SIŁY ZBROJNE W OBLICZU ZAGROŻEŃ ANTROPOGENICZNYCH ARMED FORCES IN THE FACE OF THREATS ANTHROPOGENIC

Systemy Logistyczne Wojsk nr 41/2014 SIŁY ZBROJNE W OBLICZU ZAGROŻEŃ ANTROPOGENICZNYCH ARMED FORCES IN THE FACE OF THREATS ANTHROPOGENIC Julian MAJ Arkadiusz JÓŹWIAK Wojskowa Akademia Techniczna Wydział Logistyki Instytut Logistyki Streszczenie: Przedmiotem niniejszej publikacji jest zagadnienie udziału sił zbrojnych w zwalczaniu zagrożeń antropogenicznych. W pierwszej kolejności zidentyfikowano zagrożenia, wynikające z ludzkiej działalności i ingerencji w środowisko naturalne. W związku z tym przedstawiono podstawy prawne użycia sił zbrojnych w zwalczaniu zagrożeń antropogenicznych. Na koniec wskazano wiele zadań i określono możliwości ich realizacji przez siły zbrojne w sytuacjach kryzysowych. Słowa kluczowe: zagrożenia antropogeniczne, podstawy prawne, wojskowe jednostki odbudowy. Abstract: The subject of the work is the issue related to the participation of the armed forces in the fight against anthropogenic threats. The first sequence identified threats arising from human activities and interference in natural environment. Presents the legal basis for the use of armed forces in the fight against anthropogenic threats. At the end specified number of tasks, and set out the possibility of their implementation by the armed forces in crisis situations. Keywords: anthropogenic threats, legal grounds, military reconstruction unit. Wprowadzenie W dobie rozwoju i postępu cywilizacyjnego generowanych jest coraz więcej zagrożeń, które wpływają na bezpieczeństwo jednostek, jak również całego

J. Maj, A. Jóźwiak państwa. W celu skutecznego i efektywnego przeciwdziałania zagrożeniom niezbędna jest ich pełna identyfikacja. W okresie relatywnego spokoju coraz wyraźniej kształtuje się przewaga zagrożeń niemilitarnych nad zagrożeniami militarnymi. Przewiduje się, iż w najbliższych latach taka tendencja będzie się utrzymywać. Nie należy oczywiście całkowicie wykluczać możliwości wystąpienia zagrożeń w sferze militarnej, jednak prawdopodobieństwo takiej sytuacji jest zdecydowanie mniejsze od możliwości pojawienia się zagrożeń niemilitarnych. Duże niebezpieczeństwo niosą za sobą nieprzewidywalne siły natury, jednak zwiększa się również skala zagrożeń, których źródła tkwią w zamierzonej i niezamierzonej działalności człowieka. Zagrożenia antropogeniczne mają swoje źródło w szeroko pojętej działalności ludzkiej. Przymiotnik antropogeniczny został utworzony od rzeczownika antropogeneza, który wywodzi się z języka greckiego. Zbudowany jest na podstawie greckich słów anthropos (człowiek) oraz genesis (początek). Z powyższej analizy wynika, że zagrożenia antropogeniczne to te zapoczątkowane przez człowieka. Najgroźniejsze skutki niosą za sobą, wywołane przez aktywność człowieka, następujące zagrożenia: awarie i katastrofy przemysłowe, katastrofy budowlane i komunikacyjne, zagrożenia energetyczne, informatyczne, telekomunikacyjne, gospodarcze, społeczne, kulturowe, polityczne oraz przestępczość zorganizowana. Wobec zmieniającego się globalnego i lokalnego środowiska bezpieczeństwa oczekuje się, że siły zbrojne, oprócz zadań ściśle związanych z militarną sferą, będą zdolne i gotowe do realizacji działań w zakresie wykraczającym poza obronę suwerenności i niepodległości państwa. 1. Identyfikacja zagrożeń Zagrożenie jest wartością destrukcyjną, potencjalną przyczyną niepożądanego stanu. Zagrożenia nie są kategorią samoistną, ponieważ zawsze odnoszą się do określonego podmiotu, dla którego mają charakter zgubny i niszczący. Mogą one spowodować szkodliwe następstwa, ponieważ każdy podmiot (człowiek, system, organizacja, zasób przyrody) charakteryzuje się mniejszą lub większą podatnością, czyli pewnymi słabościami, umożliwiającymi przekształcenie potencjalnego zagrożenia w szkodę. Dlatego rodzi się potrzeba zdefiniowania i uporządkowania zagrożeń pod kątem efektywniejszego wykorzystania możliwości sił zbrojnych. W tym celu należy dokonać podziału zagrożeń, w którym głównym kryterium będzie występowanie czynnika zbrojnego. Ułatwi to wykorzystanie potencjału i możliwości sił zbrojnych do przeciwdziałania lub zwalczania danego zagrożenia. Jednym z najpowszechniej występujących podziałów zagrożeń jest ich rozdzielenie na te spowodowane przez siły natury (zagrożenia naturalne) oraz te, których źródłem jest ingerencja człowieka zagrożenia antropogeniczne. 138

