POLSKA BIEDA

POLSKA BIEDA 1992-2003 Warszawa, wrzesień 2003 r. OBOP zbadał w 2003 r. sytuację materialną Polaków i ich rodzin. Wyniki porównano z rezultatami sondażu z 1992 r., z początków zmiany ustrojowej. W latach 1992-2003 nastąpiła wyraźna poprawa subiektywnych ocen sytuacji materialnej Polaków; Wyraźnie zmniejszyła się liczba ludzi, którym nie starcza do pierwszego ; Zauważalnie ubyło osób, które ograniczają wydatki, a przybyło osób, które starają się dorobić, by poprawić swoją sytuację materialną; W każdej kategorii wydatków zdecydowanie spadł odsetek tych osób, które od dawna czegoś nie kupują lub z czegoś nie korzystają; W dalszym ciągu bardzo rozpowszechniona jest obawa przed popadnięciem w nędzę, choć i tu dostrzec można poprawę. Ośrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.; ul. Dereniowa 11; 02-776 Warszawa; NIP: 521-10-18-407; REGON: 011162458 Bank Przemysłowo Handlowy PBK S.A. XX Oddział w Warszawie; Nr konta: 10601060-320000436235; Sąd Rejonowy dla Miasta Stołecznego Warszawy, RHB 44444; Kapitał Zakładowy: 1.000.000,00 zł t (48 22) 648 2044 (-46), 644 9995; f (48 22) 644 9947, 643 1607 e office@tns-global.pl; www.tns-global.pl

TNS OBOP Polska bieda 1992-2003 sondaż z 23 25. sierpnia 2003 r. Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła: TNS OBOP W sierpniu 2003 r. Rada Monitoringu Społecznego ogłosiła raport z badania Diagnoza społeczna 2003. Okazało się, że choć Polacy bardzo krytycznie oceniają nowe czasy, to zapytani o konkrety, udzielają odpowiedzi, które świadczą, że mimo trudności, żyje im się coraz lepiej. Siła badania Diagnoza Społeczna 2003 polega na tym, że w odstępie trzech lat zbadano kilka tysięcy tych samych gospodarstw domowych. Siła sondażu TNS OBOP, tu przedstawionego, polega zaś na tym, że badanie sytuacji materialnej przeprowadzono w odstępie aż 11 lat, w 1992 i 2003 r. (nie badano jednak ani tych samych ludzi, ani tych samych gospodarstw domowych). 1 SUBIEKTYWNA OCENA WŁASNEJ SYTUACJI Spojrzenie na tabelę, zawierająca odpowiedzi na pytanie Jak Pan(i) ocenia własną (swojej rodziny) sytuację materialną?, zadane w 1992 i powtórzone w 2003 r. przekonuje, że w czasie, jaki upłynął między tymi badaniami, nastąpiła wyraźna poprawa subiektywnych ocen sytuacji materialnej. W 1992 r. tylko 11% badanych oceniało własną sytuację jako dobrą, a 44% - jako złą. Dziś w dalszym ciągu oceny negatywne przeważają nad pozytywnymi, ale już nie tak bardzo, bo w stosunku 29:23. Od 1992 do 2003 r. podwoił się odsetek Polaków, którym się żyje lepiej niż przeciętnie. I w 1992 i w 2003 r. najwięcej było takich ludzi, którym się żyło po prostu przeciętnie, w 1992 roku było ich 45%, a dziś jest 48%. Dane w proc. 1 Sondaż zrealizowano w dniach 23 25. sierpnia 2003 r. na ogólnopolskiej, losowej, reprezentatywnej próbie 1001 mieszkańców Polski w wiekuj 15 i więcej lat. Maksymalny statystyczny błąd pomiaru dla tej wielkości próby wynosi +/- 3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. W roku 1992 zbadano 1339 osób w wieku 16 i więcej lat. 2

TNS OBOP Polska bieda 1992-2003 sondaż z 23 25. sierpnia 2003 r. Jak Pan(i) ocenia własną (swojej rodziny) sytuację materialną? 1992 2003 bardzo dobra 0 1 dobra 4 13 nieco lepsza niż średnia 7 9 średnia, przeciętna 45 48 trochę gorsza niż średnia 23 17 zła 16 9 bardzo zła 5 3 Wobec tych wyników można przyjąć postawę sceptyczną i powiedzieć, że między 1992 a 2003 r., mogły się zmienić tylko kryteria ocen, ludzie przyzwyczaili się do trudnej sytuacji i zaczęli uważać ją za znośną. O tym, że tak nie jest, przekonują odpowiedzi na sprawdzające pytanie, czy badani wiążą koniec z końcem czy starcza im pieniędzy do pierwszego. Okazuje się, ze latach 1992-2003 nastąpiła pod tym względem wyraźna poprawa. Dane w proc. Czy wystarcza Panu(i) i Pana (i) rodzinie pieniędzy do pierwszego? 1992 2003 prawie zawsze mi wystarcza 19 27 przeważnie mi wystarcza 36 43 rzadko mi wystarcza 27 21 prawie nigdy mi nie wystarcza 18 9 W 1992 roku 55% Polaków i ich rodzinom przeważnie lub prawie zawsze pieniędzy wystarczało, a 45% wystarczało rzadko lub nie wystarczało prawie nigdy dziś wystarcza 70%, a nie wystarcza 30%. Te proporcje są miarą zmiany, ale oczywiście także miarą problemu. 3

