REKOMENDACJE UCZELNIANEGO ZESPOŁU DS. JAKOŚCI KSZTAŁCENIA dotyczące profili i programów kształcenia Biuro ds. Jakości Kształcenia Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego
Rekomendacje Uczelnianego Zespołu ds. Jakości Kształcenia [do Art. 23 Ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r., poz. 1198, z późn. zm.) i Art. 11 ust. 3 pkt 2 Ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (t. j. Dz. U. 2012, poz. 572 z pózn. zm.) oraz do Rozdziału 2 4 ust. 4 i 5 Rozporządzenia MNiSW z dnia 3 października 2014 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia (Dz. U. z 2014 r., poz. 1370)] Profile kształcenia Niniejsze rekomendacje Uczelnianego Zespołu ds. Jakości Kształcenia (w skrócie: Uczelniany Zespół UZ) dotyczą profili kształcenia i przypominają o procedurze dostosowania profili i programów kształcenia do wymogów ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Aby podkreślić wagę tych zmian i procedur, zbieramy w tym miejscu zapisy określające terminy, sytuacje przejściowe, a także konsekwencje niedostosowania profili i programów kształcenia do wymogów ustawy. Terminy [Wypisy z ustawy przepisy przejściowe ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym:] Art. 23. 1. Senaty uczelni, w terminie do dnia 31 grudnia 2016 r., dostosują profile i programy kształcenia studiów pierwszego stopnia prowadzonych na kierunkach utworzonych przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. ( ) do wymagań określonych w art. 11 PSW, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższy ( ). 2. Senaty uczelni, w terminie do dnia 31 grudnia 2017 r., dostosują profile i programy kształcenia studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich prowadzonych na kierunkach utworzonych przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. ( ) do wymagań określonych w art. 11 PSW ( ). 3. Rektorzy uczelni informują ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego oraz właściwego ministra nadzorującego uczelnię o dostosowaniu profili i programów kształcenia w terminie miesiąca od dnia podjęcia uchwały przez senat uczelni, nie później jednak niż do dnia: 1) 31 stycznia 2017 r. w przypadku dostosowania profili i programów kształcenia, o którym mowa w ust. 1; 2) 31 stycznia 2018 r. w przypadku dostosowania profili i programów kształcenia, o którym mowa w ust. 2. 4. W przypadku niedostosowania profili i programów kształcenia w terminach, o których mowa w ust. 1 i 2: 1) uczelnia nie przeprowadza rekrutacji na dany kierunek, poziom i profil kształcenia; 2) uprawnienie podstawowej jednostki organizacyjnej do prowadzenia studiów na danym kierunku, poziomie i profilu kształcenia wygasa z dniem zakończenia ostatniego cyklu kształcenia rozpoczętego przed upływem terminu określonego na dostosowanie w ust. 1 lub 2. 1
5. Studenci, którzy rozpoczęli studia przed dostosowaniem profili i programów kształcenia, o którym mowa w ust. 1 i 2, studiują według dotychczasowych programów kształcenia do końca okresu studiów przewidzianego w programie i planie studiów. Z powyższych zapisów jasno wynika, że programy kształcenia na kierunkach studiów o dostosowanych profilach i programach zaczną obowiązywać od roku akademickiego 2017/2018 na studiach pierwszego stopnia, a od roku akademickiego 2018/2019 na studiach drugiego stopnia. *** Przypominamy przy okazji, że warunki, jakie musi spełniać podstawowa jednostka organizacyjna uczelni, aby prowadzić studia o profilu ogólnoakademickim (bądź ogólnoakademickim i praktycznym) oraz sytuacje, w których podstawowa jednostka organizacyjna uczelni może prowadzić jedynie studia o profilu praktycznym, określają zapisy ustawy patrz: art. 11 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. *** Dostosowywanie profili i programów kształcenia UZ podkreśla, że procedury dostosowujące profile i programy kształcenia przeprowadzamy w oparciu o zapisy ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, rozporządzenia ministra nauki i szkolnictwa wyższego z dnia 3 października 2014 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia oraz Wytycznych dla rad podstawowych jednostek organizacyjnych określonych w Uchwale Senatu UKW z dnia 15 grudnia 2015 r. Procedura przeprofilowania (zmiany profilu ogólnoakademickiego na profil praktyczny) przypomina procedurę tworzenia kierunku studiów, z zastrzeżeniem, że nie ma ona postaci wniosku składanego do ministerstwa, nie wymaga też opinii Polskiej Komisji Akredytacyjnej, przeprowadzana jest natomiast w zakresie programu kształcenia, w tym efektów kształcenia i jako taka jest procedurą wewnątrzuczelnianą. Działania W uczelni przeprowadzane są zatem te wszystkie działania, które są przewidziane w procesie tworzenia i uchwalania nowego programu kształcenia, w tym efektów kształcenia od wniosku do rektora o określenie łącznej liczby godzin dla danego kierunku studiów poczynając, na uchwaleniu efektów kształcenia kończąc. UZ zwraca więc uwagę na dochowanie wszelkiej staranności przy dostosowywaniu profili i programów kształcenia do wymogów ustawy, gdyż cała ta procedura, będąca de facto tworzeniem nowego kierunku studiów, będzie też w przyszłości przedmiotem ocen akredytacyjnych. Kierownicy podstawowych jednostek organizacyjnych i kierownicy jednostek prowadzących kierunki studiów muszą zatem mieć na uwadze, że formalne działania i procedury, niezależ- 2
