MATERIAŁY POMOCNICZE DLA KLAS IV-VI DLA CZŁONKÓW ZARZĄDU, PRACOWNIKÓW ORAZ WSZYSTKICH MIŁOŚNIKÓW OGRODÓW Nasza Firma Szkolne Ogrody
Dzienniczek obserwacji młodego ogrodnika w świetle zasad zrównowaŝonego rozwoju Projekt ekologiczny Szkolne Ogrody zakłada wieloletnią pracę uczniów i ich następców w utworzonych przez nich w szkołach Firmach - Ogrodach. Oczywiście równieŝ uczniowie i ich opiekunowie angaŝując się w realizacje projektu zakładali długotrwałą działalność załoŝonych podczas pierwszej edycji Edukacyjnego projektu proekologicznego kreującego przedsiębiorczość u dzieci szkół podstawowych w perspektywie zrównowaŝonego rozwoju pt. Nasza Firma Szkolne Ogrody. Gwarancją dobrego funkcjonowania firmy jest systematyczne jej modernizowanie i unowocześnianie czyli wprowadzanie mniej bądź bardziej radykalnych zmian. Jednym z pierwszych etapów, które mogą skutkować, wprowadzeniem zmian w firmie ogrodzie, to prowadzenie obserwacji. Dzienniczek obserwacji młodego ogrodnika ma za zadanie wdroŝyć do prowadzenia własnych obserwacji, gdyŝ kaŝda z firm ma własny, niepowtarzalny charakter. Zakładamy teŝ, Ŝe dzienniczek będzie tylko pewną podpowiedzią i inspiracją do robienia własnych obserwacji, specyficznych dla danej firmy. W dzienniczku znajdą się: propozycje, wraz z wyznaczonymi załoŝeniami i celami, prowadzenia obserwacji, które mogą być prowadzone w róŝnych typach ogrodów, przykładowe karty obserwacji, propozycje omówień sposobów analizy wyników obserwacji oraz działań, które moŝe podjąć Zarząd Firmy, merytoryczne podpowiedzi tematycznie związane z załoŝeniami obserwacji, rady i porady przedstawione w róŝnej formie, wplecione w tekst merytorycznych podpowiedzi. zdjęcie kalendarza - Elle-Epp; flickr.com
PROPOZYCJE OBSERWACJI WRAZ Z OMÓWIENIAMI OBSERWACJA 1 OGRÓD KWIATOWY Obserwacje mogą dotyczyć analizy składu gatunkowego ogrodów oraz doboru poszczególnych roślin, do tworzenia ich zgrupowań zgodnie z wcześniejszymi załoŝeniami, na przykład: czy dobrze zostały dobrane i posadzone obok siebie rośliny na rabatach w ogródkach kwiatowych, bądź grządkach warzywnych ogrodów warzywnych lub mieszanych. I. ZałoŜenie: Ogród kwiatowy powinien obfitować w tak dobrane gatunki roślin, aby po przekwitnięciu jednych, zakwitły kolejne. II. Cel obserwacji: Analiza doboru składu gatunkowego roślin w ogrodzie kwiatowym. III. Sposoby dokumentowania obserwacji: 1. Karta obserwacji: Nazwy gatunkowe Okres kwitnienia Wiosna Lato Jesień 2. Zdjęcia lub filmy dokumentujące kwitnienie róŝnych gatunków roślin.
