Henryk Gulba Przede wszystkim rodzice Proces wychowania młodego człowieka to złożone oddziaływanie wielu zróżnicowanych czynników na jego osobowość i psychikę. Szczególna rola przypada tu nauczycielom, zwłaszcza jednak rodzicom. W okresie rozchwiania systemu wartości, z jakim bez wątpienia mamy do czynienia w związku z całkowitą przebudową systemu społeczno-ekonomicznego, w niektórych środowiskach pojawiają się próby zakwestionowania tej dominującej roli rodziców w wychowaniu. Na szczęście tylko nieliczni rodzice zwalniają się (pod wpływem tych opinii, wzorców i codziennych trudności) z obowiązków, których podjęli się w majestacie prawa w momencie zakładania rodziny. Przy braku należytego wsparcia ze strony rodziców praca nauczyciela jest bowiem szczególnie trudna i zwykle nie przynosi spodziewanych efektów. Poniższe opracowanie, przygotowane we współpracy z Wydziałem III Rodzinnym i Nieletnich Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach, jest próbą zwięzłego przedstawienia praw i obowiązków rodziców, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy ze szkołą w procesie nauczania i wychowania. W artykule opisane są zobowiązania wzajemne, które mają rodzice i dzieci w stosunku do siebie ze względu na więź rodzinną, pokrewieństwo, kompetencje władzy rodzicielskiej i sposoby jej sprawowania, procedury wdrażane przez odpowiednie instytucje w stosunku do nieletniego i jego rodziców, gdy naruszane są normy współżycia społecznego, unormowania prawne zabezpieczające podstawowe prawa materialne dziecka. Omawiane zagadnienia prawne opatrzone są krótkim komentarzem. Jeżeli jednak sformułowania prawne mają charakter wyłącznie proceduralny lub ich interpretacja wymaga specjalistycznej wiedzy prawniczej ze względu na konieczność uwzględnienia wielu różnych okoliczności, komentarzy nie zamieszczono, gdyż takie było stanowisko merytorycznych pracowników sądu rejonowego. Opracowanie to może być wykorzystane jako materiał do wewnętrznego doskonalenia nauczycieli, do prowadzenia lekcji wychowawczych i zajęć z zakresu pedagogizacji rodziców w czasie okresowych spotkań, a także w organizacji pracy wychowawcy klasy. 1
Prawa i obowiązki rodziców w świetle przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (KRiO) wg stanu prawnego na dzień 01.01.2004 r. Zawarcie małżeństwa i powstanie rodziny wiąże się z nawiązaniem między osobami tworzącymi rodzinę bogatych i bardzo zróżnicowanych powiązań: uczuciowych, emocjonalnych, osobistych, materialnych. Z powstania, a następnie funkcjonowania tych powiązań zwanych stosunkami rodzinnymi wynikają określone prawa i obowiązki wzajemne między członkami rodziny, głównie między małżonkami oraz między rodzicami i dziećmi. Mają one charakter zarówno niemajątkowy (dotyczy to większości praw i obowiązków), jak i majątkowy. Ze względu na złożone stosunki między osobami tworzącymi rodzinę oraz materialne i niematerialne powiązania między jej członkami, prawa te i wzajemne obowiązki także są różnorodne i wielokrotnie złożone. W związku z tym w prawie rodzinnym celowo pomija się typowe podmiotowe określenia charakterystyczne dla prawa cywilnego bądź karnego, pozostawiając szeroki obszar dla indywidualnej oceny i inicjatywy osób i instytucji, które mogą w ten sposób elastycznie dążyć do najkorzystniejszego rozwiązania zaistniałych spraw rodzinnych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na dobro dziecka. Taka forma unormowań prawnych wymaga od wszystkich stron uczestniczących w rozwiązywaniu spraw rodzinnych dużej wiedzy i doświadczenia. W obszernym i złożonym zakresie regulacji prawnych dotyczących rodziny można wyróżnić pewne grupy regulacji chroniące jej najważniejsze prawa. Do podstawowych grup przepisów można zaliczyć prawa: 1) stanu cywilnego, dotyczące zawarcia małżeństwa, pochodzenia dziecka, macierzyństwa, ojcostwa i stanu wolnego, 2) rodzinne, obejmujące wzajemny stosunek rodziców i dzieci, sprawowanie władzy rodzicielskiej, zapewnienie opieki małoletnim dzieciom, 3) dotyczące postępowania w stosunku do nieletnich zagrożonych demoralizacją, naruszających zasady współżycia lub normy prawa, 4) związane ze sprawami majątkowymi, alimentacyjnymi małżonków i dzieci. Ze względu na charakter i temat tego opracowania najobszerniej zostanie omówiony punkt 2. Jako uzupełnienie zostaną przedstawione w ogólnej formie podstawowe zagadnienia dotyczące praw i obowiązków rodziców z zakresu punktów 3 i 4. 2
