Wskazania do utworzenia i funkcjonowania ośrodków przetrzymywania okazów gatunków CITES 1 Gatunki CITES są to gatunki roślin i zwierząt wymienione w Załącznikach Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (Konwencja Waszyngtońska, CITES) i objęte poniższymi przepisami Unii Europejskiej dotyczącymi tej Konwencji: 1. Rozporządzenie Rady (WE) Nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi, 2. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 865/2006 z dnia 4 maja 2006 r. ustanawiające przepisy wykonawcze do Rozporządzenia Rady (WE) Nr 338/97 (z późn. zm), 3. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 407/2009 z dnia 14 maja 2009 r. zmieniające rozporządzenie Rady Nr 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi, 4. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 359/2009 z dnia 30 kwietnia 2009 r. zawieszające wprowadzanie do Wspólnoty okazów niektórych gatunków dzikiej fauny i flory. Z informacji uzyskanych od służby celnej wynika, że Polska jest państwem, przez które odbywa się nielegalny tranzyt okazów gatunków zagrożonych wyginięciem, z przeznaczeniem do innych krajów wspólnotowych, a także do którego nielegalnie wwożone są okazy w celu obrotu na krajowym rynku wewnętrznym. Analiza zatrzymań wykonana przez Regionalne Centrum Ekologiczne Polskie Biuro REC wykazała, że w latach 1998-2005 dominującą grupą zatrzymywanych przez służbę celną zwierząt były gady (łącznie 5 046 szt.), a drugą co do liczby zatrzymanych okazów ptaki (łącznie 296 szt.). Zatrzymania żywych okazów w poszczególnych latach przedstawiają się następująco: 1998 r. 64 szt., 1999r. 305 szt., 2000 r. 1172 szt., 2001 r. 789 szt., 2002 r. 1474 szt., 2003 r. 44 szt., 2004 r. 537 szt., 2005 r. 1005 szt. Z informacji uzyskanych od służby celnej i policji w latach 2006 2008 wynika, że obecnie wśród zatrzymanych żywych okazów dominują nadal ptaki (ponad 400 osobników), gady (ponad 300 osobników) oraz bezkręgowce (prawie 400 pajęczaków: pająków ptaszników i skorpionów oraz jednorazowa konfiskata 2000 pijawek lekarskich): 1 Informacje przedstawione w dokumencie mają zastosowanie między innymi na potrzeby konkursu w ramach V osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (działanie 5.1) 1
Zatrzymania Służby Celnej: 2008 r.: 63 ptaki, 42 gady 2007 r.: 137 ptaków, 109 gadów, 3 pająki 2006 r.: 8 ptaków, 8 gadów, 2000 bezkręgowców (pijawki) Zatrzymania Policji: 2008 r.: 100 ptaków, 87 pająków, 22 gady 2007 r.: 45 ptaków, 18 gadów, 117 pająków, 6 skorpionów 2006 r.: 2 małe ssaki, 82 ptaki, 134 gady, 165 pająków, 16 skorpionów Powyższe dane są orientacyjne. Liczba dokonanych aktualnie zatrzymań, zarówno na granicach jak i na rynku wewnętrznym, oraz rodzaj okazów podlegających zatrzymaniom są wypadkową stopnia wykrywalności przemytu przez służbę celną, stopnia wyszkolenia i możliwości zaangażowania policji w czynności kontrolne, wiedzy obywateli w zakresie zagadnień dotyczących CITES i przestrzegania obowiązującego prawa w tym zakresie. W pierwszej kolejności ośrodki przetrzymywania żywych okazów CITES powinny powstać w pobliżu miejsc wwozu roślin i zwierząt na teren Polski, a także na terenach zwiększonego obrotu tymi okazami. Z danych statystycznych dotyczących zatrzymań okazów CITES otrzymanych od Służby Celnej i Policji na potrzeby raportów rocznych CITES wynika, że konfiskaty żywych okazów CITES dominują w województwie mazowieckim i śląskim. Znaczną liczbę zatrzymań odnotowano też w województwach: opolskim, lubelskim, podkarpackim. Statystyka dotycząca największej liczby zatrzymań Służby Celnej na granicach i podczas kontroli wewnętrznej przedstawiała się w sposób następujący: W roku 2008: Przemyśl 31 gadów Katowice 11 gadów, 63 ptaki W roku 2007: Biała Podlaska 6 gadów Katowice 30 ptaków, 3 pająki Warszawa 3 ptaki, 102 gady Opole 27 ptaków Przemyśl 77 ptaków, 1 gad 2