Omówienie sposobu analizowania dokumentacji obserwacji. IV. Analiza wyników całorocznej obserwacji kwitnienia roślin podczas zebrania uczniów prowadzących firmę. Analiza ma polegać na przedstawieniu wszystkich materiałów dokumentacyjnych oraz wyciagnięciu wniosków, czy taki ogród jest satysfakcjonujący dla firmy czy naleŝy dokonać w nim jakiś zmian. Na podstawie sformułowanych wniosków Rada Nadzorcza Firmy między innymi: ustala czy budŝet jest wystarczający aby zaplanować zmiany i jaką kwotę jest w stanie przeznaczyć w kolejnym sezonie wegetacyjnym na ich wprowadzenie, podejmuje decyzję dotyczącą sposobu wyłonienia projektu na drodze przetargu bądź konkursu, na przykład ogłoszonego wśród pracowników firmy, ewentualnie wszystkich uczniów szkoły, powołuje komisję odpowiedzialną za przygotowanie regulaminu przetargu lub konkursu, a ta określa czas trwania konkursu, kwotę, w jakiej musi zmieścić się wdroŝenie projektu, kryteria wyboru najlepszego projektu, formę ogłoszenia wyników przetargu lub konkursu oraz zapłaty lub nagrody dla zwycięzcy, ustala, kto będzie odpowiedzialny za realizację projektu w nowym sezonie wegetacyjnym, zawiera umowę z wykonawcą, w której ustala miedzy innymi kryteria odbioru projektu od wykonawcy. W ogrodzie warzywnym dokonując obserwacji moŝna zwrócić szczególną uwagę na wysokość uzyskiwanych przez poszczególne rośliny plonów oraz sposób doboru roślin uŝytkowych tak, aby pozytywnie na siebie wpływały, Ŝeby nie występowało między nimi zjawisko allelopatii bądź konkurencji międzygatunkowej. MoŜna takŝe analizować, oprócz wydajności plonów, aspekt estetyczny takiego ogrodu, gdyŝ ogród warzywny wcale nie musi być monotonny i nudny. MoŜe stać się niemniej atrakcyjny wizualnie od ogrodu kwiatowego. Wymaga to jednak od załoŝycieli firmy ogrodu znacznie większej pracy i znajomości wymagań niszowych poszczególnych gatunków. JeŜeli jednak do uprawy umiejętnie dobierze się i zestawi rośliny, ogród ten będzie równie atrakcyjny wizualnie, jak niejeden ogród kwiatowy.
RADA, PORADA, A MOśE POMYSŁ? Kilka bardzo prostych rad, aby ogród warzywny był kolorowy i kwitnący od wiosny do jesieni: Pamiętaj by nie tworzyć, na poszczególnych grządkach, upraw monokulturowych, które po wydaniu i zebraniu plonów pozostawiają po sobie pusty kawałek ziemi. Między warzywami korzeniowymi posadź zioła, na przykład macierzankę, miętę, oregano, bazylię, lawendę, szałwię, szczypiorek, czosnek (nie zapomnij o czosnku niedźwiedzim rodzimym gatunku rzadkiej rośliny, którą moŝna równieŝ zakupić w róŝnych ogrodnictwach, itp.) Staraj się w kompozycje ogrodu wpleść miejsce na przykład na pergolę, po której będą pięły się na róŝne gatunki fasoli, groch jadalny, a między mini nasturcja (jej kwiaty są w całości jadalne, podobnie jej pąki kwiatowe zatem nie będzie zaburzać koncepcji ogrodu warzywnego. MoŜna wykorzystać ją do sałatek albo jej kwiaty, jako jadalną ozdobę do potraw z warzyw, a przy tym pięknie wygląda i długo kwitnie). Nie bój się eksperymentować, pozwól by ogrodzie warzywnym gdzieniegdzie rosły: fiołki wonne i trójbarwne, rumianek, stokrotki, mniszek lekarski, nagietek lekarski, ogórecznik lekarski, goździki ogrodowe, szczypiorek, a nawet mieczyki, róŝa chińska, wiciokrzew japoński, niecierpek wallerana, bez lilak, aksamitki, bratki, słoneczniki, róŝe i tulipany. Kwiaty tych wszystkich roślin, podobnie jak nasturcji, są jadalne. Idąc jeszcze dalej moŝesz w ogrodzie warzywnym zrobić oczko wodne i wokół niego posadzić pałkę wodną oraz trzcinę, których młode źdźbła i kłącza są jadalne. Zapoznaj się szczegółowo z czasem kwitnienia i oraz zbioru roślin warzywnych oraz jakiego kształtu, wielkości i barwy są ich kwiaty. Zestawiaj ze sobą rośliny, podobnie, jak w ogrodzie kwiatowym tak, by po przekwitnięciu i zbiorze plonu jednych kwitły i owocowały kolejne.
