Palestra 10/6(102), 48-52

Zenon Dudziak, Genowefa Panek, Edward Feluś Ocena wyników badań grup krwi przy dochodzeniu ojcostwa, wykonanych w Zakładzie Mikrobiologii Śląskiej Akademii Medycznej : (z Zakładu Mikrobiologii Śląskiej Akademii Medycznej, Kierownik: Prof. dr J. Szaflarski) Palestra 10/6(102), 48-52 1966

ZENON DUDZIAK, GENOWEFA PANEK, EDWARD FELUŚ O cena wyników badań grup krwi przy dochodzeniu ojcosfwa, wykonanych w Zakładzie Mikrobiologii Slqskiej Akademii Medycznej Z Z akładu M ikrobiologii Śląskiej A kadem ii M edycznej K ierow nik: Prof. dr J. Szaflarski W ykorzystyw anie p raw dziedziczenia grup krw i do dochodzenia ojcostw a oraz ustalenia m acierzyństw a jest jednym z obow iązujących dowodów w postępow aniu sądow ym. Bogate już dzisiaj trad y cje tych bad ań (4, 8, 10, 11) kontynuow ane są przez liczne pracow nie zarów no krajow e, ja k i zagraniczne.. W Zakładzie M ikrobiologii Śląskiej A kadem ii M edycznej w ykonano (w latach 1955 il96;3) 4 111 ekspertyz sądow ych z tego okresu. W ydaje n am się, że s ta ty styczn a ocena całości tego m ateriału może być cennym i przydatnym m a teriałem dla p rak ty k i sądow ej, dlatego też zdecydow aliśm y się przedstaw ić sw ą pracę. Próbki krwi od stron pobieraliśm y w Zakładzie M ikrobiologii. Pobierania k rw i dokonyw ał lekarz w asyście sek retark i, po dokładnym spraw dzeniu tożsam ości poszczególnych osób. Zazwyczaj dążym y do jednoczesnego pobrania krw i u stro n (powoda, pow ódki, pozwanego, pozw anej). N astępuje w ów czas k o n fro n tacja stron, co dla ustalenia tożsam ości m a najw iększą w artość. Z tego względu, jeśli chodzi o w yłączenie ojcostw a (w czym zw ykle zainteresow any jest pozwany), a krew została pobrana niejednocześnie, to wówczas staram y się wezwać strony ponow nie, ta k foy były obecne jednocześnie. P rzy spraw n ie działającym se k re ta ria cie nie przedłuża to w sposób istotny w ydania w yniku ekspertyzy, podbudow uje zaś zaufanie do w ykonyw anego badania. Oznaczanie grup krwi. Dla dochodzenia ojcostw a oznaczaliśmy układy grupow e ABO, MN oraz cechy D, E z uk ład u grupow ego Rh. T echnika tego oznaczania jest znana z szeregu obszernie opracow anych podręczników i m onografii (2, 3, 5, 8).* Od ro k u 1963 rozszerzyliśm y liczbę oznaczanych cech oraz w p ro w a dzam y oznaczanie grup surowic, co pozw ala zwiększyć jeszcze znaczenie liczby w yłączeń (6, 7). WYNIKI Ogółem przebadano 4111 kom pletów osób (powód, powódka, pozwany) w 4111 spraw ach o dochodzenie ojcostw a. Z tej liczby spraw 530 razy w ykluczyliśm y ojcostw o n a podstaw ie oznaczanych przez nas układów grupowych. O trzym any m a te ria ł ujęty jest w tablicy I. * T u i g d z ie in d z ie j: p o z y c je z a m ie s z c z o n e g o n a k o ń c u a r ty k u łu p iś m ie n n ic tw a.

