ALKOHOL Nieustannie obserwujemy wzrost zagrożeń alkoholowych wśród młodzieży. Problem ten zaczyna dotykać nawet dzieci. Alkohol od lat jest najpowszechniejszą substancją psychoaktywną spożywaną przez młodzież szkolną. Największą popularnością cieszy się piwo, później wódka i inne mocne alkohole, zaś stosunkowo najmniej młodzieży sięga po wino. I choć częściej alkohol piją chłopcy, to zainteresowanie procentami wśród dziewcząt stopniowo wzrasta. Wiek inicjacji alkoholowej obniżył się do 13-tego roku życia. Sytuacja wśród dziewcząt jest niewiele lepsza. Dane są alarmujące. Oznaczają, że jeśli tendencja nadal się utrzyma, to w kolejnych latach w Polsce odnotuje się setki tysięcy młodocianych alkoholików. Zwrócić należy uwagę na fakt, że choroba alkoholowa pojawia się tym szybciej, im wcześniej następuje inicjacja alkoholowa. Zagrożenie jest tym większe, że w wieku rozwojowym alkoholizm może rozwinąć się nawet już po kilku miesiącach od wypicia pierwszego piwa. Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną używaną przez młodzież. Do picia napojów alkoholowych przyznaje się ponad 90% młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej. Najczęściej spożywanym napojem alkoholowym jest piwo. Dlaczego alkohol okazuje się aż tak atrakcyjny, że wielu młodych sięga po napoje alkoholowe mimo, że zdają sobie sprawę z zagrożeń a znaczna część osobiście doświadcza tragicznych skutków choroby alkoholowej we własnej rodzinie? Musi być w alkoholu jakaś niezwykła siła, która sprawia, że kolejne pokolenia dają się oszukać i wchodzą na drogę choroby alkoholowej. Do tej pory budowano różne teorie uzasadniające atrakcyjność picia. Jeszcze nie tak dawno uważano, że sięganie po alkohol przez młodych wynika głównie z ich złej woli, deprawacji moralnej albo niedostatecznej wiedzy o szkodliwości tej substancji. Szybko jednak okazało się, że problem jest bardziej złożony. Próbowano uzasadniać, że problem ma podłoże genetyczne. Jednakże predyspozycje genetyczne wpływają jedynie na przyspieszenie procesu uzależnienia, nie uzasadniają przyczyny sięgania po alkohol. Najbardziej trafnym wydaje się pogląd psychologiczny. Zauważono, że siła i atrakcyjność alkoholu tkwi w jego działaniu choć jest zawsze szkodliwy dla organizmu. Alkohol wpływa na odczucia emocjonalne. Każdy człowiek dąży do zapewnienia sobie dobrego samopoczucia. Jeśli przeżywa bolesne emocje, np. ból czy lęk, to chciałby zmienić tego typu nastrój. Człowiek nie posiada jednak bezpośredniej władzy nad własnymi emocjami i przeżyciami. Nie może ich sobie dowolnie nakazywać czy zakazywać. Alkohol ma siłę, by szybko i łatwo zmieniać ludzkie emocje. Jednak perspektywa ta - obecnie najbardziej popularna - nadal nie ukazuje całej prawdy. Nie sięga istoty problemu, bo leży on głębiej i wymaga postawienia kolejnego pytania. Dla kogo alkohol jest atrakcyjny? Wypicie alkoholu wprowadza młodego człowieka w iluzję beztroski. Wszystkie problemy nabywają innej miary, stają się mniej istotne, są odległe. Dodatkowo, nieśmiali zyskują na odwadze. 1
