MODELE FUNKCJONOWANIA JEDNOSTKI WYWIADU FINANSOWEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM GIIF dr Wojciech Filipkowski Katedra Prawa Karnego Wydział Prawa Uniwersytet w Białymstoku
Historia powstawania FIU trzy drogi I. Państwo stosowało środki przeciwko praniu pieniędzy obok systemu organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości powołania podmiotu będącego rodzajem skrzynki kontaktowej w zakresie zbierania informacji finansowych pochodzących od organów państwowych; wspiera różnorodne agencje rządowe oraz sądy. II. Wynik prac organizacji międzynarodowych, które opracowały standardy dotyczące m.in. ujawniania transakcji podejrzanych powołania pewnej centralistycznej struktury (podmiotu), która zajmowałaby się zbieraniem, analizą i przekazywaniem dalej raportów. Bufor Bufor pomiędzy prywatnym sektorem finansowym a organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości. 2 III. Formy pośrednie powstałe w wyniku ewolucji.
Model FIU (1) law enforcement model Związek z organami ścigania pełna kontrola nad obiegiem ujawnianych informacji. Jednostka ta nie tylko zbiera informacje,, ale jednocześnie podejmuje decyzje,, czy pozwalają one na wszczęcie postępowania. Jednostka taka wyposażona jest w odpowiednie uprawnienia do samodzielnego prowadzenia postępowania karnego. Zapewnia: ocenę zgromadzonego materiału dowodowego pod kątem jego wykorzystania w procesie karnym. Pozwala to na szybkie podejmowanie decyzji (np. w kwestii zajęcia wartości majątkowych, wstrzymania transakcji). Weryfikacja uzyskiwanych informacji następuje po skonfrontowaniu ich z informacjami pochodzącymi z działań operacyjnych, od świadków, innych organów państwowych itp. (Austria, 3 Dania, Irlandia, Wielka Brytania i Włochy).
Model FIU (2) judicial authorities model Charakter sądowniczy. Informacje są bezpośrednio przekazywane np. prokuratorowi generalnemu,, który decyduje o dalszym biegu sprawy. Podejmowane działania są wspierane przez uprawnienia sądów na etapie postępowania przygotowawczego. Problem: Jeżeli instytucja finansowa w dobrej wierze zgłosi ją stosownemu podmiotowi, może to spowodować ujawnienie przestępstw innych niż przestępstwo prania pieniędzy (ograniczonym katalogiem przestępstw pierwotnych), które nie zwalniają jej od zachowania tajemnicy zawodowej instytucja finansowa naraża się na naruszenie tajemnicy zawodowej. Rozwiązania: rozszerzenie katalogu przestępstw pierwotnych względem prania pieniędzy; zwiększenie ilości przypadków,, kiedy należy uchylić tajemnicę 4 bankową (zawodową). (Luksemburg i Portugalia).