W roku 2006: Biała Podlaska 4 gady Olsztyn 1 gad Warszawa 1 gad Katowice 8 ptaków Przemyśl 2000 bezkręgowców (pijawki) Statystki zatrzymań dokonanych przez Policję kształtowały się następująco: W roku 2008: Katowice 82 ptaki, 3 gady, 3 pająki Lublin 52 ptaki Warszawa 4 gady, 2 ptaki Bydgoszcz 83 pajaki, 19 gadów, 4 ptaki W roku 2007: Katowice 18 ptaków, 13 gadów, 1 pająk, 6 skorpionów Warszawa 4 gady, 105 pająków Opole 27 ptaków Lublin 1 gad, 11 pająków W roku 2006: Katowice 68 gadów, 6 pająków Warszawa 65 ptaków, 61 gadów, 14 pająków Bydgoszcz 8 gadów, 7 ptaków, 5 pająków Zgodnie z art. VIII ust. 4 Konwencji Waszyngtońskiej, skonfiskowany żywy okaz zostaje powierzony organowi administracyjnemu państwa dokonującego konfiskaty (w Polsce Ministrowi Środowiska), który po konsultacji z państwem wywozu, może okaz zwrócić temu państwu albo przekazać do schroniska lub innego stosownego miejsca. Schronisko, stosownie do ust. 5 ww. artykułu, oznacza instytucję powołaną przez organ administracyjny do opiekowania się żywymi okazami, zwłaszcza tymi, które zostały skonfiskowane. Obecnie w Polsce brak jest wyspecjalizowanych ośrodków (schronisk) dla zatrzymanych na granicy oraz na terenie kraju, skonfiskowanych, znajdowanych i podrzucanych żywych okazów gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES). Utworzenie ich jest pilną potrzebą zarówno ze względu na konieczność konsekwentnego egzekwowania 3
obowiązujących przepisów prawa jak i zapewnienia odpowiednich warunków ich bytowania, zgodnych z wymaganiami gatunku. Znaczną liczbę zatrzymań odnotowano też w województwach: opolskim, lubelskim, podkarpackim. Jednakże na podstawie powyższych danych nie można opierać ostatecznego wniosku co do umiejscowienia ośrodków CITES. Wykrywalność na terenie całego kraju działań niezgodnych z przepisami prawa w zakresie CITES może wzrosnąć, ze względu na włączanie się coraz większej liczby funkcjonariuszy policji w proces wdrażania tych przepisów. Ponadto zatrzymywane są pojedyncze okazy gatunków nie znajdujących się w grupie gatunków dominujących, ale wymagających zapewnienia specyficznych warunków (np. gatunki morskie, naczelne, duże drapieżniki). Biorąc pod uwagę dotychczasowe zatrzymania okazów CITES oraz przewidywane trendy w tym zakresie, fakt kontrolowania przez polskie służby zewnętrznej granicy UE, a także zwiększający się import okazów gatunków CITES z krajów graniczących z Polską od południa, następujące województwa powinny być traktowane priorytetowo w kontekście utworzenia ośrodków CITES: dolnośląskie, lubelskie, małopolskie, mazowieckie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, śląskie, wielkopolskie, warmińsko-mazurskie. Biorąc pod uwagę zatrzymania wewnętrzne, które docelowo obejmą w podobnym stopniu cały obszar Polski (ze względu na konfiskaty w sklepach zoologicznych, giełdach, bazarach), w przypadku konkursów i ograniczonej ilości środków do rozdysponowania pomiędzy różne projekty, poza kryterium lokalizacji w konkretnych województwach, pod uwagę powinny być brane następujące elementy: - odpowiednie rozproszenie w rozmieszczeniu ośrodków; preferowanie usytuowania ośrodków w różnych regionach kraju; w przypadku dwóch wniosków na ośrodki położone w niewielkiej odległości od siebie, sugerowane jest utworzenie jednego, który będzie w większym stopniu spełniał pozostałe kryteria; - gatunki do których przetrzymywania przygotowany jest ośrodek; preferowane powinny być ośrodki przystosowane do przetrzymywania gatunków najczęściej pojawiających się w konfiskatach: małe i średnie gady (żółwie, legwany, węże), ptaki (głównie papugi), pajęczaki (ptaszniki i skorpiony); jednocześnie nie powinny być preferowane ośrodki przygotowane do przetrzymywania wszystkich tych grup zwierząt nad ośrodkami specjalistycznymi każdy z obu typów ośrodków ma rację bytu, pod warunkiem że dwa ośrodki przygotowane wyłącznie do przetrzymywania jednej z priorytetowych grup zwierząt nie powstaną w bliskiej odległości od siebie; w takim przypadku powinien 4