Jeżeli więc młody człowiek spotyka się z problemami, swoje życie odbiera jako pasmo trudności, chce uwolnić się od tego. Niestety wysiłek i praca nad sobą i nad konstruktywnym rozwiązywaniem problemów, nie jest atrakcyjną drogą łatwiej sięgnąć po używkę i poddać się iluzji. Sięga więc po alkohol po to, by uciec od siebie i od bolesnej rzeczywistości, w której żyje. Faktem jest także, że część młodzieży sięga po alkohol, by poprawić sobie nastrój, część także z ciekawości. Niektórzy czerpią niewłaściwe wzorce w rodzinie. Niebezpieczeństwo sięgnięcia po alkohol wynika także z faktu, że człowiek jest w stanie manipulować własnym myśleniem. Potrafi tak dobierać argumenty i tak selekcjonować informacje, by przekonać innych a nawet samego siebie o tym wszystkim, o czym chce być przekonany czyli, że nic takiego się nie dzieje, że kontroluje problem lub że sięga po alkohol tylko sporadycznie więc tym bardziej nie ma sprawy albo, że piwo, to nie alkohol. Czy picie alkoholu jest zagrożeniem? Picie alkoholu przez nastolatki, nawet w ilościach nieszkodliwych dla dorosłych, może poważnie zaburzyć ich życie i procesy rozwojowe. Spożywanie alkoholu: zaburza zdolność do uczenia się, zapamiętywania, logicznego rozumowania, jest źródłem trudności w nauce, przeszkadza w dalszej edukacji i karierze zawodowej, doprowadza do uzależnienia, obniża aktywność psychiczną, obniża lub hamuje sprawność intelektualną, upośledza zdolności koncentracji uwagi, zaburza zapamiętywanie, zwiększa męczliwość, wzmaga drażliwość i pobudliwość, wpływa negatywnie na ośrodkowy układ nerwowy. W konsekwencji, młodzież mająca kontakty z alkoholem z reguły źle się uczy, jest niezdyscyplinowana, nadmiernie drażliwa, przez co stwarza wiele problemów rodzicom i pedagogom. Powtarzające się sytuacje upojenia alkoholowego: hamują rozwój emocjonalny, opóźniają dojrzewanie. Używając alkoholu, młody człowiek: nastawia się tylko na doraźne i natychmiastowe przyjemności, nie uczy się dojrzałych i skutecznych sposobów radzenia ze stresem i rozwiązywania problemów życiowych. 2
Im wcześniej nastolatek zaczyna regularnie pić alkohol tym bardziej obniża motywację do osiągania celów życiowych i realizacji wartości. Niestety picie niejako pomaga w sięgnięciu po inne używki. Zwiększa nie tylko ryzyko uzależnienia od alkoholu, ale i od nikotyny oraz sięgania po narkotyki - badania amerykańskie pokazały, że dzieci, które zaczęły kontaktować się z alkoholem do 15 roku życia czterokrotnie częściej niż osoby, które zaczęły pić po 20 roku życia, uzależniały się od alkoholu. Wyjątkowo często alkohol dodaje pewności siebie przy inicjacji seksualnej młodocianych. Co często prowadzi do niechcianych ciąż albo zaburzeń seksualnych. Spożycie alkoholu przez młodzież ciągle wzrasta, obniża się wiek inicjacji alkoholowej, zwiększa się ilość pijących dziewcząt. Wiek dojrzewania to szczególny okres w życiu. Nie jest to już dzieciństwo, a jeszcze nie wiek dojrzały. W żadnym innym okresie, w tak krótkim czasie, nie zachodzi tyle zmian w budowie i funkcjach organizmu oraz w psychice. Alkohol zaburza prawidłowość zachodzących procesów. Dzieci i młodzież o wiele szybciej uzależniają się niż osoba dorosła. Pijąc intensywnie przed 20 rokiem życia, można uzależnić się już po kilku miesiącach, między 20 a 25 rokiem życia potrzeba na to średnio ok. 3-4 lat, a po 25 roku życia okres uzależnienia się trwa kilka a nawet kilkanaście lat. Rodzice często pozwalają dzieciom na próbowanie alkoholu i częstują ich różnymi alkoholami w wieku 7-10 lat przy różnych okazjach np. nadchodzącego Nowego Roku czy świąt rodzinnych. Zatrważające jest to, że w większości, dzieci stykają się z alkoholem przed zakończeniem 18 roku życia, zwykle w przedziale 13-17 lat. Najczęściej próbują