Siły zbrojne w obliczu zagrożeń antropogenicznych Zagrożenia naturalne powodowane są przez siły natury, do których należą: woda, ziemia, powietrze, ogień, kosmos oraz świat organiczny. Mogą one wywołać zagrożenia objawiające się jako: niekorzystne gwałtowne zjawiska geologiczne, powodzie i zjawiska lodowe, niekorzystne zjawiska atmosferyczne, epidemie groźnych chorób wśród ludzi i zwierząt oraz masowe występowanie szkodników lub chorób roślin. Do zagrożeń antropogenicznych można zaliczyć zagrożenia, których źródłem jest szeroko pojęta aktywność człowieka. Ponieważ większość podziałów ma charakter umowny, a granice pomiędzy grupami są niewyraźne, można przyjąć, że każde zagrożenie, którego nie powiązano z naturalnym wywodzi się ze środowiska ludzkiego. Wracając do rozważań dotyczących występowania czynnika militarnego w zagrożeniu, zasadny będzie następujący podział zagrożeń (rys. 1): zagrożenia militarne zagrożenia niemilitarne zagrożenia paramilitarne zagrożenia hybrydowe. Rys. 1. Podział zagrożeń ze względu na występowanie czynnika militarnego Źródło: Opracowanie własne Z powyższego rysunku wyraźne widać związek między zagrożeniami militarnymi a niemilitarnymi. W okresie kryzysu lub wojny siły zbrojne mają jasno sprecyzowane zadania i nie ma wątpliwości co do wykorzystania ich potencjału. Ważne jest podkreślenie pozostałych zagrożeń, które mogą wystąpić w okresie pokoju. Jasno określone potrzeby i zadania przełożą się na efektywne wykorzystanie dużego potencjału sił zbrojnych w zakresie zwalczania zagrożeń niemilitarnych. Pierwszą grupę stanowią zagrożenia militarne, klasycznym przykładem jest konflikt zbrojny. Do tej grupy można zaliczyć również każdą groźbę użycia potencjału militarnego jednego państwa (podmiotu niepaństwowego, wspólnoty sojuszniczej) 139

J. Maj, A. Jóźwiak przeciwko drugiemu. Do tego rodzaju działań należy rozgrywka polityczno-militarna, która objawiać się może w sposób bezpośredni jako dywersja militarna, prowokacje, incydenty graniczne lub w sposób pośredni jako szantaż militarny czy demonstracja siły. Zagrożenia hybrydowe to szczególny rodzaj niebezpieczeństwa. Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, do definicji zagrożeń hybrydowych można dodać stwierdzenie, iż są to równoczesne, zorganizowane, konwencjonalne oraz niekonwencjonalne, militarne i/lub niemilitarne działania podjęte przez stronę lub strony przeciwne dla osiągnięcia celu politycznego, militarnego, gospodarczego lub innego. Zagrożenia te, ze względu na swoją różnorodność i łączenie wielu działań, mogą być źródłem szczególnego niebezpieczeństwa, które ciężko przewidzieć i któremu bardzo trudno przeciwdziałać. Zagrożenia paramilitarne stanowią formę pośrednią zagrożeń militarnych i niemilitarnych. Analizując budowę słowotwórczą przymiotnika paramilitarny, można zauważyć, że składa się ono z dwóch członów: przedrostka para, który użyty przy tworzeniu słowa jako jego pierwszy człon oznacza częściowe lub całkowite zaprzeczenie dalszego członu wyrazu, którym w tym wypadku jest przymiotnik militarny. Z powyższej analizy można wywnioskować znaczenie pojęcia zagrożenie paramilitarne jako zagrożenie częściowo militarne, a częściowo niemilitarne (rys. 2). Powiązane są one z techniką wojskową lub materiałami militarnymi w sposób pośredni lub bezpośredni. Do tego rodzaju zagrożeń można zakwalifikować terroryzm, nielegalny handel bronią i materiałami stanowiącymi komponenty do produkcji broni masowego rażenia. Biorąc pod uwagę najczęściej występujące źródło zagrożenia, można wydzielić dwa podzbiory zagrożeń niemilitarnych, spowodowanych aktywnością człowieka i jej wytworami. Pierwszy podzbiór stanowią zagrożenia wywoływane przez technikę, drugi natomiast to zagrożenia ekonomiczne, polityczne, społeczne, kulturowe. Do najgroźniejszych zagrożeń wywoływanych przez aktywność człowieka należą: awarie systemów zaopatrzenia w energię i artykuły pierwszej potrzeby awarie systemów informatycznych i telekomunikacyjnych awarie i katastrofy przemysłowe, w szczególności powodujące zagrożenia toksycznymi środkami przemysłowymi katastrofy budowlane i komunikacyjne zagrożenia gospodarcze zagrożenia społeczne zagrożenia kulturowe zagrożenia polityczne przestępczość, w tym przestępczość zorganizowana. 140