Model FIU (3) administrative model FIU jest niezależnym pośrednikiem pomiędzy sektorami: prywatnym i publicznym (zwiększa zaufanie sektora finansowego i skłania go do zaangażowania w walkę z procederem, zapewnia dyskrecję w zakresie przekazywanych informacji, jest centrum analitycznym otrzymującego informacje od obu stron sektorów). Bada konkretne sprawy i dokonuje kojarzeń informacji pochodzących od wszystkich zainteresowanych stron stwierdzenia uzasadnionych podejrzeń o pranie pieniędzy, stosowne informacje są przekazywane prokuraturze i sądom (organy te nie są zalewane przez strumień, często nieistotnych, informacji i mogą skupić się na poważniejszych sprawach) (Belgia, Francja, Holandia i Szwecja). 5
Definicja FIU W 1996 r. opracowana przez Grupę Egmont: GIIF jest członkiem od 5. czerwca 2002 r. modelowa jednostka wywiadu finansowego jest: centralną, krajową agencją odpowiedzialną za: otrzymywanie ( a także - jeżeli prawo krajowe na to zezwala - żądanie udzielenia informacji), analizę oraz przekazanie kompetentnym organom, ujawnionych informacji finansowych, dotyczących dochodów pochodzących z przestępstw lub wymaganych przez prawo krajowe, w celu zwalczania prania pieniędzy (a ostatnio zajmuje się tez finansowaniem terroryzmu) 6
Trzy podstawowe funkcje FIU wg FATF Niezależnie od rodzaju przyjętego modelu jednostki (prawie po połowie są to model związany z organami ścigania oraz model administracyjny, a tylko w dwóch państwach występuje model sądowniczy), są to następujące funkcje: opracowywanie w toku swojej działalności pełnego zakresu strategii i taktyk postępowania w poszczególnych przypadkach, zapewnienie stałego i intensywnego szkolenia i kształcenia z zakresu zwalczania prania pieniędzy dla sektora finansowego, policji i sędziów; w tym również informowanie instytucji zgłaszających transakcje o tym, jakie błędy popełniły przy analizie danej transakcji lub jaki jest dalszy los zgłoszonych przez nie transakcji, 7 stała analiza zjawiska, jego postaci, form, trendów, itd.
Organy informacji finansowej Są nimi organy administracji rządowej w postaci: ministra właściwego do spraw instytucji finansowych, jako naczelny organ informacji finansowej (minister finansów) oraz Generalny Inspektor Informacji Finansowej (art. 3 ust. 1). Prezes Rady Ministrów powołuje i odwołuje Generalnego Inspektora na wniosek naczelnego organu informacji finansowej. Generalny Inspektor jest podsekretarzem stanu w Ministerstwie Finansów. Wykonuje swoje zadania przy pomocy jednostki organizacyjnej wyodrębnionej w tym celu w strukturze ministerstwa. Jest to Departament Informacji 8 Finansowej model administracyjny.
Zadania GIIF badanie przebiegu transakcji,, co do których Generalny Inspektor powziął uzasadnione podejrzenia; przeprowadzanie procedury wstrzymania transakcji lub blokady rachunku; rozstrzyganie w przedmiocie zwolnienia zamrożenia wartości majątkowych; udostępnianie i żądanie przekazania informacji o transakcjach; przekazywanie uprawnionym organom dokumentów uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa; inicjowanie i podejmowanie innych działań w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, w tym szkolenie pracowników instytucji obowiązanych w zakresie zadań nałożonych na te instytucje; sprawowanie kontroli przestrzegania przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu; współpraca z zagranicznymi instytucjami i międzynarodowymi organizacjami zajmującymi się przeciwdziałaniem praniu pieniędzy lub finansowaniu terroryzmu; nakładanie kar pieniężnych, o których mowa w ustawie. 9