alkoholu w postaci wina, piwa oraz wódki. Wśród młodzieży modny staje się jest sposób spędzania wolnego czasu na prywatkach, dyskotekach, biwakach, wycieczkach z alkoholem. Jest to pewnego rodzaju sposób bycia, moda. Piwo staje się nieodłącznym atrybutem imprez gimnazjalistów. Najważniejsze są jednak psychospołeczne konsekwencje picia alkoholu przez młodych ludzi. Obserwuje się bowiem u nich daleko idące zaburzenia osobowości i charakteru. Alkohol psychopatyzuje młodych ludzi, hamując w nich rozwój uczuciowości wyższej, altruistycznej. Jest ona niezbędna w procesie socjalizacji człowieka, prawidłowego dostosowywania się do życia w społeczności. Następuje demonstracyjne lekceważenie wszelkich norm społecznego współżycia, lekceważenie pracy, obowiązków. Ponadto w grupie tej uderza zdecydowany brak uczuć rodzinnych, obojętność wobec osób najbliższych, a nawet wobec własnej bezwartościowości, brak jakichkolwiek tendencji do zorganizowania sobie życia na właściwym poziomie. Z tych grup według socjologów i kryminologów rekrutują się nieletni przestępcy. Alkohol może pogłębiać u młodych ludzi poczucie, że nic złego im się nie może przytrafić. Prowadzi to do wysoce ryzykownych zachowań grożących poważnymi konsekwencjami. Wypadki są główną przyczyną zgonów wśród młodzieży. Alkohol także odgrywa istotną rolę w przekazywaniu wirusa HIV. Przede wszystkim osłabia wolę i zdolność podejmowania rozsądnych decyzji, a także ułatwia pozbycie się hamulców 3
moralnych, co sprzyja przypadkowym kontaktom seksualnym, które są jedną z dróg przenoszenia wirusa HIV. Alkohol, utrudnia, jeśli wręcz nie uniemożliwia zdobycie przez młodzież wykształcenia i zawodu, wyklucza udział w działalności społeczno - politycznej. Zamiast więc rozwoju i awansu życiowego następuje degradacja społeczna młodego człowieka. U dziewcząt nadużywających alkoholu obserwuje się zanik uczuciowości wyższej, wyższych uczuć etycznych. Znamienna jest również przewaga działania impulsywnego, popędowego nad działaniem kontrolowanym, myśleniem i rozumowaniem. Bez wykształcenia, bez zawodu, bez pracy dziewczyny nadużywające alkoholu często zasilają środowisko patogenne, wchodzą do świata przestępczego i powiększają ją szeregi prostytutek. Dla wielu młodych ludzi picie staje się jakby rytuałem przeprowadzającym ich w dorosłe życie. Jest to jednak nie tylko czynność charakterystyczna dla świata dorosłych, ale także sposób na stanie się jednym z członków grupy towarzyskiej. Nawet w życiu dorosłym często jesteśmy zachęcani do picia, z ukrytą sugestią, że abstynencja jest zachowaniem nietowarzyskim. W przypadku młodzieży z charakterystycznym dla niej brakiem tolerancji dla odmienności i ze zwiększoną potrzebą upodabniania się do rówieśników, odmowa wypicia alkoholu na prywatce, gdzie przecież piją wszyscy, może być znacznie trudniejsza niż dla dorosłego. Dbajmy o to, by nasze dzieci nie miały kontaktu z alkoholem. Dbajmy o to, by nie chciały go spożywać. Dbajmy o świadomość naszych dzieci. Statystyka: Spośród 1360 badanych przez Fundację Centrum Badania Opinii Społecznej uczniów szkół ponadgimnazjalnych (liceów, techników i szkół zawodowych) z terenu całej Polski, aż 72 proc. przynajmniej raz w miesiącu poprzedzającym badanie piło piwo, 68 proc. wódkę i inne mocne alkohole, a 35 proc. wino. W porównaniu z rokiem 2010, wśród młodych ludzi szczególnie wzrosło spożycie wódki i mocniejszych