Siły zbrojne w obliczu zagrożeń antropogenicznych Rys. 2. Podział zagrożeń niemilitarnych Źródło: Opracowanie własne 2. Podstawy prawne udziału sił zbrojnych w sytuacjach kryzysowych Podstawowym zadaniem sił zbrojnych określonym w Konstytucji RP jest ochrona niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnienie bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. W obliczu stale powiększającego się rozmiaru i natężenia zagrożeń pozamilitarnych, siły i służby cywilne, które wg polskiego prawodawstwa są zobligowane do ich zwalczania i zapobiegania ich skutkom, nie są w stanie samodzielnie spełnić swoich zadań. W razie zaistnienia takiej sytuacji niezbędne jest zaangażowanie wszystkich dostępnych środków, które państwo ma do dyspozycji, w tym również Sił Zbrojnych. W tym celu znowelizowano i stworzono wiele dokumentów umożliwiających wykorzystanie pododdziałów wojska do walki z zagrożeniami niemilitarnymi zgodnie z literą prawa. Istotny wpływ 141

J. Maj, A. Jóźwiak na treść i aktualność dokumentów narodowych wywiera stanowisko kolektywne wypracowane podczas szczytów państw NATO lub Unii Europejskiej, w kontekście współczesnych zagrożeń bezpieczeństwa państw członkowskich. Przykładem takim może być Koncepcja Strategiczna NATO przyjęta 20 listopada 2010 r. w Lizbonie przez głowy państw NATO, w której podkreślono, iż jednym z głównych zadań sił NATO jest przeciwdziałanie cyberterroryzmowi. Zagrożenie to dało znać o sobie wielokrotnie, zarówno zakłócając systemy funkcjonalne międzynarodowe, jak i naruszając sprawność działania państw sojuszniczych (Łotwa, Estonia). Do aktów prawnych umożliwiających użycie sił zbrojnych w razie sytuacji kryzysowych należą: Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP 2022 (2013 r.) Strategia bezpieczeństwa narodowego RP (2014 r.) Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP Rosnące natężenie i różnorodność zagrożeń niemilitarnych sprawiły, że konieczne było wprowadzenie przepisów dotyczących wykorzystania sił zbrojnych do walki z zagrożeniami nie mającymi bezpośredniego związku z militarną sferą działań armii. Poniżej przedstawiono zapisy ustawy dotyczące możliwości użycia sił zbrojnych w sytuacjach kryzysowych: art. 3 ustęp 2 ustawy mówi, iż Siły Zbrojne mogą ponadto brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach antyterrorystycznych i z zakresu ochrony mienia, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego, oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu, a także w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym Ustawa umożliwia użycie sił zbrojnych w czasie sytuacji kryzysowych poprzez następujące postanowienia: do zadań wojewody należy wnioskowanie o użycie pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych RP do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego; jeżeli w sytuacji kryzysowej użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może okazać się niewystarczające, o ile inne przepisy nie stanowią inaczej, MON na wniosek wojewody może przekazać do jego dyspozycji pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych RP, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego; zakres zadań, do których mogą być skierowane pododdziały i oddziały sił zbrojnych w sytuacji kryzysowej, pokrywa się z zadaniami wykonywanymi przez pododdziały wojska w stanie klęski żywiołowej; dodatkowym zadaniem jest usuwanie skażeń promieniotwórczych. 142