Stosunki między rodzicami a dziećmi W regulacjach przyjętych w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym (KRiO) szczególnie wyraźnie widać zależność i równowagę między prawami a obowiązkami w zasadzie, w szeroko rozumianym prawie rodzinnym, pojęcia te są równoważne. Stosunki między rodzicami a dziećmi regulowane są w tytule II: Pokrewieństwo, dział I, rozdział II, oddział 1 w art. od 87 do 91. Z postanowień tego oddziału wynika, że rodzice nadają dziecku nazwisko (ojca lub matki), przez co się z nim identyfikują. Nadanie nazwiska jest równoznaczne z przyjęciem odpowiedzialności za zaspokojenie potrzeb dziecka i zabezpieczenie stabilnego dzieciństwa. Przez nadanie nazwiska dziecko staje się pełnoprawnym członkiem rodziny, a rodzice uzyskują podstawę do sprawowania władzy rodzicielskiej. Na szczególną uwagę zasługuje art. 87, który mówi, że Rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie. Obowiązek ten i wynikające z niego prawo dotyczy całej sfery powiązań niematerialnych i materialnych między członkami rodziny i oznacza np. opiekę nad chorym, pomoc w nauce, pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego, wsparcie psychiczne i pomoc w niepowodzeniach itd. Obowiązek ten jest wzajemny, tzn. dotyczy zarówno dzieci, jak i rodziców. Wiele niedomówień między dorastającymi dziećmi a rodzicami wyjaśnia art.91 KRiO. Par. 1 tego artykułu stanowi, że: Dziecko, które ma dochody z własnej pracy powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców. Zgodnie z par. 2: Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich jest obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie. Powyższe zapisy oprócz unormowań prawnych mają bardzo duże znaczenie wychowawcze i wpływają na prawidłowe kształtowanie postaw rodzinnych i społecznych młodego człowieka. Władza rodzicielska Zagadnienia dotyczące sprawowania władzy rodzicielskiej znajdują się w tytule II: Pokrewieństwo, dział I, rozdział II, oddział 2 art. od 92 do 113 KRiO. Z zapisów tej części KRiO oraz doktryny prawa rodzinnego wynika, że dziecko ze względu na ograniczoną możliwość zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb musi być poddane pieczy innych osób. Funkcja ta tradycyjnie przypisywana jest rodzicom i potocznie nazywana jest władzą rodzicielską. Władza rodzicielska jest to ogół obowiązków i praw rodziców względem dziecka mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strze- 3
żenie jego interesów. Władza ta obejmuje kompetencje rodziców zarówno w odniesieniu do osoby dziecka, jak i do jego majątku. Władza rodzicielska powstaje z chwilą narodzin dziecka. W zakresie władzy rodzicielskiej na szczególną uwagę zasługują: Art. 92: Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską. Art. 93 par. 1: Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Art. 97 par. 2: O istotnych sprawach dziecka, rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. Art. 95 par. 1: Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy na osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka. Par. 2: Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo. Par. 3: Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Dobro dziecka i interes społeczny wymagają m.in. uzyskania przez nie odpowiedniego wykształcenia, kwalifikacji, przygotowania do funkcjonowania w grupie, do życia w społeczeństwie, do założenia rodziny. Dziecko powinno więc