PAMIĘCI PROFESORA RAJMUNDA GALONA

Karolina Syrocka PAMIĘCI PROFESORA RAJMUNDA GALONA Prof. R. Galon (1906 1986) Dla uczczenia pamięci prof. R. Galona audytorium nr 104, znajdujące się na parterze nowej części gmachu Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska oraz Wydziału Nauk o Ziemi UMK, zlokalizowanego przy ul. Lwowskiej, nazwano jego imieniem. R. Galon - żołnierz, podróżnik, geograf R. Galon przyszedł na świat 14 VIII 1906 r. w niewielkiej miejscowości Rynek, leżącej w dzisiejszym województwie warmińsko-mazurskim w centralnej części Ziemi Lubawskiej. Był szóstym dzieckiem miejscowego nauczyciela, Lucjana Galona i jego żony, Anny z domu Krebs. W 1912 r., w wieku 6 lat, przeprowadził się wraz z całą rodziną do Łysomic pod Toruniem, gdzie jego ojciec objął posadę nauczyciela. 1

W 1917 r. R. Galon podjął naukę w Gimnazjum Klasycznym im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, które ukończył w roku 1925 zdobywając świadectwo dojrzałości. W latach 1925-29 studiował geografię na Uniwersytecie Poznańskim (UP) pod kierunkiem wybitnych uczonych: geografa, prof. Stanisława Pawłowskiego oraz geologa, prof. Kazimierza Wójcika. W tym czasie brał udział w wycieczkach geograficznych do Austrii, Węgier, Jugosławii oraz Rumunii, a będąc studentem IV roku studiów należał również do grupy geologicznej prowadzącej przez prof. S. Pawłowskiego, w ramach której prowadził badania na Polesiu. W 1929 r., w wieku 23 lat, R. Galon otrzymał stopień doktora filozofii w zakresie geografii broniąc pracy Kujawy Białe i Czarne, napisanej pod kierunkiem prof. S. Pawłowskiego. W latach 1929-30, dzięki otrzymanemu Stypendium Funduszu Kultury Narodowej, które otrzymał dzięki pomocy prof. S. Pawłowskiego, odbył staż podoktorski na uniwersytetach w Berlinie, Kopenhadze i Sztokholmie. W czasie jego trwania miał możliwość współpracowania z wybitnymi naukowcami okresu międzywojennego, m.in. z Albrechtem Penckiem oraz poszerzania swych zainteresowań dotyczących geomorfologii i geologii czwartorzędu. W latach 1930-31 R. Galon odbył 13-miesięczną służbę wojskową w Jarocinie, gdzie uzyskał stopnień podporucznika. Po jej zakończeniu objął stanowisko starszego asystenta w Instytucie Geografii UP, gdzie pod kierunkiem prof. S. Pawłowskiego badał obszary Polesia, okolice Torunia, Bydgoszczy oraz Gdańska. W 1935 r. na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UP został przeprowadzony przewód habilitacyjny 29-letniego R. Golona, który zakończył się przyznaniem mu tytułu naukowego docenta geografii fizycznej na podstawie rozprawy pt. Dolina Dolnej Wisły, jej kształt i rozwój na tle budowy dolnego Powiśla, opartej na gruntownych badaniach terenowych. W publikacji tej R. Galon przedstawił pierwszą polską syntezę budowy geologicznej wysokich, dochodzących do 70 m, zboczy doliny Wisły ciągnących się na długości ponad 150 kilometrów. Należy w tym miejscu odnotować, że za prezentowaną książkę otrzymał 2