Siły zbrojne w obliczu zagrożeń antropogenicznych Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych Jednym z zadań Żandarmerii Wojskowej jest zwalczanie klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i likwidowanie ich skutków oraz czynne uczestniczenie w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych, mających na celu ochronę życia i zdrowia oraz mienia. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej Ustawa wymienia następujące przypadki, w których istnieje możliwość wykorzystania sił zbrojnych w stanie klęski żywiołowej: w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia na obszarze województwa, wojewodzie są podporządkowane organy i jednostki organizacyjne administracji rządowej i samorządu województwa działające na obszarze województwa oraz inne siły i środki wydzielone do jego dyspozycji i skierowane do wykonywania tych działań na obszarze województwa, w tym pododdziały i oddziały Sił Zbrojnych RP; jeżeli użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub niewystarczające, MON może przekazać do dyspozycji wojewody, na którego obszarze działania występuje klęska żywiołowa, pododdziały lub oddziały sił zbrojnych wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań związanych z zapobieżeniem skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięciem; pododdziały i oddziały Sił Zbrojnych RP pozostają pod dowództwem przełożonych służbowych i wykonują zadania określone przez wojewodę; w drodze rozporządzenia zostaną określone szczegółowe zasady udziału pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych RP w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu, w skład których wchodzą: rodzaje działań ratowniczych lub prewencyjnych, w których pododdziały i oddziały Sił Zbrojnych RP mogą brać udział, sposób koordynowania i dowodzenia ich działaniami, sposób zapewnienia im zabezpieczenia logistycznego. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu Rozporządzenie określa rodzaje działań ratowniczych lub prewencyjnych, wykonywanych w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, w których mogą brać udział pododdziały i oddziały Sił Zbrojnych RP, sposób ich koordynowania, dowodzenia oraz zabezpieczenia logistycznego. 143

J. Maj, A. Jóźwiak 3. Zadania pododdziałów w sytuacjach kryzysowych wywołanych zagrożeniami antropogenicznymi Zadania sił zbrojnych w sytuacji wystąpienia sytuacji kryzysowych o charakterze niemilitarnym wynikają z wcześniej wymienianych ustaw (przede wszystkim ustawy o stanie klęski żywiołowej i ustawy o zarządzaniu kryzysowym). Uwzględniając zapisy powyższych aktów prawnych oraz potrzeby wynikające ze skutków zagrożeń antropogenicznych, można sformułować listę zadań sił zbrojnych przy zapobieganiu i zwalczaniu tych zagrożeń. Należeć do nich będą: współudział w monitorowaniu zagrożeń wykonywanie zadań związanych z oceną skutków zjawisk zaistniałych na obszarze występowania zagrożeń wykonywanie zadań poszukiwawczo-ratowniczych ewakuowanie poszkodowanej ludności i mienia wykonywanie zadań mających na celu przygotowanie warunków do czasowego przebywania ewakuowanej ludności w wyznaczonych miejscach współudział w ochronie mienia pozostawionego na obszarze występowania zagrożeń izolowanie obszaru występowania zagrożeń lub miejsca prowadzenia akcji ratowniczej wykonywanie prac zabezpieczających, ratowniczych i ewakuacyjnych przy zagrożonych dobrach kultury prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycznego sprzętu technicznego lub materiałów wybuchowych będących w zasobach Sił Zbrojnych RP usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie, z wykorzystaniem sił i środków będących na wyposażeniu sił zbrojnych likwidowanie skażeń i zakażeń biologicznych wykonywanie zadań związanych z naprawą i odbudową infrastruktury technicznej współudział w zapewnianiu przejezdności szlaków komunikacyjnych udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań sanitarno-higienicznych i przeciwepidemicznych zadania na rzecz bezpieczeństwa publicznego przeciwdziałanie terroryzmowi pomoc w realizacji zadań Obrony Cywilnej. Z powyższego zestawienia wynika, że zadania stawiane przed siłami zbrojnymi w czasie kryzysu obejmują różnorodne wyzwania, którym należy przedstawić duży potencjał wyrażony nowoczesnym sprzętem, profesjonalnym wyszkoleniem i rzetelnym przygotowaniem personelu. Dlatego też użycie wojsk rozpatruje się w trzech aspektach: 144