Rada ds. Informacji Finansowej organ pomocniczo-doradczy od marca 2001 r. Skład: przedstawiciele nauki (prawa karnego i kryminologii) i praktyki - wymiaru sprawiedliwości, organów ścigania (ABW, Policja),, instytucji obowiązanych (banki),, organów nadzorczych (Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego), oraz inni eksperci. Podstawowe zadania: doradztwo w zakresie wypracowania standardów współpracy pomiędzy Generalnym Inspektorem a instytucjami obowiązanymi, przygotowywanie opinii dla organów informacji finansowej w sprawach wynikających z realizacji ustawy, opiniowanie projektów aktów normatywnych, przygotowanie założeń i opiniowanie projektów szkoleń dla pracowników instytucji obowiązanych oraz innych organów. 10
Struktura GIIF Źródło: strona internetowa Generalnego Inspektora Informacji Finansowej www.mf.gov.pl 11
Źródła informacji dla GIIF Instytucje obowiązane same (art. 11) i na żądanie GIIF (art. 13a), Prokuratura, ABW oraz jednostki podległe ministrowi spraw wewnętrznych (Policja( Policja) ) art. 14, Jednostki współpracujące organy administracji rządowej i samorządowej oraz inne państwowe jednostki organizacyjne, a także NBP i KNB (art. 15 i 15a ust. 1) Organy kontroli skarbowej i podatkowe same (art. 15a ust. 3) i na wniosek GIIF (art. 15b), Organy celne art. 15a, Obce FIU art. 33 ust. 5. 12
Procedura wstrzymania transakcji i blokady rachunku Wstrzymanie transakcji czasowe ograniczenie dysponowania i korzystania z wartości majątkowych, polegające na uniemożliwieniu dokonania określonej transakcji przez instytucję zobowiązaną (art. 1 pkt 5) Blokada rachunku czasowe uniemożliwienie dysponowania i korzystania ze wszystkich wartości majątkowych zgromadzonych na rachunku, w tym również przez instytucję obowiązaną (art. 1 pkt 6) GIIF (art. 18a) zawiadomienie potwierdzenie GIIF (art. 18) Instytucja obowiązana żądanie w. lub b. na max 72h przekazywanie informacji zawiadomienie Klient dyspozycja lub zlecenie postanowienie o w. lub b. na max 3 m. Prokurator 13
Udostępnianie zgromadzonych danych 1. Informacje o transakcjach objętych przepisami ustawy są udostępniane przez Generalnego Inspektora sądom i prokuratorom na potrzeby postępowania karnego,, na ich pisemny wniosek. 2. W celu sprawdzenia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie prania pieniędzy lub akty terrorystycznego, prokurator może żądać od Generalnego Inspektora udostępnienia informacji chronionych prawem, w tym objętych tajemnicą bankową lub ubezpieczeniową, także w postępowaniu sprawdzającym prowadzonym na podstawie art. 307 KPK. 3. Jeżeli Generalny Inspektor nie dysponuje informacjami wystarczającymi do wydania przez prokuratora postanowienia w przedmiocie wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawie o przestępstwo prania pieniędzy lub aktu terrorystycznego, żądanie można skierować do instytucji obowiązanej. 14
Udostępnianie zgromadzonych danych Obligatoryjne na pisemny i uzasadniony wniosek: ministra właściwego do spraw wewnętrznych, szefów ABW, AW, SKW, SWW i CBA w zakresie ich kompetencji ustawowych za zgodą Prokuratora Generalnego. Fakultatywnie na pisemny i uzasadniony wniosek: Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, dyrektorów izb skarbowych i dyrektorów urzędów kontroli skarbowej, Przewodniczącego KNF, dyrektorów izb celnych, Prezesa KSKOK, Prezesa NIK. A także z własnej inicjatywy, również obcym FIU
Przepisy karne (1) art. 35 Kto działając w imieniu lub interesie instytucji obowiązanej, wbrew przepisom ustawy, nie dopełnia obowiązku: rejestracji transakcji, przekazania Generalnemu Inspektorowi dokumentów dotyczących tej transakcji lub przechowywania przez wymagany okres rejestru tych transakcji lub dokumentów dotyczących tej transakcji, zachowania środków bezpieczeństwa finansowego, zgodnie z procedurą, o której mowa w art. 10a ust. 1, lub przechowywania informacji uzyskanych w związku ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego, zawiadomienia Generalnego Inspektora o transakcji, o której mowa w art. 16 ust. 1, wstrzymania transakcji lub blokady rachunku, wprowadzenia wewnętrznej procedury, o której mowa w art. 10a ust. 1, wyznaczenia osoby odpowiedzialnej zgodnie z art. 10b ust. 1, kara pozbawienia wolności do lat 3. 3 nieumyślnie kara 16 grzywny.