nagrodę Rady Zrzeszeń Naukowych, Artystycznych i Kulturalnych Ziemi Pomorskiej z siedzibą w Toruniu. Poznański okres życia R. Galona zakończył się wraz z wybuchem II wojny światowej. W sierpniu 1939 r., w wieku 33 lat, został on zmobilizowany i wcielony jako oficer ordynansowy do dowództwa 17. Dywizji Piechoty, która wchodziła w skład Armii Poznań, dowodzonej przez płk dypl. Mieczysława Mozdyniewicza. Brał z nią udział w bitwie nad Bzurą. Jednak 17 IX 1939 r., w schyłkowej fazie bitwy kutnowskiej, trafił do niewoli niemieckiej. Został osadzony w Prenzlau w Meklemburgii. Po okresie przygnębienia związanego z kapitulacją zaczęło kształtować się tam polskie życie kulturalne i oświatowe, do którego R. Galon aktywnie się włączył- piastował stanowisko kierownika II Wydziału Kursów Stałych, prowadził zajęcia z zakresu geografii na Studium Pedagogiczno-Społecznym w Kole Geografów oraz brał udział w odczytach ogólnoobozowych. Obóz jeniecki, w którym przebywał R. Galon był kilkakrotnie przenoszony. Na przełomie 1943/44 r. znajdował się w Gross Born. Przeprowadzki te nie przeszkodziły jednak R. Galonowi w kontynuowaniu działalności oświatowej zapoczątkowanej w Prenzlau. Wówczas kierował Kołem Wiedzy Ogólnej i wykładał geografię w ramach Instytutu Pedagogicznego. Ostatecznie z wykładów, które prowadził w czasie niewoli powstała wstępna wersja podręcznika Siatki Kartograficzne, który po wojnie został uzupełniony i wydany w 1951 roku. Ostatni odczyt ogólnoobozowy R. Galona miał miejsce 19 XII 1944 r. w Gross Born. Brakuje jednak informacji o całkowitej likwidacji obozu. Według dra Władysława Mrózka, R. Galon został ewakuowany do oflagu w Lubece, który wyzwoliło wojsko brytyjskie. Początkowo po uwolnieniu z oflagu R. Galon stacjonował w niemieckiej Lubece. Zaś od września 1945 r. do połowy 1946 r. przebywał w Belgii, gdzie prowadził zajęcia dla polskich studentów na uniwersytetach w Brukseli i Louvain. W czasie pobytu w Belgii poznał pochodzącą z Bydgoszczy Margaritę Krzewińską, z która zawarł 3

związek małżeński. W 1946 r. R. Galon rozpoczął pracę na UMK, gdzie w 1948 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1956 profesora zwyczajnego. Z toruńską uczelnią związany był aż do emerytury, czyli do roku 1976. W tym czasie pełnił również funkcję dyrektora Regionalnej Dyrekcji Planowania Przestrzennego w Bydgoszczy (1948-1949). R. Galon zmarł 19 VI 1986 r. w Toruniu, gdzie został pochowany na Cmentarzu Komunalnym. Przez całe swoje życie był osobą niezwykle aktywną. Jako jeden z pierwszych dokonał podziału Polski na krainy naturalne, stworzył monografię Alp i krajów alpejskich na przykładzie Austrii i Szwajcarii. Będąc badaczem zajmującym się przede wszystkim problematyką związaną z geomorfologią, geologią czwartorzędu, stratygrafią, geografią fizyczną i regionalizacją fizyczno-geograficzną, zyskał uznanie nie tylko w kraju, ale i za granicą. Brał udział w licznych konferencjach naukowych, np. Kongresie Międzynarodowym Unii Geograficznej w Warszawie i Amsterdamie (1934), IV Kongresie Geografów i Etnografów Słowiańskich w Sofii (1936) oraz III Międzynarodowej Konferencji Asocjacji do Badań Czwartorzędu (INQUA) w Wiedniu (1938). Był członkiem Polskiej Akademii Nauk, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Włoskiego Towarzystwa Geograficznego, Międzynarodowej Unii do Badań Czwartorzędu (INQUA), Międzynarodowej Unii Geograficznej, Towarzystwa Geograficznego NRD, Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina, Instituto Italiana di Paleontologia. Przyczynił się do rozwoju Instytutu Geografii Państwowej Akademii Nauk przez stworzenie Zakładu Geomorfologii i Hydrologii Niżu PAN, którego kierownikiem był do 1968 r. Praca w tym Zakładzie zaowocowała wydaniem szczegółowych map geomorfologicznych i hydrograficznych Niżu Polskiego, których opracowaniem kierował (łącznie wydano 28 arkuszy map geomorfologicznych i 34 hydrograficznych). Działalność naukowa R. Galona została nagrodzona m.in. odznakami 4