Siły zbrojne w obliczu zagrożeń antropogenicznych po pierwsze, jako przeciwdziałanie zagrożeniom, w przypadku pojawienia się symptomów takiego zagrożenia, zwłaszcza w systemie monitorowania obszarów, obiektów i urządzeń (rzetelny personel) po drugie, w przypadku zaistnienia zagrożenia, do likwidacji skutków tych zagrożeń poprzez użycie wszelkiej zorganizowanej siły z wykorzystaniem sprzętu specjalistycznego lub bez (nowoczesny sprzęt) po trzecie, do odbudowy zniszczonej infrastruktury i pomocy ludności cywilnej, zwłaszcza w obszarze zaopatrzenia, służby zdrowia i zakwaterowania, do czego mogą być użyte wszystkie jednostki zależnie od specjalności, w tym jako pomoc fizyczna (profesjonalne wyszkolenie). 4. Kierunki zmian użycia sił zbrojnych w sytuacjach zagrożeń hybrydowych Konieczność dostosowania zasad użycia sił zbrojnych do sytuacji zagrożeń antropogenicznych wiąże się z coraz większą ich liczbą i rozmiarem. Wraz z rozwojem nowych technologii i coraz większą eksploatacją surowców naturalnych powstają nowe zagrożenia, które stwarzają niebezpieczeństwo dla ludzi i środowiska. Dlatego ważnym zagadnieniem jest stworzenie efektywnego systemu zarządzania kryzysowego, którego nieodłącznym elementem będą siły zbrojne. Obecnie element ten tworzą oddziały lub pododdziały sił zbrojnych wydzielone do dyspozycji właściwego wojewody realizujące zadania w składzie etatowym lub jako tworzone doraźne zgrupowania. Proces ten znacząco wydłuża czas reakcji w razie wystąpienia zagrożenia, dodatkowo obniża potencjał jednostek, z których siły te są wydzielane. W tej sytuacji zasadne wydaje się nadanie wszystkim jednostkom wojskowym stałych, precyzyjnie określonych zadań związanych z udziałem w sytuacji kryzysowej. Przy zadaniach tych należy również uwzględnić stopień zaangażowania sił zbrojnych, w których odgrywają główną rolę lub będą miały charakter pomocowy. Tak postawione zadania skuteczniej i efektywniej pozwolą na przeciwdziałanie zagrożeniom antropogenicznym. Zmiany wprowadzone w aktach prawnych omówione w poprzednim podpunkcie wskazują na prawne uregulowanie użycia sił zbrojnych w razie wystąpienia sytuacji kryzysowej. Niemniej jednak razem ze zmianami ustawowymi pożądane są zmiany strukturalne sił zbrojnych, przystosowane do obowiązujących aktów prawnych i zadań, przed jakimi są stawiane. Analizując poziom występowania różnych zagrożeń oraz wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa w zakresie udzielania pomocy w usuwaniu ich skutków, podjęto działania mające na celu zwiększenie zdolności Sił Zbrojnych RP w zakresie reagowania na zagrożenia niemilitarne. W związku z powyższym opracowano koncepcję stworzenia Wojskowych Jednostek Odbudowy (WJO), odpowiednio 145