nie od tego jaki nada im się bieg i charakter w poszczególnych jednostkach, muszą dotyczyć takich kwestii, jak: 1) na poziomie jednostki prowadzącej kierunek studiów: - tworzenie rady programowej dla kierunku studiów o profilu praktycznym; - określenie łącznej liczby godzin dla kierunku o profilu praktycznym (opis koncepcji kierunku studiów i wniosek do rektora patrz Wytyczne); - określenie minimum kadrowego dla kierunku studiów o profilu praktycznym (z uwzględnieniem warunków określanych przez ustawodawcę); - opracowanie dokumentacji kierunku studiów o profilu praktycznym (program kształcenia, w tym efekty kształcenia wraz z programem obowiązkowych 3-miesięcznych praktyk); - opracowanie informacji na potrzeby oferty i uchwały rekrutacyjnej (dotyczy roku akademickiego 2017/2018); 2) na poziomie podstawowej jednostki organizacyjnej uczelni: - przyjęcie opinii (dotyczących programów kształcenia, w tym efektów kształcenia) przez Wydziałowe Komisje ds. Dydaktyki i Jakości Kształcenia; - przyjęcie stosownych uchwał przez Rady Wydziału; - przyjęcie stosownych uchwał rekrutacyjnych (dotyczących roku ak. 2017/2018) luty/marzec 2016. Mając na względzie działania i procedury, jakie w kolejności podjąć muszą Uczelniany Zespół ds. Jakości Kształcenia, Senacka Komisja ds. Dydaktycznych i Jakości Kształcenia oraz Senat UKW prace na poziomie podstawowej jednostki organizacyjnej uczelni powinny zakończyć się najpóźniej w październiku 2016 r., UZ zaleca jednak, aby odpowiednie procedury planować i przeprowadzać wcześniej (np. z uwagi na możliwości wystąpienia błędów czy uchybień i konieczność ich poprawiania). UWAGA! Procedura dostosowania profili i programów kształcenia do wymogów ustawy nie oznacza wyłącznie procedury przeprofilowania (zmiany profilu ogólnoakademickiego na profil praktyczny w sytuacji niespełniania określonych warunków do prowadzenia studiów) procedura ta oznacza też dostosowanie programów kształcenia o profilu ogólnoakademickim do wymogów określonych przez ustawodawcę dla tegoż profilu (jeśli obecne programy tych wymogów nie spełniają)! UZ zaleca więc, aby jednostki prowadzące kierunki studiów o profilu ogolnoakademickim dokonały także przeglądu i analizy programów kształcenia, w tym efektów kształcenia, zwłaszcza pod kątem zapisów mówiących o przygotowaniu studentów do prowadzenia badań i o udziale studentów w badaniach naukowych (patrz: poniższe definicje i dookreślenia). 3
*** Definicje W tym miejscu przypominamy więc definicje i dookreślenia ustawodawcy, wskazujące na istotę i charakter profili kształcenia. [Ustawa, art. 2:] Profil praktyczny profil programu kształcenia obejmującego moduły zajęć służące zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych i kompetencji społecznych, realizowany przy założeniu, że ponad połowa programu studiów określonego w punktach ECTS obejmuje zajęcia praktyczne kształtujące te umiejętności i kompetencje, w tym umiejętności uzyskiwane na zajęciach warsztatowych, które są prowadzone przez osoby posiadające doświadczenie zawodowe zdobyte poza uczelnią. Profil ogólnoakademicki profil programu kształcenia obejmującego moduły zajęć powiązane z prowadzonymi w uczelni badaniami naukowymi, realizowany przy założeniu, że ponad połowa programu studiów określonego w punktach ECTS obejmuje zajęcia służące zdobywaniu przez studenta pogłębionej wiedzy. Dodatkowo w rozporządzenia ministra nauki i szkolnictwa wyższego z dnia 3 października 2014 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia, ustawodawca tak dookreśla profile kształcenia: Profil praktyczny: Rozdział 2 4 ust. 4: Program studiów dla kierunku o profilu praktycznym obejmuje moduły zajęć powiązane z praktycznym przygotowaniem zawodowym, którym przypisano punkty ECTS w wymiarze większym niż 50% liczby punktów ECTS, o której mowa w ust. 1 pkt 2, służące zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych i kompetencji społecznych. 