m.in. uczęszczać do szkoły i prawidłowo realizować obowiązek szkolny, a rodzice powinni nadzorować realizację tego obowiązku i współpracować w tym zakresie ze szkołą i innymi instytucjami np. poprzez udział w zebraniach szkolnych i indywidualną współpracę z nauczycielami. Niedopełnianie tego obowiązku, zwłaszcza gdy dziecko ma trudności w nauce lub nie realizuje obowiązku szkolnego, jest naruszeniem art. 95 KRiO, gdyż władza rodzicielska nie jest należycie wypełniana. Art. 96: Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa, odpowiednio do jego uzdolnień. Uwzględnienie interesu społecznego oznacza m.in. niedziałanie na szkodę osób trzecich np. przez kradzież, pobicie, wymuszenie, obmowę, poniżanie innej osoby, utrudnianie pracy, niszczenie efektów pracy. Art. 98 par. 1: Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. 4
Rodzice reprezentują dziecko przed organami państwowymi, urzędami, osobami prawnymi w pełnym zakresie prawa. Dotyczy to również szkoły jako instytucji samorządowej. Decyzja o zmianie szkoły przez niepełnoletniego ucznia np. może być podjęta tylko przez rodziców. Rodzice są również reprezentantami prawnymi dziecka w stosunku do osoby/osób lub instytucji domagających się naprawy szkody lub odszkodowania za straty i szkody wyrządzone przez dziecko (np. uszkodzenie samochodu). Art. 100: Sąd opiekuńczy i inne organy państwowe obowiązane są udzielić pomocy rodzicom, jeżeli jest ona potrzebna do należytego wykonywania władzy rodzicielskiej, w szczególności każde z rodziców może zwrócić się do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną. Rodzice mogą się zwracać o pomoc do odpowiednich instytucji państwowych (np. sądów, policji), instytucji samorządowych (np. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna), społecznych (np. Polski Czerwony Krzyż), kościelnych (np. Caritas, Kana), o środki materialne i niematerialne niezbędne do wypełnienia podstawowych zadań w zakresie wypełniania władzy rodzicielskiej. Jeżeli rodzice nie sprawują należycie władzy rodzicielskiej, w wyniku czego występuje np. brak nadzoru nad dzieckiem, dziecko nie realizuje obowiązku szkolnego, nie są zaspokojone jego podstawowe potrzeby bytowe, stosuje się art. 109 KRiO. Art. 109 par. 1: Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia. Par. 2: Sąd opiekuńczy może w szczególności: 1) Zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonywania wydanych zarządzeń. 2) Określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun. 3) Poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego. 4) Skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi. 5) Zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo placówce opiekuńczo-wychowawczej. 5
Par. 3: Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi. Jeżeli podjęcie działań wynikających z art. 109 nie przynosi spodziewanych rezultatów lub rodzice unikają współpracy z sądem i wyznaczonymi instytucjami, a podstawowe potrzeby dziecka nie są należycie zabezpieczone (mieszkanie, ubranie, wyżywienie, poczucie bezpieczeństwa, zdobycie zawodu, przygotowanie do życia w społeczeństwie) stosowany jest: Art. 111 par. 1: Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Par. 1a: Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art.109 par. 2 pkt 5 (tzn. umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo placówce opiekuńczo-wychowawczej), a w szczególności, gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem. Par. 2: W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić. W uzupełnieniu: Art. 113 par. 1: Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy zakaże rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności z dzieckiem. Jeżeli więc występują ku temu jednoznaczne powody, sąd rodzinny może w drodze orzeczenia ograniczyć lub pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej. Gdy ustaną przyczyny ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej sąd w drodze orzeczenia przywraca władzę rodzicielską. Prawa i obowiązki rodziców w stosunku do nieletnich zagrożonych demoralizacją, naruszających zasady współżycia lub normy prawa Podstawowym aktem prawnym regulującym postępowanie z nieletnimi jest KRiO. Jeżeli postanowienia tego kodeksu są jednak niewystarczające do zmiany postępowania nieletniego, lub czyny nieletniego wykraczają poza ramy oddziaływania KRiO, stosowana jest 6