N r 6 (102) Ocena w yników badań grup krw i przy dochodź. ojcostwa 49 Tablica I W YŁĄCZENIE OJCOSTW A W POSZCZEGÓLNYCH UKŁADACH GRUPOWYCH W OKRESIE LA T 1935 1963 R O K L ic z b a e k s p e r. L ic z b a w y łą c z e ń M N a fl u w M N D d E e Sin S I h D d E e M N /D d n z «s E e/d d M N n d /F e 1955 295 32 15 9 3 3 i 1, _ 1956 477 60 17 24 1 7 4 4 i 1 i 1957 533 80 31 25 1 10 4 1 4 1 3 1958 578 66 27 20 2 4 3 1 2 l 4 2 1959 485 69 28 22 2 7 3 2 2 1 1 i I960 471 66 21 30 2 7 4 1 1 1961 469 48 16 20 1 6 2 2 i 1>)62 416 56 20 22 3 5 3 1 2 1963 387 53 17 18 8 6 1 3 KAZEM 4111 530 192 190 12 57 32 9 14 2 15 3 i 1 i i Proceni: 12,89 36,23 35,84 2,26 10,75 6,04 1,69 2,64 0,37 2,85 0,56 0,18 0,18 0,18 0,18 Ja k w idać z tablicy, n a ogólną liczbę 4111 ekspertyz około 13% ekspertyz pozw oliło w yłączyć pozwanego mężczyznę jako ojca n a podstaw ie praw a dziedziczenia badanych przez nas grup krw i. Z podanych liczb w idać, że najczęściej w yłączenia zdarzały się w -układach grupow ych ABO oraz MN. Oprócz w yłączeń zd arzających się w jednym układzie grupow ym m ieliśm y także w yłączenia zachodzące w dw u lub trzech niezależnych od siebie układach grupow ych (w tablicy oznaczone ABO ABO np. łub ---------------). MN MN/Dd W rozbiciu n a poszczególne la ta w ykonyw anych badań procent spraw, w k tó ry ch orzeczenie n a mocy badań grup krw i pozwalało wyłączyć ojcostwo, w ahał się od 10,2% do 15% w Stosunku do w szystkich badań w ykonanych w danym roku. T a b l i c a II PROCENT WYŁĄCZEŃ OJCOSTW A W CIĄGU LAT 195.5,1963 R ok 1955 1956 1957 1938 1959 j I960 1*61 1962 1963 Procenl 10,8 12,6 15 11,4 14,2 14 10,2 13,4 13,7 4 P a le s tr a

50 Zenon Dudziak, G enowefa Panek, Edward F elui Nr 6 (102) Oprócz ekspertyz, w których mogliśm y wyłączyć ojcostwo pozwanego n a mocy badanych grup k rw i stron, otrzym aliśm y rów nież i tak ie w yniki badania grup k rw i, k tó re nie pozw alały w yłączyć pozw anego jako ojca. W tych ostjatnich p rzy p adkach zastosow aliśm y m etodę obliczania procentu praw dopodobieństw a ojcostw a pozwanego, aby zróżnicow ać m ateriał dla sądu, gdyż w łaśnie w śród tych sp raw m ieszczą się pozw y słuszne. Zastosow ano sposób obliczania procentu praw dopodobieństw a, że pozw any je st ojcem pow oda z danej m atki, w 2 898 ekspertyzach. W konkretnych spraw ach procent praw dopodobieństw a ojcostw a kształtow ał się różnie w skali od 30 do 99. Podzielono tę skalę n a skoki 30 40, 40 50, 50 60 itd. aż d o 90 99 i obliczono, ile było ekspertyz w poszczególnych grupach. W yniki ta k ujętego m a teria łu przedstaw ia tablica III. Tablica III LICZBA EKSPERTYZ WYKAZUJĄCYCH RÓŻNY PROCENT PRAW DOPODOBIEŃSTW A OJCOSTW A W ROZBICIU NA PRZEDZIAŁY OD 30 DO 99% L a ta L iczb a e k s p e rtg z b e z tugłączeó B k sp ertg z p w sk a z u ją c e p ro c e n t p ra w d o p o d o b ie ń s tw a m ieszczący się ur p rz e d z ia le 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80 80-90 90-99 Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % L iczba j % 1957-1963 2898 16 0,6 71 2,5 146 5,0 393 13,6 626 21,6 I 022 35,5 624 21,5 Jak w idać z tablicy, duży odsetek badanych spraw w ykazyw ał bardzo wysoki, bo powyżej 80% praw dopodobieństw a, że pozw any jest ojcem powoda z danej m atk i (57%). DYSKUSJA W szystkie ekspertyzy sądow o-lekarskie przy dochodzeniu ojcostw a oparte na bad aniu k rw i (dajm y im sym bol N), sk ładają się niew ątpliw ie z pozwów słusznych i(dajmy im sym bol M), tj. takich, w których pow ódka w skazuje praw dziwego ojca sw ego dziecka, oraz z pozwów niesłusznych, a więc takich, w których pozw any m ężczyzna jest niesłusznie w ym ieniony jako ojciec dziecka. Tych niesłusznie pozw anych mężczyzn w spraw ach o dochodzenie ojcostw a.będzie N M. Oczywiście ty lk o w grupie niesłusznych pozwów (N M) może zdarzyć się w y łączenie, co rzecz jasna w cale nie znaczy, żeby całą liczbę N- M stanow iły ekspertyzy z wyłączeniem ojcostw a pozw anego na m ocy badanych grup krw i. W artość ekspertyzy sądow o-lekarskiej w yłączającej ojcostwo pozw anego jest ogólnie znana naw et stronom. Często w łaśnie dopiero w yłączenie pozwanego prow adzi do ujaw n ien ia przez pow ódkę innego mężczyzny, któ ry także obcował z n ią cieleśnie, a k tó ry w początkow ej fazie procesu był zatajony św iadom ie lub n ieświadomie. Zróżnicow anie k rw i ludzkiej ujęte jest w tzw. układy grupow e krw i. Poszczególne grupy krw i są dziedziczne, niezm ienne w ram ach życia osobniczego. G rupy k rw i opierają się n a tzw. cechach krw i, a w ystępow anie, rozprzestrzenianie tych

N r 6 (102) Ocena w ynikó w badań grup krw i p rzy dochodź, ojcostwa 51 cech oraz gru p k rw i jest różne u różnych narodów. O pracow ane są bardzo dokładnie tab lice statystycznych częstości poszczególnych grup krw i. Od tych częstości zależy.przydatność (P) poszczególnych cech k rw i przy dochodzeniu ojcostw a. Im w ięcej oznaczamy układów grupow ych krw i, tym w iększa jest łączna przydatność stosow anej m etody do w yłączania niesłusznie pozw anych przy dochodzeniu ojcostw a mężczyzn. W zależności od liczby oznaczonych g ru p k rw i p rzy dochodzeniu ojcostw a otrzy m u je się ró żną przydatność. W naszym w ypadku przydatność stosow anych surow ic w ynosi 39,7. O pierając się n a tych trzech w ielkościach: P, N, M oraz n a otrzym anej w toku b adań labo rato ry jn y ch liczbie sp raw z w yłączeniem, fctórej dajm y sym bol W, u sta lono następu jącą zależność (4): M W. Q ~ N ~ 1 NP Liczba Q jest częstością słusznych pozwów. W naszym m ateriale w ynosi ona 0,675 czyli 67,5 % S tąd liczba teoretyczna (w naszym m ateriale) niesłusznych pozwów w sporach o ojcostwo w ynosi 32,5%. O trzym ana z tych obliczeń teoretyczna liczba niesłusznych pozwów jest jak w idać w iększa niż liczba ekspertyz, w których m ogliśm y wyłączyć ojcostwo pozwanego n a podstaw ie badanych grup krw i. W niaszym m ateriale oprócz 12,89% spraw