TNS OBOP Polska bieda 1992-2003 sondaż z 23 25. sierpnia 2003 r. RADZENIE SOBIE Z BIEDĄ Dodatkowe światło na stwierdzone zmiany rzucają odpowiedzi na pytanie o to, co ludzie robią, aby poprawić sytuację materialną własną lub swojej rodziny. Połowa wciąż ogranicza wydatki, ale udział takich osób zmniejszył się o 10 punktów procentowych, o 6 punktów wzrósł natomiast udział osób, które dla poprawy własnej sytuacji starają się dorobić. Bierny sposób radzenia sobie z trudnościami traci na znaczeniu, aktywny powoli zyskuje. Co Pan(i) robi, aby poprawić sytuację materialną swoją/swojej rodziny? 1992 2003 Nie mam takiej potrzeby 9 18 Staram się dorobić 11 17 Ograniczam wydatki 58 48 Zarówno staram się dorobić, jak i ograniczam wydatki 22 17 Dane w proc. Połączenie odpowiedzi na te dwa pytania pokazuje, że choć czasy są trudne, to coraz mniej ludzi w Polsce ma problemy z doczekaniem do pierwszego i dzieje się tak, mimo że odsetek ludzi, którzy ograniczają swoje wydatki spada, a nie rośnie. Jakiś udział w tej poprawie sytuacji finansowej ma własna aktywność jednostek. Bardziej szczegółowego obrazu zmian w sposobach akomodacji gospodarstw domowych do trudnej sytuacji finansowej dostarczają odpowiedzi na zadane w 1992 i powtórzone w 2003 r. pytanie o ograniczanie wydatków na różne cele. W każdej kategorii wydatków nastąpiła wyraźna poprawa. Widać ją zwłaszcza w zdecydowanym spadku odsetka tych, którzy od dawna czegoś nie kupują lub z czegoś nie korzystają. Z pewnością w przypadku niektórych z tych dóbr i, np. książek i imprez kulturalnych, powstrzymywanie się od zakupu może być sprawą stylu życia, a nie sytuacji finansowej, ale zmiana w intensywności zakupu lub korzystania z tych dóbr jest już sprawą przede wszystkim zasobności własnego lub rodzinnego portfela. Ponadto, w wydatkach na potrzeby podstawowe na żywność, odzież i obuwie nastąpiły bardzo 4

TNS OBOP Polska bieda 1992-2003 sondaż z 23 25. sierpnia 2003 r. istotne przesunięcia; zmniejszyły się odsetki ograniczających te wydatki w dużym i bardzo dużym stopniu, a zwiększyły się odsetki badanych, którzy ograniczają te wydatki w bardzo małym stopniu lub nie ograniczają ich wcale. Wzrost odsetka ludzi, którzy nie ograniczają wydatków lub ograniczają je w bardzo małym stopniu nastąpił w latach 1992-2003 w każdej z kategorii dóbr i oprócz leczenia, środków higieny oraz książek i gazet, gdzie odsetki te prawie nie drgnęły. Popyt na te trzy rzeczy okazał się nieelastyczny, niewrażliwy na zmiany sytuacji finansowej bardziej niż popyt na żywność! Dane w proc. W jakim stopniu obecna sytuacja finansowa Pana(i) i Pana (i) rodziny zmusza Pana(i) do ograniczania wydatków na w bardzo małym stopniu lub wcale raczej w małym stopniu raczej w dużym stopniu w bardzo dużym stopniu od dawna nie korzystam, nie kupuję 1992 2003 1992 2003 1992 2003 1992 2003 1992 2003 żywność 25 44 46 36 22 16 7 4 0 0 odzież, obuwie 11 22 32 37 34 30 18 11 5 1 używki(alkohol, papierosy) 9 15 14 18 20 24 19 15 38 28 wypoczynek 7 14 8 15 13 21 15 21 57 28 kino, teatr, imprezy kulturalne 8 14 11 17 8 20 11 19 62 30 książki, prasa 16 18 30 27 24 24 15 18 15 14 lecznictwo, leki 34 33 35 38 15 17 6 8 10 5 i(np. pralnia, fryzjer, magiel) 14 20 18 24 15 19 14 14 39 23 środki higieny 39 42 40 40 14 14 4 3 3 1 rozrywkę (pójście do kawiarni, restauracji) spotkania rodzinnotowarzyskie 8 12 11 19 11 21 14 18 56 30 19 25 38 38 21 22 13 10 9 5 5

TNS OBOP Polska bieda 1992-2003 sondaż z 23 25. sierpnia 2003 r. OBAWA PRZED NĘDZĄ Przed nadmiernym optymizmem w interpretacji zmian w warunkach bytowych Polaków chronią odpowiedzi na pytanie, czy badani obawiają się czasami, że im samym i ich rodzinom może zagrozić nędza. Aż połowa badanych mówi, iż obawia się, że może do tego dojść, a tylko 7 %, że w ogóle się tego nie obawia. W 1992 r. w pytaniu o obawę przed nędzą i głodem uzyskano zbliżone odsetki odpowiedzi. I tu jednak można znaleźć jaśniejszy promyk: Nędza i głód to większe nieszczęście niż nędza, i nawet jeśli w 1992 r. ludzi obawiających się tego nieszczęścia było tylko niewiele więcej niż w 2003 r., to w 1992 r. sytuacja, której obawiali się ci badani była nieporównanie groźniejsza. Dane w proc. Czy obawia się Pan(i) czasami, że w niedalekiej przyszłości może zagrozić Panu (i) i Pana(i) rodzinie 1992 nędza i głód 2003 nędza już jestem w takiej sytuacji 2 3 obawiam się, że może do tego dojść 57 51 raczej się nie obawiam 30 32 w ogóle się tego nie obawiam 6 7 trudno powiedzieć 5 6 6

TNS OBOP Polska bieda 1992-2003 sondaż z 23 25. sierpnia 2003 r. SPOŁECZNA GEOGRAFIA BIEDY Wszystkie opisane tu sytuacje są zróżnicowane społecznie; jest to udokumentowane w tabelach aneksowych dla (tylko) 2003 roku. Tytułem ilustracji pokażemy tutaj znaczenie kategorii wykształcenia dla położenia materialnego ludzi i jego konsekwencji. Tabela ta ma charakter syntetyczny i zawiera tylko wybrane wartości zmiennych zależnych : podaje np., tylko odsetki ludzi, którzy się nędzy obawiają pozostałe wartości, np. odsetki ludzi, którzy się nędzy nie obawiają znajdują się w tabelach aneksowych. Wykształcenie Ocena własnej sytuacji materialnej: zła i bardzo zła Nie starcza pieniędzy do pierwszego Ogranicza wydatki na żywność Dane w proc. Obawia się nędzy podstawowe 35 36 36 49 zasadnicze zawodowe 26 34 42 61 średnie i pomaturalne 24 26 46 51 wyższe i licencjat 11 10 64 29 Wykształcenie, a dokładniej grupa społeczno-zawodowa, do której wchodzi się przez wykształcenie jest bardzo silnym wyznacznikiem pozycji materialnej. Każdy kolejny poziom wykształcenia poprawia położenie jednostki i rodziny, ale zasadniczą poprawę przynosi dopiero wykształcenie wyższe. 7