J. Maj, A. Jóźwiak przygotowanych i wyposażonych, adekwatnie do zaistniałej sytuacji kryzysowej oraz zakresu zadań do realizacji. Są to zupełnie nowe formacje przeznaczone do wsparcia systemu państwa w sytuacjach kryzysowych, przeprowadzania ewakuacji i prowadzenia prac inżynieryjnych. Dokumentem decydującym o stworzeniu Wojskowych Jednostek Odbudowy jest zaakceptowana przez Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 listopada 2012 r. Koncepcja rozwoju zdolności inżynierii wojskowej na zagrożenia niemilitarne. Warto w tym momencie podkreślić, że zmiana ta nie polega na tworzeniu zupełnie nowych jednostek, natomiast w nomenklaturze wojskowej będą to zgrupowania liczące minimalnie 50-70 żołnierzy, które zostały wydzielone z istniejących jednostek inżynieryjnych. Idea, która przyświecała tworzeniu nowych struktur była następująca: żołnierze zamiast ćwiczyć na poligonie, w pierwszej kolejności wykonują pożyteczne dla ludności zadania, a przy okazji szkolą się w rzeczywistych warunkach. Zaletą ekonomiczną jest fakt, że wsparcie żołnierzy kosztuje dużo mniej niż zatrudnienie komercyjnych firm budowlanych. W gestii samorządów pozostaje przygotowanie dokumentacji i materiałów. WJO to zgrupowania zadaniowe, przygotowane i wyposażone stosownie do konkretnej, zaistniałej sytuacji kryzysowej, gotowe do realizacji zadań, m.in. budowa prowizorycznych mostów, umacnianie wałów przeciwpowodziowych, w razie klęsk żywiołowych ewakuacja i pomoc mieszkańcom. Docelowo siły zbrojne dysponować będą dziesięcioma WJO, wyposażonymi w nowoczesny sprzęt, m.in.: agregaty prądotwórcze, mosty składane, łodzie hybrydowe z napędem strumieniowym, pompy dużej wydajności, zagęszczarki gruntu, walce drogowe, poduszkowce, elektrownie siłowe, podnośniki hydrauliczne, samochody specjalne, cysterny, żurawie, uniwersalne maszyny inżynieryjne, rozpieraki hydrauliczne oraz kontenerowe zestawy socjalno-bytowe. Strukturę jednostek stanowią saperzy, którzy będą mogli np. kruszyć krę na rzece, ale również pontonierzy i budowlańcy. System szkolenia przewiduje posiadanie kilku specjalności przez jednego żołnierza. W pierwszej kolejności WJO stworzone zostały w ramach jednostek inżynieryjnych Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych, w których do października 2013 r. sformowano pięć WJO: w 2. pułku inżynieryjnym w Inowrocławiu, w batalionach inżynieryjnych w Głogowie i Nisku oraz w batalionie drogowo-mostowym w Dęblinie. Kolejnych pięć jednostek powstanie w 2014 r. w oparciu o struktury Wojsk Lądowych: po 2 w pułkach saperów w Kazuniu i Brzegu oraz w pułku inżynieryjnym w Szczecinie. Proces osiągania zdolności przez WJO wraz z potencjalnym rejonem odpowiedzialności przedstawia rysunek 3. 146

Siły zbrojne w obliczu zagrożeń antropogenicznych Rys. 3. Osiąganie zdolności przez Wojskowe Jednostki Odbudowy Źródło: https://www.facebook.com/dpimon/photos/a.489171824466188.128918.145040892212618/489171844466186/?type=3&theater Samorządy, które chcą skorzystać z pomocy wojska, muszą zgłosić swoje potrzeby do wojewody. Wojewodowie z kolei przedkładają je Ministerstwu Administracji i Cyfryzacji, stamtąd sygnały o potrzebach przekazywane są Szefostwu Inżynierii Wojskowej. Algorytm postępowania przy zgłaszaniu potrzeb do WJO przedstawia rysunek 4. Ze strony WJO zagwarantowane są odpowiednie siły i środki niezbędne do podjęcia pracy, natomiast lokalna administracja ma zapewnić konieczną dokumentację (pozwolenia, projekty etc.) i środki materiałowe potrzebne do budowy. Przykład Wojskowych Jednostek Odbudowy pokazuje, że kierunek obrany przez siły zbrojne przeciwko zwalczaniu zagrożeń antropogenicznych może okazać się bardzo efektywny. Biorąc pod uwagę potencjał pozostałych rodzajów wojsk, mogłyby podążać w ślad za wojskami inżynieryjnymi. Zagrożenia antropogeniczne natury informatycznej (telekomunikacyjne, cyberprzestrzenne) wywodzą się w stu procentach z działalności człowieka. W celu m.in. przeciwdziałania terroryzmowi cyberprzestrzennemu powołany został w 2013 r. Inspektorat Systemów Informatycznych, który ma zwalczać nielegalną działalność w sieci oraz świadczył będzie kompleksowe usługi teleinformatyczne i właściwe 147

