środki finansowe, kontakty telefoniczne (po 2 wskazania), powołanie zespołu i infolinia (po 1 wskazaniu), dodatkowo patrole miejsc niemieszkalnych. 3.3.8. Dodatkowe obserwacje Mimo iż ankietowane organizacje widzą początki funkcjonowania systemu zabezpieczającego przed zamarznięciem, nie uchodzi on ani za wydolny, ani w pewnych zakresach użyteczny. Dane o ilości wolnych miejsc w placówkach zbierane są przez OPS i nie są przekazywane do placówek. Poza tym oddają stan aktualny na dzień poprzedzający zbieranie danych. Dane te więc nie są ani aktualne, ani nie ma do nich dostępu po godz. 15:30. 3.3.9. Podsumowanie Z doświadczeń własnych jak i przeanalizowanych ankiet wynika, że funkcjonują w województwie dwa modele telefonu infolinii, jeden, którego operatorem jest Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego (nie wziął udziału w badaniu), zbierający informacje o placówkach w całym województwie pomorskim. Drugi, bardziej lokalny, obsługiwany jest przez organizację pozarządową we współpracy z gminą. Zadania tego drugiego rozwiązania mają charakter próby koordynacji działań zimowych zarówno placówek pomocowych, służb mundurowych jak i społeczności lokalnej. Całoroczne współdziałanie instytucji w ramach Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności sprawia, że działania zimowe są ich integralnym elementem. 3.4. Województwo podlaskie Opracowanie: Agnieszka Danielewicz 3.4.1. Instytucje biorące udział w badaniu Spośród instytucji białostockich, do których skierowano prośbę o wypełnienie ankiety odpowiedzi udzieliło cztery. Wśród nich znalazły się: białostocki oddział Polskiego Czerwonego Krzyża, Komenda Wojewódzka Policji w Białymstoku oraz dwa wydziały Podlaskiego Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku Wydział Polityki Społecznej oraz Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego. Dwie spośród tych instytucji posiadają osoby bezdomne wśród swoich klientów, dwie określiły się jako instytucje zobowiązane do uczestniczenia w procesie zapobiegania zamarznięciom. Działania wszystkich instytucji, które wypełniły kwestionariusz obejmują województwo podlaskie. strona 19 z 58

3.4.2. Dodatkowe działania zimowe Według trzech respondentów działania wobec ludzi zagrożonych zamarznięciem są podejmowane każdej zimy. Jedna z instytucji dodatkowo zaznaczyła, że działania podejmowane są w związku z wystąpieniem dużych mrozów. Co znamienne, jedna z instytucji (prowadząca infolinię) nie określiła dodatkowych działań. Pozostałe zgodnie wskazały na rozwieszane plakaty z informacją o dostępnych miejscach noclegowych, akcje informacyjne wykorzystujące media internet i lokalną telewizję. W regionie uruchomiana jest grupa patrolująca miejsca niemieszkalne, zmieniane są zasady przyjmowania do placówek wobec osób pod wpływem alkoholu a w noclegowni odstępuje się od obowiązku opuszczania placówki w ciągu dnia. W okresie największych mrozów uruchamia się dodatkowe miejsca w placówkach w 2006 roku zostały na ten cel przeznaczone dodatkowe środki publiczne. Rozwożone są także posiłki. Dwie instytucje znają numer infolinii. Działania własne podejmowane przez instytucje to w dwóch przypadkach akcje informacyjne wykorzystujące media internet i lokalną telewizję, w jednym uruchomienie infolinii. Największą aktywność w podejmowanych działaniach wykazuje podlaska policja realizująca działania prewencyjne w ramach programu Nie bądźmy obojętni, prowadzonego na rzecz ograniczenia zagrożeń życia i zdrowia osób bezdomnych i bezradnych. Przez policję rozwieszane są plakaty, prowadzona jest akcja informacyjna przez internet, uruchamiana jest grupa patrolująca miejsca niemieszkalne. 3.4.3. Koordynacja działań W dwóch przypadkach jako instytucję odpowiadającą za koordynację działań zimowych w województwie podlaskim wskazano Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Wojewódzkiego, przy którym funkcjonuje Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego skupiający przedstawicieli lokalnych instytucji co daje możliwość wypracowania międzyinstytucjonalnych działań na rzecz osób bezdomnych. Tylko przedstawiciele policji wskazali, iż uczestniczą w pracach tego Zespołu a także w spotkaniach lokalnych miejskich lub powiatowych komisji ds. bezpieczeństwa. Jedna organizacja dostarcza informacji dla infolinii. Kolejna instytucja aktualizuje bazę danych placówek pomocowych, która przekazywana jest pracownikom obsługującym infolinię. W jednym przypadku wskazano realizację programu Powrót osób bezdomnych do społeczności jako formę uczestnictwa w koordynacji wsparcia zimowego. Jedna z instytucji, wskazała że w województwie brak jest koordynacji a instytucje zainteresowane pozostają w kontakcie telefonicznym i mailowym. Instytucja ta nie uczestniczy w spotkaniach wskazanego wyżej Zespołu. Sami zainteresowani wskazani jako instytucja koordynująca w ogóle nie udzielili odpowiedzi na pytania dotyczące koordynacji tym samym nie potwierdzili, iż są instytucją koordynującą. 3.4.4. Trudności zimą Trudności w okresie zimy wymieniła jedna instytucja zwracając w pierwszym rzędzie uwagę na brak jednoznacznych podstaw prawnych do podejmowania skutecznych działań wobec osób zagrożonych co uniemożliwia objęcie pomocą osób wbrew ich woli, a przekonanie osób zagrożonych w potrzebie skorzystania z sugerowanych form pomocy sprawia trudności wyjątkiem jest tu umieszczanie osoby nietrzeźwej w izbie wytrzeźwień. Występuje także problem z umieszczeniem w placówkach ludzi pod wpływem alkoholu. Wskazano, że wymóg strona 20 z 58