powstać jeden z nich, lepiej spełniający kryteria konkursu w szczególności pod względem: kadry, opieki weterynaryjnej, liczby zwierząt mogących być jednocześnie pod opieką ośrodka, stosunku planowanych kosztów w odniesieniu do oczekiwanych efektów. Ośrodki CITES mogłyby być utworzone, przy spełnieniu stosownych kryteriów umożliwiających przetrzymywanie żywych okazów i w porozumieniu z Organem Administracyjnym CITES w Polsce, między innymi przy: ogrodach zoologicznych (jako wydzielone przestrzennie jednostki), ogrodach botanicznych, ośrodkach rehabilitacji zwierząt, schroniskach dla zwierząt, instytucjach naukowych, w tym szkołach wyższych. Mogłyby być również tworzone przez inne podmioty, w tym organizacje pozarządowe, przy uwzględnieniu powyższych warunków. Ze względu na fakt, że do ośrodka CITES będą przekazywane zwierzęta o nieznanym stanie zdrowia, niezbędne będzie zapewnienie miejsca do przeprowadzania ich kwarantanny, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa w tym zakresie: 1. Dyrektywą Rady 2006/88/WE w odniesieniu do wymogów dotyczących kwarantanny zwierząt akwakultury (notyfikowana jako dokument nr C(2008) 7905) (2008/946/WE). 2. Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia miejsc kwarantanny, stacji kwarantanny, miejsc odpoczynku zwierząt, miejsc przeładunku zwierząt oraz miejsc wymiany wody przy transporcie zwierząt akwakultury (Dz.U. 2009 nr 27 poz. 167). 3. Załącznikiem B Dyrektywy Rady z dnia 15 lipca 1991 r. ustanawiającej zasady regulujące organizację kontroli weterynaryjnych zwierząt wprowadzanych na rynek Wspólnoty z państw trzecich i zmieniającej dyrektywy 89/662/EWG, 90/425/EWG oraz 90/675/EWG (91/496/EWG). Niezbędne będzie również zatrudnienie wykwalifikowanej kadry do opieki nad okazami, w tym lekarza weterynarii w przypadku ośrodka dla zwierząt, a także wsparcie ze strony kadry naukowej. Wszystkim zwierzętom powinna zostać zapewniona całodobowa opieka oraz okresowy nadzór weterynaryjny. W przypadku konkursu ofert na utworzenie ośrodków CITES preferowane będą projekty zapewniające najlepsze warunki do przetrzymywania danej grupy zwierząt lub roślin, zgodne z wymaganiami biologicznymi gatunku. Zapewnienie o funkcjonowaniu ośrodka CITES w skali długoterminowej, w tym o jego finansowaniu będzie dodatkowym atutem projektowanego przedsięwzięcia. W związku z tym, że obecnie w budżecie państwa nie przewiduje się wydatkowania środków finansowych na prowadzenie ośrodków CITES, podstawą ich działalności będą fundusze własne lub/i pozyskane przez ośrodek. 5
Ośrodki CITES będą przejmowały okazy głównie od służby celnej, straży granicznej, inspekcji weterynaryjnej i fitosanitarnej, policji. W związku z tym będzie istniała konieczność zawarcia porozumień między ośrodkami i współpracującymi z nimi służbami, w zakresie przekazywania informacji o zatrzymanych okazach i możliwości ich przyjęcia, o sposobie transportu okazów do ośrodka itp. Każdy z ośrodków powinien mieć wyspecjalizowany sprzęt i środki transportu do przewożenia okazów gatunków przetrzymywanych w ośrodku. Ponadto niezbędna będzie współpraca ośrodków CITES z: Organem Administracyjnym w zakresie przekazywania informacji o przyjmowanych do ośrodka okazach i aktualnych możliwościach ośrodka w tym zakresie oraz, w razie potrzeby, z Organem Naukowym CITES w Polsce; innymi ośrodkami CITES na terenie Polski i innych krajów-stron Konwencji Waszyngtońskiej, w szczególności w zakresie przetrzymywania okazów CITES i wymiany doświadczeń; Ogrodami Zoologicznymi jako podmiotami prowadzącymi lub uczestniczącymi w programach ratowania gatunków zagrożonych wyginięciem i będącymi bankami genów. Okazy przetrzymywane w ośrodkach, wobec których orzeczono przepadek na rzecz Skarbu Państwa, należące do gatunków wymienionych w załączniku A rozporządzenia Komisji (WE) nr 407/2009 z dnia 14 maja 2009 r. zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi, nie mogą być wykorzystywane do celów komercyjnych (dotyczy to również wystawiania na widok publiczny dla zysku), z zastrzeżeniem wyjątków, o których mowa w art. 8 ust. 3 lit. e, f, g rozporządzenia Rady (WE) nr 338 (przeznaczenie okazów do celów: doświadczalnych, biomedycznych lub hodowli, rozmnażania, edukacyjnych i badawczych - przyczyniających się do ochrony i zachowania gatunku, po uzyskaniu stosownego świadectwa). Natomiast okazy gatunków wymienionych w załącznikach B-D powyższego rozporządzenia mogą być przedmiotem działań komercyjnych w porozumieniu z Organem Administracyjnym CITES w Polsce, jeżeli został wobec nich orzeczony przepadek na rzecz Skarbu Państwa i pod warunkiem, że nie wrócą one do osoby lub podmiotu, który uprzednio złamał prawo. 6