ustawa Postępowanie w sprawach nieletnich. Podstawowe z punktu widzenia praw i obowiązków rodziców są następujące zapisy ww. ustawy: Art. 1 par. 1: Przepisy ustawy stosuje się w zakresie: 1) Zapobiegania i zwalczania demoralizacji w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18. 2) Postępowania w sprawach o czyny karalne, w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17. 3) Wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21. Pod pojęciem czynu karalnego rozumie się czyny zabronione przez ustawę, takie jak: a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, b) wykroczenie określone w Kodeksie Wykroczeń w artykułach: 51, 62, 69, 74, 76, 85, 87, 119, 122, 124, 133 lub 143, tj. odpowiednio: zakłócenie spokoju i porządku publicznego, niszczenie znaków identyfikacyjnych, niszczenie znaków ostrzegawczych o niebezpieczeństwie, rzucanie kamieniami w pojazdy, niszczenie znaków i sygnałów drogowych, prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwym, kradzież mienia o drobnej wartości (250 zł), uszkodzenie, zniszczenie cudzej własności o drobnej wartości, odsprzedaż biletów wstępu z zyskiem, utrudnianie lub uniemożliwianie korzystania z urządzeń użyteczności publicznej. Art. 3 par. 2: W postępowaniu w stosunku do nieletnich bierze się również pod uwagę osiągnięcie prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny. Art. 4 par. 1: Każdy, kto stwierdził istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, policji lub innego właściwego organu. 7
Par. 2: Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub policję. Par. 3: Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub policję oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów popełnienia czynu. Art. 5: Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym, kara może być orzeczona tylko w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego. Art. 6: Wobec nieletnich sąd może: 1) Udzielić upomnienia. 2) Zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonych lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestnictwa w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia. 3) Ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna. 4) Ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania udzielających poręczenia za nieletniego. 5) Zastosować nadzór kuratora. 6) Skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmującej się pracą z nieletnimi, o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją. 7) Orzec zakaz prowadzenia pojazdów. 8) Orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego. 9) Orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wy-chowawczej albo ośrodku szkolno-wychowawczym. 10) Orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym. 8
11) Zastosować inne środki zastrzeżone w ustawie o postępowaniu w stosunku do nieletnich, skierować do właściwego sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w KRiO. Art. 7: Sąd rodzinny może: 1) Zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym. 2) Zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego. Art. 8 par. 1: W wypadku, gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od wykonywania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten może wymierzyć im karę pieniężną w wysokości od 50 do 1500 zł. Art. 14: W sprawach nieletnich, którzy dopuścili się czynu karalnego, sąd rodzinny stosuje odpowiednio przepisy części ogólnej kodeksu karnego, kodeksu karnego skarbowego, lub kodeksu