J. Maj, A. Jóźwiak zabezpieczenie w tym zakresie wszystkich jednostek wojskowych. Wojska łączności i informatyki dysponują różnymi systemami informatycznymi. W sytuacji kryzysowej, która wymaga szybkiego i niezawodnego systemu powiązań informacyjno-decyzyjnych, pododdziały mogłyby w celu zapewnienia sprawnego kierowania akcją antykryzysową, niezależnie od panujących warunków utrzymywać zapasowy system informatyczno-telekomunikacyjny. Jest to odpowiedź sił zbrojnych na ciągle rosnące zagrożenie, które można przeprowadzić niemalże z każdego miejsca na świecie. Rys. 4. Algorytm postępowania przy zgłaszaniu potrzeb do WJO Źródło: Opracowanie własne Inny rodzaj wojsk, jakimi są wojska chemiczne, niewątpliwe mógłby być użyty do zwalczania zagrożeń antropogenicznych wywodzących się z przemysłowej i gospodarczej działalności człowieka. Jednostki te posiadają duży potencjał i wysoki poziom wyszkolenia w zwalczaniu zagrożeń chemicznych i promieniotwórczych. Mogłyby wspierać instytucje zarówno cywilne, jak i wojskowe w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom chemicznym, biologicznym i promieniotwórczym np. poprzez usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie, współudział w monitorowaniu zagrożeń, udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań sanitarnohigienicznych i przeciwepidemicznych Zaproponowane powyżej kierunki możliwości udziału sił zbrojnych w przeciwdziałaniu zagrożeniom antropogenicznym to tylko część całego potencjału, jakim dysponują oddziały i pododdziały wojska. Proponowane są dalsze szkolenia 148

Siły zbrojne w obliczu zagrożeń antropogenicznych i ćwiczenia z udziałem środowisk zarówno cywilnych, jak i wojskowych w sytuacjach kryzysowych. Wpłynie to znacząco na poziom sprawności i efektywności prowadzonych akcji ratunkowych. Istotnym elementem jest również dobór kadr na stanowiska zarządzania kryzysowego w organach administracji rządowej i samorządowej. Podsumowanie W niniejszym artykule poruszono zagadnienia dotyczące udziału sił zbrojnych w sytuacjach kryzysowych. W pierwszej kolejności zidentyfikowano zagrożenia wynikające z ludzkiej działalności i ingerencji w środowisko naturalne. W związku z tym przedstawiono podstawy prawne użycia sił zbrojnych w zwalczaniu zagrożeń antropogenicznych. Na koniec wskazano wiele zadań i określono możliwości ich realizacji przez siły zbrojne w sytuacjach kryzysowych. Rozwój cywilizacyjny, oprócz oczywistych korzyści, niesie ze sobą wiele zagrożeń, które coraz częściej dają o sobie znać. By skuteczniej przeciwdziałać tym zagrożeniom, niezbędne jest precyzyjne określenie zadań przeznaczonych do realizacji przez siły zbrojne, uwzględniając współpracę służb cywilnych. Udział sił zbrojnych w systemie zarządzania kryzysowego znacząco zwiększy efektywność jego funkcjonowania i poziom bezpieczeństwa, dzięki m.in. posiadaniu dużego potencjału i możliwości do walki z zagrożeniami. Co więcej, oddziały wyposażone są w specjalistyczny sprzęt niezbędny do prowadzenia działań związanych z wykrywaniem, zapobieganiem i przeciwdziałaniem różnorodnym zagrożeniom. Intencją autora było zwrócenie uwagi na dynamiczny rozwój zagrożeń wynikających z działalności człowieka i ich stale zwiększającą się liczbę, tym samym podkreślenie istoty problemu zagrożeń antropogenicznych. LITERATURA [1] Glen A., 2011, Zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Z. Piątek (red.), Edukacja na rzecz bezpieczeństwa, Warszawa. [2] Szczurek T. (red.), 2013, Filozoficzne i społeczne aspekty bezpieczeństwa, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa. [3] Szczurek T., 2012, Od deskrypcji do antycypacji wykorzystania potencjału militarnego w kształtowaniu bezpieczeństwa nowoczesnych wspólnot państwowych wobec rozwoju zagrożeń niemilitarnych, WAT, Warszawa. [4] Sprawozdanie z Konferencji Szefów Transformacji Sojuszu, która odbyła się w Norfolk (USA) w dniach 14-16 grudnia 2009 roku (maszynopis). [5] Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP 2022 (2013 r.). [6] Strategia bezpieczeństwa narodowego RP (2014 r.). [7] Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP. [8] Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej. 149

J. Maj, A. Jóźwiak [9] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym. [10] Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych. [11] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu. [12] http://www.mon.gov.pl/pl [13] http://www.iwspsz.wp.mil.pl 150