5 ust. 1. Zajęcia związane z praktycznym przygotowaniem zawodowym, przewidziane w programie studiów dla kierunku o profilu praktycznym, są prowadzone: 1) w warunkach właściwych dla danego zakresu działalności zawodowej; 2) w sposób umożliwiający bezpośrednie wykonywanie określonych czynności praktycznych przez studentów; 3) przez osoby, z których większość posiada doświadczenie zawodowe zdobyte poza uczelnią odpowiadające zakresowi prowadzonych zajęć. 8 ust. 5. Podstawowa jednostka organizacyjna uczelni może prowadzić studia na kierunku o profilu praktycznym, jeżeli zapewnia studentom tego kierunku możliwość odbycia praktyk zawodowych, łącznie w wymiarze co najmniej trzech miesięcy na każdym z poziomów kształcenia. 4
Profil ogólnoakademicki: Rozdział 2 4 ust. 5 Program studiów dla kierunku o profilu ogólnoakademickim obejmuje moduły zajęć powiązane z prowadzonymi badaniami naukowymi w dziedzinie nauki lub sztuki związanej z tym kierunkiem studiów, którym przypisano punkty ECTS w wymiarze większym niż 50% liczby punktów ECTS, o której mowa w ust. 1 pkt 2, służące zdobywaniu przez studenta pogłębionej wiedzy oraz umiejętności prowadzenia badań naukowych. 8 ust. 4. Podstawowa jednostka organizacyjna uczelni może prowadzić studia na kierunku o profilu ogólnoakademickim, jeżeli prowadzi badania naukowe w dziedzinie nauki lub sztuki związanej z kierunkiem studiów i zapewnia studentom tego kierunku: 1) co najmniej przygotowanie do prowadzenia badań w przypadku studiów pierwszego stopnia. 2) udział w badaniach w przypadku studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich. [Inne szczegółowe zapisy dotyczące profili kształcenia patrz cytowane rozporządzenie.] KOMENTARZ: Z powyższych zapisów możemy wnioskować (bo innych dokumentów ani wykładni nt. profili kształcenia ministerstwo nie przekazało do wiadomości, a tzw. dobrych praktyk w tym zakresie środowiska akademickie jeszcze nie wypracowały zwłaszcza w zakresie profilu praktycznym), otóż możemy wnioskować, że jeśli przy projektowaniu studiów o profilu praktycznym akcenty należy kłaść na kształcenie umiejętności i kompetencji społecznych, zaś w przypadku studiów o profilu ogólnoakademickim na pogłębioną wiedzę i umiejętności prowadzenia badań, to dla odnośnych modułów kształcenia (służących odpowiednio zdobywaniu praktycznych umiejętności bądź pogłębionej wiedzy i w programach studiów obliczonych na ponad 50% punktów ECTS) projektujemy takie efekty kształcenia, w których praktyczne umiejętności i kompetencje społeczne (na studiach o profilu praktycznym) bądź pogłębiona wiedza i zdolności prowadzenia badań (na studiach o profilu ogólnoakademickim) będą nie tylko dostatecznie jasno wyrażone, ale przede wszystkim będą przeważać w grupie założonych do osiągnięcia efektów. I w przedmiotowym (modułowym) sylabusie odpowiednie proporcje w tym zakresie będą widoczne i czytelne! Na co zatem trzeba zwrócić uwagę np. przy projektowaniu studiów o profilu praktycznym? otóż nie same formy zajęć przesądzają o praktycznym charakterze kształcenia w konkretnym zakresie, lecz przypisane do danych modułów odpowiednie efekty. W tym sensie nie tylko zajęcia laboratoryjne, warsztatowe czy projektowe mogą być wyrazem kształcenia o charakterze praktycznym, także odpowiednio przygotowane formy wykładowe mogą temu służyć. A więc opis modułu i odpowiednie efekty kształcenia to jest zasadnicze kryterium, jakim należy się kierować przy projektowaniu bądź dostosowywaniu profili kształcenia. 5
Praktyki Niewątpliwie osobną uwagę, zwłaszcza w przypadku studiów o profilu praktycznym, należy poświęcić obowiązkowym praktykom zawodowym. I możliwościom ich projektowania. UZ przypomina, iż ogólne zasady projektowania praktyk określone zostały w Wytycznych dla rad i zakładają możliwości projektowania owych praktyk zarówno jako części planu studiów, jak i poza planem studiów. Warto dodać, że z zastosowanych dotąd w uczelni rozwiązań w tym zakresie, praktyka zawodowa jest w przypadku konkretnego programu studiów o profilu praktycznym częścią planu i jest zaprojektowana na cały semestr studiów. UZ rekomenduje takie rozwiązania jako oczekiwania pracodawców. UZ przypomina też, że to jednostki prowadzące kierunki studiów o profilu praktycznym zobowiązane są zapewnić studentom miejsca odbywania praktyk zawodowych, jednostki te muszą zatem zgromadzić niezbędną dokumentację potwierdzającą możliwości realizacji tychże praktyk (porozumienia z pracodawcami lub ich deklaracje w sprawie przyjęcia określonej liczby studentów na praktyki). Niewątpliwie na osobną uwagę zasługują sprawy kadrowe związane z organizacją kierunku studiów o profilu praktycznym. UZ rekomenduje nie tylko uważną lekturę zapisów prawa w tym względzie (art. 9a i 112a ustawy oraz 12-17 rozporządzenia), ale też ocenę doświadczenia zawodowego własnej kadry (doświadczenia zdobywanego przez pracowników naukowo-dydaktycznych poza uczelnią). Uczelniany Zespół ds. Jakości Kształcenia 6