OBSERWACJA 2 OGRÓD WARZYWNY LUB MIESZANY I. ZałoŜenie: Pozyskiwanie z roślin uŝytkowych wysokich plonów przy jednoczesnym zachowaniu zasady, Ŝe ogród uŝytkowy powinien dostarczać plonów przez cały okres wegetacyjny. II. Cel obserwacji: Analiza doboru składu gatunkowego roślin uŝytkowych w ogrodzie warzywnym. III. Sposoby dokumentowania obserwacji: 1. Karta obserwacji: Nazwy gatunkowe Okres kwitnienia Okres zbiorów Wysokość plonów Wiosna Lato Jesień 2. Zdjęcia lub filmy dokumentujące kwitnienie róŝnych gatunków roślin. Omówienie sposobu analizowania dokumentacji obserwacji. IV. Analiza wyników całorocznej obserwacji kwitnienia roślin podczas zebrania uczniów prowadzących firmę. Podobnie jak w przypadku ogrodu kwiatowego, analiza wyników obserwacji powinna polegać na przedstawieniu wszystkich materiałów dokumentacyjnych oraz sformułowaniu wniosków do dalszych działań. Na podstawie wniosków Rada Nadzorcza Firmy podejmuje decyzję co do zasadności wprowadzenia zmian. Oczywiście procedury podejmowania przez Rady Nadzorcze Firm winny opierać się na wcześniej ustalonych przez osoby powołujące firmę zasadach związanych z podejmowaniem decyzji i wdraŝania usprawnień. MoŜna na przykład za pomocą forum platformy internetowej ogłosić ogólnopolski bądź regionalny przetarg lub konkurs na projekt zmian. Z całą pewności moŝe to być ciekawe i moŝe wpłynąć na większą integrację między firmami z róŝnych miejsc, co moŝe się przydać w razie potrzeby łączenia małych firm w większą. Podobne obserwacje moŝna prowadzić w ogrodzie mieszanym. MoŜna w tym celu wykorzystać obydwie karty obserwacji. Podczas prac w ogrodzie moŝna obserwować od wiosny do późnej jesieni róŝne gatunki ptaków, owadów oraz innych zwierząt odwiedzających nasz ogród.
OBSERWACJA 3 WSZYSTKIE TYPY OGRODÓW I. ZałoŜenie: Im więcej gatunków ptaków, owadów i innych grup zwierząt występuje w ogrodzie, tym lepiej on funkcjonuje. II. Cel obserwacji: Ustalenie, które gatunki ptaków, owadów i innych grup zwierząt najczęściej odwiedzają ogród. III. Sposoby dokumentowania obserwacji: 1. Karta obserwacji: Obserwacje prowadzone są według indywidualnie ustalonego dla firmy ogrodu harmonogramu oraz sporządzonej listy zwierząt odwiedzających ogród. W karcie pracy za pomocą krzyŝyka lub innego symbolu zaznacza się, czy w danym zaobserwowano zwierzęta z listy. Lp. Nazwy gatunkowe lub Terminy prowadzenia obserwacji nazwy rodzajowe 2. Zdjęcia lub filmy dokumentujące obecność zwierząt. Omówienie sposobu analizowania dokumentacji obserwacji. IV. Analiza wyników całorocznej obserwacji kwitnienia roślin podczas zebrania uczniów prowadzących firmę. MoŜna przeprowadzić podobnie, jak przy wcześniejszych obserwacjach.