trunków (o 7%). Poniżej szczegółowe zestawienie danych dotyczących picia napojów alkoholowych przez młodzież. Piwo Od początku lat 90. aż do roku 2003 stopniowo wzrastało spożycie piwa wśród młodych ludzi. Podczas gdy w 1992 roku alkohol ten spożywała połowa z nich, to między 2003 a 2010 po piwo sięgało już trzech na czterech uczniów szkół ponadgimnazjalnych, natomiast w ubiegłym roku nastąpił niewielki spadek do 72 proc. Piwo częściej piją chłopcy co najmniej raz w miesiącu konsumuje je aż 81 proc. spośród nich, natomiast pijących je dziewcząt jest 67 proc. Stanowi to spadek w porównaniu z rokiem 2010, kiedy to statystyki wynosiły odpowiednio: 82 proc. i 69 proc. Po piwo najrzadziej sięga młodzież z publicznych (69%) i prywatnych (72%) liceów ogólnokształcących, a najczęściej uczniowie szkół zawodowych aż 90 proc. Tym samym odsetek niepijących piwa wśród uczniów zawodówek zmniejszył się o połowę z 20 do 10 proc. - w ciągu ostatnich trzech lat. Jak podają statystyki, piwo spożywa więcej dwójkowych i trójkowych uczniów (79%) niż tych, którzy otrzymują piątki i szóstki (67%). Alkohol ten 4
częściej wybiera także młodzież z miast powyżej 500 tys. mieszkańców pije go średnio aż 79 proc. spośród nich, podczas gdy w miejscowościach do 20 tys. o 9 proc. mniej. Nie stwierdzono zależności pomiędzy wykształceniem matki a piciem piwa przez młodych, jednak powiązano je z poziomem edukacji ojca. Najniższy odsetek uczniów deklarujących upodobanie do tego alkoholu odnotowano wśród dzieci ojców z wykształceniem podstawowym (61%). Na picie piwa nie ma jednak wpływu sytuacja materialna, jednak czynnikiem różnicującym młodzież pod tym względem okazała się religijność. Aż 48 proc. badanych, którzy regularnie angażują się w praktyki religijne, nie piło piwa w ciągu ostatniego miesiąca poprzedzającego badanie, a w grupie nieuczestniczących w nich osób nie spożywało go tylko 21 proc. Wino Wino jest najmniej popularnym trunkiem wśród młodzieży ponadgimnazjalnej. Analizę danych utrudnia jednak brak podziału na wina gronowe oraz owocowe, który mógłby odzwierciedlać różne typy konsumpcji. Najwyższe spożycie wina przez młodzież odnotowano w 1994 roku (41%), następnie zainteresowanie tym trunkiem malało systematycznie do 1999 roku, kiedy to spożywało je 25 proc. nastolatków. W 2003 roku odnotowano wzrost konsumpcji wina i choć trend ten utrzymywał się przez kilka kolejnych lat na poziomie około 30 proc., to w ostatnim roku statystyki spożycia wina idą w górę i aktualnie są zbliżone do tych z lat 90. (35%). Picie wina staje się też domeną dziewcząt odsetek uczennic spożywających wino rośnie systematycznie od 2008 roku i w ostatnim badaniu wyniósł aż 43 proc., podczas gdy w tym samym czasie nie zmienił się znacznie odsetek pijących wino chłopców (26-30%). Statystycznie najmniej wina piją też uczniowie zasadniczych szkół zawodowych po ten rodzaj alkoholu sięga 23 proc. z nich, choć w tym przypadku stwierdzono dwupunktowy wzrost procentowy w porównaniu z rokiem 2010. Po różnego rodzaju wina najczęściej sięgają uczniowie z miast liczących do 20 tys. mieszkańców (42%), a także młodzi ludzie, których matki mają wyższe wykształcenie (39%). Również sytuacja materialna rodziny ma wpływ na decyzję nastolatków dotyczącą picia wina z najnowszych badań wynika, że po wino sięga 38 proc. młodych osób, które uznały swoją sytuację materialną za dobrą, oraz 30 