JAK PAN(I) OCENIA WŁASNĄ (SWOJEJ RODZINY) SYTUACJĘ MATERIALNĄ? CZY JEST ONA: 1.bardzo dobra 2.dobra 3.nieco lepsza niż średnia 4.średnia, przeciętna 5.trochę gorsza niż średnia 6.zła 7.bardzo zła DANE W PROC. 1 2 3 4 5 6 7 OGÓŁEM 1 13 9 48 17 9 3 1001 mężczyźni 1 15 11 45 15 11 4 477 kobiety 1 12 8 50 19 8 3 524 15-19 lat 2 25 9 52 7 6 101 20-29 lat 1 14 14 55 9 6 196 30-39 lat 2 12 13 51 13 6 4 159 40-49 lat 16 10 39 23 9 3 196 50-59 lat 7 7 47 21 13 5 142 60 i więcej lat 8 4 44 24 14 6 206 podstawowe 1 10 7 42 19 16 6 276 zasadnicze zawodowe 11 8 52 17 9 3 299 średnie i pomaturalne 1 14 10 50 18 6 1 325 wyższe i licencjat 3 25 18 43 10 1 1 101 wieś 0 8 9 52 17 11 3 371 miasta do 20 tys. 3 15 11 46 16 8 1 125 miasta 20-100 tys. 0 20 8 45 14 10 3 201 miasta 100-500 tys. 0 10 11 51 15 9 4 190 miasta pow. 500 tys. 1 20 9 32 27 5 6 115 kierownicy, specjaliści 2 35 23 33 4 3 59 prywatni przedsiębiorcy 23 5 50 14 2 6 24 2 16 12 54 15 2 119 robotnicy 5 6 55 20 12 3 136 rolnicy 2 15 7 61 12 3 54 gospodynie domowe 9 9 58 10 8 5 41 emeryci 8 7 46 26 11 3 195 renciści 5 8 40 24 19 4 93 uczniowie i studenci 2 26 13 43 10 6 135 bezrobotni 7 8 45 17 13 10 144 dobra 5 62 18 14 1 141 średnia 6 11 66 16 2 626 zła 2 1 20 30 34 13 231 do 250 zł 1 14 9 48 13 12 4 515

251-400 zł 3 4 52 31 8 2 150 401-700 zł 9 11 52 17 8 4 162 701 zł i więcej 1 22 15 39 17 4 1 174 lewicowe 16 11 46 14 10 3 164 centrolewicowe 2 10 14 48 12 12 3 56 centroprawicowe 21 8 41 25 3 2 60 prawicowe 0 9 14 51 14 10 2 141 trudno powiedzieć 1 13 8 48 18 9 4 581 CZY WYSTARCZA PANU(I) I PANA(I) RODZINIE PIENIĘDZY "DO PIERWSZEGO"? 1.prawie zawsze mi wystarcza 2.przeważnie mi wystarcza 3.rzadko mi wystarcza 4.prawie nigdy mi nie wystarcza DANE W PROC. 1 2 3 4 OGÓŁEM 27 43 21 9 1000 mężczyźni 29 42 21 9 476 kobiety 26 44 22 8 524 15-19 lat 32 51 12 5 101 20-29 lat 31 43 23 3 196 30-39 lat 34 40 19 8 159 40-49 lat 21 42 25 12 196 50-59 lat 25 35 25 15 141 60 i więcej lat 24 47 20 10 206 podstawowe 23 41 25 11 276 zasadnicze zawodowe 23 43 25 9 298 średnie i pomaturalne 27 47 18 8 325 wyższe i licencjat 53 37 8 3 101 wieś 24 45 21 9 370 miasta do 20 tys. 26 46 21 7 125 miasta 20-100 tys. 29 43 22 7 201 miasta 100-500 tys. 31 40 21 8 190 miasta pow. 500 tys. 29 37 20 14 115 kierownicy, specjaliści 52 38 10 1 59 prywatni przedsiębiorcy 41 32 16 11 24 35 39 20 6 119 robotnicy 21 45 26 8 136 rolnicy 25 47 27 54 gospodynie domowe 33 39 16 12 41 emeryci 22 52 20 6 194

renciści 21 32 28 19 93 uczniowie i studenci 38 46 13 3 135 bezrobotni 14 39 28 19 144 dobra 69 30 2 141 średnia 26 53 18 3 624 zła 6 24 42 29 231 do 250 zł 25 40 25 10 514 251-400 zł 13 47 27 14 150 401-700 zł 33 44 19 4 162 701 zł i więcej 40 46 8 6 174 lewicowe 35 38 19 8 163 centrolewicowe 21 39 27 14 56 centroprawicowe 32 45 16 7 60 prawicowe 31 44 16 10 141 trudno powiedzieć 24 44 23 8 581 PROSZĘ POWIEDZIEĆ, CO PAN(I) ROBI, ABY POPRAWIĆ SWOJĄ (SWOJEJ RODZINY) SYTUACJĘ MATERIALNĄ? 1.nie mam takiej potrzeby 2.staram się dorobić 3.ograniczam wydatki 4.zarówno staram się dorobić, jak i ograniczam wydatki DANE W PROC. 1 2 3 4 OGÓŁEM 17 17 48 17 971 mężczyźni 18 23 39 20 465 kobiety 17 11 57 15 506 15-19 lat 41 8 45 6 98 20-29 lat 14 21 36 30 191 30-39 lat 17 19 46 18 151 40-49 lat 11 26 41 22 192 50-59 lat 12 17 56 15 140 60 i więcej lat 21 7 66 6 198 podstawowe 22 12 56 10 270 zasadnicze zawodowe 15 20 44 22 290 średnie i pomaturalne 14 18 51 17 312 wyższe i licencjat 26 16 33 25 99 wieś 15 17 51 16 364 miasta do 20 tys. 22 14 49 14 123 miasta 20-100 tys. 20 14 47 19 193 miasta 100-500 tys. 17 21 44 18 185 miasta pow. 500 tys. 16 16 50 18 107