z wyłączeniem, ojcostw a i było 19,6T/o sp raw (32,5 12,89), w których pozwy były skierow ane przeciw niew łaściw ym mężczyznom. U w zględniając powyższe dane teoretyczne, obliczone n a podstaw ie faktycznego m ateriału ekspertyz sądow o-lekarskich przy dochodzeniu ojcostw a (4), uważam y, że w tych ekspertyzach, w których nie m ożna na podstaw ie badanych gruip k rw i wyłączyć ojcostwa, obliczanie procentu praw dopodobieństw a ojcostwa różnicuje je n a podstaw ie obiektyw nych faktów i dostarcza dow odu m ającego sw oją wymowę. Cały nasz m ateriał m ożna przedstaw ić graficznie (vide niżej rye. 1). W idać z niego, że za ojcostw em pozwanego m ogłyby przem aw iać te ekspertyzy, w k tó rych procent praw dopodobieństw a ojcostw a kształtuje się powyżej 70. N atom iast m niej praw dopodobne jest ojcostwo w tych ekspertyzach, w których procent praw dopodobieństw a ojcostw a w ynosi poniżej 70. Kyc. I GRAFICZNY WYKRES PROCENTOW EGO UKŁADU EKSPERTYZ: A WYŁĄCZAJĄCY OJCOSTW O, B W ĄTPLIW Y (O MAŁYM PRAWDOPODOBIEŃSTWIE OJCOSTWA), C WYKAZUJĄCYCH DUŻE PRAW DOPODOBIEŃSTW O SŁUSZNEGO OJCOSTW A P ragnęliśm y zaznaczyć, że w artość tego dowodiu nie m a ta k iej mocy jak w y łączenie ojcostwa, ale w całokształcie w szystkich innych dowodów (zeznania stron, św iadków itp.) m a on tę dodatkow ą w artość, że oparty jest n a obiektyw nych przesłankach i pozw ala przem aw iać za ojcostwem pozwanego w m niejszym lub w iększym stopniu.

52 Zenon Dudziak, G enowefa Panek, Edtuard Feluś N r 6 (102) W orzecznictw ie naszych sądów należałoby w ty ch sporach uw zględnić te n dowód z przesłanek społecznych. P aństw o i społeczeństwo zainteresow ane są nie tylko w w yłączeniu niesłusznie pozwanego mężczyzny, ale w rów nym stopniu, a może naw et w jeszcze większym, w e w łaściw ym ustaleniu składu rodziny z p u n k tu w idzenia zarów no form alnopraw nego, jak i m aterialnego, m ając przede w szystkim n a względzie dobro dziecka. U jaw nienie np. w toku procesu sądowego, że praw dopodobieństw o ojcostw a pozw anego w stosun k u d o pow oda pochodzącego z danej m atki jest rów ne przeszło 90 a takich orzeczeń byłoby niem ało (w naszym m ateriale 21,5% ogółu spraw ) niew ątpliw ie m iałoby sw oją dużą w ym ow ę n ie tjylko dla stro n procesow ych. Na zakończenie tych rozw ażań chcielibyśm y zwrócić uw agę n a kilka faktów. P rzede w szystkim w ięc n a to, że obliczanie pro cen tu praw dopodobieństw a ojcostw a nie jest stosow ane w Polsce w om awianych spraw ach spornych i nie została dopuszczone jako dowód. W ostatnich latach w łączono do ekspertyz sądow ych przy dochodzeniu ojcostw a cały szereg now ych układów grupowych, zw iększając ty m sam ym przydatność tej ekspertyzy przy w yłączaniu ojcostw a osób niesłusznie pozw anych. K onsekw encją tego jest znaczny w zrost liczby spraw, w k tó rych w yłączam y ojcostw o pozw a nego (6, 7, 10). O statnie staty sty k i podają (6), że w yłączenie udaje się w 29,72% w