proc. tych, które deklarowały złe warunki finansowe rodziny. Wódka i mocne alkohole Spożycie mocnych alkoholi przez młodzież wzrasta systematycznie od 1992 roku, kiedy to po wódkę sięgało 28 proc. uczniów. W latach 1994-1999 nastąpił wzrost popularności tego trunku wtedy picie wódki deklarowało 46 proc. młodzieży, zaś w ostatnim roku odnotowano najwyższy dotąd odsetek młodych osób ją spożywających aż 68 proc. Jak pokazują szczegółowe pomiary, po mocne trunki częściej sięgają chłopcy (71%) niż dziewczęta (63%). Najwyższe odsetki pijącej wódkę młodzieży odnotowano wśród uczniów zasadniczych szkół zawodowych (76%) oraz prywatnych liceów ogólnokształcących (79%). Najmniejsze zainteresowanie tym rodzajem alkoholu zarejestrowano w technikach piło go 54 proc. uczniów tych szkół. Nie ma też istotnych różnic w skali spożywania wódki pomiędzy młodzieżą z małych i dużych miejscowości najrzadziej po wódkę sięgają uczniowie pochodzący ze wsi (66 %), a najczęściej ci z miast liczących do 20 tys. mieszkańców (70%). 5
Wyniki tegorocznych badań pokazały, że - podobnie jak trzy lata temu - wódka jest popularniejsza wśród uczniów uważających się za dwójkowych i trójkowych pije ją 68 proc. spośród nich, podczas gdy w grupie uczniów piątkowych i szóstkowych 57 proc. Status społeczny rodziny ma niewielki wpływ na upodobanie nastolatków do mocnego alkoholu. Częściej za to spożywają go uczniowie, których matki mają wyższe wykształcenie. Podobną zależność zauważono w związku z wykształceniem ojca najrzadziej wódkę piją dzieci ojców z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym (56%), a najczęściej z wykształceniem pomaturalnym i wyższym (odpowiednio 68% i 69%). Wpływ na spożywanie wódki przez młodych ma również sytuacja materialna im jest ona lepsza, tym częściej przyznają się oni do spożywania mocnych alkoholi. Młodzież się upija Upijanie się młodzieży jest dzisiaj stosunkowo powszechnym zjawiskiem. Do upicia się przynajmniej raz w ciągu 30 dni poprzedzających badanie przyznało się aż 44 proc. nastolatków. Minimum trzykrotnie w ostatnim miesiącu zdarzyło się to 11 proc. z nich. Do upijania się częściej przyznawali się chłopcy (50%) niż dziewczęta (38%). Statystycznie najczęściej upijają się uczniowie zasadniczych szkół zawodowych (63%), a rzadziej młodzież uczęszczająca do publicznych liceów ogólnokształcących i techników w ciągu 30 dni poprzedzających badanie upiło się odpowiednio - 42 proc. i 36 proc. spośród nich. Częściej fakt upojenia alkoholem zgłaszali gorzej uczący się (50%) niż ci uzyskujący dobre oceny (34%). W ciągu ostatniego miesiąca przed badaniem 40 proc. nastolatków z uboższych rodzin upiło się, natomiast wśród badanych deklarujących dobrą sytuację materialną 44 %Trudno natomiast ocenić wpływ poziomu wykształcenia rodziców oraz miejsca zamieszkania na fakt upijania się przez młodzież. Znaczną rolę w tej kwestii odgrywa jednak religijność badanych. Spośród uczniów uczestniczących w praktykach religijnych kilka razy w tygodniu, w ciągu miesiąca poprzedzającego sondaż, upiło się 22 % ankietowanych, zaś w grupie osób w nich nieuczestniczących 52%. źródło danych statystycznych: Raport Młodzież 2013 Fundacji CBOS, źródło: http://www.edukacja.edux.pl/p-12025-alkohol-jako-zagrozenie-wsrod-mlodziezy.php, http://adonai.pl/zagrozenia/?id=79, http://uzaleznienie.com.pl/alkoholizm/wyniki-badan/670-alkohol-a-mlodziez-raport- 2013.html 6