kierownicy, specjaliści 28 24 23 26 57 prywatni przedsiębiorcy 21 17 23 38 24 18 17 44 21 113 robotnicy 7 33 41 19 136 rolnicy 17 17 52 15 54 gospodynie domowe 21 9 62 9 37 emeryci 19 7 70 5 189 renciści 16 11 56 17 92 uczniowie i studenci 33 16 38 13 129 bezrobotni 7 18 45 29 141 dobra 44 15 26 15 138 średnia 16 19 49 16 608 zła 4 12 61 23 223 do 250 zł 15 18 46 20 500 251-400 zł 9 19 57 15 145 401-700 zł 20 12 51 18 157 701 zł i więcej 29 17 45 10 169 lewicowe 18 23 44 15 159 centrolewicowe 13 17 40 29 55 centroprawicowe 26 9 51 14 58 prawicowe 19 12 48 21 138 trudno powiedzieć 17 17 50 16 561 W JAKIM STOPNIU OBECNA SYTUACJA FINANSOWA PANA(I) I PANA(I) RODZINY ZMUSZA PANA(IĄ) DO OGRANICZANIA WYDATKÓW NA: ŻYWNOŚĆ 1.w bardzo małym stopniu lub wcale 2.raczej w małym stopniu 3.raczej w dużym stopniu 4.w bardzo dużym stopniu 5.od dawna nie korzystam, nie kupuję DANE W PROC. 1 2 3 4 5 OGÓŁEM 44 36 16 4 0 995 mężczyźni 49 34 14 4 474 kobiety 39 38 18 4 0 521 15-19 lat 60 23 17 99 20-29 lat 52 33 14 2 196 30-39 lat 50 38 11 1 157 40-49 lat 45 33 15 7 196 50-59 lat 36 41 20 3 142 60 i więcej lat 29 44 20 7 0 205

podstawowe 36 37 21 6 274 zasadnicze zawodowe 42 40 15 3 299 średnie i pomaturalne 46 35 15 4 0 322 wyższe i licencjat 64 26 10 101 wieś 38 43 14 5 371 miasta do 20 tys. 47 25 24 4 123 miasta 20-100 tys. 51 33 14 2 198 miasta 100-500 tys. 47 36 14 4 190 miasta pow. 500 tys. 42 33 20 5 0 114 kierownicy, specjaliści 70 23 5 2 58 prywatni przedsiębiorcy 60 22 18 24 48 35 13 3 119 robotnicy 47 41 12 0 136 rolnicy 57 37 7 54 gospodynie domowe 47 31 15 7 39 emeryci 31 46 19 3 0 195 renciści 23 40 27 10 92 uczniowie i studenci 61 25 13 1 133 bezrobotni 33 35 22 10 144 dobra 85 14 1 138 średnia 45 39 14 1 0 623 zła 16 41 30 13 230 do 250 zł 44 37 15 4 511 251-400 zł 33 41 21 5 149 401-700 zł 41 35 19 4 162 701 zł i więcej 55 30 12 2 0 173 lewicowe 43 43 11 3 162 centrolewicowe 56 35 8 2 56 centroprawicowe 57 24 17 3 59 prawicowe 46 39 15 1 140 trudno powiedzieć 41 35 18 5 0 579 W JAKIM STOPNIU OBECNA SYTUACJA FINANSOWA PANA(I) I PANA(I) RODZINY ZMUSZA PANA(IĄ) DO OGRANICZANIA WYDATKÓW NA: ODZIEŻ, OBUWIE 1.w bardzo małym stopniu lub wcale 2.raczej w małym stopniu 3.raczej w dużym stopniu 4.w bardzo dużym stopniu 5.od dawna nie korzystam, nie kupuję DANE W PROC 1 2 3 4 5 OGÓŁEM 22 37 30 10 1 997

mężczyźni 24 38 27 9 1 474 kobiety 20 35 32 12 2 523 15-19 lat 34 35 24 7 99 20-29 lat 23 42 29 5 1 196 30-39 lat 26 42 25 6 159 40-49 lat 22 39 25 14 196 50-59 lat 17 28 41 13 142 60 i więcej lat 14 32 34 15 5 205 podstawowe 20 27 35 15 3 274 zasadnicze zawodowe 19 37 32 10 1 299 średnie i pomaturalne 20 45 25 9 0 324 wyższe i licencjat 40 34 23 3 101 wieś 17 40 30 11 2 371 miasta do 20 tys. 26 31 31 11 1 123 miasta 20-100 tys. 27 31 30 11 1 201 miasta 100-500 tys. 22 40 29 8 0 190 miasta pow. 500 tys. 24 34 28 11 3 114 kierownicy, specjaliści 52 30 14 4 58 prywatni przedsiębiorcy 39 23 21 17 24 26 36 32 6 119 robotnicy 13 54 29 3 136 rolnicy 26 36 30 8 54 gospodynie domowe 24 31 27 15 4 41 emeryci 14 35 35 13 4 195 renciści 12 25 44 14 4 92 uczniowie i studenci 36 35 23 6 133 bezrobotni 14 38 27 21 144 dobra 60 33 6 1 138 średnia 20 42 30 7 1 626 zła 5 23 43 26 2 230 do 250 zł 22 37 31 9 1 513 251-400 zł 9 36 36 17 1 149 401-700 zł 22 32 30 14 1 162 701 zł i więcej 32 41 20 6 2 173 lewicowe 20 42 25 12 1 164 centrolewicowe 25 23 46 6 56 centroprawicowe 26 37 25 11 1 59 prawicowe 25 39 28 7 0 140 trudno powiedzieć 21 36 30 11 2 579