Przepisy karne (2) art. 36, 37 i 37a Kto działając w imieniu lub interesie instytucji obowiązanej, wbrew przepisom ustawy: odmawia GIIF informacji lub dokumentów, przekazuje GIIF nieprawdziwe lub zataja prawdziwe dane dotyczące transakcji, rachunków lub osób, kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 5 Typ kwalifikowany dopuszczając się powyższych czynów wyrządza znaczną szkodę kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. 8 Kto udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie czynności kontrolnych lub kara grzywny. 17
Kary pieniężne art. 34a Instytucja obowiązana, z wyłączeniem Narodowego Banku Polskiego, która: 1) nie dopełnia obowiązku rejestracji transakcji, o której mowa w art. 8 ust. 1, przekazania Generalnemu Inspektorowi dokumentów dotyczących tej transakcji lub przechowywania przez wymagany okres rejestru tych transakcji lub dokumentów dotyczących tej transakcji, 2) nie dopełnia obowiązku przeprowadzenia analizy ryzyka w celu zastosowania odpowiednich środków bezpieczeństwa finansowego, 3) nie dopełnia obowiązku stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, 4) nie dopełnia obowiązku przechowywania przez wymagany okres udokumentowanych wyników analizy, 5) nie dopełnia obowiązku zapewnienia udziału pracowników w programie szkoleniowym, 6) nie dopełnia obowiązku wykonania w terminie wniosku lub zalecenia pokontrolnego, 7) nawiązuje lub utrzymuje współpracę z bankiem fikcyjnym 18 - podlega karze pieniężnej.
Kary pieniężne art. 34b Instytucja obowiązana, która wbrew następującym przepisom rozporządzenia nr 1781/2006: 1) art. 5-7, nie zapewnia, aby przekazowi pieniężnemu towarzyszyły pełne informacje o zleceniodawcy, 2) art. 8, nie dysponuje skuteczną procedurą pozwalającą na wykrycie braku informacji o zleceniodawcy, 3) art. 9, nie informuje Generalnego Inspektora o fakcie regularnego zaniedbywania przekazywania wymaganych informacji o zleceniodawcy przez dostawcę usług płatniczych odbiorcy, 4) art. 12, pośrednicząc, jako dostawca usług płatniczych, nie zachowuje wszystkich otrzymanych informacji o zleceniodawcy, które towarzyszą przekazom pieniężnym, 5) art. 14, nie udziela na zapytanie Generalnego Inspektora pełnej odpowiedzi dotyczącej informacji o zleceniodawcy towarzyszącej przekazom pieniężnym oraz nie przekazuje Generalnemu Inspektorowi, na jego żądanie, odpowiednich dokumentów - podlega karze pieniężnej. Tej samej karze podlega instytucja obowiązana, która, wbrew przepisowi art. 20d ust. 1, nie zamraża wartości majątkowych osoby, grupy lub podmiotu lub nie przekazuje Generalnemu Inspektorowi wszystkich posiadanych danych uzasadniających zamrożenie wartości majątkowych. 19
Kary pieniężne art. 34c 1. Karę pieniężną nakłada Generalny Inspektor w drodze decyzji, w wysokości nie większej niż 750.000 zł, a w razie naruszenia, o którym mowa w art. 34a pkt 5 - w wysokości nie większej niż 100.000 zł. 2. Ustalając wysokość kary pieniężnej, Generalny Inspektor uwzględnia rodzaj i zakres naruszenia, dotychczasową działalność instytucji obowiązanej oraz jej możliwości finansowe. 3. Kara pieniężna stanowi dochód budżetu państwa. 4. W przypadku stwierdzenia, przez Generalnego Inspektora w toku kontroli, naruszenia, o którym mowa w art. 34a, możliwe jest nałożenie tylko jednej kary pieniężnej. 5. Postępowanie w sprawie nałożenia kary pieniężnej toczy się na podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. 6. Od decyzji Generalnego Inspektora przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw instytucji finansowych w terminie 14 dni od jej doręczenia. 7. Kary pieniężne podlegają egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w zakresie egzekucji obowiązków o charakterze pieniężnym. 8. W sprawach nieuregulowanych do kary pieniężnej stosuje się odpowiednio przepisy działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa. 9. Informacja o nałożonej karze pieniężnej jest przekazywana instytucji 20 nadzorującej działalność danej instytucji obowiązanej.