Zasłużony dla województwa bydgoskiego (1960 r.), Zasłużony dla województwa toruńskiego (1983 r.) czy też medalem Komisji Edukacji Narodowej (1967 r.). Ponadto w 1983 r. UMK oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu nadały mu tytuł doktora honoris causa. Audytorium Profesora Rajmunda Galona znajdujące się w gmachu WBiOŚ oraz WNoZ UMK 5

Związki prof. R. Galona z UMK 15 VI 1946 r. prof. R. Galon przyjął propozycję pracy na UMK, z którym był związany aż do przejścia na emeryturę (1976 r.). W tym czasie profesor bardzo angażował się w życie toruńskiej uczelni. W latach 1946-1976 był kierownika Katedry, a potem Zakładu Geografii Fizycznej UMK. Od roku 1956 organizował i kierował Zespołem Katedr Geograficznych UMK. W roku 1969 został organizatorem i dyrektorem funkcjonującego w ramach Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UMK (jednostka ta powstała w 1951 r.) Instytutu Geografii funkcje tę pełnił do roku 1975. W latach 1955-1975 piastował stanowisko prorektora ds. nauki UMK. Był członkiem Senatu UMK, a w latach 1955-1975- naczelnym redaktorem wydawnictwa UMK. Wielkim sukcesem organizacyjnym prof. R. Galona było koordynowanie przygotowań do mającego miejsce w roku 1961 VI Kongresu INQUA w Polsce, który stał się wielkim sukcesem toruńskiej geomorfologii. Na konferencji tej prof. R. Galon pełnił rolę Sekretarza Generalnego Komitetu Organizacyjnego z siedzibą w Toruniu. Był również redaktorem oraz współredaktorem licznych publikacji związanych z konferencją, a także współautorem programu 10-dniowej wycieczki kongresowej po Polsce północnej, w którym zamieścił m.in. informacje dotyczące czwartorzędu tego obszaru, ze szczególnym uwzględnieniem dolnego Powiśla. Po zakończeniu kongresu prof. R. Galona mianowano członkiem Komitetu Wykonawczego INQUA na lata 1961-1965. Równolegle z wypełnianiem obowiązków związanych z piastowaniem różnorakich funkcji organizacyjno-administracyjnych prof. R. Galon prowadził badania naukowe przyczyniając się do rozwoju geomorfologii i paleogeografii czwartorzędu na toruńskim uniwersytecie. Zajmował się eksploracją sieci dolinnej na Niżu Polskim, która zaowocowała publikacją artykułu na temat morfologii doliny Odry. Kolejna rozprawa odnosząca się do niniejszej problematyki i oparta o wyniki własnych badań dotyczyła morfologii doliny oraz sandru Brdy. Ponadto profesor brał udział w opracowaniu dwóch arkuszy Prze- 6