wykroczeń, jeżeli nie są one sprzeczne z ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich. Art. 30 par. 1: W postępowaniu w sprawie nieletniego stronami są: 1) nieletni, 2) rodzice lub opiekun nieletniego, 3) prokurator. Art. 32 par. 1: Kosztami postępowania w sprawie nieletniego sąd rodzinny obciąża rodziców lub inne osoby zobowiązane do jego alimentacji, albo nieletniego, chyba że ze względu na warunki materialne i osobiste tych osób uzna za celowe odstąpienie od obciążania ich kosztami w całości lub części. Do kosztów tych zalicza się np. koszty pobytu w: policyjnej izbie dziecka, w schronisku dla nieletnich, ośrodku szkolno-wychowawczym, umieszczenie w rodzinie zastępczej, ustanowienie nadzoru kuratora, badania nieletniego w ośrodku diagnostyczno-konsultacyjnym. Pozostałe zagadnienia regulowane przez ustawę Postępowanie w sprawach nieletnich dotyczą spraw proceduralnych oraz oddziaływań mających na celu osiągnięcie korzyst- 9
nych zmian w postępowaniu nieletniego. Ponieważ nie mają bezpośredniego związku z tematem tego opracowania, zostały pominięte. Prawa i obowiązki alimentacyjne rodziców i dzieci W stosunku do niepełnoletnich członków rodziny w zakresie spraw majątkowych i alimentacyjnych obowiązują przepisy zawarte w KRiO. Najważniejsze postanowienia w tym zakresie zawarte są w tytule II: Pokrewieństwo, dział II, rozdział II, oddział 2, art. od 101 do105, oraz w tytule II, dział III:. Obowiązek alimentacyjny, art. od 128 do 144. Z treści art. 101 do 105 wynika, że jeżeli dziecko jest właścicielem majątku (np. domu, samochodu, nieruchomości, akcji, otrzymanych w drodze spadku, darowizny np. ze strony dziadków, innych krewnych), rodzice zobowiązani są do starannego zarządzania tym majątkiem. Nie mogą jednak nim dysponować, poza zakresem zwykłego zarządu, bez zgody sądu opiekuńczego. Dział III: Obowiązek alimentacyjny w swoich zapisach ustala, że obowiązek dostarczenia środków utrzymania (a w miarę potrzeb także środków wychowawczych), tzw. obowiązek alimentacji, obciąża krewnych w linii prostej, tj. rodziców w stosunku do dzieci, dzieci w stosunku do rodziców. Obowiązek ten dotyczy również kolejnych pokoleń spokrewnionych w linii prostej, tj. wnuków, dziadków, pradziadków, a także rodzeństwa. Pierwszeństwo w świadczeniu obowiązku alimentacji obciąża przede wszystkim zstępnych, tj. rodziców, przed wstępnymi, tj. dziećmi, a wstępnych (dzieci) przed rodzeństwem. Jeżeli jest kilku zstępnych (starszych) lub kilku wstępnych (młodszych) obciąża w pierwszej kolejności bliższych stopniem pokrewieństwa przed dalszymi krewnymi. Krewnych o tym samym stopniu pokrewieństwa obowiązek alimentacyjny obciąża proporcjonalnie do ich możliwości majątkowych i zarobkowych. Powyższe wnioski wynikają z treści art. 128 i 129 KRiO. Obowiązek alimentacji powinien być rozpatrywany łącznie z art. 87 KRiO o obowiązku wzajemnego wspierania się członków rodziny. Zakres świadczeń alimentacyjnych określa art. 135 KRiO: Art. 135 par. 1: Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Par. 2: Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie może polegać także, w całości lub części, na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie. 10
Art. 139: Obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego. Pozostałe regulacje działu III dotyczą uprawnień i obowiązków alimentacyjnych w przypadku rozwodu i ze względu na brak związku z tematem powyższego opracowania zostały pominięte. Mam nadzieję, że przestawiony wyżej materiał będzie przydatny nauczycielom w ich działaniach na rzecz dobra dzieci i ich rodziców. Literatura: 1. Ignatowicz J.: Prawo rodzinne: zarys wykładu. PWN, Warszawa 1998. 2. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy. Dz. U. 64.9.59 z późn. zmianami. 3. Postępowanie w Sprawach Nieletnich. Dz. U. 02.11.109 z późn. zmianami. Henryk Gulba jest nauczycielem w Wieloprofilowym Zespole Szkół w Tarnowskich Górach. 11