szystkich sporów poddanych ibadaniu grup krw i. Pociąga to za sobą niew ątpliw e stw ierdzenie, że.częstość słusznych pozwów w porów naniu z poprzednim i obliczeniam i (w te j liczbie i z naszym i tu ta j przedstaw ionym i) jest jeszcze m niejsza. Znaczy to, że liczba pozwów, w których w skazuje się n a niewłaściw ego mężczyznę jako n a ojca dziecka, jest w iększa n iż poprzednio obliczono (7). Gdyby do obliczania procentu praw dopodobieństw a ojcostw a w ykorzystać te w szystkie now e układy grupowe, pozwoliłoby to jeszcze dokładniej różnicow ać te ekspertyzy, w których nie m ożna n a podstaw ie grup krw i wyłączyć ojcostwa, a tym sam ym dostarczyłoby jeszcze dokładniejszego dowodu. P IŚ M IE N N IC T W O 1 D u d z iak Z.: O c e n a w y n ik ó w b a d a ń g r u p k r w i d la d o c h o d z e n ia o jc o s tw a, w y k o n a n y c h w Z a k ła d z ie M ik ro b io lo g ii Ś lą s k ie j A k a d e m ii M e d y c z n e j, I I E k s p e rty z y n ie w y k lu c z a ją c e o jc o s tw a, A rc h. M ed. S ą d. P s y c h. S ą d. i K r y m in o l. 1965, X V II, 163 163. 2 D u n s f o rd I., B o w ley C.C.,: T e c h n iq u e s in b lo o d g r o u p in g, O liv e r a n d B o y d, L o n d o n 1965. 3 G u lm a n to w ic z A.: R o z d z ia ł p t. B a d a n ia Im m u n o h e m a to lo g ic z n e (p a trz T u lc z y ń - s k l M.: M e to d y la b o r a to r y jn e d ia g n o s ty k i k lin ic z n e j, P Z W L, W a rsz a w a 1962, s tr. 653). 4 H irs z fe ld L., Ł u k a s z e w ic z J.: D o c h o d z e n ie o jc o s tw a w ś w ie tle n a u k i o g r u p a c h k r w i ( p a tr z H irs z fe ld o w a H.: G r u p y k rw i, P Z W L, W a rsz a w a 1958, 127 151). 5 K elus A.: T e c h n ik a o z n a c z a n ia g r u p k r w i ( p a tr z H irs z fe ld o w a H.: G ru p y k rw i, P Z W L, W a rsz a w a 1958, 429 438). 6 K o b ie la J., T u r o w s k a B.: O c e n a w a r to ś c i d o w o d o w e j o z n a c z e ń g ru p o w o s w o is t y c h b ia łe k s u ro w ic y (H p, G m, G c i T f) w p r o c e s a c h a lim e n ta c y jn y c h, I I I Z ja z d P o l s k ic h M e d y k ó w S ą d o w y c h, W ro c ła w 1965. t M a t e j H.: P r z y d a tn o ś ć n o w o w p ro w a d z o n y c h s y s te m ó w g ru p o w y c h d o b a d a ń w d o c h o d z e n iu o jc o s tw a, m Z ja z d P o ls k ic h M e d y k ó w S ą d o w y c h, W ro c ła w 1965. 8 P r o k o p O., U h le n b r u c k G.: L e h r b u c h d e r m e n s c h lic h e n B lu t u n d S e ru m g r u p p e n, V e b. G. T h ie m e, L e ip z ig 1963.» Race R.R., S a n g e r R.: B lo o d g r o u p s in m a n, B la c k w e ll S c. P u b l., O x fo rd 1958, 282. 10 R asz eja S., S e y fr ie d o w a H.: P r z y d a tn o ś ć b a d a ń g r u p k r w i w d o c h o d z e n iu o j c o s tw a w ś w ie tle w ła s n y c h s p o s tr z e ż e ń, A rc h. M e d. P s y c h. S ą d. i K r y m in a ł. 1956, V III, 5. 11 Slopek S.: M ik ro b io lo g ia le k a r s k a, P Z W L, W a rsz a w a 1965.