W JAKIM STOPNIU OBECNA SYTUACJA FINANSOWA PANA(I) I PANA(I) RODZINY ZMUSZA PANA(IĄ) DO OGRANICZANIA WYDATKÓW NA: UŻYWKI (ALKOHOL, PAPIEROSY) 1.w bardzo małym stopniu lub wcale 2.raczej w małym stopniu 3.raczej w dużym stopniu 4.w bardzo dużym stopniu 5.od dawna nie korzystam, nie kupuję DANE W PROC. 1 2 3 4 5 OGÓŁEM 15 18 24 15 28 994 mężczyźni 17 21 26 14 21 474 kobiety 14 15 21 15 35 520 15-19 lat 20 6 25 5 44 99 20-29 lat 17 24 33 10 15 196 30-39 lat 18 20 22 16 23 159 40-49 lat 17 21 22 22 18 196 50-59 lat 13 18 24 17 29 142 60 i więcej lat 10 13 17 14 47 202 podstawowe 12 12 19 13 44 270 zasadnicze zawodowe 13 22 27 18 20 299 średnie i pomaturalne 16 18 24 15 26 324 wyższe i licencjat 28 22 25 7 19 101 wieś 14 17 26 13 30 368 miasta do 20 tys. 20 17 19 15 28 123 miasta 20-100 tys. 16 19 22 15 29 201 miasta 100-500 tys. 15 20 23 13 28 189 miasta pow. 500 tys. 16 18 25 19 22 114 kierownicy, specjaliści 40 19 20 6 14 58 prywatni przedsiębiorcy 30 29 9 14 18 24 12 20 33 15 20 119 robotnicy 10 27 27 18 18 136 rolnicy 15 20 20 23 22 54 gospodynie domowe 21 12 22 12 34 41 emeryci 10 13 19 13 44 195 renciści 14 10 21 16 39 89 uczniowie i studenci 20 10 26 7 36 133 bezrobotni 12 25 24 20 19 144 dobra 43 19 13 5 20 138 średnia 13 20 26 14 28 625 zła 6 13 24 22 35 227 do 250 zł 16 18 29 15 23 510 251-400 zł 7 16 20 22 36 149

401-700 zł 13 19 22 14 32 162 701 zł i więcej 24 20 14 8 34 173 lewicowe 19 19 18 15 29 164 centrolewicowe 16 15 37 8 24 56 centroprawicowe 26 14 17 20 23 59 prawicowe 18 28 19 10 24 137 trudno powiedzieć 13 16 26 16 30 579 W JAKIM STOPNIU OBECNA SYTUACJA FINANSOWA PANA(I) I PANA(I) RODZINY ZMUSZA PANA(IĄ) DO OGRANICZANIA WYDATKÓW NA: WYPOCZYNEK (NP. WCZASY, KOLONIE) 1.w bardzo małym stopniu lub wcale 2.raczej w małym stopniu 3.raczej w dużym stopniu 4.w bardzo dużym stopniu 5.od dawna nie korzystam, nie kupuję DANE W PROC. 1 2 3 4 5 OGÓŁEM 14 15 21 21 28 996 mężczyźni 15 15 22 22 27 473 kobiety 14 15 21 21 29 523 15-19 lat 28 24 18 13 17 99 20-29 lat 14 16 33 19 18 195 30-39 lat 19 18 21 20 21 159 40-49 lat 13 18 21 23 25 196 50-59 lat 11 11 17 30 31 142 60 i więcej lat 7 9 15 20 49 205 podstawowe 13 12 13 24 38 273 zasadnicze zawodowe 11 14 21 24 31 299 średnie i pomaturalne 14 17 26 19 23 324 wyższe i licencjat 30 22 28 13 8 101 wieś 10 14 19 22 35 371 miasta do 20 tys. 16 18 17 21 28 123 miasta 20-100 tys. 21 16 23 21 19 201 miasta 100-500 tys. 15 16 26 18 26 190 miasta pow. 500 tys. 12 15 24 26 24 112 kierownicy, specjaliści 38 29 18 13 2 58 prywatni przedsiębiorcy 30 15 24 13 17 24 15 20 33 14 18 118 robotnicy 9 14 29 25 24 136 rolnicy 19 12 8 29 33 54 gospodynie domowe 12 14 19 26 29 41 emeryci 8 11 16 21 45 195

renciści 8 5 23 19 45 92 uczniowie i studenci 25 22 24 18 11 133 bezrobotni 9 16 15 28 33 144 dobra 52 24 14 3 7 138 średnia 10 17 25 22 26 624 zła 5 4 15 30 46 230 do 250 zł 16 14 24 22 25 513 251-400 zł 3 13 17 31 36 148 401-700 zł 14 15 20 20 31 162 701 zł i więcej 21 22 18 12 27 173 lewicowe 14 18 24 17 27 164 centrolewicowe 15 17 18 31 19 56 centroprawicowe 23 12 25 17 22 59 prawicowe 21 10 25 18 27 139 trudno powiedzieć 12 16 20 22 30 579 W JAKIM STOPNIU OBECNA SYTUACJA FINANSOWA PANA(I) I PANA(I) RODZINY ZMUSZA PANA(IĄ) DO OGRANICZANIA WYDATKÓW NA: KINO, TEATR, IMPREZY KULTURALNE 1.w bardzo małym stopniu lub wcale 2.raczej w małym stopniu 3.raczej w dużym stopniu 4.w bardzo dużym stopniu 5.od dawna nie korzystam, nie kupuję DANE W PROC. 1 2 3 4 4 OGÓŁEM 14 16 20 19 30 994 mężczyźni 15 15 20 19 31 472 kobiety 14 18 20 19 29 523 15-19 lat 23 28 21 9 18 99 20-29 lat 17 21 31 19 12 195 30-39 lat 17 20 19 24 20 159 40-49 lat 14 18 20 21 28 196 50-59 lat 11 8 20 24 37 142 60 i więcej lat 8 8 12 14 57 203 podstawowe 13 13 14 18 42 271 zasadnicze zawodowe 11 12 20 23 33 299 średnie i pomaturalne 14 20 24 19 23 324 wyższe i licencjat 28 28 26 8 10 101 wieś 11 16 17 19 37 369 miasta do 20 tys. 16 18 20 17 29 123 miasta 20-100 tys. 20 14 23 20 23 201 miasta 100-500 tys. 16 18 24 17 25 190