glądowej mapy geologicznej Polski w skali 1:300000 obejmującej Toruń i Bydgoszcz. Swoje badania prof. R. Galon pogłębił podczas 3-miesięcznej wyprawy naukowej na Islandię zorganizowanej w 1968 r. pod egidą Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Brała w niej udział 9-osobowa ekipa badaczy z różnych ośrodków naukowych, która prowadziła badania geomorfologiczne, hydrologiczne i glacjologiczne na przedpolu lodowica Vatnajökull (stronę polską, oprócz prof. R. Galona, reprezentował doc. dr hab. Jan Szupryczyński, dr Zygmunt Churski oraz dr Gabriel Wójcik). Prof. Galon stwierdził występowanie na tym obszarze bogactwa form polodowcowych, poznając jednocześnie genezę i mechanizm ich powstawania. Efektem tej wyprawy był znaczny dorobek naukowy, w tym 3 rozprawy habilitacyjne oraz wiele publikacji, m.in. książka pt. Geographia Polonica (1973). Prof. R. Galon bardzo wiele uwagi poświęcał również pracy dydaktycznej. Od studentów wymagał dyscypliny oraz sumienności. Wykazywał duże zainteresowanie postępami naukowymi zarówno swoich studentów, jak i współpracowników. Często zaglądał do czytelni, znajdującej się ówcześnie przy ul. Fredry, pomagając studentom w analizie literatury. Był promotorem wielu prac magisterskich i doktorskich. Posiadał szerokie kontakty zagraniczne, których nawiązywanie ułatwiała mu biegła znajomość języka angielskiego i niemieckiego. Był osobą znaną w europejskich ośrodkach geograficznych, dzięki czemu pomagał studentom w nawiązywaniu kontaktów z zagranicznymi uczelniami. To dzięki inicjatywie prof. R. Galona oraz prof. Karl Reinhardta i prof. Heinricha Kliewego przedstawicieli Uniwersytetu w Greifswaldzie w latach 1971-1989 powstała długoterminowa współpraca bilateralna na linii Polska NRD. Jej głównym celem była wymiana doświadczeń oraz koordynacja badań dotyczących form i osadów czwartorzędowych. Dotyczyła ona także możliwości wykorzystania uzyskanych wyników badań dla potrzeb gospodarczych. W ramach tej współpracy zorganizowano konferencje naukowe, koordynowane 7

prze Instytut Geografii UMK oraz Sekcję Geograficzną Uniwersytetu w Greifswaldzie, w których brali udział liczni przedstawiciele polskich oraz niemieckich uczelni. Zaowocowała ona również powołaniem prof. R. Galona na członka Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina w Halle. Prof. R. Galon we wspomnieniach studentów i współpracowników: Prof. Galon był wykładowcą wyrozumiałym i dostępnym dla studentów, poświęcał im wiele czasu oraz uwagi. Wzbudzał szacunek i respekt zarówno wśród studentów, jak i współ pracowników. Można stwierdzić, że stwarzał wokół sobie atmosferę dystansu, większą jednak w stosunku do pracowników aniżeli studentów, którzy nie odczuwali lęku przez osobą Profesora. Był wykładowcą nie tyle gabinetowym, lecz terenowym, uwielbiającym zajęcia na świeżym powietrzu. Nie wyobrażał sobie geografa, który nie poznał z autopsji przestrzeni, która go otacza. Organizował wiele inicjatyw tematycznych w postaci konferencji, kongresów, zjazdów absolwentów, objazdów terenowych, zebrań referatowych PTG czy uroczystych bali dla studentów geografii. Jego autorskie wykłady miały twórczy wydźwięk, były inspiracją do przemyśleń i zachęcały do studiowania literatury. Mimo że miał przygotowane dyskretne notatki na małych karteczkach, nie korzystał z nich, mówił płynnie, nie za szybko. O rzeczach trudnych wypowiadał się w sposób jasny i przejrzysty, pozwalał zadawać pytania. Wykłady przygotowywał sumiennie na podstawie zdobytych doświadczeń, wiedzy oraz zgromadzonej literatury. Lubił dyscyplinę, zawsze jako ostatni wchodził na salę wykładową. Miał charakterystyczny styl wypowiadania się, lekko seplenił, co studenci często ze wzruszeniem wspominają. Jako prowadzący, podczas konwersatoriów wypowiadał się krótko, zawsze jednak w pełnym sensie oddając szeroki kontekst omawianego zagadnienia. Ponad- 8