OBSERWACJA 4 WSZYSTKIE TYPY OGRODÓW Warunki pogodowe takŝe wywierają duŝy wpływ na pojawianie się zwierząt w ogrodzie. Część z nich to sprzymierzeńcy, część raz to szkodniki, z którymi trzeba walczyć. Niektóre z nich stają się zagroŝeniem dla upraw tylko wtedy, gdy pojawią się masowo. NaleŜą do nich między innymi ślimaki, których gradacja moŝe doprowadzić do niemal całkowitego zniszczenia upraw w róŝnych typach ogrodów. To masowe pojawianie się ślimaków jest ściśle związane z warunkami atmosferycznymi z opadami. Gdy wiosną bądź latem pojawią się częste, długotrwałe opady, wtedy niemal zawsze następuje masowy rozwój ślimaków róŝnych gatunków. Innym, uciąŝliwym dla upraw gatunkiem, szkodnikiem są mszyce. W tym przypadku to raczej ciepłe i suche dni wiosenne lub letnie doprowadzają do masowego ich pojawienia. Walka z wszystkimi szkodnikami upraw jest uciąŝliwa lecz powinna być prowadzona zgodnie z zasadami zrównowaŝonego rozwoju, w sposób nie zagraŝający środowisku. Nie moŝna zatem stosować Ŝadnych chemicznych środków do ich zwalczania. W takiej sytuacji jedynym wyjściem są nasi zwierzęcy sprzymierzeńcy, czyli zwierzęta, dla których szkodniki są pokarmem. Do zwierząt odŝywiających się ślimakami oprócz niektórych gatunków ptaków naleŝą na przykład Ŝaby i ropuchy. Trudno jednak oczekiwać, Ŝe w kaŝdym ogrodzie najdzie się na tyle głęboki, sztuczny zbiornik wodny, aby Ŝaby oraz ropuchy mogły na stale zadomowić się w ogrodzie. Natomiast mszyce chętnie zjadają biedronki siedmiokropki.
I. ZałoŜenie: Ograniczenie populacji ślimaków na terenie firmy-ogrodu. II. Cel obserwacji: Ustalenie liczebności ślimaków w ogrodzie. III. Sposoby dokumentowania obserwacji: 1. Karta obserwacji: Plan ogrodu przedstawiający rozmieszczenie roślin. Na planie ogrodu zaznaczamy miejsca masowego pojawienia się ślimaków. Obok symbolu naleŝy podać liczbę ślimaków. Obserwacje powinny być prowadzone dwa lub trzy razy dziennie o róŝnych porach dnia, a następnie dane nanoszone na plan za kaŝdym razem innym kolorem. Legenda: Szachownica cesarska Wiciokrzew Maki Iglaki Nasturcja Fuksje Hortensja Fasola czerwona Krokusy Aksamitka Narcyz Sasanka Bukszpan Stokrotki Goryczka Bratki Miniaturowe cyprysiki Aster alpejski Begonie Trawa lampasowa Miłek wiosenny Pelargonie stojące Trawa kostrzewa Forsycja Cynie Winobluszcz Lewkonia Pięciornik 2. Zdjęcia wszystkich odnotowanych w ogrodzie gatunków ślimaków z widocznym fragmentem rośliny, aby móc określić, które rośliny ślimaki preferują najbardziej.
Omówienie sposobu analizowania dokumentacji obserwacji. IV. Analiza dokumentacji obserwacji podczas nadzwyczajnego prowadzących firmę zwoływanego w sytuacji kryzysowej. zebrania uczniów Analiza polega na przedstawieniu wszystkich materiałów dokumentacyjnych, a następnie zwołanie sztabu kryzysowego, który najszybciej, jak to tylko jest moŝliwe skutecznie ograniczy liczebność szkodników. Zwalczanie ślimaków będzie najprawdopodobniej polegało na mechanicznym ich zbieranie lub łapaniu w róŝnego rodzaju pułapki, a następnie wynoszeniu daleko poza teren ogrodu. Sposób ten nie jest jednak w stu procentach skuteczny bo po jakimś czasie ślimaki mogą przywędrować ponownie. Po doraźnym uporaniu się z problemem plagi szkodników. Rada Nadzorcza Firmy powinna na przyszłość opracować profilaktyczny plan zwalczania tych szkodników. Podobnie, jak we wcześniejszych obserwacjach moŝe ogłosić przetarg lub konkurs na opracowanie najskuteczniejszej, mniej czasochłonnej metody zwalczania szkodników niŝ metoda mechaniczna.