miasta pow. 500 tys. 11 18 21 22 27 112 kierownicy, specjaliści 30 33 22 9 7 58 prywatni przedsiębiorcy 20 23 25 13 18 24 17 22 24 19 19 118 robotnicy 12 13 27 25 23 136 rolnicy 11 15 11 25 38 54 gospodynie domowe 14 7 14 29 35 41 emeryci 8 9 15 14 53 195 renciści 9 8 15 20 47 92 uczniowie i studenci 24 28 24 14 10 133 bezrobotni 11 15 21 24 29 143 dobra 46 24 12 3 15 138 średnia 11 18 23 20 28 624 zła 3 9 17 25 46 229 do 250 zł 15 16 23 19 27 511 251-400 zł 4 9 19 31 36 148 401-700 zł 13 19 18 16 34 162 701 zł i więcej 20 22 17 10 31 173 lewicowe 15 16 20 18 31 164 centrolewicowe 16 21 16 25 22 56 centroprawicowe 24 16 16 15 28 59 prawicowe 16 14 24 19 27 139 trudno powiedzieć 12 17 20 19 31 577 W JAKIM STOPNIU OBECNA SYTUACJA FINANSOWA PANA(I) I PANA(I) RODZINY ZMUSZA PANA(IĄ) DO OGRANICZANIA WYDATKÓW NA: KSIĄŻKI, PRASA 1.w bardzo małym stopniu lub wcale 2.raczej w małym stopniu 3.raczej w dużym stopniu 4.w bardzo dużym stopniu 5.od dawna nie korzystam, nie kupuję DANE W PROC. 1 2 3 4 5 OGÓŁEM 18 27 24 17 14 996 mężczyźni 20 27 25 15 14 473 kobiety 17 27 23 20 13 523 15-19 lat 28 24 22 13 13 99 20-29 lat 23 27 24 13 12 195 30-39 lat 21 33 25 17 5 159 40-49 lat 18 28 23 19 12 196 50-59 lat 13 31 24 22 10 142 60 i więcej lat 11 20 23 20 27 205

podstawowe 14 20 22 21 22 273 zasadnicze zawodowe 16 24 26 20 14 299 średnie i pomaturalne 20 31 24 15 10 324 wyższe i licencjat 32 39 19 7 2 101 wieś 14 24 25 18 19 371 miasta do 20 tys. 19 28 24 13 16 123 miasta 20-100 tys. 24 25 23 19 9 201 miasta 100-500 tys. 22 27 24 15 11 190 miasta pow. 500 tys. 16 35 18 23 8 112 kierownicy, specjaliści 37 43 13 7 58 prywatni przedsiębiorcy 38 33 18 7 5 24 20 31 23 18 8 118 robotnicy 15 27 30 17 11 136 rolnicy 14 27 22 25 13 54 gospodynie domowe 22 16 25 27 11 41 emeryci 13 23 21 19 24 195 renciści 8 22 34 18 18 92 uczniowie i studenci 32 28 19 13 8 133 bezrobotni 10 27 25 20 18 144 dobra 52 31 12 3 3 138 średnia 15 30 26 17 12 624 zła 7 17 24 27 25 230 do 250 zł 18 24 25 19 14 513 251-400 zł 11 22 28 23 18 148 401-700 zł 18 31 21 19 12 162 701 zł i więcej 25 37 19 7 12 173 lewicowe 25 32 21 13 8 164 centrolewicowe 23 32 13 26 7 56 centroprawicowe 25 31 21 14 9 59 prawicowe 15 31 29 15 10 139 trudno powiedzieć 16 23 24 19 17 579 W JAKIM STOPNIU OBECNA SYTUACJA FINANSOWA PANA(I) I PANA(I) RODZINY ZMUSZA PANA(IĄ) DO OGRANICZANIA WYDATKÓW NA: LECZNICTWO, LEKI 1.w bardzo małym stopniu lub wcale 2.raczej w małym stopniu 3.raczej w dużym stopniu 4.w bardzo dużym stopniu 5.od dawna nie korzystam, nie kupuję DANE W PROC. 1 2 3 4 5 OGÓŁEM 33 38 17 8 5 994

mężczyźni 32 39 16 8 4 473 kobiety 33 37 17 8 5 521 15-19 lat 47 29 14 2 9 99 20-29 lat 38 38 13 6 5 195 30-39 lat 34 43 16 5 2 157 40-49 lat 31 40 14 9 5 196 50-59 lat 29 34 23 12 3 142 60 i więcej lat 25 38 22 12 4 205 podstawowe 31 35 20 8 6 273 zasadnicze zawodowe 29 41 16 10 4 299 średnie i pomaturalne 35 38 15 7 5 322 wyższe i licencjat 39 35 18 5 3 100 wieś 28 44 17 6 4 371 miasta do 20 tys. 35 37 12 7 9 123 miasta 20-100 tys. 36 34 19 9 1 198 miasta 100-500 tys. 45 30 14 6 5 190 miasta pow. 500 tys. 19 39 21 17 4 112 kierownicy, specjaliści 47 33 13 4 4 58 prywatni przedsiębiorcy 43 24 11 9 13 24 37 38 16 6 3 118 robotnicy 31 37 17 11 5 136 rolnicy 27 55 11 7 1 54 gospodynie domowe 51 32 14 2 3 39 emeryci 24 39 21 10 5 194 renciści 27 34 25 11 4 92 uczniowie i studenci 46 30 13 3 7 133 bezrobotni 24 45 16 11 3 144 dobra 62 29 5 1 3 138 średnia 33 41 15 6 5 622 zła 15 36 28 16 5 230 do 250 zł 34 38 18 7 4 511 251-400 zł 26 34 21 11 8 148 401-700 zł 29 36 17 10 7 162 701 zł i więcej 39 41 11 7 2 173 lewicowe 38 38 8 7 9 162 centrolewicowe 35 34 10 19 2 56 centroprawicowe 37 38 17 5 4 59 prawicowe 34 43 14 4 5 139 trudno powiedzieć 31 37 21 8 4 579