to był wymagającym oraz sprawiedliwym w ocenie egzaminatorem. Prowadzony przez niego egzamin z geomorfologii był dla studenta ogromnym przeżyciem emocjonalnym. Posiadał specyficzny styl, również dlatego, że odbywał się w gabinecie Profesora, w którym widziało się dużo twórczego bałaganu, książki na kilku stołach, na podłodze rozwinięte mapy i gdzieś zza tych książek charakterystyczna postać prof. Galona, który nie odrywając się od biurka przechodził od razu do zadawania pytań, na zasadzie pytań często spontanicznych. Jako geograf i geomorfolog osiągnął bardzo wiele, był twórcą Toruńskiej Szkoły Geomorfologicznej. Należał do niewątpliwych liderów polskiej powojennej geomorfologii. prof. Leon Andrzejewski, student prof. R. Galona, obecnie kierownik Katedry Geomorfologii i Paleogeografii Czwartorzędu, Wydziału Nauk o Ziemi UMK. Ciekawostki: L. Galon, ojciec R. Galona, przejawiał zainteresowanie muzyką, które zaszczepił swoim dzieciom. R. Galon, natchniony pasją ojca, nauczył się grać na skrzypcach. Podczas studiów na UP grywał w poznańskich lokalach, rozwijając swoje zainteresowanie muzyką poważną. Zaś w trakcie pracy na UMK swoją grą umilał czas pracownikom i ich dzieciom na spotkaniach gwiazdkowych, które organizował wraz z żoną. R. Galon nie miał własnych dzieci, ale wraz z żoną opiekował się swoją siostrzenicą i włączał się w wychowanie dwóch siostrzeńców M. Galon. R. Galon jako uczony uwielbiał podróżować i prowadzić badania w terenie. Zwiedził m.in. Czechosłowację, Węgry, NRD, Holandię, Islandię, Rosję, Stany Zjednoczone, Indie, Nową Zelandię, Rumunię, Bułgarię, Austrię, Włochy czy Szwajcarię. 9

Dowodem zamiłowania R. Galona do pieszych wędrówek może być sytuacja, która miała miejsce na początku jego kariery naukowej w Poznaniu. Gdy w punkcie zbornym zorganizowanej przez niego nadobowiązkowej wycieczki naukowej nie zjawił się żaden ze studentów, profesor niezrażony zaistniałą sytuacją przeszedł całą zaplanowaną trasę w pojedynkę. R. Galon podkreślał, że: Nauka jest to system poglądów, które zbliżają nas do rzeczywistości. R. Galon miał specyficzny styl pracy. Będąc związanym z UMK dużo czasu spędzał w Instytucie. Pracował tam do południa, a następnie wracał do domu, aby do Instytutu przyjść wieczorem i pracować tam do późnych godzin nocnych. Dzięki Profesorowi wielu innych pracowników wracało do Instytutu aktywnie spędzając czas na zgłębianiu tajników geografii. R. Galon zainicjował tradycję organizowanych do dzisiaj Balów Geografa połączonych ze specjalnym rytuałem całowania globusa, czyli pasowaniem studentów I roku geografii na prawowitych przedstawicieli kierunku. Również współcześnie Bal Geografa cieszy się dużą popularnością wśród studentów oraz wykładowców. Biorą w nim udział nie tylko studenci geografii, ale także pokrewnych kierunków, jak np. turystyka. Za bohaterską postawę w czasie II wojny światowej R. Galon został odznaczony m.in. Oznaką Grunwaldzką (1947), Medalem Zwycięstwa i Wolności (1974), medalem Za udział w wojnie obronnej 1939 r. (1982). 27 VII 2000 r. Rada Miasta Torunia upamiętniła zasługi R. Galona nazywając jego imieniem jedną z ulic na Podgórzu. 10

Bibliografia: Andrzejewski L., Burak Sz., Weckwerth P. (red), Toruń i jego okolice. Monografia przyrodnicza, Toruń 2006. Biskup M., Giziński A. (red.) Działacze Towarzystwa Naukowego w Toruniu. T. 2, Toruń 2000. Chutkowski K., Olszewski A. (red.), Drogami wędrówek i badań profesora Rajmunda Galona w 100 rocznicę urodzin (1906-2006): Ogólnopolski Zjazd Geografów Polskich, 55 Zjazd Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Toruń, 13-17 września 2006 r. Przewodnik sesji terenowych, Toruń 2006. Jackowski A., Michno A. (red.), Pamiętamy... Geografia polska w okresie II wojny światowej, Kraków 2010. 11