W JAKIM STOPNIU OBECNA SYTUACJA FINANSOWA PANA(I) I PANA(I) RODZINY ZMUSZA PANA(IĄ) DO OGRANICZANIA WYDATKÓW NA: USŁUGI (NP. PRALNIA, FRYZJER, MAGIEL) 1.w bardzo małym stopniu lub wcale 2.raczej w małym stopniu 3.raczej w dużym stopniu 4.w bardzo dużym stopniu 5.od dawna nie korzystam, nie kupuję DANE W PROC. 1 2 3 4 5 OGÓŁEM 20 24 19 14 23 996 mężczyźni 21 27 18 13 22 473 kobiety 19 22 21 16 23 523 15-19 lat 26 21 24 12 18 99 20-29 lat 23 29 21 7 20 195 30-39 lat 23 29 18 10 19 159 40-49 lat 22 22 15 21 20 196 50-59 lat 13 25 23 16 23 142 60 i więcej lat 14 19 17 18 32 205 podstawowe 13 23 20 14 30 273 zasadnicze zawodowe 18 24 18 17 24 299 średnie i pomaturalne 22 25 20 14 18 324 wyższe i licencjat 37 25 17 8 12 101 wieś 17 24 18 12 29 371 miasta do 20 tys. 24 33 17 12 14 123 miasta 20-100 tys. 20 26 22 16 16 201 miasta 100-500 tys. 24 16 21 15 24 190 miasta pow. 500 tys. 15 24 18 21 22 112 kierownicy, specjaliści 38 29 14 6 13 58 prywatni przedsiębiorcy 29 32 6 14 20 24 26 28 19 13 15 118 robotnicy 13 31 21 15 20 136 rolnicy 20 16 21 20 22 54 gospodynie domowe 16 14 28 15 27 41 emeryci 13 21 21 14 31 195 renciści 13 27 17 14 29 92 uczniowie i studenci 28 22 25 10 15 133 bezrobotni 17 21 15 20 27 144 dobra 49 28 6 4 12 138 średnia 18 27 20 14 21 624 zła 7 13 24 22 34 230 do 250 zł 21 25 20 13 22 513 251-400 zł 7 18 26 22 28 148

401-700 zł 22 20 18 15 25 162 701 zł i więcej 26 32 14 10 19 173 lewicowe 22 20 18 16 24 164 centrolewicowe 17 26 17 17 23 56 centroprawicowe 28 19 15 15 22 59 prawicowe 25 32 15 10 18 139 trudno powiedzieć 17 24 21 14 23 579 W JAKIM STOPNIU OBECNA SYTUACJA FINANSOWA PANA(I) I PANA(I) RODZINY ZMUSZA PANA(IĄ) DO OGRANICZANIA WYDATKÓW NA: ŚRODKI HIGIENY (NP. MYDŁA, SZAMPONY, INNE KOSMETYKI) 1.w bardzo małym stopniu lub wcale 2.raczej w małym stopniu 3.raczej w dużym stopniu 4.w bardzo dużym stopniu 5.od dawna nie korzystam, nie kupuję DANE W PROC. 1 2 3 4 5 OGÓŁEM 42 40 14 3 1 994 mężczyźni 43 40 14 2 0 473 kobiety 41 40 15 4 1 521 15-19 lat 57 26 16 1 99 20-29 lat 50 39 9 2 195 30-39 lat 44 44 12 157 40-49 lat 40 41 13 6 196 50-59 lat 32 45 20 3 142 60 i więcej lat 34 42 18 4 2 205 podstawowe 36 38 20 3 2 273 zasadnicze zawodowe 43 41 12 4 299 średnie i pomaturalne 40 44 13 3 322 wyższe i licencjat 58 34 7 100 wieś 36 48 14 1 1 371 miasta do 20 tys. 45 37 16 3 1 123 miasta 20-100 tys. 46 39 13 2 1 198 miasta 100-500 tys. 52 30 15 3 1 190 miasta pow. 500 tys. 35 39 16 10 112 kierownicy, specjaliści 60 36 4 1 58 prywatni przedsiębiorcy 55 36 9 24 41 46 8 5 118 robotnicy 47 40 12 1 136 rolnicy 33 48 19 54 gospodynie domowe 46 34 18 3 39

emeryci 38 42 16 3 2 194 renciści 25 49 20 5 1 92 uczniowie i studenci 57 26 15 1 1 133 bezrobotni 34 42 17 7 144 dobra 74 23 3 138 średnia 42 44 11 2 1 622 zła 21 41 29 8 1 230 do 250 zł 42 40 16 2 0 511 251-400 zł 39 41 15 5 148 401-700 zł 36 39 18 5 1 162 701 zł i więcej 50 43 6 1 1 173 lewicowe 54 34 10 2 162 centrolewicowe 54 31 12 3 56 centroprawicowe 51 35 12 2 59 prawicowe 42 44 11 2 139 trudno powiedzieć 36 42 17 4 1 579 W JAKIM STOPNIU OBECNA SYTUACJA FINANSOWA PANA(I) I PANA(I) RODZINY ZMUSZA PANA(IĄ) DO OGRANICZANIA WYDATKÓW NA: ROZRYWKĘ (NP. PÓJŚCIE DO KAWIARNI, RESTAURACJI) 1.w bardzo małym stopniu lub wcale 2.raczej w małym stopniu 3.raczej w dużym stopniu 4.w bardzo dużym stopniu 5.od dawna nie korzystam, nie kupuję DANE W PROC. 1 2 3 4 5 OGÓŁEM 12 19 21 18 30 993 mężczyźni 14 19 21 20 26 473 kobiety 11 19 21 17 32 521 15-19 lat 21 27 31 14 8 99 20-29 lat 16 30 29 15 10 195 30-39 lat 15 25 20 19 22 157 40-49 lat 9 16 23 24 29 196 50-59 lat 9 12 14 22 43 142 60 i więcej lat 7 8 12 16 56 204 podstawowe 10 15 16 17 43 273 zasadnicze zawodowe 10 16 22 24 28 299 średnie i pomaturalne 10 24 23 18 25 321 wyższe i licencjat 31 26 23 9 12 101 wieś 9 20 17 19 34 371 miasta do 20 tys. 13 22 21 17 26 123 miasta 20-100 tys. 16 19 26 19 21 198

miasta 100-500 tys. 12 17 22 15 33 190 miasta pow. 500 tys. 11 16 22 21 30 112 kierownicy, specjaliści 34 29 21 9 7 58 prywatni przedsiębiorcy 16 27 29 13 14 24 18 24 26 15 17 118 robotnicy 5 19 25 28 23 136 rolnicy 15 18 4 34 29 54 gospodynie domowe 9 16 19 17 39 39 emeryci 7 10 12 18 53 194 renciści 4 9 19 14 53 92 uczniowie i studenci 22 28 28 15 7 133 bezrobotni 7 22 25 18 28 144 dobra 45 26 15 3 11 138 średnia 8 22 22 21 27 622 zła 2 8 20 21 49 230 do 250 zł 14 20 23 18 24 511 251-400 zł 1 12 19 28 39 148 401-700 zł 9 20 19 18 34 161 701 zł i więcej 17 22 17 12 32 173 lewicowe 11 19 16 21 34 161 centrolewicowe 14 19 19 21 27 56 centroprawicowe 18 19 14 16 33 59 prawicowe 17 20 20 15 28 139 trudno powiedzieć 10 19 24 19 29 579 W JAKIM STOPNIU OBECNA SYTUACJA FINANSOWA PANA(I) I PANA(I) RODZINY ZMUSZA PANA(IĄ) DO OGRANICZANIA WYDATKÓW NA: SPOTKANIA RODZINNO-TOWARZYSKIE 1.w bardzo małym stopniu lub wcale 2.raczej w małym stopniu 3.raczej w dużym stopniu 4.w bardzo dużym stopniu 5.od dawna nie korzystam, nie kupuję DANE W PROC. 1 2 3 4 5 OGÓŁEM 25 38 22 10 5 995 mężczyźni 25 40 22 8 5 473 kobiety 25 36 22 12 5 523 15-19 lat 38 34 20 8 99 20-29 lat 29 48 14 8 0 195 30-39 lat 28 46 18 7 1 159 40-49 lat 21 35 25 13 5 196 50-59 lat 21 32 28 12 6 142

60 i więcej lat 17 32 27 10 15 204 podstawowe 18 36 26 9 10 273 zasadnicze zawodowe 23 36 23 13 5 299 średnie i pomaturalne 26 43 20 9 2 323 wyższe i licencjat 43 32 15 7 2 101 wieś 19 42 25 8 6 371 miasta do 20 tys. 29 33 21 12 5 123 miasta 20-100 tys. 28 41 19 9 3 201 miasta 100-500 tys. 29 36 22 9 5 190 miasta pow. 500 tys. 24 28 22 21 6 112 kierownicy, specjaliści 45 36 14 4 58 prywatni przedsiębiorcy 47 26 14 13 24 22 40 23 13 2 118 robotnicy 17 52 23 7 1 136 rolnicy 26 44 18 5 7 54 gospodynie domowe 22 22 36 16 4 41 emeryci 18 36 24 11 10 194 renciści 14 29 30 9 18 92 uczniowie i studenci 37 38 17 8 133 bezrobotni 26 37 21 13 4 144 dobra 64 27 6 3 0 138 średnia 22 42 22 10 4 624 zła 10 33 32 15 11 230 do 250 zł 26 36 24 9 5 513 251-400 zł 16 35 25 18 6 148 401-700 zł 19 44 24 10 3 161 701 zł i więcej 33 42 13 6 7 173 lewicowe 29 34 18 13 7 163 centrolewicowe 26 37 26 8 2 56 centroprawicowe 42 27 14 10 6 59 prawicowe 22 48 20 5 5 139 trudno powiedzieć 22 38 24 11 5 579 CZY OBAWIA SIĘ PAN(I) CZASAMI, ŻE W NIEDALEKIEJ PRZYSZŁOŚCI MOŻE ZAGROZIĆ PANU(I) I PANA(I) RODZINIE NĘDZA?? 1.już jestem w takiej sytuacji 2.obawiam się, że może do tego dojść 3.raczej się nie obawiam 4.w ogóle się tego nie obawiam 5.trudno powiedzieć DANE W PROC. 1 2 3 4 5

OGÓŁEM 3 51 32 8 6 988 mężczyźni 3 50 33 10 5 476 kobiety 2 53 31 6 8 512 15-19 lat 3 32 52 5 8 100 20-29 lat 1 47 36 11 6 195 30-39 lat 0 54 32 8 6 157 40-49 lat 4 54 31 6 6 194 50-59 lat 3 60 25 7 4 141 60 i więcej lat 3 54 27 8 8 201 podstawowe 5 49 32 5 9 272 zasadnicze zawodowe 3 61 23 7 6 299 średnie i pomaturalne 0 51 37 6 5 318 wyższe i licencjat 1 29 46 20 5 99 wieś 3 54 29 5 9 368 miasta do 20 tys. 2 56 33 5 4 125 miasta 20-100 tys. 3 50 33 10 4 198 miasta 100-500 tys. 2 51 34 10 3 185 miasta pow. 500 tys. 3 40 38 9 10 113 kierownicy, specjaliści 24 41 29 5 58 prywatni przedsiębiorcy 51 36 13 24 49 40 5 6 117 robotnicy 0 62 29 3 6 136 rolnicy 52 26 14 9 54 gospodynie domowe 3 44 41 8 4 41 emeryci 1 54 28 8 10 190 renciści 7 69 19 3 2 91 uczniowie i studenci 2 34 45 9 9 133 bezrobotni 8 58 27 3 4 144 dobra 0 18 55 24 3 138 średnia 0 51 35 6 8 622 zła 10 74 11 1 4 225 do 250 zł 4 55 28 6 7 509 251-400 zł 1 60 27 4 8 148 401-700 zł 2 50 39 6 4 159 701 zł i więcej 1 33 45 16 5 171 lewicowe 1 49 36 13 1 161 centrolewicowe 1 57 31 6 5 56 centroprawicowe 41 42 14 3 59 prawicowe 3 47 36 8 6 140 trudno powiedzieć 3 53 30 6 8 573